WAT IS ER MIS MET DE

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "WAT IS ER MIS MET DE"

Transcriptie

1 WAT IS ER MIS MET DE

2 A IS ER IETS MIS MET GLOBALISERING? De economie 'globaliseert' in rap tempo. Voor steeds meer bedrijven verdwijnt het belang van nationale grenzen: zij investeren en drijven handel op plaatsen waar ze kansen zien. In het kielzog van de economie, globaliseren ook sociale en milieuproblemen. Een tweedeling groeit tussen de 'winnaars' en de 'verliezers' van de globalisering. Economisch machtige bedrijven, die vestigingsplaatsen voor het uitkiezen hebben, kunnen regeringen en werknemers onderling tegen elkaar uitspelen. Omdat er geen rem zit op de economische globalisering, worden grondstoffen in hoog tempo verbruikt, sterven soorten uit en groeit het gevaar van klimaatverandering. Handelsafspraken die regeringen de afgelopen jaren in de Wereldhandelsorganisatie, de WTO, hebben gemaakt, zijn er niet op gericht geweest om het globaliseringproces in duurzame banen te leiden. Integendeel, de vrijhandelsafspraken hebben juist het bedrijfsleven meer macht gegeven. Zij hebben de mogelijkheden van overheden om de economische ontwikkeling te sturen beperkt. Veel regeringen, de Europese Unie voorop, dringen aan op uitbreiding van de macht van de WTO. Ook multinationale ondernemingen voeren hier een sterke lobby voor. Een groeiende groep mensen wereldwijd maakt zich zorgen over die uitbreidingsplannen en de negatieve sociale- en milieugevolgen van de WTO. Tijdens de WTO-topconferentie in Seattle in 1999 kwam het voor het eerst tot een uitbarsting van protest, met hoofdzakelijk geweldloze demonstranten. Het was het begin van een serie massademonstraties bij economische topconferenties - waarbij het soms tot gewelddadige ontmoetingen met de politie kwam. Milieudefensie voelt zich onderdeel van deze beweging. Net als de meeste deelnemers aan deze beweging wijzen we het gebruik van geweld af en zijn we niet tegen globalisering als zodanig. De beweging is zelf een voorbeeld van positieve globalisering. Wel zijn we tegen ongebreidelde economische globalisering en vrijhandel die leidt tot vergroting van sociale tegenstellingen en milieuproblemen in de wereld. B WAT IS DE WTO? De WTO is een internationale organisatie met 142 lidstaten, die pas sinds 1995 bestaat maar al zeer machtig is gebleken. De WTO beheert tientallen akkoorden, waarin handelsafspraken staan die de lidstaten met elkaar zijn overeengekomen. De belangrijkste afspraken zijn nondiscriminatie (geen onderscheid maken tussen de lidstaten wat betreft handelsvoordelen) en de belofte om steeds meer markten te openen voor elkaars bedrijven. Het openleggen van markten gebeurt stap voor stap, en soms met grote stappen. Om grote doorbraken te bereiken, proberen landen over veel onderwerpen tegelijk afspraken te maken. Dan is het makkelijker om belangen tegen elkaar uit te ruilen. Als dat gebeurt spreken we van een onderhandelingsronde. De oprichting van de WTO was zelf het product van de laatste onderhandelingsronde, de Uruguay Ronde ( ). Daarvoor was er alleen een verdrag over de handel in goederen, het GATT-verdrag. De WTO gaat nu ook over de handel in landbouwproducten, diensten, investeringen, overheidsaankopen en zelfs intellectuele eigendomsrechten (zoals patenten en copyrights)! De WTO stimuleert vrijhandel op al die terreinen en lost handelsconflicten tussen lidstaten op: zij is een soort mondiale handelsscheidsrechter. Wanneer een land vindt dat een ander land zich niet aan een WTO-verdrag houdt, kan de regering het conflict voorleggen aan een WTOpanel. Als het panel oordeelt dat het land in strijd handelt met een verdrag van de WTO, dan kan de WTO het aangeklaagde land dwingen om het beleid te veranderen. Doet het dit niet, dan kan de WTO economische sancties toestaan in de vorm van tariefheffingen op de exporten van het land dat in overtreding is. C WAAROM BEDREIGT DE WTO HET MILIEU? 2 De mogelijkheid van de WTO om stevige handelssancties op te leggen geeft haar macht. Die macht wordt ook gebruikt om wetten aan te vallen die het milieu of de gezondheid moeten beschermen. Dit is bijvoorbeeld gebeurd met het Europese invoerverbod op hormoonvlees. Een WTO-panel stelde dat de EU niet kon aantonen dat het vlees gevaarlijk was voor de volksgezondheid, en staat de VS en Canada nu toe om handelssancties te treffen ter waarde van zo'n 150 miljoen euro per jaar. Soms is de dreiging van een WTO-panel genoeg. Chili

3 beperkte de Europese vangst van zwaardvissen, omdat de visstand in de Stille Oceaan snel terugliep. Door te dreigen met een WTO-panel, wist de EU begin 2001 Chili binnen een maand over te halen om dit beleid te veranderen. Niet alleen bestaand beleid wordt bedreigd. De kans op een veroordeling door de WTO schrikt landen ook af om bijvoorbeeld milieubeschermende maatregelen te nemen. De Nederlandse regering nam zich in 1991 bijvoorbeeld voor om vanaf 1995 geen onduurzaam geproduceerd hout meer toe te laten, om tropische regenwouden en andere waardevolle bossen te sparen. Uit vrees voor een WTO-veroordeling is dit goede voornemen nooit in maatregelen omgezet. De WTO-verdragen beperken dus de manier waarop onze overheden de economie reguleren. Maatregelen die bedoeld zijn om duurzame ontwikkeling te stimuleren, of om het milieu of de gezondheid te beschermen, worden al gauw 'handelsverstorend' gevonden. D WAT GEBEURDE ER IN SEATTLE? Op het WTO-secretariaat in Genève wordt dagelijks onderhandeld door diplomaten van de lidstaten. Om belangrijke knopen door te hakken komen de handelsministers van de lidstaten (voor Nederland de staatssecretaris van Economische Zaken) eens in de twee jaar bij elkaar op ministeriële conferenties, zoals eind 1999 in Seattle (VS). Tijdens deze WTO-topconferenties worden belangrijke knopen doorgehakt en nieuwe onderhandelingsrondes gestart. Een aantal regeringen, hoofdzakelijk van de industrielanden, wilde in Seattle een nieuwe Wie wordt er onderhandelingsronde starten. Maar vanwege grote onenigheid - en door het onverwacht grote beter van vrijhandel? publieke protest - mislukten de onderhandelingen. Zeven jaar na invoering van hetgesterkt door de protesten op straat, stelden de ontwikkelingslanden dat eerst een aantal oude Noordamerikaansebeloftes moest worden ingelost. Zij vonden, net als de meeste onderzoekers, dat ze te weinig Vrijhandelsverdraghadden geprofiteerd van de vorige onderhandelingsronde. De Europese Unie veegde een (NAFTA), zijn de boerenamerikaans voorstel om over gentechnologie te praten van tafel. De Verenigde Staten en een in alle drie deelnemendeaantal andere grote voedselexporterende landen vonden op hun beurt dat de Europese Unie landen slechter af. In demeer moest toezeggen op het gebied van de landbouw. Verenigde Staten nam het inkomen van de boeren af met 43%, en in Canada met 18%. In Mexico hielden miljoenen boeren ermee op en nam de armoede met 23% toe tot Waarom zweren veel economen bij vrijhandel? meer dan de helft van de Volgens een populaire economische theorie profiteert iedereen van vrije handel. Als de handel plattelandsbevolking. niet wordt belemmerd, kan ieder mens en ieder land zich specialiseren in die producten en Hoewel de verkoopprijzen diensten waarin hij of zij het beste is. Daardoor neemt de productiviteit toe, en daarmee de voor de boeren in alle algemene welvaart. Sommigen, die een voorsprong hebben in een bepaalde activiteit, zouden drie landen met tientallendankzij die voorsprong meer profiteren van vrijhandel dan anderen. Gelukkig voor de anderen procenten daalden, moestvertaalt het nadeel van de technologische achterstand zich in lagere lonen. Dat is in veel de Amerikaansesectoren een belangrijk voordeel, waardoor de achterstand langzaam kan worden ingehaald. consument 20% meer betalen voor zijn voedsel. Er is echter voldoende reden om hier veel genuanceerder over te denken. In Mexico werdenzo gingen de 19e-eeuwse theoretici van de vrijhandel ervan uit dat kapitaal zich niet over tortilla's bijna de helftlandsgrenzen zou bewegen. In de 21e eeuw is het een veelvoorkomend verschijnsel dat duurder. ontwikkelingslanden per saldo kapitaal exporteren, in de vorm van rentebetalingen op buitenlandse schulden, en winstafdrachten van multinationale ondernemingen. De buitenlandse leningen en investeringen bieden een onzekere basis omdat investeerders landen tegen elkaar kunnen uitspelen. Die landen kiezen er dan vaak voor om bedrijven niet alleen lage lonen te bieden, maar bijvoorbeeld ook lagere milieustandaarden, belastingvoordelen, of het inperken van vakbondsrechten. Als een ontwikkelingsland zijn markt opent voor buitenlandse producten, verliest het lokale bedrijfsleven bovendien haar eigen thuismarkt. Een afgeschermde thuismarkt was voor het westerse bedrijfsleven (maar ook voor landen als Taiwan en Zuid-Korea) de basis waarop men groot kon worden.... 3

4 E WAAROVER WORDT NU ONDERHANDELD? Toch gingen de onderhandelingen na Seattle gewoon door. Veel voorstellen kunnen ernstige gevolgen hebben voor de kansen op duurzame ontwikkeling, zowel in het Noorden als in het Zuiden. Het landbouwverdrag (AoA) stimuleert grootschalige industriële voedselproductie voor de wereldmarkt. Het streeft dezelfde vrijhandelslogica na als het GATT-verdrag voor industrieproducten, alsof de landbouw een sector is als elke andere. Van de vorige liberaliseringsronde hebben maar weinig ontwikkelingslanden geprofiteerd. In veel van de armste landen is de voedselzekerheid afgenomen, doordat lokale boeren zijn weggeconcurreerd door goedkope import of doordat voedselproductie plaats heeft gemaakt voor exportproductie. Bestaande afspraken staan de EU nu nog toe om haar markt voor veel producten af te schermen, en de boeren bepaalde subsidies te geven (mits gericht op natuur- en milieubeheer, of op productiebeperking). De druk om markten verder te openen en subsidies af te schaffen is echter groot. Dat zou de voedselvoorziening kwetsbaar en het landschap eentonig maken. Is water nu ook al handelswaar? De regering van Bolivia moet wel opgelucht zijn dat het nog geen WTO-afspraken heeft gemaakt over de watervoorziening. Eind 2000 verbrak de regering het contract met het Amerikaanse bedrijf Bechtel, dat het waterbedrijf van de stad Cochabamba had overgenomen. Zonder ergens in te investeren, verhoogde het bedrijf de watertarieven met honderden procenten, en veroorzaakte daarmee een volksopstand. Het leger slaagde er, ondanks twintig dodelijke slachtoffers, niet in de orde te herstellen. Dat lukte pas toen de regering het waterbedrijf hernationaliseerde. De Bolivianen vinden water te kwetsbaar en te belangrijk om aan de markt over te laten. Als Bolivia zich in de WTO had verplicht om deze sector te liberaliseren, was het vrijwel onmogelijk geweest om Bechtel het land uit te zetten. In de GATS-onderhandelingen vraagt de EU aan ontwikkelingslanden om hun markten open te stellen voor Europese waterbedrijven, hoewel de sector in veel EU-landen (waaronder Nederland) nog in publieke handen is. De ambities van de EU en de VS voor verdere liberalisering zijn het grootst voor het verdrag over de handel in diensten (GATS). Het kan enorme milieu- en ontwikkelingsgevolgen hebben als water, energie, toerisme, transport, gezondheidszorg en onderwijs binnen dit verdrag geliberaliseerd worden: overheden kunnen die sectoren dan veel moeilijker reguleren. Een dergelijke ontwikkeling zou bovendien onomkeerbaar zijn. Als een toekomstige regering ontevreden zou zijn over bijvoorbeeld de liberalisering van de spoorwegen, dan zou de WTO een ingreep kunnen tegenhouden. Het verdrag over intellectuele eigendomsrechten (TRIPs) beïnvloedt het eigendom van en de toegang tot levende soorten planten en dieren. Dat heeft gevolgen voor het gebruik van zaden in de landbouw en voor de ontwikkeling van medicijnen. Soorten die door boeren van generatie op generatie zijn gebruikt en verbeterd, kunnen na een kleine ingreep (al dan niet met behulp van gentechnologie) dankzij het TRIPs-verdrag gepatenteerd worden. Vervolgens liggen verdringing van traditionele soorten, en dus genetische erosie op de loer: het verlies van agrarische soorten die voor duurzame landbouw van belang zijn. Het TRIPs-verdrag belemmert ook dat ontwikkelingslanden goedkope medicijnen kunnen produceren. Herziening van dit verdrag is één van de belangrijkste eisen van veel ontwikkelingslanden, maar stuit vooral op verzet van de Verenigde Staten. Het verdrag over investeringsmaatregelen (TRIMs) beperkt de overheidscontrole op investeringen, wat het moeilijker maakt om de binnenlandse economische ontwikkeling te sturen. Met name ontwikkelingslanden die bijvoorbeeld van multinationals willen eisen dat ze lokale werknemers en leveranciers kiezen, kunnen hier last van ondervinden. De EU en de VS vinden echter dat het verdrag nog lang niet ver genoeg gaat. Wist je dat? In 1997 verdienden de vijf grootste bedrijven samen meer dan de 46 armste landen En Taiwan dan? In de jaren tachtig en negentig werd Taiwan geprezen als voorbeeld van een vrijhandelseconomie in het Zuiden. Vandaag de dag zijn de oerbossen, die ooit bijna de hele oostkust van Taiwan bedekten, zo goed als verdwenen. Daarvoor in de plaats zijn industrie en een monocultuur van coniferenplantages gekomen. Kunstmest- en pesticidengebruik besmetten het grondwater en de oogst, waardoor veel boeren hun eigen producten, die bedoeld waren voor de buitenlandse markt, niet meer durfden te eten. Door het structureel negeren

5 van wetgeving over afvalverwerking, raakte 30 procent van de rijst besmet met zware metalen, waaronder kwik en arsenicum. In Hoi Jin, een klein stadje vlakbij Koahsiung, werd het water ondrinkbaar, omdat Taiwan Petroleum Company veertig jaar lang de milieuregels aan zijn laars lapte. In 1996 werd het water ontvlambaar! Milieutechnologie bleek onder aan het prioriteitenlijstje te staan. Taiwan heeft nu te maken met concurrentie van het aanstaande WTO-lid China, het meest aantrekkelijke en minst gereguleerde toevluchtsoord voor het kostenbesparende deel van de industrie. F WAAROM IS ER PROTEST TEGEN ECONOMISCHE GLOBALISERING? Tijdens de laatste WTO-top in Seattle protesteerden mensen, de meeste geweldloos. Seattle was een opmerkelijke politieke mijlpaal, omdat het liet zien dat een zeer diverse groep mensen uit de hele wereld, vanuit vele verschillende achtergronden en belangen, zich zorgen maakte over de invloed van de WTO maatschappelijke organisaties uit 89 landen, waaronder Milieudefensie, ondertekenden een verklaring tegen een nieuwe onderhandelingsronde en voor een herziening van de bestaande verdragen. Waarom protesteerden al die mensen? Zij hadden tenminste vijf goede redenen. 1. Het gat tussen arm en rijk wordt groter Zeker 1,2 miljard mensen moeten genoegen nemen met minder dan een dollar per dag. Basisbehoeften - zoals goede voeding en alfabetisme - zijn voor velen nog niet vervuld. Ongeveer 11 miljoen kinderen jonger dan vijf jaar sterven elk jaar aan makkelijk te genezen aandoeningen. Tussen 1975 en 1999 groeide de gemiddelde welvaart per persoon in de 30 rijkste landen en daalde deze in de 53 armste landen. De consumptie in Afrika ligt op het moment zelfs 20 procent lager dan in Volgens de Wereldbank leven twee miljard mensen, eenderde van de wereldbevolking, in 'gemarginaliseerde' landen. Daar kun je nog honderden miljoenen gemarginaliseerden aan toevoegen die leven in landen als China en India: landen die volgens de Wereldbank zouden profiteren van de globalisering. De Wereldbank concludeert niet wat het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) wel durft te concluderen: dat er een verband is tussen economische globalisering en de toename van de ongelijkheid in de wereld. 2. Meer productie en handel leiden tot excessief gebruik van natuurlijke hulpbronnen Vrijhandel moedigt rijke landen aan om meer te consumeren en arme landen om meer te exporteren. Hierbij worden vaak onvervangbare natuurlijke hulpbronnen vernietigd. De visvangst op niet minder dan 60 procent van 's werelds visgronden loopt terug als gevolg van overbevissing. In slechts vijf jaar, tussen 1990 en 1995, verdween er wereldwijd 56 miljoen hectare bos: 15 keer Nederland. Bepaalde metalen en fossiele brandstoffen - zoals olie, gas, kolen en koper - kunnen binnen vijftig jaar uitgeput zijn. Die brandstoffen zijn bovendien de belangrijkste oorzaak van klimaatverandering. 3. Bedrijven worden zo machtig dat het moeilijk is om hun activiteiten te controleren. 's Werelds grootste bedrijven hebben toegang tot belangrijke politieke besluitvormers. Overheden gaan ervan uit dat wat goed is voor de handel, goed is voor iedereen. Bedrijven zijn er echter vooral op uit om hun eigen positie te versterken. Dat doen ze door hun toegang tot buitenlandse markten te vergroten en door het verminderen van hun kosten, onder andere door fusies en acquisities. Op dit moment is tweederde van de wereldhandel in handen van slechts vijfhonderd bedrijven. Shell is in puur economische termen machtiger dan Maleisië of Ierland. Dankzij de globalisering kan een bedrijf vrij makkelijk uitwijken naar een ander land. Volgens de VN-organisatie voor handel en ontwikkeling, UNCTAD, leidt dit er onder andere toe dat vooral landen die om buitenlandse investeringen verlegen zitten, gestimuleerd worden om hun milieustandaard te verlagen. 4. Kleine bedrijven en boeren kunnen niet concurreren en arbeidsplaatsen gaan verloren. Kleine bedrijven en boeren kunnen simpelweg niet op tegen de invloed en marktkracht van deze nieuwe mondiale giganten. Velen gaan eraan kapot. Fusies hebben ertoe geleid dat een groot aantal mensen hun werk verloor. Bedrijven verplaatsen hun kantoren en fabrieken naar landen waar ze goedkopere arbeidskrachten vinden en minder milieuregels zijn. Onder druk van de mondiale competitie, stellen veel landen flexibeler arbeidsvoorwaarden op om hun arbeidskosten te verlagen (dit geldt voor Egypte, Argentinië en Chili, maar ook voor Nederland, Frankrijk en Duitsland). 5

6 5. Arme landen moeten onderhandelen vanuit een ongelijkwaardige positie. De WTO wordt gedomineerd door een kleine groep van machtige handelsnaties of -blokken, met name de EU, de VS en Japan. Andere landen lopen het risico economisch geïsoleerd te raken als ze buiten de WTO blijven. Veel arme landen merkten in Seattle echter, dat ze ook als WTO-lid werden buitengesloten van vergaderingen waar belangrijke beslissingen werden genomen. In Genève hebben arme landen zelfs moeite te volgen wat er allemaal wordt besproken. Sommige landen kunnen zich niet eens één permanente vertegenwoordiger veroorloven, terwijl dagelijks heel specialistische onderhandelingen worden gevoerd die hun belangen direct raken. G WAAROM IS ER PROTEST TEGEN DE WTO? 1. De WTO is ondemocratisch Ondanks de één-land-één-stem structuur van de WTO hebben machtige landen enorme invloed. Ze bepalen vaak de onderhandelingsagenda onderling en oefenen druk uit op kleine onbemiddelde landen om daarmee in te stemmen. 2. De WTO is ondoorzichtig De WTO verschaft erg weinig toegang aan parlementariërs en burgers. Handelsconflicten worden in besloten zittingen en met weinig externe input behandeld, veel stukken blijven geheim. Er bestaat geen recht op informatie voor het publiek in de WTO. Het komt zelfs regelmatig voor dat functionarissen geen toegang krijgen tot informatie over activiteiten van hun eigen onderhandelaars. 3. De WTO vergroot de ongelijkheid en de voedselonzekerheid WTO-verdragen over landbouw en voedsel vergroten de macht van multinationale ondernemingen en bedreigen de voedselzekerheid in veel ontwikkelingslanden. De landbouw produceert niet slechts handelswaar, maar ons dagelijks voedsel, het landschap waarin we vertoeven, en als het goed gebeurt, natuur en stilte. 4. WTO-regels beschouwen ontwikkelings- en sociaal beleid als handelsbelemmeringen Een voorbeeld: Het Europese beleid om de import van Caribische bananen te bevoordelen - om de kleine bananenboeren te steunen voor wie de productiekosten hoog zijn vanwege steile landbouwgrond, arme grond en klimaatrampen - was strijdig met WTO-regels. 5. WTO-regels beschouwen milieu- en gezondheidsmaatregelen als handelsbelemmeringen WTO-regels botsen met veel nationale wetten en praktijken die bedoeld zijn om duurzame ontwikkeling te bevorderen en het milieu te beschermen, zoals het voorbeeld over hormoonvlees laat zien. 6. WTO-regels beschouwen keurmerken en etikettering mogelijk als handelsbelemmeringen Keurmerken voor wenselijke producten (zoals duurzaam geproduceerd hout, biologisch voedsel of eerlijk verhandelde koffie) of etikettering van onwenselijke producten (zoals genetische gemanipuleerd voedsel) zouden kunnen worden gefrustreerd door WTO-regels. 7. De WTO bedreigt diversiteit Het WTO-verdrag over intellectuele eigendomsrechten (TRIPs) bedreigt met name de biologische diversiteit. Culturele diversiteit zou verder kunnen eroderen wanneer in GATS-onderhandelingen afspraken zouden worden gemaakt over de amusementssector - film, televisie, muziek, uitgeverijen.. 8. De WTO kan multilaterale milieu-verdragen ondermijnen Multilaterale milieuverdragen - zoals het Kyoto Protocol voor klimaatsverandering en het Bioveiligheidsprotocol over de handel in genetische gemanipuleerde organismen - kunnen worden aangeklaagd bij de WTO omdat ze tegen gemaakte WTO-afspraken ingaan De alles-of-niets-benadering van de WTO De laatste onderhandelingsronde van de WTO, de zogenaamde Uruguay-ronde werd behandeld als "één enkel pakket". De EU wil dat de nieuwe onderhandelingsronde ook zo wordt behandeld. Dit betekent dat onderhandelingen over verschillende verdragen met elkaar verbonden worden en dit pakket in zijn geheel wel of niet geaccepteerd wordt. Dit is zeer nadelig voor kleinere landen, die niet de capaciteit of mogelijkheid hebben om aan alle onderhandelingen mee te doen. Veel ontwikkelingslanden die tijdens de Uruguay-ronde tegen de resultaten van de onderhandelingen over landbouw en TRIPs waren, werden gedwongen om ze toch te accepteren. Als ze toen niet akkoord waren gegaan waren ze waarschijnlijk geïsoleerd geraakt in de mondiale economie en dat risico konden ze zich niet veroorloven. 10. Invloed binnen de WTO kan worden gekocht Na een donatie van Amerikaanse dollar van een bananenmultinational aan de Amerikaanse Democratische Partij, diende de Verenigde Staten een klacht in bij de WTO over

7 het Europese bananenimportbeleid. De WTO-top in Seattle, vestigingsplaats van onder andere Micro soft en Boeing, werd met honderdduizenden dollars gesponsord door het bedrijfsleven, dat hoopte op goede toegang tot de onderhandelaars. H. WAT DOET DE REGERING? Alle afspraken die Nederland in de WTO maakt moeten worden goedgekeurd door de Tweede Kamer. Het parlement heeft nauwelijks invloed vooraf op de inzet van de Nederlandse regering in de onderhandelingen, laat staan op de inzet van de Europese Commissie die mede namens Nederland het woord voert. Tweede-Kamerleden weten net zo weinig van wat er zich achter de schermen afspeelt, als het publiek. Het parlement heeft ook niet veel ruimte om achteraf kritisch te zijn over de uitkomsten van de onderhandelingen. Ieder onderhandelingsresultaat is een moeizaam bereikt compromis van meer dan honderd landen: wijzigen is niet mogelijk zonder dat hele proces te herhalen, en afwijzen is voor de meeste Kamerleden een te drastische stap. De Tweede kamer speelt dan ook geen enkele rol in de onderhandelingen, waardoor van democratische controle geen sprake is. Het Europees Parlement heeft alleen maar een adviserende rol. Landen als Denemarken en Frankrijk laten zien dat een serieuze discussie over globalisering en vrijhandel heel goed mogelijk is, en dat de regering zich daardoor laat beïnvloeden. Dat moet in Nederland ook mogelijk zijn. I. WAT WIL MILIEUDEFENSIE? Milieudefensie en Friends of the Earth International, ons internationale netwerk, zijn niet tegen handel. Wat we willen is eerlijke handel - handel in een duurzame economie, met een eerlijke verdeling van de baten. Om zover te komen moet het handelsliberaliseringsproces stoppen en moet de macht en autoriteit van de WTO worden terugdrongen. Om te beginnen is een evaluatie van het handelssysteem en haar regels hard nodig. We moeten goed onderzoeken wat alle economische, ecologische en sociale effecten zijn geweest. Zolang we dat niet goed op een rij hebben, moeten geen verdere vrijhandelsafspraken worden gemaakt. De Europese Commissie weigert al jaren om zo'n evaluatie uit te laten voeren, ondanks herhaalde oproepen van maatschappelijke organisaties. De volgende stappen moeten genomen worden om de WTO te beteugelen: + WTO-regels mogen niet gelden voor sectoren die van wezenlijk belang zijn voor menselijken dierenwelzijn of het milieu, zoals voedsel, water, sociale basisvoorzieningen, gezondheid en veiligheid. + De WTO mag niet worden uitgebreid met nieuwe onderwerpen. Er mag met name niet onderhandeld worden over investeringen, omdat afspraken daarover de mogelijkheden van regeringen om de activiteiten van multinationals te reguleren, zouden verminderen. + Er moet een beoordeling komen van de invloed van de huidige WTO-regels op ontwikkeling, democratie, ecologische duurzaamheid, gezondheid, mensenrechten, arbeidsrechten en het leven van vrouwen en kinderen. Het resulaat van deze beoordeling moet gebruikt worden om een eerlijk en duurzaam handelssysteem te ontwerpen dat iedereen ten goede komt. + Handelsregels mogen nooit het gebruik van maatregelen belemmeren die bedoeld zijn ter bescherming van de voedselzekerheid en voedselveiligheid. Een ander mondiaal verdrag over voedsel en landbouw moet buiten de WTO opgesteld worden, mogelijk onder auspiciën van een hervormde en versterkte Verenigde Naties. Op korte termijn moeten Noordelijke regeringen hun exportsubsidies voor landbouwproducten afschaffen, waarmee overschotten op markten in ontwikkelingslanden worden gedumpt. Handelsorganisaties waaronder de WTO moeten democratischer en doorzichtiger worden. Regeringen moeten sterke en bindende regels vaststellen voor activiteiten van multinationals, onder auspiciën van de Verenigde Naties. Regeringen moeten worden toegestaan om buitenlandse bedrijven te onderzoeken en reguleren. Om de armste landen een kans te geven in een eerlijk handelssysteem, moeten op korte termijn (al in 2002) hun schulden worden kwijtgescholden. 7

8 Wat is er mis met de WTO? Een uitgave van Milieudefensie, in samenwerking met Friends of the Earth Europa. Milieudefensie, het Nederlandse lid van Friends of the Earth International, is een landelijke milieuorganisatie met ruim 80 lokale afdelingen. Milieudefensie komt op voor mens en milieu in Nederland en wereldwijd. Milieudefensie Postbus GD Amsterdam tel fax September Meer informatie: Milieudefensie wil het debat over globalisering en liberalisering stimuleren. Kijk voor actuele informatie op of bel met onze servicelijn:

Buitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.

Buitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary

Nadere informatie

Vertegenwoordigers van de WTO Europese Unie voor tegen een beetje voor Landbouw: Exportsubsidies afschaffen

Vertegenwoordigers van de WTO Europese Unie voor tegen een beetje voor Landbouw: Exportsubsidies afschaffen Rol als voorzitter Elke werkgroep heeft een voorzitter. Als voorzitter ben je partijdig voor de EU en VS en laat je de inbreng/mening van de ontwikkelingslanden niet zo erg mee tellen. Jouw voorbereiding

Nadere informatie

WE FEED THE WORLD. Achtergronden bij. Een film van Erwin Wagenhofer, Oostenrijk, 2005 www.wefeedtheworld.nl

WE FEED THE WORLD. Achtergronden bij. Een film van Erwin Wagenhofer, Oostenrijk, 2005 www.wefeedtheworld.nl Achtergronden bij WE FEED THE WORLD Een film van Erwin Wagenhofer, Oostenrijk, 2005 www.wefeedtheworld.nl Meer weten over We feed the world? Zelf bijdragen aan een mens-, dier- en milieuvriendelijke landbouw?

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie internationale handel PE v01-00

EUROPEES PARLEMENT. Commissie internationale handel PE v01-00 EUROPEES PARLEMENT 2004 ««««««««««««Commissie internationale handel 2009 20.9.2005 PE 362.727v01-00 AMENDEMENTEN 1-17 Ontwerpadvies Johan Van Hecke Een ontwikkelingsstrategie voor Afrika (2005/2142(INI))

Nadere informatie

Antwoorden Economie Handel

Antwoorden Economie Handel Antwoorden Economie Handel Antwoorden door een scholier 973 woorden 14 april 2004 4,8 61 keer beoordeeld Vak Economie Begrippen: Open Economie: Bijvoorbeeld: Nederland exporteert veel goederen en diensten

Nadere informatie

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten Arm en Rijk Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten 2.1 Rijk en arm in de Verenigde Staten De rijke Verenigde Staten Je kunt op verschillende manieren aantonen dat de VS een rijk land is. Het BNP

Nadere informatie

De kloof wordt breder. Boekverslag door H woorden 15 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde

De kloof wordt breder. Boekverslag door H woorden 15 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde Boekverslag door H. 1034 woorden 15 februari 2007 6.6 80 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 2 het Noorden tegenover het Zuiden 2 Noord- Zuidverhoudingen 2.1 De kloof wordt

Nadere informatie

Internationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan?

Internationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan? Internationale handel H7 1 Waar komt het vandaan? Economie voor het vmbo (tot 8,35 m.) Internationale handel Importeren = invoeren (betalen) Exporteren = uitvoeren (verdienen) Waarom importeren: Meer keuze

Nadere informatie

Nigeria. 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria

Nigeria. 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria Nigeria 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria Marèl Smit & Anne Jekel H3T3 1.Bevolking en welvaart in Nigeria Nigeria

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8

Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8 Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m 1.4 + 1.7, 1.8 Samenvatting door K. 958 woorden 9 november 2013 6,5 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde paragraaf

Nadere informatie

Samenvatting Economie Internationale Handel

Samenvatting Economie Internationale Handel Samenvatting Economie Internationale Handel Samenvatting door een scholier 1611 woorden 9 september 2001 6,5 169 keer beoordeeld Vak Economie Economie Internationale Handel Hoofdstuk 1 Nederland is erg

Nadere informatie

Globalisering en gender: privatisering en liberalisering van handel in diensten onder GATS

Globalisering en gender: privatisering en liberalisering van handel in diensten onder GATS Globalisering en gender: privatisering en liberalisering van handel in diensten onder GATS door Myriam Vander Stichele (SOMO) Presentatie voor het Belgisch Sociaal Forum Brussel, 21 september 2002 1. Privatisering

Nadere informatie

"De financiële sector is het probleem,

De financiële sector is het probleem, 1 van 5 22-2-2019 07:44 sg.uu.nl "De financiële sector is het probleem, niet de oplossing" 6-8 minuten Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. Onderzoeker

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8

Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting door V. 1226 woorden 30 oktober 2016 7,1 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Par. 1.2 Er zijn 2 manieren om

Nadere informatie

Datum 18 juni 2015 Betreft Beantwoording vragen van de leden Jasper Van Dijk en Smaling (SP) over het bericht TTIP tast gezondheid EU aan

Datum 18 juni 2015 Betreft Beantwoording vragen van de leden Jasper Van Dijk en Smaling (SP) over het bericht TTIP tast gezondheid EU aan Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Uw Referentie 2015Z07933 Datum 18 juni

Nadere informatie

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.

Nadere informatie

6,2. Werkstuk door een scholier 1726 woorden 7 januari keer beoordeeld. 10 kenmerken over de mate van ontwikkeling van een land:

6,2. Werkstuk door een scholier 1726 woorden 7 januari keer beoordeeld. 10 kenmerken over de mate van ontwikkeling van een land: Werkstuk door een scholier 1726 woorden 7 januari 2003 6,2 191 keer beoordeeld Vak Economie 10 kenmerken over de mate van ontwikkeling van een land: 1. BNP uitgedrukt in US Dollars per inwoners. 2. Geboortecijfer

Nadere informatie

B8-0360/37. Anja Hazekamp, Curzio Maltese, Eleonora Forenza, Barbara Spinelli namens de GUE/NGL-Fractie

B8-0360/37. Anja Hazekamp, Curzio Maltese, Eleonora Forenza, Barbara Spinelli namens de GUE/NGL-Fractie 27.4.2015 B8-0360/37 37 Overweging A A. overwegende dat "Voedsel voor de planeet, energie voor het leven" het thema van de expo 2015 in Milaan is en dat dit evenement een forse impuls kan geven aan het

Nadere informatie

1 De markt voor de Nederlandse landbouw De Nederlandse landbouw en de handel Orde in de handel WTO en EU 12 1.

1 De markt voor de Nederlandse landbouw De Nederlandse landbouw en de handel Orde in de handel WTO en EU 12 1. Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 De markt voor de Nederlandse landbouw 9 1.1 De Nederlandse landbouw en de handel 9 1.2 Orde in de handel 10 1.3 WTO en EU 12 1.4 Afsluiting 13 2 Bepaling verkoopprijs 14

Nadere informatie

Praktische opdracht Economie Derde Wereld schuld

Praktische opdracht Economie Derde Wereld schuld Praktische opdracht Economie Derde Wereld sc Praktische-opdracht door een scholier 2339 woorden 17 juni 2001 6,5 243 keer beoordeeld Vak Economie Voorwoord Ons verslag gaat over de Derde-Wereldsc. Wij

Nadere informatie

6,6. Deelvragen Hoofdvraag. 6. Wie heeft er voordeel van het opheffen van handelsbelemmeringen door de EU?

6,6. Deelvragen Hoofdvraag. 6. Wie heeft er voordeel van het opheffen van handelsbelemmeringen door de EU? Praktische-opdracht door een scholier 1962 woorden 29 augustus 2009 6,6 33 keer beoordeeld Vak Economie HANDELSBELEMMERINGEN Inhoudsopgave Inleiding Deelvragen Hoofdvraag Conclusie Bronvermelding Meningen

Nadere informatie

Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Jaap van Duijn Grip op je Vermogen 5 oktober 2018

Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Jaap van Duijn Grip op je Vermogen 5 oktober 2018 Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Jaap van Duijn Grip op je Vermogen 5 oktober 2018 1 Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Uitgangspositie Trends Uitdagingen

Nadere informatie

Examen HAVO. Economie 1

Examen HAVO. Economie 1 Economie 1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 21 juni 13.30 16.00 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed

Nadere informatie

Samenvatting Economie Hoofdstuk 8 Over de grens?

Samenvatting Economie Hoofdstuk 8 Over de grens? Samenvatting Economie Hoofdstuk 8 Over de grens? 8.1 Waarom handel met het buitenland? Importeren = het kopen van goederen en diensten uit het buitenland. Waarom? -Goedkoper of van betere kwaliteit -Bepaalde

Nadere informatie

WAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van

WAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van WAAR WIJ VOOR STAAN. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten in het Europees Parlement Strijden voor sociale rechtvaardigheid, het stimuleren van werkgelegenheid en groei, hervorming

Nadere informatie

Eindexamen economie 1 havo 2000-I

Eindexamen economie 1 havo 2000-I Opgave 1 Meer mensen aan de slag Het terugdringen van de werkloosheid is in veel landen een belangrijke doelstelling van de overheid. Om dat doel te bereiken, streeft de overheid meestal naar groei van

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

Innovatie, modernisering, goede scholing - een land levert dan goede kwaliteit. Afnemers; goede verhouding prijs en kwaliteit

Innovatie, modernisering, goede scholing - een land levert dan goede kwaliteit. Afnemers; goede verhouding prijs en kwaliteit Samenvatting door een scholier 1633 woorden 8 juni 2007 6,5 4 keer beoordeeld Vak Economie Economie Internationale Handel. Hoofdstuk 1 Nederland handelsland. Nederland afhankelijk van handel omdat het

Nadere informatie

1 De onderneming in de wereldeconomie

1 De onderneming in de wereldeconomie 1 De onderneming in de wereldeonomie Meerkeuzevragen 1.1 1.1 Globalisering is een proes a van wereldwijde eonomishe integratie door een sterke toename van de internationale handel en investeringen. b waarbij

Nadere informatie

1. natuurlijke omstandigheden. 2. loonkosten. 3. infrastructuur

1. natuurlijke omstandigheden. 2. loonkosten. 3. infrastructuur Samenvatting door een scholier 1067 woorden 13 juli 2001 4 44 keer beoordeeld Vak Economie Samenvatting:Internationale Handel Hoofdstuk 1: ****Nederland Handelsland**** 1.1 Export/Import: de waarde van

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-BB 2004

Examenopgaven VMBO-BB 2004 Examenopgaven VMBO-BB 2004 tijdvak 2 dinsdag 22 juni 11.30 13.00 uur ECONOMIE CSE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in dit opgavenboekje. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit

Nadere informatie

Economisch optimisme

Economisch optimisme Mindmap scenario A Economische groei belangrijker dan belangen van toekomstige generaties Weinig overheidsregulering, kans op monopolies Bedrijven aan de macht m.n. multinationals Weersbeïnvloeding in

Nadere informatie

Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt

Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Door: F. De Smyter en P. Holvoet 1. Geef een correcte omschrijving van de volgende economische begrippen: a) Globalisering:.

Nadere informatie

Visie op Windenergie en solar Update 2014

Visie op Windenergie en solar Update 2014 Visie op Windenergie en solar Update 2014 De vooruitzichten voor hernieuwbare energie zijn gunstig Succes hangt sterk af van de beschikbaarheid van subsidies Naast kansen in Nederland kan de sector profiteren

Nadere informatie

Rabobank Food & Agri. Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? Kwartaalbericht Varkens Q3 2015

Rabobank Food & Agri. Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? Kwartaalbericht Varkens Q3 2015 Rabobank Food & Agri Kwartaalbericht Varkens Q3 2015 Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? De Rabobank verwacht een moeizaam derde kwartaal voor de Nederlandse varkenssector. Aan het einde

Nadere informatie

De groei van de wereldeconomie wordt gemeten aan de hand van de groei van de nationale productie van alle landen in de wereld

De groei van de wereldeconomie wordt gemeten aan de hand van de groei van de nationale productie van alle landen in de wereld Samenvatting door een scholier 1909 woorden 17 april 2007 4,8 30 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1 Import: goederen uit het buitenland kopen Export: producten aan het buitenland verkopen Uitvoersaldo:

Nadere informatie

Trading our health away Handeltje in gezondheid?

Trading our health away Handeltje in gezondheid? Trading our health away Handeltje in gezondheid? Inhoud I. Is het erg, dokter? 1. Neem de pols : Begrippen definiëren 2. Documentaire : Helse visserij 3. Quiz : De beweegredenen voor vrijhandel 4. Sprekende

Nadere informatie

Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de ontwikkelingen van de handelsstromen. Verder in dit werkstuk

Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de ontwikkelingen van de handelsstromen. Verder in dit werkstuk Werkstuk door een scholier 1433 woorden 1 november 2017 7 6 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inhoudsopgave 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Inleiding; Wat zijn handelsstromen? Wat zijn kolonies? Chronologisch

Nadere informatie

Eindexamen economie vwo II

Eindexamen economie vwo II Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Voorbeelden van een

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19

Hoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19 Hoofdstuk 1 Globalisering Paragraaf 15 t/m 19 inhoud Patronen van de landbouw in de EU (par. 15) Veranderingsprocessen in de EU-landbouw (par. 16) Oostenrijk - Nederland: overeenkomsten en verschillen

Nadere informatie

Internationale wegen vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Internationale wegen vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 19 September 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73828 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Samenvatting Economie Lesbrief Internationale handel

Samenvatting Economie Lesbrief Internationale handel Samenvatting Economie Lesbrief Internationale handel Samenvatting door een scholier 1819 woorden 4 mei 2004 8,2 97 keer beoordeeld Vak Economie INTERNATIONALE HANDEL COMPLETE SAMENVATTING: H 1 T/M 3 Hoofdstuk

Nadere informatie

Samenvatting Economie H8

Samenvatting Economie H8 Samenvatting Economie H8 Samenvatting door Irene 1160 woorden 14 juni 2018 8,2 5 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie Economie H8 Absolute armoede Als je niet meer in staat bent in

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 1. Goederenexport van Ierland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Ierse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners.

Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. EC 01. EEN KAMER HUREN IN LEIDEN. Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. Vermoedelijk blijft het aanbod van kamers achter bij de vraag, waardoor er gemakkelijk prijsopdrijving

Nadere informatie

De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd.

De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd. De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd. Afrikaanse boeren en boerinnen met uitsterven bedreigd? Je zal maar boer of boerin wezen in Afrika. Je hebt je veld ingezaaid, misschien wat extra meststoffen

Nadere informatie

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013 Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 1. Goederenexport van Zwitserland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zwitserse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 1. Goederenexport van het Verenigd Koninkrijk naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Britse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE

Nadere informatie

Gezondheid & Voeding

Gezondheid & Voeding Gentech maïs tweede kamer is tegen, Europese Commissie is voor In het verleden stemde de Nederlandse regering altijd voor toelating van gentech in de EU, maar het tij lijkt te keren. Afgelopen week heeft

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 1. Goederenexport van Canada naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Canadese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 1. Goederenexport van Spanje naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Spaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Arme landen gebaat bij vrije handel

Arme landen gebaat bij vrije handel Arme landen gebaat bij vrije handel De armoede in de wereld kan tegen 2015 gehalveerd worden als de rijke landen hun handelsbarrières verlangen en de buitenlandse hulp verhogen. Ook kunnen de arme landen

Nadere informatie

Werkstuk Maatschappijleer Kinderarbeid

Werkstuk Maatschappijleer Kinderarbeid Werkstuk Maatschappijleer Kinderarbeid Werkstuk door een scholier 2638 woorden 23 juni 2004 6,5 272 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inleiding. Dit werkstuk gaat over kinderarbeid. Ik heb dit onderwerp

Nadere informatie

VLP Werkstuk Ontbossing van de aarde

VLP Werkstuk Ontbossing van de aarde VLP Werkstuk Ontbossing van de aarde naam: Oliebol groep: 7 Inhoud inleiding Illegale houtkap sojateeld Palmolie Wat is ontbossing? Ontbossing in tropische regenwouden Wetten en regels hebben geen zin

Nadere informatie

Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief

Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 1. Goederenexport van Australië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Australische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Wie bestuurt de Europese Unie?

Wie bestuurt de Europese Unie? Wie bestuurt de Europese Unie? De Europese Unie (EU) is een organisatie waarin 28 landen in Europa samenwerken. Eén ervan is Nederland. Een aantal landen werkt al meer dan vijftig jaar samen. Andere landen

Nadere informatie

een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek

een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek Wat is aardrijkskunde op zoek naar een verklaring voor de ruimtelijke verschijnselen aan het aardoppervlak. Beschrijvende vragen: bodem

Nadere informatie

Werkvel opdracht 17 (Wat kunnen wij in Europa aan grensoverschrijdende problemen doen?)

Werkvel opdracht 17 (Wat kunnen wij in Europa aan grensoverschrijdende problemen doen?) Werkvel opdracht 17 (Wat kunnen wij in Europa aan grensoverschrijdende problemen doen?) Toelichting op de opdracht In deze opdracht gaan jullie kijken naar grensoverschrijdende problemen. Dit doen jullie

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 1. Goederenexport van Zuid-Korea naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zuid-Koreaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro). Bron: International

Nadere informatie

WERELD. 5 havo 1 Globalisering 14-16

WERELD. 5 havo 1 Globalisering 14-16 WERELD 5 havo 1 Globalisering 14-16 Melkprijzen wereldwijde concurrentie Hoog: centrumlanden Middel, semi-periferie Laag, periferie Globalisering = concurrentie.. 3 factoren? 1. Opkomst MNO s, mondiale

Nadere informatie

NATUUR EN BIODIVERSITEIT

NATUUR EN BIODIVERSITEIT NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons

Nadere informatie

De agrarische handel van Nederland in 2013

De agrarische handel van Nederland in 2013 De agrarische handel van Nederland in 1. Opvallende ontwikkelingen Totale handelsoverschot groeit met 4,5 miljard; aandeel agrarische producten 2 miljard Nederlandse agrarische export neemt in opnieuw

Nadere informatie

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA 0 Lesschema 1 WAT IS PLANTAGELANDBOUW? 1.1 Bestudeer de afbeeldingen en satellietbeelden van plantages 1.2 Input, proces en output 2 WAAR DOET MEN AAN PLANTAGELANDBOUW?

Nadere informatie

DE EUROPESE UNIE EN HAAR HANDELSPARTNERS

DE EUROPESE UNIE EN HAAR HANDELSPARTNERS DE EUROPESE UNIE EN HAAR HANDELSPARTNERS De Europese Unie neemt als grootste exporteur van goederen en diensten ter wereld en als 's werelds grootste bron van directe buitenlandse investeringen een leidinggevende

Nadere informatie

Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen.

Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Open klimaatlezingen 2009 Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Hans Bruyninckx De eerste stappen in internationaal klimaatbeleid 1979: 1ste World Climate Conference

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland mei 2019

Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland mei 2019 Handels- en investeringscijfers Brazilië-Nederland mei 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Thaysey Pixabay, Brazilië Wat kunt u verwachten bij deze handelscijfers:

Nadere informatie

MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!!

MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!! MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!! De Europese Unie bestaat uit 27 lidstaten. Deze lidstaten hebben allemaal op dezelfde gebieden een aantal taken en macht overgedragen aan de Europese

Nadere informatie

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I

Eindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I Opgave De eurocrisis Bij deze opgave horen de teksten 9 en. Inleiding De situatie rond de gemeenschappelijke munt, de euro, is tien jaar na de introductie verre van stabiel (mei 2012). In tekst 9 beschrijft

Nadere informatie

Praktische opdracht Economie Euro

Praktische opdracht Economie Euro Praktische opdracht Economie Euro Praktische-opdracht door een scholier 1619 woorden 17 februari 2003 6,7 12 keer beoordeeld Vak Economie 1 Onderzoeksvraag. Mijn onderzoeksvraag is: Wat zijn de voor- en

Nadere informatie

DE EUROPESE UNIE EN DE

DE EUROPESE UNIE EN DE DE EUROPESE UNIE EN DE WERELDHANDELSORGANISATIE De Wereldhandelsorganisatie (WTO) zet zich in voor het verwezenlijken van een op regels gebaseerd internationaal handelsstelsel. Hoewel de Doha-ronde momenteel

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door een scholier 1991 woorden 5 maart 2007 7 120 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde pw. Hst. 2 2, 3.1 en 4 2.1 De

Nadere informatie

Werkvel opdracht 9 (Onderhandelingsspel: hoe neem je samen moeilijke besluiten?)

Werkvel opdracht 9 (Onderhandelingsspel: hoe neem je samen moeilijke besluiten?) Werkvel opdracht 9 (Onderhandelingsspel: hoe neem je samen moeilijke besluiten?) Toelichting op de opdracht Tijdens deze opdracht gaan jullie in kleine groepjes in onderhandeling met elkaar over een pakket

Nadere informatie

Belangen: Rusland versus de EU

Belangen: Rusland versus de EU Belangen: Rusland versus de EU Korte omschrijving werkvorm Leerlingen denken na over de redenen waarom Rusland en de EU zich met het conflict in Oekraïne bemoeien. Dit doen zij door eerst een tekst te

Nadere informatie

Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw

Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw een visie over de hervormingen in de landbouw Oktober 2013 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Inleiding Landbouwbeleid heeft grote invloed op

Nadere informatie

20 januari CP/TE/aw Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA)

20 januari CP/TE/aw Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA) Datum 20 januari 2017 Ons kenmerk Uw kenmerk Telefoonnr. 008.CP/TE/aw +31 61 561 91 68 Onderwerp E-mail Tuur.elzinga@fnv.nl Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA) Geachte Nederlandse leden van

Nadere informatie

ECONOMIE. Begrippenlijst H8 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn

ECONOMIE. Begrippenlijst H8 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn ECONOMIE VMBO-T2 Begrippenlijst H8 PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw Bewerkt door D.R. Hendriks Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn Versie 1 2013-2014 Hoofdstuk 8 Eerlijke handel? Paragraaf 8.1 Waar

Nadere informatie

Samenvatting door een scholier 1310 woorden 17 februari keer beoordeeld

Samenvatting door een scholier 1310 woorden 17 februari keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 1310 woorden 17 februari 2009 8 3 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 11 Arbeidsmarkt = geheel vraag naar en aanbod van arbeid. Ondoorzichtige markt = werknemers+werkgevers

Nadere informatie

WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS?

WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS? WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS? Driekwart van de buitenlandse besluitvormers vindt dat Frankrijk een aantrekkelijke bestemming is voor investeringen (74%, toename van

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 1. Goederenexport van de Verenigde Arabische Emiraten naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners van de Verenigde Arabische

Nadere informatie

Praktische opdracht Economie Economie van China

Praktische opdracht Economie Economie van China Praktische opdracht Economie Economie van China Praktische-opdracht door een scholier 1850 woorden 20 juni 2006 6,2 64 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding In deze Praktische Opdracht gaan we de hoofdvraag

Nadere informatie

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect.

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect. Chocomelk van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! > Handel, uit respect. We slaan de brug tussen boeren uit Noord & Zuid! www.oww.be > Kiezen Kiezen voor nóg meer duurzaamheid Oxfam

Nadere informatie

Geef een voordeel van exporteren. Geef een voordeel van importeren.

Geef een voordeel van exporteren. Geef een voordeel van importeren. Vraagkaarten - blauw & groen De verhouding tussen de euro en de dollar gaat van 1 EUR = 1, 5508 dollar naar 1 EUR = 1, 25 dollar. Is de dollar dan in waarde gedaald of gestegen? De dollar is in waarde

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland mei 2019

Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland mei 2019 Handels- en investeringscijfers Zuid-Afrika-Nederland mei 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Dan Pretoria, Zuid -Afrika Wat kunt u verwachten bij deze

Nadere informatie

Introductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011

Introductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011 Introductie Dit onderzoek vindt plaats in opdracht van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Met de resultaten wil het bureau het kabinet en de politiek in het algemeen informeren over zorgen en wensen

Nadere informatie

1. GEEN ARMOEDE 2. GEEN HONGER. Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal. Honger beëindigen, betere voeding en duurzame landbouw promoten

1. GEEN ARMOEDE 2. GEEN HONGER. Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal. Honger beëindigen, betere voeding en duurzame landbouw promoten 1. GEEN ARMOEDE Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal Ondanks de halvering van de extreme armoede in de wereld tijdens de afgelopen decennia, leeft nog steeds 1,3 miljard mensen in extreme armoede.

Nadere informatie

Praktische opdracht Economie Wat voor rol heeft de opkomende economie van China in de wereldeconomie?

Praktische opdracht Economie Wat voor rol heeft de opkomende economie van China in de wereldeconomie? Praktische opdracht Economie Wat voor rol heeft de opkomende economie van China in de wereldeconomie? Praktische-opdracht door een scholier 2129 woorden 18 juni 2006 6,5 45 keer beoordeeld Vak Economie

Nadere informatie

thema 2: 2.3 Hebben landen baat bij de vestiging van buitenlandse ondernemingen? 2.4 Stimuleert de overheid de internationale handel?

thema 2: 2.3 Hebben landen baat bij de vestiging van buitenlandse ondernemingen? 2.4 Stimuleert de overheid de internationale handel? thema 2: 2.3 Hebben landen baat bij de vestiging van buitenlandse ondernemingen? 2.4 Stimuleert de overheid de internationale handel? 1. Maak volgend kruiswoordraadsel en zoek het centrale begrip. De letters

Nadere informatie

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Denemarken-Nederland april 2019

Handels- en investeringscijfers Denemarken-Nederland april 2019 Handels- en investeringscijfers Denemarken-Nederland april 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Nyhavn in Kopenhagen, Denemarken Wat kunt u verwachten bij

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland augustus 2019

Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland augustus 2019 Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland augustus 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. moersky via Pixabay, Haven van Hamburg, Duitsland Wat kunt

Nadere informatie

Duurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?

Duurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie

Nadere informatie

De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie

De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd

Nadere informatie

Goede tijden, slechte tijden. Soms zit het mee, soms zit het tegen

Goede tijden, slechte tijden. Soms zit het mee, soms zit het tegen Slides en video s op www.jooplengkeek.nl Goede tijden, slechte tijden Soms zit het mee, soms zit het tegen 1 De toegevoegde waarde De toegevoegde waarde is de verkoopprijs van een product min de ingekochte

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland maart 2019

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland maart 2019 Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland maart 2019 Dit overzicht is gemaakt in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Skyline Calgary, Canada Wat kunt u verwachten bij deze handelscijfers:

Nadere informatie

Welke richting volg je? In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen?

Welke richting volg je? In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen? Groepsnummer: Nummer respondent: Beste leerling, Hieronder vind je een aantal vragen. Lees de opdrachten aandachtig en probeer zo nauwkeurig mogelijk te antwoorden. Laat geen vragen open. Als je iets niet

Nadere informatie

Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen!

Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen! Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen! Friends of the Earth Europe Europese campagne voor duurzame landbouw en voedsel Milieudefensie, Friends of the Earth Netherlands Internationale campagne voor duurzame

Nadere informatie

Strategisch Beleidsplan 2013-2015

Strategisch Beleidsplan 2013-2015 Strategisch Beleidsplan 2013-2015 Switch, samen naar duurzaam en rechtvaardig Switch stimuleert gedrag dat bijdraagt aan een duurzame en rechtvaardige wereld. Hier én daar, nu én in de toekomst. Switch

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie