culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief SLEUTEL

Transcriptie

1 culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief SLEUTEL Marie-Thérèse Claes ICHEC Brussels Management School Université catholique de Louvain Asian Institute of Technology (Bangkok) Marinel Gerritsen Radboud Universiteit Nijmegen Derde, herziene druk u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2011

2 Deze docentenhandleiding hoort bij de derde, herziene druk 2011 van Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief van Marie-Thérèse Claes en Marinel Gerritsen Uitgeverij Coutinho bv Alle rechten voorbehouden. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Eerste druk 2002 Derde, herziene druk 2011 Uitgeverij Coutinho Postbus AH Bussum info@coutinho.nl Noot van de uitgever Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met de uitgever. ISBN NUR 812

3 Hulp voor docenten In het onderstaande geven we suggesties voor de antwoorden op en oplossingen van oefeningen, waarvan de oplossing niet in het boek of in de oefening zelf staat. Met klem willen we erop wijzen dat het slechts suggesties zijn en dat ook andere oplossingen mogelijk zijn. Bovendien lenen veel oefeningen zich tot meer discussie dan we hier kunnen aangeven. Ook kunnen bij de cases vaak nog andere vragen gesteld worden. Het zal duidelijk zijn dat niet alle oefeningen gemaakt hoeven te worden. De docent bepaalt zelf welke oefeningen voor welke studenten het meest relevant zijn. De oefeningen kunnen ook gebruikt worden om studenten crossculturele onderzoeken te laten doen: bijvoorbeeld oefeningen 1.1, 1.2, 1.4, 1.5, 1.8, 2.7, 2.12, 2.16, 2.17, 2.22, 2.23, 2.25, 2.33, 3.2, 3.3, 7.5, 7.28, Voor op- en aanmerkingen houden wij ons aanbevolen. November 2007 Marie-Thérèse Claes Marinel Gerritsen Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 3/59

4 Inhoud 1 Interculturele communicatie 5 2 Culturen categoriseren: basiswaarden 8 3 Cultuur en communicatie 15 4 Overeenkomsten en verschillen tussen Nederland, Vlaanderen en Europese culturen 18 5 Overeenkomsten en verschillen tussen Nederland, Vlaanderen en Aziatische, Arabische en Afrikaanse culturen 38 6 Omgaan met cultuurverschillen 47 7 Intercultureel management 48 Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 4/59

5 Hoofdstuk 1 Interculturele communicatie Oefening 1.1 Cultuur en cultuur van Nederland en Vlaanderen Hier volgen enkele voorbeelden: Cultuur Nederland Vlaanderen schilders schrijvers Rembrandt, Vermeer, Frans Hals, Vincent van Gogh, Karel Appel P.C. Hooft, J. van den Vondel, Harry Mulisch, Anna Enquist, Jan Wolkers, Hella Haasse, Arnon Grunberg, A.F.Th. van der Heijden, Connie Palmen Jan van Eyck, Jeroen Bosch, Memling, Brueghel, Rubens, Van Dyck, Permeke, James Ensor J. van Maerlant, H. Conscience, Guido Gezelle, Hugo Claus, Stefaan van Bossele, Hugo Raes, Joris Note helden Willem van Oranje, Vader des Vaderlands De Gulden Sporenslag (in 1302, tegen Frankrijk) steden pers en televisie eten en drinken: wat, wanneer, hoe laat hoe men zich verplaatst vrije tijd: sport, vakantie, lezen kleding hoe men woont hoe men met elkaar omgaat: groeten, formaliteit hoe men zijn verjaardag viert Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Utrecht (de Randstad); Delft kranten: o.a. NRC Handelsblad, De Telegraaf; openbare radio en televisie: NOS (Nederlandse Omroepstichting); de zuilen: o.a. NCRV (Nederlands Christelijke Radio Vereniging), EO (Evangelische Omroep); commerciële omroepen: RTL 4, SBS6 brood, kaas en een glas (karne)melk; avondeten rondom uur fiets: goede infrastructuur, de fietser heeft voorrang lezen (meer dan Belgen); veel watersport: zeilen, surfen; vakantie in het buitenland, veel kamperen niet zo belangrijk, informeel en vrij onafhankelijk van de gelegenheid rijtjeshuizen, grote concentraties van woningen met veel groen ertussenin informeel, los, snel tutoyeren met familie, vrienden, buren en collega s met taart, koffie, thee en/of een borrel. Brussel, Brugge, Gent, Leuven, Antwerpen kranten: o.a. De Standaard, De Morgen; openbare radio en televisie: VRT (Vlaamse Radio en Televisie); commerciële omroepen: o.a. VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij), VT4. mosselen met friet, bier, chocolade; avondeten na uur auto; steeds meer fietspaden uitgaan met vrienden of familie: café, restaurant, bioscoop; fietsen als sportactiviteit; reizen met comfort vrij belangrijk, vrij formeel en rekening houdend met de gelegenheid lintbebouwing, ieder zijn huis in eigen stijl formeler, met twee woorden spreken, de hand drukken met familie en/of vrienden met een maaltijd thuis of in een restaurant Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 5/59

6 Oefening 1.5 Waarden in verschillende contexten De a-antwoorden worden meestal verbonden met Noord-Europeanen en Noord-Amerikanen. Deze culturen worden vaak modern genoemd, terwijl culturen die het c-antwoord kiezen vaak traditionele culturen worden genoemd. Heel wat Noord-Europeanen of Noord-Amerikanen zullen toch soms b of c kiezen. Een cultuur is nooit volledig modern of traditioneel. Er bestaan voor de verschillende aspecten heel wat gradaties en verschillen. Daarbij komt nog dat er binnen elke cultuur verschillen bestaan tussen etnische, religieuze, gender- of socioculturele groepen. Oefening 1.7 Stereotypen De associaties die meestal gemaakt worden bij respectievelijk Belgen en Nederlanders zijn aangekruist. Stereotype Belgen Nederlanders Zakelijk x Eigen verantwoordelijkheidszin x Exuberant x Improvisatorisch x Pragmatisch x Moraliserend x Bemoeizuchtig x Soberheid x Bourgondisch x Hiërarchisch x Conformistisch x Internationale oriëntatie x Corrupt x Tolerant x Oefening 1.8 De betekenis van gebaren 1a Verenigde Staten: prima, goed Frankrijk: nul, slecht Japan: geld Latijns-Amerika: obsceen gebaar 1b Groot-Brittannië met de handpalm naar binnen: victory-teken van Churchill Groot-Brittannië met de handpalm naar buiten: obsceen gebaar 1c Noord-Europa en Noord-Amerika: goed, prima Zuid- en Oost-Europa: obsceen gebaar 1d Frankrijk: die is gek Egypte: die is slim Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 6/59

7 1e West-Europa: ja Oost- en Zuid-Europa: nee Oefening 1.9 Cultuurverschillen in interpretatie A In Spanje zijn de beste plaatsen in de schaduw, in Groot-Brittannië in de zon. B Buiten eten (in de zon) vindt men in zuidelijke klimaten niet prettig, maar in België wel. C Het affiche begon links met de huilende baby. Mensen die Arabisch lezen en schrijven, beginnen rechts te lezen en te kijken en in dat geval leidt het eten van de geadverteerde babyvoeding tot een krijsende baby. Oefening 1.10 Een intercultureel misverstand In dit geval hebben beide partijen zich goed op de cultuur van de ander voorbereid. De vraag is daarbij altijd: wie past zich nu aan de ander aan? Ruud Lubbers was te gast in Japan en hij wilde zich daarom aanpassen. Voor de Japanners is gastvrijheid echter heel belangrijk en zij proberen daarom alles te doen om hem te behagen. Een mogelijke oplossing is dat Lubbers het non-verbale gedrag van de Japanners opmerkt en zich schikt naar hun wensen. Je kunt van het probleem natuurlijk ook een gespreksonderwerp maken en zo tonen dat je iets weet over de cultuur van de ander: Ik heb gehoord dat jullie de cadeautjes niet openmaken terwijl wij in Nederland dat wel doen: wat nu? Zo kan erom gelachen worden, en zullen de anderen appreciëren dat je iets weet over hun cultuur. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 7/59

8 Hoofdstuk 2 Culturen categoriseren: basiswaarden Oefening 2.1 Een stapel geld op de markt In deze situatie is de Arabier meer dan de Nederlander geneigd te denken dat de mens van nature goed is. Dat je in Egypte zomaar een stapel geld kunt laten liggen, heeft ook te maken met de collectivistische cultuur, die een grote sociale controle met zich meebrengt. Oefening 2.2 Bewustwording individualisme-collectivisme A staat voor individualisme en B voor collectivisme. Oefening 2.3 Het belang van vrijheid Individualisten kiezen voor individuele vrijheid (A), collectivisten vinden gelijkheid van iedereen belangrijker (B), ook als dat ten koste gaat van de vrijheid van enkele individuen. Dit verschil in interpretatie kan aan de basis liggen van conflicten over mensenrechten tussen een individualistisch land als de Verenigde Staten en een collectivistisch land als China, omdat ze het begrip vrijheid verschillend interpreteren. Oefening 2.4 Een zakenlunch met familie Japanners leven in een collectivistische maatschappij, waar werk en familie niet zo sterk gescheiden zijn als in het individualistische Nederland. Oefening 2.5 Chinese redders willen boter bij de vis Chinezen zijn over het algemeen collectivistisch, maar collectivisme betekent nog geen solidariteit met iedereen. Het solidariteitsgevoel is heel sterk binnen de eigen groep (de in-group), maar niet met mensen van een andere groep (de out-group). Oefening 2.6 Bij ons gaat alles goed! De Zuidoost-Aziaten zijn over het algemeen collectivistisch. In deze culturen is het gezicht een belangrijk onderdeel van het maatschappelijk leven. Gezichtsverlies moet koste wat het kost vermeden worden: iedereen beschermt het gezicht van iedereen. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 8/59

9 Oefening 2.7 Bewustwording machtafstand De a-antwoorden staan voor een grote machtafstand, de b-antwoorden voor een kleine. Oefening 2.9 De ideale baas Hieronder staat voor elke manager wat zijn of haar stijl van leidinggeven is en welke voor- en nadelen daaraan verbonden zijn. Stijl Voordeel Nadeel Manager 1: autocratisch snel risico van sociale conflicten Manager 2: paternalistisch vrij snel risico van sociale conflicten Manager 3: consultatief samenwerking traag Manager 4: democratisch van iedereen traag Van 1 naar 4 duurt het nemen van beslissingen steeds langer, maar wordt het risico van een sociaal conflict (niet implementeren, sabotage, stakingen) kleiner. Sommige beslissingen moeten uiteraard snel genomen worden. Welke managementstijl het meest geschikt is, hangt daarom ook af van de context. Voor belangrijke beslissingen waarbij heel wat mensen betrokken zijn, zoals sluitingen of fusies van bedrijven, is de stijl van 3 of 4 geschikter omdat die sociale problemen vermijdt. Een goede manager weet wanneer hij welk type managementgedrag moet inzetten. Het is ook cultureel bepaald welk managementgedrag medewerkers verwachten en welk gedrag managers meestal tonen. In België vindt men vaak type 2, soms type 3. In Nederland, dat ook wel het land van de consensuscultuur wordt genoemd, vindt men vaker type 3 en 4. Over het algemeen vind je in landen met een grote machtafstand type 1 en 2 en in landen met een kleine machtafstand type 3 en 4. Oefening 2.10 Ondergeschikten en medewerkers Taal weerspiegelt cultuur. Hier zien we hoe de verschillen in machtafstand tussen Nederland en Vlaanderen hun weerslag vinden in de taal. Iemand die voor een ander werkt, heet in België vaak ondergeschikte maar in Nederland medewerker. Oefening 2.11 Vliegtuigongelukken In culturen met een grote machtafstand is het voor een ondergeschikte, bijvoorbeeld een tweede piloot, moeilijk om tegen een hogergeplaatste, bijvoorbeeld een gezagvoerder, te zeggen dat hij zich vergist, dat hij iets vergeet, dat hij iets niet gezien heeft, kortom, dat hij fout zit. Dit wordt dan op een Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 9/59

10 impliciete manier aangegeven, maar de hogergeplaatste begrijpt en accepteert dat niet altijd en dat kan ongelukken tot gevolg hebben. Oefening 2.12 Wet of vriend Het a-antwoord is particularistisch, het b-antwoord is universalistisch. Oefening 2.13 Boze baas In emotionele culturen zoals de Franse mag de baas zich boos maken, dan toont hij dat hij de baas is. In zulke culturen zijn de mensen die voor een baas werken daaraan gewend en ze trekken zich er niets van aan. Neutrale culturen, zoals de Nederlandse, accepteren niet dat je emotioneel wordt, je moet zakelijk blijven. Iemand die toch emotioneel wordt, verliest aanzien. Oefening 2.14 Hoe krijg je respect? Toeschrijvingsgerichte mensen zijn het met deze uitspraak eens en prestatiegerichte mensen zijn het er niet mee eens. Oefening 2.15 De Franse ENA-cultuur De Franse cultuur is er een van toeschrijving. Dat betekent dat Louis Schweitzer, die uit een beroemde familie stamt, naar een school zoals de ENA (Ecole Nationale d Administration) wordt gestuurd, waardoor hij automatisch in gezaghebbende posities terechtkomt. Het is voor een bedrijf een kwestie van prestige en van imago om iemand als Schweitzer aan de top te hebben. Zelfs als die persoon niet competent is, krijgt het bedrijf door de naam prestige. In toeschrijvingsculturen vind je heel wat incompetente mensen aan de top, tenminste in termen van bestuur: ze hoeven ook niet competent te zijn, ze moeten alleen maar zijn. Oefening 2.16 Bewustwording masculiniteit-feminiteit: de ideale baan Een lage score op het eerste blokje wijst op een voorkeur voor masculiniteit, een lage score op het tweede blokje op een voorkeur voor feminiteit. Oefening 2.17 Promotie en werkrelatie met je chef Een hoge score op vraag 1 en een lage op vraag 2 duidt op feminiteit. Een lage score op vraag 1 en een hoge op vraag 2 duidt op masculiniteit. Om iemand die op beide vragen even hoog of even laag scoort zich te doen realiseren of hij meer masculien of feminien is, kun je hem vragen te kiezen welke van de twee uitspraken hij het belangrijkste vindt. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 10/59

11 Oefening 2.18 Hoe masculien/feminien ben ik? Een groot aantal a-antwoorden duidt op een meer feminiene cultuur, een groot aantal b-antwoorden op een meer masculiene cultuur. Oefening 2.20 Onderwijs Je kan zeggen dat het een typisch Belgische reactie is, omdat hier duidelijk het egalitarisme op school wordt afgewezen, en dat vind je in meer masculiene culturen. Jongeren moeten volgens de heer Schoofs gestimuleerd worden om beter te presteren, en rivaliteit moet worden aangemoedigd. Dit soort reactie tref je in Nederland veel minder aan: daar moet je niet proberen de beste te zijn, of anders te zijn ( doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg ). Oefening 2.21 Buitenlandse vestigingen in Nederland en België Nederland is feminien en daarom meer gericht op klantvriendelijkheid, iets wat bij dienstverlening belangrijk is. In masculiene landen is de cultuur vaak minder klantgericht, maar juist productgericht; daarom kunnen productiecentra beter naar masculiene culturen uitwijken (Japan, Verenigde Staten, en in Europa: bijvoorbeeld Groot-Brittannië, Duitsland, België). Oefening 2.22 Hoe onzekerheidsvermijdend ben ik? Een groot aantal antwoorden in kolom 1 en 2 duidt op een vrij sterke onzekerheidsvermijding, terwijl een groter aantal antwoorden in kolom 4 en 5 op een vrij zwakke onzekerheidsvermijding duidt. Oefening 2.23 Nerveus op het werk Mensen die meer richting 1 scoren, zijn sterk onzekerheidsvermijdend en mensen die meer richting 5 scoren, zijn dat maar heel weinig. Oefening 2.26 De koelkast De koelkast behoorde voor Maria tot het privé-territorium en voor de Amerikaanse tot het publieke terrein. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 11/59

12 Oefening 2.27 Zakenrelatie of kennis De Amerikanen zien de ontmoeting als een zakengesprek dat gunstig of ongunstig kan aflopen. De Belg ziet de ontmoeting als een kennismaking en de mogelijkheid voor verdere relatieopbouw. Voor de Amerikanen is de relatie specifiek, zakelijk en punctueel: ze maken een duidelijk onderscheid tussen werk en privéleven. Voor de Belg is de relatie diffuus en het gesprek aanleiding tot verdere kennismaking en samenwerking in de toekomst: we kennen elkaar nu en kunnen in de toekomst eventueel samenwerken. Oefening 2.29 Bewustwording polychronie en monochronie-2 Niemand is 100 procent monochroon of polychroon, maar er zijn wel tendensen. Heb je vaker 1 en 2 gekozen dan 4 en 5, dan ben je meer monochroon. Heb je vaker 4 en 5 geantwoord dan 1 en 2, dan ben je meer polychroon. Je kunt in verschillende situaties min of meer mono- of polychroon zijn: in examentijd zijn studenten meer monochroon dan gedurende het academiejaar! Oefening 2.30 Stiptheid Hoe monochroner een cultuur is, des te stipter zijn de mensen. Oefening 2.33 Bewustwording termijngerichtheid In culturen die op de lange termijn gericht zijn, kiest men meestal de a-antwoorden. Spaarzaamheid is de belangrijkste deugd, en tradities zijn wel belangrijk maar kunnen gecombineerd worden met technische vernieuwingen. In kortetermijnculturen heeft men de neiging om te kiezen tussen traditie en vernieuwing. Langetermijngerichtheid integreert deze twee: mensen investeren op lange termijn, ze hoeven niet zo snel resultaten te zien. Gezicht bewaren is heel belangrijk en daarom moet je beleefd zijn en het gezicht van anderen en jezelf beschermen. Er is niet één waarheid, zoals in de westerse filosofieën, maar een hoger, gemeenschappelijk doel bepaalt de handeling. Oefening 2.35 De rooms-katholieke kerk De rooms-katholieke kerk, zoals de naam het zegt, is de kerk van Rome in Italië. De rooms-katholieke kerk vertoont de typische kenmerken van de Italiaanse cultuur: grote machtafstand, masculiniteit en sterke onzekerheidsvermijding. Deze combinatie leidt vaak tot een houding van onverdraagzaamheid tegenover alles wat anders is en daarom in de ogen van de rooms-katholieke kerk gevaarlijk. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 12/59

13 Oefening 2.36 Nederland wil graag Vlaamse leerkrachten Vlaamse scholen leggen meer nadruk op kennis en discipline, terwijl Nederlandse scholen meer nadruk leggen op inzicht en sociale vaardigheden (bijvoorbeeld mondigheid). De verschillen in discipline en communicatiegedrag zijn te verklaren uit het verschil in machtafstand. In Vlaanderen is er meer respect voor het gezag van de leraren dan in Nederland. Oefening 2.37 Vlaamse en Nederlandse studenten Het verschil in gedrag tijdens de werkcolleges kan verklaard worden uit de grotere machtafstand in Vlaanderen, waar studenten niet zo makkelijk met een hoogleraar discussiëren. Het verschil in bereidheid tot hard werken, in standaard van vakmanschap en in zelfkritiek hangt samen met de hogere onzekerheidsvermijding in Vlaanderen. Hoewel de verschillen in scores tussen Vlaanderen en Nederland voor collectivisme en individualisme (zie paragraaf ) niet groot zijn, is het feit dat Nederlanders veel tijd nemen om het eigen ik te leren kennen waarschijnlijk te verklaren uit een hoger individualisme. Oefening 2.38 Tevredenheid op het werk 1 Nederlanders zijn feminiener dan Vlamingen. 2 Omdat Belgen een vrij grote machtafstand hebben, verloopt de interne communicatie er waarschijnlijk voornamelijk top down (informatie betekent macht en macht wordt niet gedeeld). Dat vinden werknemers vervelend. Omdat Belgen een hoge onzekerheidsvermijding hebben, is een vaste baan (werkzekerheid) voor hen belangrijk. Oefening 2.39 Politieke tendensen In collectivistische landen met een sterke onzekerheidsvermijding worden groepen tegen elkaar opgezet (bijvoorbeeld in voormalig Joegoslavië), wat tot conflicten kan leiden. Politieke groepen zullen eerder verboden worden. In deze landen houdt men ook niet van mensen die anders zijn: die ziet men als een bedreiging, men is er bang voor (intolerantie, racisme). Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 13/59

14 Oefening 2.40 Racisme 1 Racisme hangt samen met onzekerheidsvermijding. 2 In België is de onzekerheidsvermijding hoger dan in Nederland. 3 Dat meer Belgen dan Nederlanders openlijk toegeven dat ze racistisch zijn, kan enerzijds verklaard worden doordat er meer racisme is en anderzijds door het feit dat België masculiener is dan Nederland. In het meer feminiene Nederland hoort men iedereen gelijk te vinden en is het sociaal onacceptabel om te zeggen dat je dat niet vindt. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 14/59

15 Hoofdstuk 3 Cultuur en communicatie Oefening 3.1 Een blauw stoplicht Het Japans heeft een woord voor groen (midori) en een woord voor blauw (ao shingo) en Japanners zien het verschil tussen deze kleuren wel degelijk! Misschien lijkt de kleur van het groene stoplicht meer op ao shingo dan op midori en heeft de Japanse vrouw het daarom over een blauw stoplicht. Maar om na te gaan of deze verklaring klopt, is meer onderzoek nodig. Met het oranje stoplicht hebben we een soortgelijk probleem. Nederlanders en Fransen noemen het oranje, maar Duitsers en Engelsen geel. Ook hier is vooralsnog geen duidelijke verklaring voor. Oefening 3.3 De affectieve waarden van woorden De studenten kunnen hun eigen resultaten bespreken met die van hun medestudenten en kijken wat de waarde van die woorden is in hun eigen cultuur. Zo kunnen prettige gevoelens bij het woord ambitie samenhangen met een hoge score op masculiniteit. Oefening 3.4 Emblemen in Dubai De toiletten. Oefening 3.5 Wat voor weer krijgen we? In een cultuur waar men van links naar rechts leest, krijgen we mooi weer na de storm. In een cultuur waar men van rechts naar links leest (de Arabische bijvoorbeeld) komt er storm na het mooie weer. Oefening 3.6 Mubarak In vele culturen zijn de voeten het vieste van het vieste: met je schoenzool of de punt van je schoen naar iemand wijzen is beledigend. Oefening 3.7 Dorst De man interpreteert de woorden letterlijk of expliciet: op de vraag of hij geen dorst heeft, antwoordt hij nee, omdat hij geen dorst heeft. Punt uit. De vrouw zond echter een impliciete boodschap uit. Achter de woorden gaat een andere boodschap schuil: Ik heb dorst en ik wil even gezellig op een terrasje zitten. Vrouwen zijn in vrijwel alle culturen implicieter dan mannen, maar nationale culturen verschillen ook van elkaar in implicietheid. Zo zijn Aziatische culturen over het algemeen implicieter dan westerse culturen. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 15/59

16 Oefening 3.8 Ga gerust naar de bioscoop De Indonesische vrouw gebruikt een zeer indirecte, impliciete manier om het meisje te laten weten dat ze liever niet wil dat het meisje naar de bioscoop gaat. Dit past binnen een hogecontextcultuur. Oefening 3.9 Mañana Er zijn veel manieren om nee te zeggen: in veel culturen vermijdt men zelfs het woordje nee. Zo betekent mañana misschien wel: het kan niet, het is moeilijk, het is onmogelijk Oefening 3.10 Arrogante Nederlanders Nederland is een lagecontextmaatschappij (zie tabel 4.1 op pagina 152). Nederlanders zijn veel directer in hun manier van spreken dan Belgen. Eerlijk en duidelijk zeggen wat je denkt, wordt gewaardeerd. In meer indirecte culturen als de Belgische is het gezicht dat van jezelf en dat van de ander belangrijker, en dat gezicht moet je beschermen. Men vermijdt dus opmerkingen en formuleringen die iemand zouden kunnen kwetsen, vooral in het openbaar. In sommige gevallen wordt zelfs een tussenpersoon gebruikt om iemand iets onprettigs te vertellen. Oefening 3.11 Een kennismakingsbezoek met grote gevolgen Openlijk praten over wat hen bezighoudt, zou gezichtsverlies kunnen betekenen voor een van de partijen. Er wordt dus een impliciete boodschap gegeven door thee met banaan te serveren. Thee en banaan horen niet bij elkaar. De moeder van de jongen begrijpt wat de moeder van het meisje hiermee tot uitdrukking brengt: ook de jongen en het meisje passen niet bij elkaar. In deze hogecontextcultuur begrijpt iedereen de boodschappen die op zo n manier gebracht worden. Men ziet het als een voordeel dat er niets wordt gevraagd en niets wordt geweigerd: er is dus geen gezichtsverlies. Oefening 3.12 Zomaar een mededeling? 1 In Japan, waar de machtafstand groter is dan in de Verenigde Staten, verwacht de manager dat zijn medewerker een opmerking opvat als een verzoek. Voor de Amerikaan geldt dat niet. 2 De Japanner drukt een verzoek niet direct uit, maar op een meer impliciete manier, waarbij hij verwacht dat de gesprekspartner wel zal begrijpen wat er bedoeld wordt. 3 De Amerikaan begrijpt dat helemaal niet en reageert dus niet op het verzoek. Hij komt bovendien uit een cultuur met minder hiërarchische relaties (machtafstand 40 in de Verenigde Staten, 54 in Japan). Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 16/59

17 Oefening 3.13 Vakantiedagen Expliciete taal is meestal ook direct, zoals in reactie a. Dit zou je waarschijnlijk in Scandinavische of in Duitstalige landen horen. In Nederland spreekt men ook vaak zo. Reactie b is indirecter, dat kun je zien aan het gebruik van modale hulpwerkwoorden. Reactie c is de meest impliciete, omdat de secretaresse zelf moet kunnen raden wat het probleem is en wat ze moet doen. In impliciete culturen zijn de mensen dat gewend, en ze weten wat er van hen verwacht wordt. Een directe uitspraak zoals onder a komt zowel in cultuur b als in cultuur c bot en beledigend over. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 17/59

18 Hoofdstuk 4 Overeenkomsten en verschillen tussen Nederland, Vlaanderen en Europese culturen Oefening 4.1 Een Nederlandse student in Leuven Door de grotere machtafstand en onzekerheidsvermijding in België is de bureaucratie daar ook groter. Bureaucratie dient als buffer tussen de top en de basis, moet de schok van de grote machtafstand absorberen. De verantwoordelijkheden worden zo eigenlijk gedragen door iets onpersoonlijks, namelijk de bureaucratie. Dat maakt het iedereen mogelijk om de verantwoordelijkheden van zich af te schuiven. Oefening 4.2 Geen paleizen Nederlanders houden over het algemeen niet van machtsvertoon omdat hun machtafstand vrij klein is. Bovendien zijn Nederlanders feminiener dan Vlamingen en daaruit is te verklaren dat ze zich graag conformeren, niet boven het maaiveld willen uitsteken. Oefening 4.3 Strenge Vlaamse scholen populair in Nederland Het verschil tussen Vlaanderen en Nederland in frontaal lesgeven, geen grote mond mogen hebben en zelfstandigheid is te verklaren uit de grotere machtafstand in Vlaanderen. Daarnaast verklaart de grotere masculiniteit in Vlaanderen de mindere aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en sociale vaardigheden. Oefening 4.4 Een Blijde Intrede in een goedkope broek 1 Door hun grotere machtafstand verwachten de Belgen van hun koning vertoon van pracht en praal. 2 Het gedrag van de Nederlandse koning is te verklaren uit de kleinere machtafstand en een hogere feminiteit ( doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg ). Oefening 4.5 Een zakenlunch De monochrone Duitser vindt tijdsbesteding belangrijker dan relaties. Voor de meer polychrone Belg is relaties opbouwen en onderhouden minstens even belangrijk als tijdsbesteding en is een goede lunch een mooie gelegenheid om aan die relaties te werken. De Belg interpreteert de handelswijze van de Duitser als: Ik ben niet belangrijk voor hem. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 18/59

19 Oefening 4.6 Nerts Voor veel inwoners van deze landen is zakendoen gescheiden van de emotionele aspecten van het doden van dieren. Oefening 4.7 De almacht van het diploma Vlaanderen is een meer toeschrijvingsgerichte cultuur. Je wordt beoordeeld op de diploma s die je behaald hebt en je hoeft je daarna niet meer te bewijzen. Oefening 4.8 Belgen om fiscale redenen naar Nederland 1 Vanwege de hogere feminiteit, die staat voor gelijkheid en hulp aan de minderbedeelden, hoeven mensen met een laag inkomen in Nederland minder belasting te betalen dan in het meer masculiene België. 2 Rijke Belgen moeten in Nederland meer belasting betalen dan in België, omdat in het feminiene Nederland gestreefd wordt naar nivellering. Voor rijke Nederlanders is het voordeliger in België te gaan wonen omdat het belastingstelsel daar niet op nivellering is gericht (zie ook oefening 2.36). Oefening 4.9 Samenwerking De efficiency van Nederlanders is te verklaren uit hun monochronie, die hen zakelijk en pragmatisch maakt, en door hun neutrale houding, die ze doelgericht maakt. Belgen zijn polychroner en emotioneler. Belgen zijn door hun hogere masculiniteit en hun sterkere onzekerheidsvermijding meer prestatiegericht. Oefening 4.10 Groene ambtenaren Doordat Nederland feminiener is, heeft het meer respect voor het milieu. Oefening 4.12 Medicalisatie Door de sterkere onzekerheidsvermijding zijn de Belgen snel ongerust als ze iets voelen: ze lopen dan meteen naar de dokter en naar de apotheker. Een Nederlander maakt zich daar minder ongerust om. Die denkt: Het zal wel overgaan. Een illustratie daarvan is ook het grotere getal geneesmiddelen dat de Belgen slikken (zie oefening 4.13). Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 19/59

20 Oefening 4.13 Verkoudheid of bronchitis? Door de sterkere onzekerheidsvermijding zijn de Belgen snel ongerust als ze iets voelen: ze lopen meteen naar de dokter en naar de apotheker. Ze overdrijven hun ziekte: een verkoudheid wordt een bronchitis genoemd. Door hun hogere onzekerheidsvermijding zijn ze bovendien bang om hun baan te verliezen en willen ze door blijven werken. Daarom nemen ze sterke geneesmiddelen. Daarnaast heeft het frequenter gebruik van sterke medicijnen te maken met de hogere masculiniteit in Vlaanderen. Men wil niet aan ziekte toegeven, omdat je in een masculiene maatschappij sterk hoort te zijn en er geen sympathie is voor de zwakken. Door het gebruik van humor in de grappige campagne werd het gebruik van antibiotica in geval van griep, verkoudheid of bronchitis belachelijk gemaakt: Hiervoor antibiotica gebruiken heeft evenveel zin als de hele dag met zwembandjes rondlopen. Duidelijke informatie over het verschil tussen bacteriën en virussen heeft geholpen. Oefening 4.14 Doktersbriefje? Door de sterke onzekerheidsvermijding in Vlaanderen zijn er meer regels en is er meer controle. Het doktersbriefje maakt ook weer duidelijk dat er een hiërarchische relatie tussen werkgever en werknemer is, hetgeen overeenkomt met een grote machtafstand in Vlaanderen. Oefening 4.15 Bijsluiters van medicijnen Vanwege hun sterke onzekerheidsvermijding willen Vlamingen veel informatie over hun medicijnen krijgen. Om die informatie precies te kunnen geven, moet medische vakterminologie worden gebruikt. Vanwege zijn grotere interesse voor nevenverschijnselen en risico s van medicijngebruik, kent de Vlaming die ook beter dan de Nederlander. Oefening 4.16 Vrije tijd Het feit dat Vlamingen geen problemen hebben met hard werken, heeft te maken met hun hoge onzekerheidsvermijding, hun vrij hoge masculiniteit. Hun relatieve polychronie verklaart het feit dat ze geen strikte scheiding aanbrengen tussen privé- en werktijd. Oefening 4.17 Aboriginals Uit de appendix (blz. 271) blijkt dat voor de waarden die Hofstede heeft onderzocht de Aboriginals hoger scoren op machtafstand en onzekerheidsvermijding en lager op masculiniteit en termijnplanning. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 20/59

21 Oefening 4.18 Een zakenlunch Dit heeft te maken met het feit dat de machtafstand in Australië kleiner is dan in Vlaanderen. In Vlaanderen wil je door de keuze van je restaurant je status laten zien. Oefening 4.19 Armoede De VS en Australië zijn masculiener dan Nederland en dat betekent dat ze minder zorg dragen voor minderbedeelden dan Nederlanders of Belgen. Oefening 4.20 Huismerk in trek in Groot-Brittannië In Groot-Brittannië is de onzekerheidsvermijding lager, dus men heeft daar minder angst voor het onbekende en vertrouwt ook producten die niet van een bekend merk zijn. Oefening 4.21 Geen grondwet In Groot-Brittannië is de onzekerheidsvermijding lager dan in Nederland en veel lager dan in België. Een hoge onzekerheidsvermijding gaat gepaard met meer regelgeving en een lage met minder. Daarom kan men in Groot-Brittannië ook heel goed leven zonder grondwet. Oefening 4.22 Protest tegen dumping olieplatform Nederland en Vlaanderen zijn feminiener dan Groot-Brittannië, en een hoge feminiteit gaat gepaard met meer zorg voor het milieu. Oefening 4.23 Een Engelse opvoeding in Nederland Dit verschil is niet te verklaren uit de waarden die in tabel 4.2 behandeld zijn. Het verschil ligt hier in de graad van formaliteit die men in de twee landen aantreft: de Britten zijn over het algemeen formeler. Oefening 4.24 Activiteit van de vrouw In Groot-Brittannië werkt 66% van de vrouwen, in Nederland 68% en in België 54%. In Groot-Brittannië en Nederland werken dus percentueel meer vrouwen dan in België. Het verschil tussen Groot- Brittannië en België zou te verklaren kunnen zijn uit het feit dat Groot-Brittannië masculiener is dan België. Hoewel er een scheiding van sekserollen is in masculiene culturen, werken vrouwen er vaker omdat ze ambitieuzer zijn dan vrouwen in feminiene culturen. In deze lijn door redenerend zou je verwachten dat in het nog feminienere Nederland nog minder vrouwen zouden werken dan in België. Dat dit niet het geval is, kan komen doordat in het feminiene Nederland parttime werken makkelijker Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 21/59

22 kan dan in het masculiene België. In het masculiene, prestatiegerichte België worden parttimers fiscaal gestraft. Bij het zoeken naar culturele redenen waarom vrouwen werken, moet je ook rekening houden met economische factoren: is het bijvoorbeeld wel mogelijk om van één salaris te leven? Oefening 4.25 Psychologische tests 1 Op vrijwel alle basiswaarden zijn er kleine verschillen tussen de Verenigde Staten en Groot- Brittannië, en die kunnen grote gevolgen hebben op verfijnde testen, bijvoorbeeld psychologische testen. 2 Voorts communiceren Amerikanen en Britten op verschillende manieren, ook over zichzelf. Op psychologische vragen zullen Britten waarschijnlijk vanwege hun hogere context op een andere manier reageren (impliciet, met understatement, met humor, relativerend en ironisch) dan Amerikanen. Die zullen meer recht voor zijn raap reageren. Oefening 4.26 Britten en Ieren versus Nederlanders en Vlamingen Britten en Nederlanders hebben een protestantse traditie, Belgen en Ieren een katholieke. In de katholieke traditie is het toegestaan om van het leven te genieten (heiligenfeesten, kermissen, carnaval). In de protestantse traditie is het leven zwaarder en mag je niet genieten. Oefening 4.27 Het imago van België 1 De Brusselse correspondente van The Financial Times had meer administratieve moeilijkheden kunnen verwachten dan wat ze in Groot-Brittannië gewend was. In België is er door de grote machtafstand en de hoge onzekerheidsvermijding ook meer bureaucratie. 2 Conservatieve Britten hebben een grotere machtafstand dan de doorsnee Brit. Ze houden de traditionele sociale standen in ere en vinden dat de macht door de elite moet worden uitgeoefend. Oefening 4.28 Ontwikkelingshulp Landen met feminiene culturen zijn meer solidair en geven meer uit aan ontwikkelingshulp. Landen met masculiene culturen geven meer geld uit aan bewapening. Oefening 4.29 Hoogvliegers De managementstijl wordt feminiener, met meer nadruk op teamwerk, luisteren, empathie (zoals Emotionele Intelligentie ) en de waarde van het gezinsleven (zie al de work-lifeprogramma s in de grote bedrijven). Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 22/59

23 Oefening 4.30 Evaluatiesystemen Door de hogere masculiniteit in de Verenigde Staten ligt er meer nadruk op prestatie, op de beste zijn. België, en vooral Vlaanderen, is heel wat gematigder masculien dan de Verenigde Staten, waardoor men accepteert dat niet iedereen een toppresteerder wil zijn. Oefening 4.31 Maori Er is tot nu toe geen onderzoek naar de waarden van de Maori, maar we kunnen verwachten dat ze zullen lijken op die van de Aboriginals (zie appendix, blz. 271). Oefening 4.32 Nederlanders hebben de mentaliteit van underdog Door hun grotere masculiniteit willen de Amerikanen de eersten en de besten zijn: je moet winnen. Sympathie gaat naar de winnaars, niet naar de verliezers. In vergelijking daarmee zijn de Nederlanders erg feminien: je speelt niet alleen om te winnen, maar ook voor het plezier en de schoonheid van het spel. Verliezen is minder erg, want verliezers krijgen evenveel sympathie als de winnaars en soms zelfs meer. In een feminiene cultuur heeft men sympathie voor de stumper. Oefening 4.33 Een certificaat om in te lijsten In masculiene culturen wordt er van je verwacht dat je tentoonspreidt wat je allemaal kunt en gedaan hebt: een certificaat zoals dit wordt dus ingelijst en zichtbaar opgehangen, bijvoorbeeld op je werkkamer. In feminiene culturen is het enigszins belachelijk om op te scheppen over alles wat je bereikt hebt. Oefening 4.34 Philips als amateur op de Amerikaanse markt Hoewel de communicatiestijlen van zowel de Amerikanen als de Nederlanders als lage context zijn gekwalificeerd, blijkt toch dat de Amerikanen een uitgebreidere toelichting willen hebben dan de Nederlanders. Ze willen ook waar voor hun geld. Koop je een apparaat, dan moet glashelder zijn hoe het werkt. Het verwijt aan de Nederlanders dat de verkopers te weinig winst gemaakt zouden hebben, is toe te schrijven aan het verschil in masculiniteit. In masculiene culturen is men meer prestatiegericht dan in feminiene culturen en winst behalen is in Amerika een belangrijke manier om prestaties te meten. Oefening 4.35 Wie ik ben De Verenigde Staten zijn prestatiegericht en niet toeschrijvingsgericht. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 23/59

24 Oefening 4.36 Armoede Amerika is heel wat masculiener dan België. Hoe masculiener, hoe minder solidariteit met de armere mensen. Oefening 4.37 De werkende vrouw Het verschil tussen de Verenigde Staten en Europa zouden we kunnen verklaren uit het feit dat de Verenigde Staten erg masculien zijn. In Europa zijn heel wat landen feminiener. Daar komt nog bij dat de Verenigde Staten meer prestatiegericht zijn dan de meeste Europese landen. In feminiene culturen werken vrouwen ook, niet zozeer vanwege ambitie maar omdat het normaal is dat mannen en vrouwen dezelfde taken vervullen, thuis zowel als buitenshuis. Alleen in Denemarken en Zweden werken er percentueel gezien meer vrouwen dan in de Verenigde Staten. Dat is vooral om economische redenen: met één salaris kun je moeilijk een gezin onderhouden. Er zijn ook grote verschillen tussen de Verenigde Staten en Denemarken en Zweden in de wijze waarop wordt gewerkt, bijvoorbeeld de manier waarop ouderschapsverlof wordt geregeld: in de Verenigde Staten wordt dit verlof niet betaald, in Scandinavische culturen krijgen de vrouwen (en de mannen) een lang betaald ouderschapsverlof. Vrouwen die een jaar of langer thuisblijven, kunnen die afwezigheid maar moeilijk combineren met het ontwikkelen van een carrière. In masculiene culturen moeten (en willen) vrouwen vaak snel weer aan de slag. Oefening 4.39 Twee collectebussen Het onderscheid maken tussen jongens en meisje is te verklaren uit de hoge masculiniteit in Zuid- Afrika, de verbazing van de Nederlander uit de hoge feminiteit van Nederland. In masculiene culturen is er een groot onderscheid tussen mannen en vrouwen en de taken die ze hebben. Oefening 4.40 De beste van de Kaap Masculiniteit, prestaties behalen is erg belangrijk. Oefening 4.41 Gradering In een masculiene samenleving is prestaties behalen erg belangrijk. Oefening 4.42 Een Zuid-Afrikaan in België 1 De Belg is een van de meest productieve werkers ter wereld, wat in verband kan staan met zijn hoge onzekerheidsvermijding, gekoppeld aan individualisme en een grote machtafstand. België verschilt in al die waarden van Zuid-Afrika. We moeten er wel rekening mee houden dat de Zuid-Afrikaanse cultuur aan het veranderen is, mede door de politieke evolutie. Beleefdheid is Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 24/59

25 in België een vaste waarde, die gepaard gaat met respect voor de hiërarchie en het emotionele karakter van de Belg. 2 Vlaanderen is duidelijk feminiener dan Wallonië of Brussel, en er wordt meer gefietst dan in de andere regio s. Dat er in Brussel ook meer en meer fietspaden komen, wijst zeker op de steeds groter wordende invloed van Vlaamse politici in de Belgische politiek. Oefening 4.43 Biergarten geöffnet Duitsers houden van expliciete communicatie, net zoals Nederlanders trouwens, maar ze koppelen daar nog een relatief hoge onzekerheidsvermijding aan om eventuele problemen of klachten te vermijden. Oefening 4.44 Een meer dan twintigjarige discussie over de dood Het is moeilijk om expliciet te omschrijven wat dood zijn eigenlijk is, iets wat een Duitse wet wel zou vereisen. Omdat de onzekerheidsvermijding in Duitsland relatief hoog is, moet die beschrijving ook heel precies zijn en dan kan het wel 20 jaar duren. Oefening 4.45 Youri Mulder, een Belgisch opgevoede Nederlander in Duitsland Opvattingen over wat een opvoeding behoort te zijn, variëren met een aantal waarden, zoals respect voor de hiërarchie (machtafstand), masculiniteit, emotionaliteit en individualisme. Kleine machtafstand en feminiteit zoals in Nederland bevorderen een losse opvoedingsstijl, waarin kinderen veel meer toegestaan wordt dan in andere omgevingen. Goede manieren maken in vele culturen een onderscheid tussen klassen. Oefening 4.46 Burenhulp De burenhulp van de Nederlanders is te verklaren uit de hoge feminiteit, waar solidariteit een kenmerk van is. Oefening 4.47 Geen vertrouwen Een derde van de Duitsers wantrouwt de veiligheid van de door Frau Antje aangeboden producten. Dat zou kunnen samenhangen met hun hogere onzekerheidsvermijding, die zich uitdrukt in angst voor wat men niet goed kent, dus ook voor een buitenlands product. Die hoge onzekerheidsvermijding heeft onder ander tot gevolg dat men strikte eisen aan voedsel stelt ( Reinheitsgebot ). Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 25/59

26 Oefening 4.48 Vakantie In de Nederlandse cultuur, die feminiener is dan de Duitse en een kleinere machtafstand heeft, vindt men luxe wat overdreven. Oud-premier Den Uyl oogstte in Nederland veel waardering voor het feit dat hij met zijn gezin altijd ging kamperen. Oefening 4.48 Belastingvoordeel Hoewel masculiener dan België, is Duitsland toch meer milieubewust. We hebben hier geen duidelijke verklaring voor. Oefening 4.50 Werklozen Arbeidsethos heeft te maken met een aantal waarden die de Germaanse van de Latijnse culturen onderscheiden: Germaanse culturen weinig hiërachie (kleine machtafstand) prestatiegerichte cultuur monochrone organisatie van de tijd oriëntatie doen : werken voornamelijk protestantse religie Latijnse culturen hiërarchisch (grote machtafstand) toeschrijvingscultuur polychrone organisatie van de tijd oriëntatie zijn : kwaliteit van het leven voornamelijk katholieke religie Aangezien mensen in Germaanse culturen meer werkgericht en prestatiegericht zijn, kennen ze werk veel waarde toe. Het is daar waarschijnlijk sociaal ook minder acceptabel om werkloos te zijn. Oefening 4.51 De ideeënbus Duitsland heeft een kleine machtafstand en een sterke onzekerheidsvermijding, wat inhoudt dat het niet volstaat alleen met een idee aan te komen. Een idee moet theoretisch onderbouwd en goed gestructureerd zijn, voordat je het bij je baas kunt opperen. Als je een idee anoniem in een ideeënbus doet, hoeft dat niet. Oefening 4.52 Tijd Vrij hoge onzekerheidsvermijding zoals we in Duitsland vinden, brengt stress met zich mee. In België met zijn hoge onzekerheidsvermijding zouden we dit ook verwachten, in Nederland niet. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 26/59

27 Oefening 4.53 Een etentje thuis Dit incident heeft te maken met verschil tussen culturen in het privéterritorium. Helaas hebben wij daarvoor geen gegevens voor Oostenrijk. Op basis van het verhaal verwachten we dat de privéruimte in Oostenrijk groter is dan in Nederland. Oefening 4.54 Harde werkers De Grieken zijn bang om hun baan te verliezen. De Griekse cultuur neigt naar een hogere onzekerheidsvermijding en een meer masculien perspectief dan Nederland. Oefening 4.55 Ziekteverzuim Scandinaviërs leven in een feminiene cultuur met een zwakke onzekerheidsvermijding. Men tolereert dat iemand thuis blijft als hij zich niet goed voelt. Ze zijn ook niet bang hun baan te verliezen als ze niet komen werken. De Belgische en Franse cultuur zijn wat masculiener en hebben een grote onzekerheidsvermijding. Men tolereert zwakte minder en bovendien zijn de werknemers bang hun baan te verliezen als ze niet hun uiterste best doen om te gaan werken. Oefening 4.56 Tegen zwangerschapsverlof 1 Dit kan verklaard worden door het feit dat Duitstalige Zwitsers masculiener zijn dan Franstalige (zie appendix, blz. 273). Naarmate een cultuur masculiener is, vindt men het normaler dat rollen van mannen en vrouwen duidelijk gescheiden zijn: de mannen werken en de vrouwen worden zwanger en blijven thuis. 2 In België krijgen jonge moeders drie maanden betaald verlof en ze mogen die naar eigen goeddunken (gedeeltelijk) voor of na de bevalling opnemen. Daarna is kinderopvang verzekerd en bijna gratis. In Nederland krijgt een jonge moeder 16 weken verlof, waarvan ze vier weken voor de uitgerekende datum moet opnemen en de rest daarna. Na het bevallingsverlof kan zij (of de vader) voor een gedeelte van de werktijd (één à twee dagen per week) ouderschapsverlof opnemen. Opvang van kinderen wordt soms gedeeltelijk door de werknemer verzorgd en betaald. De ouders betalen echter nog steeds een groot deel van de opvang. In de meeste gevallen moeten ouders zelf opvang zoeken en bovendien bestaan er wachtlijsten voor. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 27/59

28 Oefening 4.57 De Scandinaviërs en hun auto 1 Masculiniteit en machtafstand. De Vlamingen willen door middel van hun auto laten zien hoeveel ze gepresteerd hebben en wat hun status is. 2 De Nederlanders staan dichter bij de Scandinavische cultuur. Oefening 4.58 Scandinavische chauffeurs 1 Feminiteit en onzekerheidsvermijding. Scandinaven rijden minder hard (minder prestatiegericht) en minder agressief en met meer zorg voor de medeweggebruikers dan Zuid-Europeanen. Verder houden Scandinaven zich door hun lagere onzekerheidsvermijding meer aan de verkeersregels (snelheidsbeperkingen). 2 De Vlamingen scharen zich meer bij de Zuid-Europeanen. Oefening 4.59 IJsland Helaas hebben we geen gegevens over IJsland, maar we denken dat het soortgelijke waarden heeft als de Scandinavische landen. 1 Enerzijds zullen de Vlaamse sollicitanten waarschijnlijk niet aan de IJslandse eisen voldoen omdat ze door hun vrij grote machtafstand niet opstandig zullen zijn en door hun hoge onzekerheidsvermijding bovendien wel zullen vasthouden aan bestaande structuren. Anderzijds zullen de Vlamingen wel voldoen aan de eis van flamboyantie door hun hoge score op emotionaliteit. 2 De Nederlanders zullen door hun kleinere machtafstand en onzekerheidsvermijding doorgaans meer voldoen aan de eisen, maar zij missen de gevraagde flamboyantie. Oefening 4.60 Parkeerverbod in Zweden Zweden heeft een expliciete communicatiestijl. Er wordt van alles aan gedaan om misinterpretatie te voorkomen en dat leidt tot redundantie. Oefening 4.61 Vrouwen en werk 1 Het zijn feminiene culturen, waarin men het normaal vindt dat mannen en vrouwen binnen en buitenshuis dezelfde taken verrichten. En de salarissen zijn doorgaans zo laag dat men alleen maar een redelijk leven kan hebben als men alletwee werkt. Ook hier zien weer dat de organisatie van een cultuur een product van die cultuur is. 2 Uit masculiniteit: ook vrouwen willen presteren. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 28/59

29 Oefening 4.63 Armoede In de feminiene Noordse culturen is het sociale vangnet fijnmaziger dan in de rest van Europa. Oefening 4.63 Taalgedrag Dit is te verklaren uit het feit dat Vlamingen in de minderheid zijn vergeleken met Nederlanders en Fins-Zweden in de minderheid zijn in vergelijking met Zweden. Minderheden denken vaak dat meerderheden hun taalgebruik aan de minderheden opleggen en dat maakt ze onzeker. Oefening 4.64 Veel ontwikkelingshulp Denemarken, Nederland, Noorwegen en Zweden zijn feminiener dan België. In feminiene culturen is er meer solidariteit met ontwikkelingslanden en geeft men meer geld aan ontwikkelingshulp uit. Oefening 4.65 Een te lieve Pippi Langkous Machtafstand en onzekerheidsvermijding zijn in Zweden lager dan in Frankrijk: daarom is er in Zweden meer waardering voor rebellie en het regels op de hak nemen. Oefening 4.66 Productieve Belgen In Zweden is de onzekerheidsvermijding (angst om baan te verliezen) lager dan in België. De Zweden zijn verder feminiener dan de Belgen en hechten daarom meer belang aan de kwaliteit van het leven. Oefening 4.67 De noordse aanpak 1 In het Zweedse systeem worden leerlingen aangemoedigd zelfstandig en kritisch na te denken, te argumenteren en weerwoord te geven. In België wordt dit afgeremd omdat de leraar er veel gezag heeft. 2 De waarden machtafstand en onzekerheidsvermijding lijken de verschillen het beste te verklaren. De Zweedse kleine machtafstand moedigt de dialoog met de docent aan en de lage onzekerheidsvermijding het niet geloven in vaste waarheden en kritisch zijn. 3 Eerder in het Zweedse systeem. Oefening 4.68 Burgerzin De Zweden zijn universalistischer dan de Belgen, de wet wordt in Zweden in alle gevallen toegepast. Zweden leven naar de letter van de wet, Belgen naar de geest van de wet. Sleutel bij Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief 29/59