Regionaal Platform Arbeidsmarkt Rijn Gouwe. Arbeidsmarkt in Zicht 2-meting Samenvatting

Transcriptie

1 Regionaal Platform Arbeidsmarkt Rijn Gouwe Arbeidsmarkt in Zicht 2-meting Samenvatting

2 Colofon Arbeidsmarktmonitor 2005 Arbeidsmarkt in Zicht, 2-meting Samenvatting Uitgave RPA Rijn Gouwe Postbus AA Alphen aan den Rijn tel Eindredactie en vormgeving A. Standhart C. van der Schilden 1

3 Voorwoord Bij de presentatie van ons rapport, Arbeidsmarkt in Zicht, 1-meting, in 2003, hebben de leden van de kerngroep van het RPA Rijn Gouwe uitdrukkelijk verzocht om in 2005 opnieuw een meting uit te brengen. Daarbij is gevraagd om de vraagkant van het bedrijfsleven verder uit te werken en inzicht te verschaffen in het aanbod van het beroepsonderwijs. Het is mij een zeer groot genoegen het gewenste rapport, Arbeidsmarkt in Zicht, 2- meting, aan te kunnen bieden. De arbeidsmarkt in beweging... De afgelopen twee jaar was de arbeidsmarkt volop in beweging. Verschillende rapporten zijn inmiddels geschreven over deze bewegingen op de arbeidsmarkt. Toch zijn partijen op landelijke, provinciale, regionale en lokale partijen er niet altijd in geslaagd om op basis van verzamelde gegevens op strategische, tactische en operationele niveaus plannen van aanpak te ontwikkelen. In de praktijk blijkt dat er sprake is van versnippering van gegevens en versnippering in het oplossen van problematiek. Met deze gedachte in ons achterhoofd hebben wij geprobeerd vanuit een andere invalshoek te werken. Niet alleen door alle relevante gegevens te verzamelen en te bundelen, maar ook door samenhang aan te brengen. Dit rapport kan gebruikt worden bij het ontwikkelen van beleidsplannen op het gebied van de arbeidsmarkt op de langere termijn en op de korte termijn voor een praktische aanpak van problemen. De Provincie Zuid Holland heeft het bureau Research voor Beleid de opdracht gegeven een provinciaal arbeidsmarktrapport over de behoefte aan gekwalificeerd personeel te ontwikkelen. De uitkomsten uit dat rapport zullen verbonden worden met onze 2-meting. Om zoveel mogelijk bij onze eigen regio te blijven, is een beroep gedaan op partijen in het netwerk van het RPA Rijn Gouwe om gegevens aan te leveren. Voorbeelden daarvan zijn de sectoren die apart in het rapport zijn opgenomen. De aanbodskant van het beroepsonderwijs hebben wij zelf verder uitgewerkt. Een greep uit een aantal belangrijke zaken in ons rapport is bijvoorbeeld dat de sector techniek op de korte en lange termijn problemen heeft met het aantrekken van personeel, terwijl het aantal leerlingen daalt. Verder valt op dat een groot aantal jongeren zonder startkwalificatie op de arbeidsmarkt komt, terwijl er een steeds grotere vraag is naar hoger opgeleiden. De gemiddelde leeftijd van werklozen gaat omhoog, ondanks de problemen van de vergrijzing en de behoefte aan goed geschoold personeel. Tenslotte het effect van de vergrijzing op de uitstroom van personeel op de korte en lange termijn, de behoefte aan personeel kan niet opgevangen worden door het aanbod van scholen. Ook nu verantwoord ondernemen... In het verleden heeft de kerngroep de keus gemaakt om geen werkzaamheden aan derden uit te besteden. Dat betekent dat ook nu het expertisecentrum van het RPA Rijn Gouwe het rapport voor haar eigen rekening heeft genomen. Het rapport dat voor u ligt, heeft een kwaliteit dat met producties van derden volop kan wedijveren. Het expertisecentrum verdient een groot compliment voor zowel de inhoud als de redactie. Als platform zijn wij op die manier goed in staat gebleken om de kosten van het rapport zo laag mogelijk te houden. Het resultaat... Het rapport, Arbeidsmarkt in Zicht, 2-meting is een echt boekwerk geworden met allerhande relevante informatie. Het intensieve werk is door ons verricht, de tijdwinst en de voordelen daarvan kunt u benutten. De voorzitter van het Regionaal Platform Arbeidsmarkt Rijn Gouwe G.A. Ravensbergen 2

4 3

5 Samenvatting In de samenvatting vindt u de algemene conclusie voor de regio Rijn Gouwe en de samenvatting per onderwerp zoals ook verwerkt in de verschillende hoofdstukken van het arbeidsmarktrapport Arbeidsmarkt in Zicht, 2-meting. Bij dit rapport is een kanttekening te plaatsen met betrekking tot de gebruikte bronnen. Bij de verwerking van de gegevens van verschillende informatiebronnen blijkt dat er interpretatieverschillen zijn over wat valt onder een bepaald gegeven (definitieprobleem). Tevens worden er verschillende getallen gehanteerd in de diverse registratiesystemen. Met deze omstandigheden is zoveel mogelijk rekening gehouden en indien van toepassing vermeld in de tekst. Uit de verwerking van de gegevens valt in het algemeen te concluderen dat na een moeilijke periode de werkgelegenheid in de regio Rijn Gouwe binnen enkele jaren weer zal gaan aantrekken. Dit blijkt onder meer door een beperkte stijging van het aantal vacatures. Echter door de vergrijzing en ontgroening van de bevolking zal naar verwachting binnen enkele jaren sprake zijn van een structureel tekort. Deze verwachtingen worden onderbouwd: door de verdere, weliswaar minder sterke, groei van de beroepsbevolking in de komende periode in de regio Rijn Gouwe. Er is echter sprake van een stijging van leeftijd van zowel het aandeel werkende als het aandeel werkloze beroepsbevolking. Er zal dus op korte termijn sprake zijn van een daling van werklozen. Uit cijfers blijkt dat tussen 2003 en 2004 het aantal niet-werkende werkzoekenden is gestegen +12,6%. Opvallend is dat in het vierde kwartaal van 2004 er sprake is van een stabilisatie van het aantal Niet Werkende Werklozen (NWW-ers) door de uitgaande pendel in de komende jaren. Deze blijft toenemen en blijft tevens op een relatief hoog niveau doordat het aantal vacatures in de regio Rijn Gouwe op dit moment licht stijgt en de werkgelegenheid naar verwachting in een laag tempo doorgroeit De hierboven gesignaleerde tendensen in regio Rijn Gouwe zijn te vergelijken met de door de Raad van Werk en Inkomen gesignaleerde landelijke tendensen: de werkgelegenheid stijgt langzaam voor het eerst sinds jaren het aantal werklozen daalt licht het aantal mensen met een uitkering blijft stabiel door de ontgroening en vergrijzing wordt verwacht dat de uitstroom na 2006 hoger zal zijn dan de instroom Hierna volgende de samenvattingen van de diverse onderwerpen. Beroepsbevolking Werkgelegenheid In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op de ontwikkeling van de beroepsbevolking, de samenstelling van de beroepsbevolking en de beroepsbevolking per CWI-regio. Uit die beschrijving blijkt dat de beroepsbevolking in de regio Rijn Gouwe sinds 2001 achter blijft bij de landelijke groei. Vanaf 2003 wordt er verwacht dat de beroepsbevolking tot 2005 in de regio Rijn Gouwe met +1,2% toe zal nemen. Na 2006 wordt verwacht dat er sprake is van een daling van de beroepsbevolking vanwege de ontgroening en vergrijzing. De tendens is dat het algehele opleidingsniveau van de beroepsbevolking stijgt. Geconstateerd wordt dat zowel de gemiddelde leeftijd van de beroepsbevolking als de gemiddelde leeftijd van de werkzoekende beroepsbevolking stijgt. Door de centrale ligging van het woongebied regio Rijn Gouwe in de Randstad overtreft de uitgaande pendel al jaren de inkomende pendel. De uitgaande pendel zal de komende jaren verder toenemen en op een relatief hoog niveau blijven. Het valt op dat de inwoners van de regio Rijn Gouwe vooral naar Schiphol, Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht pendelen. In hoofdstuk 2 komen de onderwerpen ontwikkelingen van het aantal werkzame personen per bedrijfssector, ontwikkelingen per CWI regio, alsmede ontwikkelingen op de vacaturemarkt aan de orde. Het aantal werkzame personen nam met bijna -1% af in de periode van 2002 tot De werkgelegenheid in de sector productie transportmiddelen (+43,5%) en de sectoren transport, opslag, post en telecommunicatie (+16.4%) is relatief sterk gegroeid. Het aantal 4

6 Werkzoekenden Aanbodzijde onderwijs en schoolverlaters Bedrijfsvestigingen werkzame personen in de sectoren elektrische, optische en instrumentenindustrie alsmede de visserij nam af van respectievelijk 37.3% en 25%. De belangrijkste aanbieders van werkgelegenheid in de regio Rijn Gouwe zijn de sectoren handel en reparatie, gezondheidszorg, industrie en zakelijke dienstverlening. Het betreft hier 77% van alle werkzame personen. Het aantal werkzame personen in de CWI-regio Alphen aan den Rijn is van 2003 naar 2004 gestegen (+0,6%) t.o.v. een daling in deze periode in de overige 3 CWI-regio s. Volgens het CWI wordt in de komende drie jaar zowel landelijk als regionaal een stijging verwacht van +5,8% met betrekking tot het aantal vacatures. Voor 2005 verwacht het CWI zowel landelijk als regionaal een stijging van +17,8%. Uit de gegevens van het CWI over 2004 komt naar voren dat in de sectoren groothandel en zakelijke dienstverlening sprake is van een stijging van het aantal vacatures, terwijl het aantal vacaturen in de gezondheidszorg met de helft is gedaald. In hoofdstuk 3 is het bestand van het CWI gebruikt om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van het aantal geregistreerde werkzoekenden. Tussen 2002 en 2005 is het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW-ers) met ruim +54% gestegen t.o.v. vorige jaren. Het aantal werkzoekenden in fase 2 nam toe terwijl het aantal in fase 1 afnam. Het aantal niet werkende werkzoekende mannen daalde ten opzichte van het aantal vrouwen. Het aantal niet werkende werkzoekende HBOers en MBO-ers is sterk gestegen. Het aantal niet werkende werkzoekenden met alleen lager onderwijs is in de periode 2002 tot en met januari 2004 het minst toegenomen. De ontwikkelingen in aantal geregistreerde werkzoekenden in 2004 laten de grootse afname zien van het volume niet werkende werkzoekenden met een universitaire opleiding. Met name de jongeren tot 23 jaar profiteerden in 2004 van de licht verbeterde arbeidsmarktsituatie. Hun volume nam af met -13% ten opzichte van een jaar eerder. Ook het bestand tot de leeftijd van 30 jaar nam in volume af. Meer dan 80% van het bestand is ouder dan 30 jaar. Het aandeel van de werkzoekenden die korter dan een jaar werkloos zijn, nam het afgelopen jaar af, terwijl het overige aandeel (langer dan een jaar werkloos) toenam. De werkloosheidsontwikkelingen onder zowel Nederlanders als niet-nederlanders verliepen vanaf het jaar 2002 tot het jaar 2005 in een gelijk tempo. Het laatste jaar echter vermindert het aandeel niet-nederlanders, terwijl het aandeel Nederlanders nog toeneemt. In hoofdstuk 4 wordt aandacht besteed aan het aantal jongeren wat op dit moment onderwijs volgt en (na diplomering) de arbeidsmarkt zal betreden (aanbodzijde). Voor het Voortgezet Onderwijs (inclusief AOC aandeel) geldt dat in het schooljaar sprake is van een stijging van +3,55% van het aantal leerlingen in de brugjaren (1 en 2) ten op zichte van het schooljaar (Van naar leerlingen). Echter voor het totaal aantal leerlingen in het VO (inclusief aandeel AOC) in geldt dat er sprake is van een daling van -1,13% (namelijk van naar leerlingen). Voor Hogeschool Leiden was er in 2003 sprake van een toename van het aantal ingestroomde leerlingen en een toename (+9,45%) van het totaal aantal leerlingen (namelijk van in 2002 naar in 2003). Voor de sector techniek is er in minder interesse dan in Er is sprake van een daling van leerlingen van naar leerlingen (-10,5%). Terwijl de agrarische sector naar een stijging laat zien van +12,2%. Voor sector zorg en welzijn en de sector economie is er in sprake van een kleine stijging van leerlingen van +7,2% en +7,5%. Er is in regio Rijn Gouwe sprake van een stijging van het aantal voortijdig schoolverlaters van +6,3%. Deze stijging wordt voornamelijk veroorzaakt door de sterke stijging van het aantal voortijdige schoolverlaters in RMC regio Zuid- Holland Oost (Midden-Holland en Rijnstreek) van +19%. Deze stijging ontstaat met name door het sterk gestegen aantal leerplichtige voortijdig schoolverlaters. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op het aantal bedrijfsvestigingen in zowel het RPAgebied als per CWI-gebied. Het aantal vestigingen nam in 4 jaar toe met +2,2% De meeste vestigingen zitten in de sectoren handel en reparatie, zakelijke dienstverlening en bouwnijverheid. Met name het aantal vestigingen in de sector bouwnijverheid en de sector handel en reparatie zijn relatief sterk gestegen 5

7 (+59%). Verder is het opvallend dat het aantal vestigingen in de landbouw, jacht en bosbouw na een eerdere afname weer sterk is gegroeid (+18,3%). In alle 4 CWI-regio s is het aantal vestigingen sinds 2002 licht gedaald (-1,3%). In de regio s Leiden en Alphen aan den Rijn was de afname in 2003 het grootst. Bedrijfsontwikkeling en verwachtingen Sectoren Zorg, Welzijn, Onderwijs en Metalektro In hoofdstuk 6 wordt ingegaan op de gegevens uit de ERBO-enquêtes 2003 en 2004 van Kamer van Koophandel Rijnland en de Kamer van Koophandel Rotterdam alsmede de landelijke tendensen van 2004 van de Raad van Werk en Inkomen. Uit de enquêtes blijkt, dat de omzet van de bedrijven in de regio Rijnland daalt. De export over 2003 geeft een daling te zien in de Leidse regio, de Duin en Bollenstreek, terwijl er sprake is van een stijging van de export in de Rijnstreek en Midden Holland. In 2004 is de omzetdaling in de Rijnstreek en Duinen Bollenstreek minder sterk. In de Rotterdamse regio is echter sprake van een aanzienlijke toename. In de regio Midden Holland daalde de werkgelegenheid het sterkst en in de Rijnstreek nam de werkgelegenheid enigszins toe. In 2003 en 2004 stijgt de werkgelegenheid in de regio Rijn Gouwe meer dan in de rest van Nederland. De werkgelegenheid zal in de toekomst naar verwachting doorgroeien. Hoofdstuk 7 bespreekt de diverse sectoren die ontbraken in de ERBO-enquête, te weten zorg, welzijn, onderwijs en metalektro. In de sector Zorg zal ook in de regio Rijn Gouwe de vergrijzing een groot effect hebben. Het percentage personeel in de leeftijdscategorie 50+ is hoger dan het landelijk gemiddelde en het percentage inwoners in de leeftijdscategorie 75+ is in deze regio ook hoger, dan het landelijke gemiddelde. In 2010 wordt in de sector een personeelstekort verwacht van 1300 personen (het percentage t.o.v. totaal aantal personeel is onbekend). De grootste tekorten zijn te verwachten in de thuiszorg en in de verpleeg- en verzorgingshuizen. In 2005 moet het aantal leerlingen bijna verdubbelen ten opzicht van 2004 om aan de toekomstige vraag om personeel te kunnen voldoen. In de sector Welzijn was in 2002 het beeld dat in de toekomst een tekort aan personeel zou zijn. Dat tekort zou oplopen naar +23% van de personeelsbehoefte (ongeveer 1950 fte). Echter gezien de huidige situatie, gevolg van politieke en economische wijzigingen alsmede bezuinigingen moet het beeld van 2002 worden bijgesteld. Er is helaas geen nieuw onderzoeksmateriaal beschikbaar om deze veronderstelling te onderbouwen. Gezien het huidige regeringsbeleid en de economische recessie is er minder behoefte aan personeel. Nu de aandacht minder is gericht op personele tekorten en de concurrentie op de markt toeneemt, zullen organisaties zich als goede werkgevers dienen te profileren om het zittende personeel te kunnen behouden. Personeelsbeleid is van grote invloed op de motivatie en tevredenheid van het personeel en de prestaties van de organisatie. In de sector Onderwijs is het aantal fte s landelijk in het onderwijs ten opzichte van 1999 met +7,5% toegenomen. In de vorige arbeidsmarktschets was er ook sprake van een stijging, echter op dit moment is dat een stuk minder. Het aantal vrouwen dat werkzaam is in het onderwijs is met 16,4% toegenomen. De tendens dat er steeds minder mannen in het onderwijs gaan werken zet zich sterk voort. De werkgelegenheid in de sector onderwijs is in Nederland het sterkst gestegen in het voortgezet onderwijs, namelijk met +21,7%. De daling van werkgelegenheid in het wetenschappelijk onderwijs is doorgezet met -1,7%. De meeste werkgelegenheid is te vinden in het primair onderwijs ( fte s) en het voortgezet onderwijs ( fte s). In het voortgezet onderwijs en in het wetenschappelijk onderwijs werken in verhouding de meeste mannen. Vrouwen werken vooral in het primair onderwijs. In Zuid Holland is de werkgelegenheid in het onderwijs sinds 1999 gestegen met 2855 fte s (+19,5%). Het percentage fte s in het beroepsonderwijs en volwasseneneducatie in Zuid Holland is het sterkst gedaald. Het probleem van het vervullen van vacatures is voor bijna alle soorten onderwijs een stuk minder geworden. Ten opzicht van 2002 was het een stuk gemakkelijker om vacatures vervuld te krijgen. Alleen het vervullen van vacatures voor ondersteunend personeel in primair onderwijs is nog steeds een groot probleem. Volgens onderzoek zijn in de regio Rijn Gouwe een groot aantal on- en 6

8 Bijlage onderbevoegde docenten in het VMBO werkzaam, voor dit probleem stelt het ministerie de komende jaren gelden beschikbaar. In de sector Metalektro bedraagt de uitstroom van personeel in de periode mei tot en met augustus 2004 landelijk personen, terwijl dat in het tweede en derde kwartaal van 2002 sterk hoger lag met personen. Er is duidelijk sprake van een afname van uitstroom in de sector. Daarnaast is de instroom sterk afgenomen. De instroom over deze periode bedraagt in 2004 landelijk personen. In 2002 bedroeg deze echter personen over de tweede en derde kwartaal. Het aantal vacatures in augustus 2004 bedraagt In 2003 is aangeven dat 31% van de bedrijven een afname verwacht van het aantal vacatures. Het werkgelegenheidsaandeel met een VMBO-opleiding ligt beduidend hoger dan het landelijke gemiddelde. Er is een grote vergrijzing in de bedrijven. 14% van het aantal bedrijven verwacht dat deze problemen onoplosbaar groot gaan worden. In 2003 was dit nog maar 6% van de bedrijven. In de bedrijven binnen de sector wordt veel samengewerkt met onderwijsinstellingen. Het gaat hier om stageplaatsen t.b.v. Beroeps Opleidende Leerwegen (BOL) en het in dienst nemen van leerlingen in het kader van de Beroeps Begeleidende Leerwegen (BBL). In de bijlage vindt u onder meer gegevens over de ontwikkeling van het aantal werkzame personen, de ingediende vacatures, de vacaturemarkt per CWI-regio, het aantal vestigingen, de werkgelegenheid in de diverse onderwijssectoren en gegevens over aanbod van scholen. 7