Handleiding Mondgezondheid Speciaal Onderwijs

Transcriptie

1 Handleiding Mondgezondheid Speciaal Onderwijs Bovenbouw 9 14 jaar Centrum voor Publieksinformatie en Documentatie (Centrum P&D) GGD Hart voor Brabant / GGD West-Brabant Telefoon

2 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Lessen over mondgezondheid voor het speciaal basisonderwijs... 5 Voeding Les 1 Een boekje open over eten Bovenbouw ZMLK... 7 Les 2 Tussendoortjes Bovenbouw ZMLK... 8 Les 1 Een boekje open over eten Bovenbouw MLK... 9 Les 2 Elk pondje gaat door het mondje Bovenbouw MLK Les 3 Tussendoortjes Bovenbouw MLK Les 1 Een boekje open over eten Bovenbouw LOM Les 2 Elk pondje gaat door het mondje Bovenbouw LOM Les 3 Baas in eigen maag Bovenbouw LOM Les 4 Tussendoortjes Bovenbouw LOM Tanden poetsen Les 1 Tanden poetsen Bovenbouw ZMLK Les 1 Tanden poetsen Bovenbouw MLK + LOM Tandartsbezoek Les 1 De tandarts Bovenbouw ZMLK Les 2 Beugels Bovenbouw ZMLK Les 1 De tandarts Bovenbouw MLK Les 2 Beugels Bovenbouw MLK Les 1 De tandarts Bovenbouw LOM Les 2 Beugels Bovenbouw LOM Bijlagen Bijlage 1: Wat heb ik vandaag gegeten Bijlage 2: Trakteren op school Bijlage 3: Enkele traktatietips Bijlage 4: Voedingsmiddelen Bijlage 5 Wat kun je met je mond Bijlage 6: Wisselen Bijlage 7: Duimzuigen Bijlage 8a: Tanden poetsen Bijlage 8b: Tanden poetsen Bijlage 9: Poets ze sterk Bijlage 10: Kleurplaat

3 Bijlage 11: Kleurplaat Bijlage 12: De tandarts Bijlage 13: Bij de tandarts Bijlage 14: Mijn maaltijd Bijlage 15: Eet en drinkkaarten Bijlage 16: Personenkaarten Bijlage 17: Verhaal van Bram Bijlage 18: Poetskalender Bijlage 19: Tandartsbezoek Bijlage: Poetsdiploma Overige informatie Adressen Literatuurlijst

4 Inleiding Kinderen hebben hun hele leven lang plezier van een goed gezond gebit. Met een goed gebit kom je beter, frisser en gezonder over. Kinderen in het speciaal onderwijs lopen echter meer risico s ten aanzien van hun gebit. Zij hebben om verschillende redenen meer last van cariës dan andere kinderen, bijvoorbeeld door open mond gedrag, zwakke mondmotoriek e.d. Het is dus van groot belang om hen al op jonge leeftijd een goede mondverzorging bij te brengen en te stimuleren. Uw school kan hierbij een belangrijke rol spelen. 4

5 Lessen over mondverzorging voor het speciaal basisonderwijs Doelgroep Leerlingen van het speciaal basisonderwijs in de bovenbouw (9-14 jaar). Leerkrachten van het speciaal basisonderwijs die het thema tandzorg/mondgezondheid en voeding behandelen. Ouders. Doelen Ondersteuning van leerkrachten bij lessen en/of projecten over tandzorg/mondgezondheid en gezonde voeding. Kennis overdragen m.b.t. mondgezondheid en gezonde voeding op een concrete, stapsgewijze manier aan leerlingen met een geestelijke achterstand of handicap. Inzicht verschaffen in de relatie (mond)gezondheid en eigen gedrag. Stimuleren tot een positieve houding t.o.v. mondverzorging en gezonde voeding en wijzen op de eigen verantwoordelijkheid daarvoor. Aanleren van de nodige vaardigheden. Ouders informeren over het gezond houden van het gebit van hun kinderen en het belang van gezonde voeding tijdens de groei. Onderwerpen Voeding Tandenpoetsen Tandartsbezoek Opbouw handleiding Deze handleiding is speciaal gericht op de bovenbouw van het speciaal onderwijs. Daarbinnen zijn bovengenoemde onderwerpen ondergebracht. (Bijna) elk onderwerp geeft een lessenreeks aan. Het is aan de leerkracht zelf hoe hij/zij hier mee om wil gaan. Ondanks de huidige structuur van de SBO s, wordt per onderwerp een onderscheid gemaakt tussen ZMLK MLK - en LOM-niveau (oude structuur) zodat rekening gehouden kan worden met eventuele niveauverschillen binnen de bovenbouw. 5

6 Voeding 6

7 Les 1 Een boekje open over eten Bovenbouw - ZMLK Doel De leerlingen weten dat ze gezond voedsel nodig hebben om te kunnen groeien, werken, spelen en gezond te blijven. De leerlingen kunnen enkele voorbeelden geven van voedingsproducten waar ze van groeien en gezond blijven. Materiaal Tijdschriften Scharen, vellen papier, plaksel Bijlage 4 Voedingsmiddelen Rauwkost, zoals tomaten, komkommer, radijsjes om een broodje gezond te maken. Bijlage 2 Trakteren op school Werkwijze Kringgesprek Vragen: - Wat heb je vanmorgen gegeten? - Was het lekker? - Eet je veel? - Wat eet een baby? Laat de leerlingen plaatjes van voedingsmiddelen uit tijdschriften knippen. Ze kunnen de plaatjes in groepen bij elkaar plakken. Bijvoorbeeld: wat van dieren komt of wat van het land komt. Of laat ze bijvoorbeeld alle soorten brood bij elkaar, groente en fruit, melk+kaas+vlees+vis, margarine+olie en thee+vocht bij elkaar plakken. Laat de kinderen bijlage 4 Voedingsmiddelen uitwerken. Geef Bijlage 2 Trakteren op school mee naar huis. Breng - indien mogelijk - een bezoek aan een supermarkt of aan een bakkerij in de buurt om de leerlingen te laten zien welke soorten voedingsmiddelen er bestaan. Vergelijk tijdens de lunchpauze de boordsoorten die de leerlingen mee naar school genomen hebben. Maak met de leerlingen een broodje gezond. 7

8 Les 2 Tussendoortjes Bovenbouw - ZMLK Doel De leerlingen zijn zich ervan bewust dat ze buiten de maaltijden ook tussendoortjes nemen. De leerlingen kunnen enkele tussendoortjes opnoemen. Materiaal Enkele tussendoortjes die de leerlingen mee naar school nemen Bijlage 1 Wat heb ik vandaag gegeten Bijlage 2 Trakteren op school Scharen, plaksel Boek: Verboden tanden te poetsen Kalender Werkwijze Kringgesprek Voer met de leerlingen een gesprek over ontbijt, lunch, tussendoortjes, en avondeten. Vragen: Wat eten de leerlingen als ontbijt, lunch, tussendoortjes en avondeten? Stal de tussendoortjes van de leerlingen uit op een tafel en zorg zelf voor enkele tussendoortjes. Maak een onderscheid tussen zoete en hartige tussendoortjes. Maak met de leerlingen een hartige boterham of tussendoortje. Lees een verhaal voor uit het boek Verboden tanden te poetsen. Laat de leerlingen bijlage 1 Wat heb ik vandaag gegeten' invullen. Geef Bijlage 2 Trakteren op school, voor de ouders mee aan de leerlingen. 8

9 Les 1 Een boekje open over eten Bovenbouw - MLK Doel De leerlingen kunnen voorbeelden noemen waaruit blijkt dat ze zijn gegroeid vanaf de tijd dat ze een baby waren tot nu toe. De leerlingen weten dat gezonde voeding nodig is om te kunnen groeien en werken. Materiaal Bijlage 14 Mijn maaltijd Tijdschriften Kleurpotloden, papier, scharen, plaksel Werkwijze Kringgesprek Bespreek met de leerlingen wat zij gisteren of vanmorgen hebben gegeten. Vragen: - Was het gezellig tijdens het eten? - Heb je lekker gegeten? - Wat heb je gegeten? - Heb je veel gegeten? Schep je zelf op? - Wie maakt je boterham klaar? Op bijlage 14 Mijn maaltijd tekenen en kleuren de leerlingen hun avondmaaltijd of ontbijt waarbij eventueel gebruik gemaakt wordt van plaatjes uit tijdschriften. Bespreek en vergelijk de verschillende borden op het werkblad met de leerlingen. Vragen: - Wie heeft wel eens gehoord dat je moet eten om groot te worden? - Waaraan merk je dat je groter wordt? - Kun je de hele dag werken op school als je niet of weinig eet? - Wat merk je als je niets hebt gegeten? Maak een boekje over eten Bijvoorbeeld: - ik heb eten nodig om te groeien (blz. 1) - ik heb eten nodig om te kunnen werken (blz. 2) - aanvullingen van het eerder gemaakte werkblad (blz. 3) Houd rekening met de eetgewoonten van de leerlingen thuis. 9

10 Les 2 Elk pondje gaat door het mondje Bovenbouw - MLK Doel De leerlingen zijn zich bewust van de invloed die eten en drinken heeft op het lichaam. De leerlingen weten welke risico s aan verkeerd eten en drinken kunnen vastzitten. Materiaal Bijlage 15 Eet- en drinkkaarten Bijlage 16 Personenkaarten Bestel bij het Voedingscentrum de gratis folder Schijf van vijf, telefoon Werkwijze Begripsbespreking Schrijf de volgende begrippen ter bespreking op het bord: Dik, dronken, honger, slank, dorst, ziek, buikpijn, gezond, hoofdpijn, kiespijn. Bespreek wat eten en drinken met het lichaam doet. Vragen: - Wanneer word je dik? - Hoe blijf (word) je slank? - Wanneer wordt iemand dronken? - Wat merk je als je ziek wordt? - Wat merk je als je honger hebt? - Wanneer krijg je dorst? - Wanneer krijg je buikpijn? Verdeel de leerlingen in twee groepen. Groep 1 krijgt de Personenkaarten (bijlage 16). Groep 2 krijgt de Eet- en drinkkaarten (bijlage 15). Om de beurt lezen de leerlingen een persooneet-drink-combinatie voor. Bespreek de combinaties en laat de leerlingen reageren. Geef iedere leerling een personenkaart. De drink- en eetkaarten liggen omgekeerd op tafel. Om de beurt zeggen de leerlingen welke personenkaart zij hebben. Vul dat aan met een willekeurig gekozen drink- en eetkaart. Bespreek de voedingsadviezen zoals die staan vermeld in de folder Schijf van vijf. Bespreek tevens de tabellen van deze folder. Geef de folder mee naar huis. 10

11 Indien de folders niet besteld zijn, volgen hier de voedingsadviezen: 1. Eet gevarieerd 2. Let op vet 3. Eet ruimschoots brood en aardappelen 4. Eet volop groente en fruit 5. Houd uw gewicht op peil 6. Wees zuinig met zout 7. Drink veel, maar voorzichtig met alcohol 8. Eet niet de hele dag door en beweeg voldoende 9. Ga hygiënisch en veilig met uw voedsel om 10. Lees wat er op de verpakking staat 11

12 Les 3 Tussendoortjes Bovenbouw - MLK Doel De leerlingen maken kennis met gezonde tussendoortjes. De leerlingen weten dat ze hun tanden en kiezen vaker moeten poetsen als ze zoete tussendoortjes eten. Materiaal Schaal met knabbelkost en andere gezonde tussendoortjes, zoals bloemkoolroosjes, komkommer, tomaat, kaas, radijsjes Bijlage 2 Trakteren op school voor ouders/verzorgers Boek: Verboden tanden te poetsen Werkwijze Kringgesprek Vragen: - Wie heeft iets bij zich om in de pauze te eten of te drinken? - Wat heb je bij je? - Wat is gezond en lekker om tussendoor te eten? Praat met de leerlingen over wat er gebeurt als ze te vaak zoete dingen tussendoor eten. - Wat zit in koekjes, snoepjes en frisdrank dat slecht is voor ons gebit? - Wat gebeurt er als je er veel van eet? - Wat moet je iedere dag doen om je gebit schoon te krijgen? Trakteer de leerlingen op gezonde tussendoortjes. Verdeel de pauzehapjes die de leerlingen hebben meegenomen in gezond en ongezond. Geef Bijlage 2 Trakteren op school voor ouders/verzorgers mee aan de leerlingen. Maak met de leerlingen op school gezonde tussendoortjes. Lees een verhaal voor uit het boek Verboden tanden te poetsen. 12

13 Les 1 Een boekje open over eten Bovenbouw - LOM Doel De leerlingen kunnen enkele redenen noemen waarom ze eten. De leerlingen kunnen enkele functies noemen die de voeding heeft voor het lichaam. Materiaal Voor iedere leerling: vier vellen wit papier A4 en één vel gekleurd papier A4 voor de kaft Scharen, plaksel, kleurpotloden Tijdschriften/consumentenmagazine van een supermarkt Bijlage 14 Mijn maaltijd Folder Schijf van vijf, te bestellen bij Het Voedingscentrum, telefoon Werkwijze Kringgesprek Probeer met de leerlingen antwoorden te vinden op de vraag Waarom eet je?. Schrijf allerlei antwoorden op het bord zoals gezelligheid, lekker, groei, gezond blijven, beter worden, honger stillen. Besteed ook aandacht aan het nut van voedsel: - om te groeien; - om onderdelen te vervangen en te repareren (zoals de huid); - om te kunnen werken, lopen, kauwen, denken, lachen, voetballen etc.; - om zich tegen ziektes te beschermen. De leerlingen maken een boekje van vier pagina s met op elke pagina één soort tekst (bijvoorbeed Mijn lijf heeft eten nodig om te groeien ) en de leerlingen bedenken hierbij zelf de illustraties. Vragen aan de hand van het zelf gemaakte boekje. - Waaraan merk je dat je groeit? - Is aan jouw lijf wel eens iets vervangen of gerepareerd? - Heeft iedereen evenveel voeding nodig? Haal bij een supermarkt een gratis consumentenmagazine om te gebruiken bij het boekje over eten. Op bijlage 14 Mijn maaltijd tekenen en kleuren de leerlingen hun avondmaaltijd of ontbijt waarbij eventueel gebruik gemaakt wordt van plaatjes uit tijdschriften. 13

14 Les 2 Elk pondje gaat door het mondje Bovenbouw - LOM Doel De leerlingen zijn zich bewust dat alles wat ze eten en drinken een positieve, maar ook een negatieve invloed kan hebben op het lichaam. De leerlingen kunnen enkele positieve en negatieve invloeden van voedsel op het lichaam opnoemen. Materiaal Tijdschriften Bestel bij het Voedingscentrum de gratis folder Schijf van vijf, telefoon Werkwijze Vragenspel De leerlingen bedenken antwoorden op de vragen die op het bord staan: - Je wordt dik als - Je wordt dronken als - Je krijgt buikpijn als - Je krijgt diarree als - Je tanden en kiezen blijven gezond als - Je blijft slank als - Kun je van eten en drinken pijn aan je tanden en kiezen krijgen? - Hoe voorkom je gaatjes in je tanden en je kiezen? - Welk voedsel is gezond voor je tanden en je kiezen? Schrijf de antwoorden op het bord. Maak met de leerlingen een overzicht van wat ze eten. Vaak Regelmatig Eens een keertje Vergelijk dat overzicht met de indeling zoals die staat aangegeven in Schijf van vijf. Kies bij voorkeur Kies als middenweg Kies bij uitzondering Benadruk dat na alles wat wordt gegeten of gedronken voedselrestjes achterblijven op en tussen tanden en kiezen. Dit moet worden weggepoetst. Iedere keer nadat je iets hebt gegeten of gedronken, moet je je tanden poetsen. Poets in elk geval na het ontbijt en voor het slapen gaan! Geef de folder Schijf van vijf voor ouders/verzorgers mee aan de leerlingen. 14

15 Maak met behulp van plaatjes uit tijdschriften een collage van plaatjes van voedingsmiddelen die een positieve invloed hebben op het lichaam en maak een collage van plaatjes van voedingsmiddelen die een negatieve invloed hebben op het lichaam. 15

16 Les 3 Baas in eigen maag Bovenbouw LOM Doel De leerlingen kunnen enkele redenen opnoemen waarom ze eten. De leerlingen worden zich bewust dat ze, naarmate ze ouder en zelfstandiger worden, steeds meer zelf bepalen wat, wanneer en hoeveel ze eten en drinken. Materiaal Bestel bij het Voedingscentrum de gratis folder Schijf van vijf, telefoon Werkwijze Kringgesprek met als centrale vraag Waarom eet je wat je eet?. Vragen: Hoe komt het dat je eet wat je eet? - Omdat moeder het heeft klaargemaakt - Omdat het lekker is - Omdat je trek hebt - Omdat je ouders zeggen dat het goed voor je is - Omdat je geen vlees wilt eten - Omdat het goedkoop is - Omdat het feest is Kringgesprek over het zelf kiezen wat de leerlingen eten. Sommige leerlingen mogen bijna zelf uitmaken wat zij eten en drinken en ook hoeveel. Andere leerlingen niet. Vragen: - Hoe is dat bij jou? - Bepaal je zelf hoeveel brood je eet? - Eet je wit of eet je bruin brood? - Wat eet je op je brood? - Mag je dit zelf bepalen? - Schep je tijdens de warme maaltijd zelf op? - Bepaal je zelf hoeveel je opschept? - Moet je ook opeten wat je opschept? - Mag je zelf weten hoeveel en wanneer je zout, mayonaise, suiker en ketchup gebruikt? Alles wat de leerlingen eten en drinken op één dag wordt opgeschreven op het werkblad. De werkbladen worden vergeleken en besproken. In de folder Schijf van vijf staat een tabel met de aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen per dag. Vergelijk die hoeveelheden met die van de leerlingen. 16

17 Les 4 Tussendoortjes Bovenbouw - LOM Doel De leerlingen weten wat een tussendoortje is. De leerlingen beseffen dat ze zelf mede verantwoordelijk zijn voor het nuttigen van tussendoortjes. De leerlingen weten dat de tanden en kiezen vaker moeten worden gepoetst als ze zoete tussendoortjes eten. De leerlingen maken en proeven lekkere gezonde hapjes. Materiaal Bijlage 1 Wat heb ik vandaag gegeten Bijlage 2 Trakteren op school voor ouders/verzorgers Tijdschriften Schaal met knabbelkost Boek Verboden tanden te poetsen Kalender over Tussendoortjes Werkwijze Bespreek met de leerlingen wat een tussendoortje is (alles wat je tussen de hoofdmaaltijden door eet of drinkt). Besteed ook aandacht aan wat een hoofdmaaltijd is. Noteer voorbeelden op het bord of stel deze ten toon. Gebruik hierbij bijlage 1 Wat heb ik vandaag gegeten. Verhaal met vragen Suze is dol op snoep. Haar ouders vinden dit maar niets. Zuurtjes, koekjes, dropjes en al die andere zoete dingen zijn slecht voor je tanden en kiezen. Daarom moet Suze telkens nadat ze een snoepje heeft gegeten, haar tanden poetsen. Suze is dol op snoepen, maar niet op poetsen. Ze bedenkt iets slims. Ze wacht tot ze veel snoep bij elkaar heeft en dan eet ze al die lekkere dingen achter elkaar op. Dat is niet zo erg voor de tanden en kiezen als je twee of drie keer op een dag iets tussendoor snoept of eet. Maar vaker moet het niet gebeuren, dan krijg je gaatjes. Vragen: - Ben jij dol op snoep? Vertel eens. - Wat moet Suze telkens doel nadat ze heeft gesnoept? - Denk je dat het moeilijk is om snoep een tijdje te bewaren? - Wie zou dat kunnen? - Wat eet of snoep jij tussendoor? Maak en proef lekkere en gezonde hapjes. 17

18 Verdeel de pauzehapjes die de leerlingen hebben meegenomen in gezond en ongezond. Geef Bijlage 2 Trakteren op school voor ouders/verzorgers mee aan de leerlingen. Maak een collage van plaatjes van tussendoortjes. Lees een verhaal voor uit het boek Verboden tanden te poetsen. 18

19 Tanden poetsen 19

20 Les 1 Tanden poetsen Bovenbouw - ZMLK Doel De leerlingen weten waarom ze hun tanden moeten poetsen. De leerlingen kunnen (met hulp) hun tanden poetsen. Materiaal Groot gebitsmodel met tandenborstel Voor iedere leerling een tandenborstel, tandpasta, beker Zandloper Versleten en nieuwe tandenborstels Bijlage 9 Poets ze sterk Bijlage 8a en 8b Tanden poetsen Bijlage 18 Poetskalender Bijlage Poetsdiploma Boeken Simon Suikerbuik of Verboden tanden te poetsen Werkwijze Kringgesprek over tanden poetsen Vragen: - Wie weet wat je moet doen om je tanden en kiezen schoon te krijgen? - Waarmee poets je? - Wanneer poets je? Bespreek aan de hand van de serie tekeningen, bijlage 8a en 8b, over het tanden poetsen hoe en wanneer gepoetst moet worden. Laat de leerlingen de tandenpoetsbenodigdheden zien: tandenborstel, tandpasta, beker. Geef een poetsdemonstratie met behulp van het gebitsmodel en de tandenborstel. Vertel de leerlingen over het verschil in tandenborstels en laat deze verschillen zien, zoals: - groot klein - hard zacht - versleten niet versleten Geef Bijlage 9 Poets ze sterk voor ouders/verzorgers mee aan de leerlingen. Geef de bijlage 18 Poetskalender mee naar huis en laat deze door de leerlingen invullen. 20

21 Geef de leerlingen hun Poetsdiploma (indien verdiend). Lees een verhaal voor uit het boek Verboden tanden te poetsen of Simon Suikerbuik. Poetsinstructie Vraag aan de leerlingen of een ouder tandarts of mondhygiënist is. Je kan ook de tandarts in de buurt benaderen. Vraag de deskundige te vertellen over wat er gebeurt bij een halfjaarlijkse controle, over het belang van goed tanden poetsen en waarvoor de verschillende instrumenten dienen. Lukt dit niet? Laat de kinderen zelf een tandenborstel meenemen en geef de poetsinstructie volgens de serie tekeningen over tandenpoetsen. 21

22 Les 1 Tanden poetsen Bovenbouw MLK + LOM Doel De leerlingen stimuleren hun tanden en kiezen te poetsen. De leerlingen leren hun gebit en tandvlees goed te poetsen. Materiaal Groot gebitsmodel en tandenborstel Voor elke leerling een tandenborstel, tandpasta en een beker Zandloper Bijlage 8a en 8b Tanden poetsen Handspiegels Tijdschriften Bijlage 9 Poets ze sterk voor ouders/verzorgers Boek Verboden tanden te poetsen Bijlage 18 Poetskalender Bijlage Poetsdiploma Werkwijze Maak duidelijk welke de beste poetsmethode is. Gebruik hierbij het groot gebitsmodel, tandenborstel en serie tekeningen over tanden poetsen. Kringgesprek Vragen: - Poets je je tanden? - Hoe vaak per dag poets je je tanden? - Op welk moment van de dag poets je je tanden? Geef een poetsdemonstratie met behulp van het gebitsmodel en de tandenborstel. Leerlingen bekijken met handspiegels hun eigen gebit. Laat iedere leerling ervaren wat tandplak is: voel met de tong over tanden en kiezen. Met de nagel van een vinger kan de tandplak van de tanden worden geschrapt. Na het tandenpoetsen (met zandloper) voelen de leerlingen met hun tong hoe glad de tanden zijn. Geef Bijlage 9 Poets ze sterk voor ouders/verzorgers mee aan de leerlingen. Hang de serie tekeningen over tanden poetsen, bijlage 8a en 8b, op de plaats waar de leerlingen hun tanden poetsen. 22

23 Maak een collage met daarop allerlei plaatjes uit tijdschriften met afbeelding van mondverzorgingsproducten. Lees een verhaal voor uit het boek Verboden tanden te poetsen. Deel de Poetskalender bijlage 18, uit en laat de leerlingen de kalender thuis invullen en na een week weer inleveren. Geef de leerlingen hun poetsdiploma (indien verdiend). Poetsinstructie Vraag aan de leerlingen of een ouder tandarts of mondhygiënist is. Je kan ook de tandarts in de buurt benaderen. Vraag de deskundige te vertellen over wat er gebeurt bij een halfjaarlijkse controle, over het belang van goed tanden poetsen en waarvoor de verschillende instrumenten dienen. Lukt dit niet? Laat de kinderen zelf een tandenborstel meenemen en geef de poetsinstructie volgens de serie tekeningen over tandenpoetsen. 23

24 Tandartsbezoek 24

25 Les 1 De tandarts Bovenbouw - ZMLK Doel De leerlingen zijn bereid hun ervaringen rond het tandartsbezoek te uiten. De leerlingen weten wat ze kunnen verwachten bij een halfjaarlijkse controle van het gebit door de tandarts. Materiaal Bijlage 19 Tandartsbezoek Tandartsmaterialen Groot gebitsmodel en 2 tandenborstels Verstelbare tuinstoel, servetten, plastic handschoenen, bekertjes, witte jasschort Boek: De tandarts Werkwijze Kringgesprek Bespreek aan de hand van bijlage 19 Tandartsbezoek het verloop van een bezoek aan de tandarts. Leerlingen kunnen de tandartsmaterialen bekijken. Demonstreer met behulp van het groot gebitsmodel de verschillende functies van de tandartsinstrumenten. Vragen: - Wie is er wel eens bij de tandarts geweest? - Wie gaat er met jou naar de tandarts? - Waarom ging je naar de tandarts? - Weet je nog wat de tandarts deed? Speel het tandartsbezoek na. Tandarts op bezoek. Vraag aan de leerlingen of een ouder tandarts of mondhygiënist is. Je kan ook een tandarts in de buurt benaderen. Vraag de deskundige te vertellen over wat er gebeurt bij een halfjaarlijkse controle, over het belang van goed tanden poetsen en waarvoor de verschillende instrumenten dienen. Breng een bezoek aan een tandartsenpraktijk in de buurt of aan een tandartsenpraktijk van een van de ouders. Lees een verhaal voor uit het boek De tandarts. 25

26 Les 2 Beugels Bovenbouw - ZMLK Doel De leerlingen weten waarvoor een beugel dient. De leerlingen kunnen enkele emotionele aspecten die aan het beugel dragen vastzitten, benoemen. Materiaal Buitenbeugel (misschien heeft iemand in de klas een buitenbeugel) Werkwijze Inleidend gesprek over problemen die ontstaan als een kind een beugel moet dragen: problemen bij het spreken, eten, poetsen en de terugkerende controle. Vragen: - Weet je waarom je een beugel draagt? - Hoe vind je het om een beugel te hebben? - Wil je enkele woorden uitspreken? - Wat merk je tijdens het spreken? - Kun je alles eten met een beugel? - Hoe poets je je tanden met een beugel? Laat een leerling met een beugel zijn/haar ervaringen vertellen 26

27 Les 1 De tandarts Bovenbouw MLK Doel De leerlingen zijn bereid hun ervaringen rond het tandartsbezoek te uiten. De leerlingen weten wat ze kunnen verwachten bij een halfjaarlijkse controle van het gebit door de tandarts. Materiaal Bijlage 19 Tandartsbezoek Tandartsmaterialen Groot gebitsmodel en 2 tandenborstels Verstelbare tuinstoel, servetten, plastic handschoenen, bekertjes, witte jasschort Boek: De tandarts Werkwijze Kringgesprek Bespreek aan de hand van bijlage 19 Tandartsbezoek het verloop van een bezoek aan de tandarts. Leerlingen kunnen de tandartsmaterialen bekijken. Demonstreer met behulp van het groot gebitsmodel de verschillende functies van de tandartsinstrumenten. Vragen: - Wie is er wel eens bij de tandarts geweest? - Wie gaat er met jou naar de tandarts? - Waarom ging je naar de tandarts? - Weet je nog wat de tandarts deed? Speel het tandartsbezoek na. Tandartsbezoek Vraag aan de leerlingen of een ouder tandarts of mondhygiënist is. Je kan ook een tandarts uit de buurt benaderen. Vraag de deskundige te vertellen over wat er gebeurt bij een halfjaarlijkse controle, over het belang van goed tanden poetsen en waarvoor de verschillende instrumenten dienen. Breng een bezoek aan een tandartsenpraktijk in de buurt of aan een tandartsenpraktijk van een van de ouders. Lees een verhaal voor uit het boek De tandarts. 27

28 Les 2 Beugels Bovenbouw MLK Doel De leerlingen weten waarvoor een beugel dient. De leerlingen kunnen enkele emotionele aspecten die aan het beugel dragen vastzitten, benoemen. Materiaal Buitenbeugel (misschien heeft een van de kinderen een buitenbeugel) Werkwijze Inleidend gesprek over problemen die ontstaan als een kind een beugel moet dragen: problemen bij het spreken, eten, poetsen en de terugkerende controle. Vragen: - Weet je waarom je een beugel draagt? - Hoe vind je het om een beugel te hebben? - Wil je enkele woorden uitspreken? - Wat merk je tijdens het spreken? - Kun je alles eten met een beugel? - Hoe poets je je tanden met een beugel? Laat een leerling met een beugel zijn/haar ervaringen vertellen. 28

29 Les 1 De tandarts Bovenbouw LOM Doel De leerlingen zijn voorbereid op wat ze bij de tandarts kunnen verwachten. De leerlingen kunnen vertellen wat er tijdens de halfjaarlijkse gebitscontrole gebeurt. Materiaal Bijlage 19 Tandartsbezoek Tandartsmaterialen Groot gebitsmodel en tandenborstel Zandloper Werkwijze Kringgesprek Vragen: - Wie wil iets vertellen over de tandarts? - Waarom bezocht je de tandarts? - Wat zag je in de wachtkamer? - Wat zag je in de praktijkruimte? - Wat zei de tandarts tegen je? - Wat deed de tandarts? Kringgesprek Bespreek aan de hand van bijlage 19 Tandartsbezoek het verloop van een bezoek aan de tandarts. Leerlingen kunnen de tandartsmaterialen bekijken. Demonstreer met behulp van het groot gebitsmodel wat de tandarts doet. Gebruik hierbij de zandloper. 29

30 Les 2 Beugels Bovenbouw - LOM Doel De leerlingen weten waarvoor een beugel dient. De leerlingen kunnen enkele emotionele aspecten die aan het beugel dragen vastzitten, benoemen. Materiaal Buitenbeugel (misschien heeft een van de kinderen een buitenbeugel) Werkwijze Inleidend gesprek over problemen die ontstaan als een kind een beugel moet dragen: problemen bij het spreken, eten, poetsen en de terugkerende controle. Vragen: - Weet je waarom je een beugel draagt? - Hoe vind je het om een beugel te hebben? - Wil je enkele woorden uitspreken? - Wat merk je tijdens het spreken? - Kun je alles eten met een beugel? - Hoe poets je je tanden met een beugel? Laat een leerling met een beugel zijn/haar ervaringen vertellen. 30

31 Bijlage 1 Wat heb ik vandaag gegeten? Naam:... Datum:... 31

32 Bijlage 2 Trakteren op school Trakteren op school Feest op school betekent vaak dat er ook getrakteerd wordt. De traktatie vormt zelfs vaak één van de hoogtepunten van de dag! Over wat er getrakteerd wordt, valt veel te zeggen. Wat mag? Wel iets zoets of moet het per se iets hartigs zijn, zonder suiker? Wat zijn nou de lekkere en feestelijke traktaties? Welke traktaties kun je beter niet kiezen? Wat vinden kinderen leuk om uit te delen? Laat je je kind meebeslissen in de keuze van de traktatie of kies je zelf voor iets. Wat mag het kosten? Allerlei vragen waar ouders/ verzorgers, de kinderen en de teamleden van de school heel verschillend op reageren. Een trend die de laatste tijd waargenomen wordt door medewerkers van de GGD en leerkrachten van scholen is, dat het trakteren op zoet en het snoepen weer toeneemt. We zetten daarom een aantal dingen nog eens op een rij: Eén snoepje op school kan toch geen kwaad? Voorheen was de boodschap bij voorlichting over voeding en cariës om zo weinig mogelijk suiker en suikerrijke voedingsmiddelen per dag te gebruiken. Inmiddels is duidelijk dat het wat cariës betreft, niet zo zeer gaat om de hoeveelheid suikers, maar om hoeveel keren per dag deze worden gebruikt. Voor het behoud van een gezond gebit is het belangrijk om niet vaker dan zeven keer per dag iets te eten of te drinken. Dit betekent dat naast de drie hoofdmaaltijden er maximaal vier keer iets tussendoor gegeten of gedronken mag worden. Dit aantal eet- en drinkmomenten heeft te maken met het aantal zuurstoten dat een gebit gemiddeld gesproken aan kan. Voor de maaltijden en tussendoortjes houdt dit in dat er ook ruimte is voor suikerrijke voedingsmiddelen en versnaperingen. Dus ook dat éne snoepje op school telt mee bij het aantal (zeven!) zuurstoten. Maar waarom altijd zoetigheid, terwijl er uit brood en fruitproducten ook lekkere tussendoortjes te kiezen zijn! Zijn zoete traktaties op school nou zo erg, als je kind verder gezond eet en drinkt? Als het aantal keren, dat er iets gegeten of gedronken wordt niet wordt overschreden, is het niet erg. Wél moet er regelmatig, dagelijks minimaal 2 keer (liefst 3 keer), gepoetst worden met fluoride tandpasta. Zo kan het gebit zich herstellen van alle zuurstoten. Op school zie je vaak zoete en uitgebreide traktaties. Op zich is het goed om eens stil te staan bij de keuze van wat er uitgedeeld wordt. Het accent moet liggen op het feest en de jarige en niet op dé traktatie! Wat is beter: hartig of zoet? Duidelijk is nu wel dat voor tussendoortjes geldt, dat het vermijden van suiker geen echte noodzaak is. Bij hartige hapjes moet er aandacht zijn voor de hoeveelheid vet en zout. Deze zijn namelijk vaak erg vet en of zout. Bovendien bederven sommige hartige hapjes vlug. Het vervangen van zoete door hartige versnaperingen is dus niet beter. 32

33 Bij een goede voeding is er plaats voor zoetigheid, maar dit kan niet onbeperkt. In plaats van eetbare traktaties (zoet en hartig) kun je ook eens met een andere verrassing komen. Bekijk daarvoor de bijlage met handige traktatietips De traktatie maken Voor u zelf is het wellicht een prettig gevoel een traktatie mee te geven, die goed is voor de tanden en waar iedereen in de klas gerust van mee kan smullen. Het gaat niet om de hoeveelheid, maar om de gezelligheid! Het voorbereiden van de traktatie is al een feest op zich. Het is een gezellige bezigheid. De versiering (bijv. de strik, het doosje of het zakje) die bij de traktatie horen, kunnen samen met broertjes, zusjes of vriendjes van tevoren al gemaakt worden. 33

34 Bijlage 3 Enkele traktatietips Eetbaar prikker met vers fruit (druif, kiwi, meloen, sinaasappel, mandarijn) prikker met kaas, worst, eventueel gecombineerd met een druif, stukje ananas, mandarijn of augurk cakebakje/ koffiefilter, puntzakje of gekleurd servet gevuld met noten of popcorn of kroepoek of zoute ringen ketting of armband van noten in de dop of zoute ringen cocktailworstje op stokbrood of minibroodje (hot-dog), gewikkeld in leuk servet mini-broodjes, mini-krentenbolletjes, deegpoppetjes mini-pizza's pannenkoekjes (vouwen of oprollen) bladerdeegkoekjes zoute stokjes met gekleurde strik of zoute stokjes in gekleurd bekertje afhankelijk van tijd van het jaar: aardbeien op mini-beschuitje Verassingen potlood knikkers in een zakje sticker pen gum bloknootje plastic figuurtje kleurkrijtjes figuurtje op potlood haarspeldje stuiterbal 35

35 Bijlage 4 Voedingsmiddelen Opdracht Kleur het plaatje van het eten wat jij lekker vind Zet met een rood kleurpotlood een rondje om het plaatje van het eten dat zoet is Zet met groen een rondje om het plaatje van het eten wat goed voor je is 35

36 Bijlage 5 Wat kun je met je mond 36

37 Bijlage 6 Wisselen 37

38 Bijlage 7 Duimzuigen Naam:... Teken hier je eigen hand met een vrolijke duim! 38

39 Tanden poetsen Bijlage 8a 1. Voor de wastafel 2. Water in de beker doen 3. Dopje van de tube draaien 4. Pasta op de borstel 5. Poetsen buitenkant kiezen 6. Buitenkant tanden boven 7. Binnenkant kiezen boven 8. Binnenkant tanden boven 9. Buitenkant kiezen beneden 39

40 Tanden poetsen Bijlage 8b 10. Buitenkant tanden beneden 11. Binnenkant kiezen beneden (v.l.n.r.) 12. Binnenkant tanden beneden (spetteren) 13. Kauwvlakken beneden 14. Kauwvlakken boven 15. Moeder poetst na 16. Tanden spoelen met water en uitspugen 17. Tandenborstel uitspoelen 18. Dopje op de tube draaien 40

41 Bijlage 9 Poets ze sterk Een kind kan van een gezond gebit een leven lang plezier hebben. Voor iedereen geldt dat er goed voor gezorgd moet worden. Begin daarom al vroeg met een goede verzorging van tanden en kiezen. Hieronder staat nog eens kort op een rijtje wat goed tandenpoetsen is. Waarom poetsen? Iedere keer als er iets gegeten wordt, blijven er etensresten op de tanden en kiezen zitten. Er wordt dan een plakkerig laagje gevormd: plak. Plak bestaat uit bacteriën, etensresten en speeksel, heeft ongeveer dezelfde kleur als de tanden en kiezen en zorgt voor gaatjes en ontstoken tandvlees. Om de tanden, kiezen en het tandvlees sterk, schoon en fris te houden moet er gepoetst worden! Hoe poetsen? Poets rustig met korte heen en weer gaande bewegingen Poets minimaal 2 minuten Poets ook langs de tandvleesrand: hier zit ook plak Poets met een vaste volgorde, bijvoorbeeld: 1. buitenkant 2. binnenkant 3. kauwvlakken Na het poetsen één keer goed spoelen met water Kinderen tot 9 jaar moeten éénmaal per dag nagepoetst worden omdat ze zelf nog niet altijd goed poetsen. De moeilijkste plekjes zijn de achterste kiezen en de binnenkanten. In de Poets ze sterk - instructie staat in plaatjes uitgebeeld hoe je moet poetsen. Deze is te verkrijgen via de GGD, Centrum voor Publieksinformatie en Documentatie, telefoon Welke tandenborstel? Gebruik een tandenborstel met een smalle, korte kop, om overal goed bij te kunnen. De steel moet lang en recht zijn zodat hij goed vast te houden is. De borstelharen moeten zacht zijn om de tanden en het tandvlees niet te beschadigen, zodra de haartjes uit elkaar gaan staan, is het tijd voor een nieuwe tandenborstel. Welke tandpasta? Poets minimaal twee keer per dag met fluoridetandpasta. Fluoride versterkt het tandglazuur en helpt daarmee bij het voorkomen van tandbederf. 41

42 Bijlage 10 Kleurplaat 42

43 Bijlage 11 Kleurplaat 43

44 Bijlage 12 De Tandarts 44

45 Bijlage 13 Bij de tandarts Naam:... Wat hoort bij de tandarts? Zet er een cirkel om en geef het een kleur. 45

46 Bijlage 14 Mijn maaltijd Naam: 46

47 Bijlage 15 Eet en drinkkaarten De kaartjes los knippen. 47

48 Bijlage 16 Personenkaarten De kaartjes los knippen. 48

49 Bijlage 17 Verhaal van Bram Het is woensdag. Bram gaat naar school. Direct naar huis komen vanmiddag, zegt mama, we gaan naar de tandarts. Even kijkt Bram beteuterd. - Daar gaat zijn middagje indiaantje spelen met Tom! Mama zegt dat er nog genoeg tijd overblijft om te spelen met Tom, Brams vriendje. - Dan is er niets aan het handje en ook niet aan mijn tandje, grapt Bram. Hij huppelt opgewekt naar school, waar hij Tom ziet. - Hallo Tom, zegt Bram, ik kom vanmiddag wel later spelen, ik moet eerst naar de tandarts. - Brrr!, rilt Tom, mij niet gezien! Verwonderd kijkt Bram zijn vriendje aan. - Stoere Tom, denkt hij, hij is bang voor de tandarts. Ha, ha hij moet er om lachen. Bram denkt aan een eerder tandartsbezoek: de grote stoel die kan vliegen, het spiegeltje, het haakje en het watersproeiertje al kriebelend in zijn mond. Bram vindt dat alles reuze interessant. De laatste keer ontdekte de tandarts een gaatje in een tand. De tandarts heeft toen, na het boren, het gaatje gevuld en Bram verteld hoe hij dit kan voorkomen. Bram weet het nog: goed poetsen, gezond eten en veel kauwen en natuurlijk ieder half jaar een bezoek aan de tandarts. Samen met mama heeft Bram de goede raad opgevolgd en zich voorgenomen zo lang mogelijk geen gaatjes in zijn tanden en kiezen te krijgen. Daarvoor is het gebit veel te belangrijk. Je krijgt maar een keer in je leven een blijvend gebit. Bram maakt zich geen zorgen voor het tandartsbezoek. Na school rent Bram naar huis. Mama zit al aan tafel. Bram ziet zijn lievelingsboterham al klaar staan: een bruine boterham met sla, kaas, en tomaat. Mmmmm! Hij drinkt er een beker melk bij. Na het eten poetst Bram zijn tanden goed schoon. Onderzoekend bekijkt Bram met open mond voor de spiegel zijn tanden en kiezen. - Dat ziet er gezond uit, jongeman, doet hij de tandarts na. - Bram, kom je, roept mama, we gaan. In de wachtkamer wachten ze tot ze aan de beurt zijn. Bram vindt het wachten niet erg. Er ligt speelgoed, je kunt plaatjes kijken, iets lezen of een tekening maken voor de tandarts. Bram besluit een mooie tekening te maken. Dan roept de tandartsassistente hem naar binnen. - Wat een mooie tekening, zegt de tandarts, die hang ik op. Brams wangen worden een beetje rood van trots. Hij gaat in de speciale stoel zitten. Hij krijgt een slabbetje om. Boven hem hangt een grote lamp die in zijn mond schijnt. Zo kan de tandarts, samen met het spiegeltje en haakje alle tanden en kiezen goed bekijken. De tandartsassistente helpt en laat Bram zijn mond spoelen met water. - dat ziet er gezond uit jongeman, zegt de tandarts. - Bram lacht en de tandarts kijkt hem vragend aan. - Oh, een binnenpretje zegt Bram. 49

50 Als ze naar buiten gaan, maakt mama een nieuwe afspraak. Thuisgekomen verruilt Bram zijn kleren voor het indianenkostuum en de verentooi. - Oehoe, oehoe, roept Bram nu snel naar Tom. Mama geeft twee appels mee, een voor Bram en een voor Tom. Wanneer mama Bram de indiaan weg ziet hollen, denkt ze: dat ziet er gezond uit jongeman. Deel na het lezen van het verhaal van Bram appels uit. 50

51 Bijlage 18 Poetskalender Deze poetskalender is van... Maandag Ochtend Avond Vergeten! Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag Als je je tanden hebt gepoetst, mag je een sticker in het hokje plakken. 51

52 Bijlage 19 Tandartsbezoek Bespreek aan de hand van te tekeningen het tandartsbezoek. Wie is er wel eens bij de tandarts geweest en wie gaat er met je mee? Moest je lang wachten in de wachtkamer? Had de tandarts speciale kleren aan? Waarom ging je naar de tandarts en wat heeft hij gedaan? 52

53 Naam :... Groep :... heeft GOED gepoetst!!! Datum :... Enkele tips! Poets je tanden na iedere maaltijd en in ieder geval voor het slapen gaan. Gebruik tandpasta met fluoride. Vernieuw je tandenborstel regelmatig. Eet weinig snoep. 53

54 Overige informatie Ouderinformatie/ouderbrieven Om de ouders over Gezondheidsbevordering op school te informeren, zijn er ouderbrieven in de lessen opgenomen. De brieven kunnen eventueel worden aangepast en worden gekopieerd, zodat deze aan de ouders kunnen worden meegegeven. Algemene doelstelling In 3 lessen wordt een dagpatroon uitgewerkt. De nadruk wordt gelegd op het motiveren van leerlingen tot goede gewoonten ten aanzien van gezonde voeding (voeding), gebitsverzorging (tandzorg), en verzorging van het eigen lichaam (hygiëne). Centraal hierin staan de ervaringen en inbreng van de leerlingen. Centrum voor Publieksinformatie en Documentatie (Centrum P&D) GGD Hart voor Brabant / GGD West Brabant, telefoon:

55 Adressen NIGZ De Bleek 13 Postbus AM Woerden Tel Voedingscentrum Eisenhowerlaan KL s-gravenhage Postbus CK s-gravenhage Tel Fax Het Ivoren Kruis Postbus AP Zoetermeer Tel GGD Hart voor Brabant Postbus DD s-hertogenbosch tel GGD West-Brabant Postbus DJ Breda Tel

56 Literatuurlijst Titel: De Tandarts Auteur: Liesbeth Slegers Uitgever: Uitgeverij Clavis, 2007 Het is fijn om sterke, gezonde tanden te hebben. Daarom moet je ze elke dag goed verzorgen. Poetsen kun je natuurlijk zelf, maar af en toe laat je je tanden zien aan de tandarts. Die weet er alles over en legt uit wat je beter wel en niet kunt doen. Een speels informatief boek op kleuterniveau over tandverzorging. Titel: Jibbe wil naar de tandarts Auteur: Adrian Verbree Uitgever: Uitgeverij de Vuurbaak, 2005 Jibbe is zes. Hij heeft één grote wens, Jibbe wil graag naar de tandarts. Zijn ouders, Wally en Bonnie, vinden alles goed wat hun Jibbe wil. Maar naar de tandarts gaan mag hij ab-so-luut niet. Hoe moet Jibbe dit nu aanpakken? Wat moet hij doen om naar de tandarts te mogen gaan? Titel: Verboden tanden te poetsen Auteur: A. Dierssen Uitgever: Uitgeverij De vier windstreken, 2007 Julia, 'piraat-in-opleiding' monstert aan op een groot piratenschip. Samen met haar tandenborstel natuurlijk. Maar dan kondigt de piratenkapitein een Tandenborstelverbod af! Poeh, Julia poetst gewoon in het geheim verder. Ze wil toch zeker niet dat haar hetzelfde overkomt als Stinkende Paultje, die vreselijke kiespijn krijgt. 56

57 Titel: Dokter De Soto Auteur: William Steig Uitgever: Uitgeverij Lemniscaat, 2001 Wie niet sterk is moet slim zijn. Dokter De Soto, tandarts en muis, besluit tóch de gevaarlijke vos van zijn kiespijn af te helpen. Die heeft echter niet alleen kiespijn - hij heeft ook honger. De vos belooft de muis geen kwaad te doen, maar zal hij zijn belofte houden? Titel: Het gekke bekken en grote tandenboek Auteur: Marja Baseler Uitgever: House of books BV, 2007 Alles wat je weten wilt over een gezond gebit. Titel: De tandarts is een monster Auteur: Jonas Boets Uitgever: Uitgeverij De Eenhoorn, 2006 Ik moet echt naar de tandarts, zegt Tom. Ik houd het niet meer uit. Ik heb zoveel pijn. Nee! Roept Free. Naar de tandarts, dat nooit. Je wilt toch niet naar een monster. Tom weet het niet meer. Zou de tandarts echt een monster zijn? Titel: Vicky s vreselijk vervelende voortand Auteur: Charlotte Middleton Uitgever: Mercis Publishing, 2000 Vicky heeft een wiebeltand en probeert van alles te doen om hem eruit te krijgen. Dat lukt niet, of toch wel...? Een warm en geestig verhaal over een gebeurtenis die voor kinderen en hun ouders zeer herkenbaar is. 57

58 Titel: Simon Suikerbuik Auteur: L. van den Berghen Uitgever: Uitgeverij Clavis, 2005 Waarom moet ik mijn tanden poetsen? Hoe vaak stelt een kind die vraag niet. Leen van den Berghen legt het op een voor kleuters wel heel begrijpelijke manier uit. Door ons een grote snoepkont voor te stellen die ieders kind of kleinkind kan zijn. Simon snoept er maar op los, totdat hij last krijgt van de Tandplakkers. Er wordt gegarandeerd gepoetst na het lezen van dit prentenboek! 58