INFOWIJZER. Inhoudelijke module: handicap en indicering

Transcriptie

1 INFOWIJZER Inhoudelijke module: handicap en indicering Versie april 2013

2 INHOUD Aanbod zorg... 3 ADHD Auditieve stoornis Autismespectrumstoornis (ASS) Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS) Consensus- & discussiedossiers Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) Dementie Doelgroepen binnen de sector Zorg Dyslexie Dyspraxie Gedrags- en Emotionele Stoornis Geïnterneerden Handicap Incontinentie Interventieniveau & functiebeperking Meervoudige handicap Motorische stoornis Multiple Sclerose (MS) Niet-Aangeboren Hersenletsel (NAH) Obesitas Overgang minderjarig-meerderjarig Palliatieve zorg Psychische stoornis Ruglijden Taal- en spraakstoornis Tijdelijke beslissingen Verstandelijke handicap Visuele stoornis Lijst van afkortingen Bijlagen Inhoud 2

3 AANBOD ZORG 1 Diensten en voorzieningen binnen het VAPH: algemeen De diensten en voorzieningen binnen het VAPH kunnen we onderverdelen in drie grote groepen: 1. Ambulante diensten die ondersteuning aan huis bieden, o.a.: a. (ped)agogische en psychosociale ondersteuning voor de ouders; b. hulp bij activiteiten van het dagelijks leven zoals zich wassen, zich aankleden, eten, ; c. begeleiding bij de planning van de week; d. financiële begeleiding; e. hulp in crisissituaties; f. trajectbegeleiding Semi-residentiële voorzieningen die opvang bieden op weekdagen, in voor- en namiddag. 3. Residentiële voorzieningen die 24 uur op 24 opvang bieden, in principe 7 dagen op 7 en het hele jaar door. Naast deze drie soorten voorzieningen, bestaan er nog een aantal tussenvormen. De concrete organisatie en het aanbod van elke voorziening kunnen enigszins afwijken van wat hier beschreven staat. Voor de opvang in de (semi-)residentiële voorzieningen wordt een financiële bijdrage gevraagd. Voor minderjarigen is dit maximaal de kinderbijslag; voor meerderjarigen hangt dit af van het inkomen maar er is steeds een vrijgesteld bedrag. Voor thuisbegeleiding wordt een beperkte bijdrage gevraagd per begeleiding. Voor begeleid wonen, zelfstandig wonen, beschermd en geïntegreerd wonen wordt geen bijdrage gevraagd. Betrokken personen dienen wel de woon-en leefkost te betalen. Het VAPH subsidieert diensten en voorzieningen die zich enerzijds naar kinderen en jongeren richten, en anderzijds naar volwassenen. Bij de overgang van een dienst of voorziening voor minderjarigen naar een dienst of voorziening voor meerderjarigen is een herindicering noodzakelijk. 1 T.e.m ; nadien wordt trajectbegeleiding volledig door de DOP s opgenomen. Aanbod zorg 3

4 2 Diensten en voorzieningen voor kinderen en jongeren 2.1 Logeerfunctie (Z 1) Aanbod Kinderen en jongeren kunnen gaan logeren in een erkend internaat met logeeraanbod. Deze internaten bieden de kinderen en jongeren opvang en begeleiding voor een korte duur. Doelpubliek Personen van alle VAPH-doelgroepen kunnen gaan logeren. Om van de logeerfunctie te kunnen genieten volstaat het dat de minderjarige voor eender welk VAPH-aanbod een positieve nog geldige beslissing heeft. Uiteraard kan enkel logeerfunctie ook toegekend worden. Praktisch Een logeerdag geldt voor tenminste 12 uur, overnachting inbegrepen. Gaan logeren kan ook in het weekend en tijdens de vakanties. Een minderjarige kan maximaal 30 dagen per jaar "logeren". 2.2 Thuisbegeleiding (Z 6) Aanbod De ondersteuning vanuit diensten voor thuisbegeleiding is gericht op de ontwikkeling van het kind of de jongere en de pedagogische en psychologische ondersteuning aan ouders die zelf instaan voor de zorg voor hun kind of jongere met een handicap. De aanvaarding van de handicap en de toekomst van het kind of de jongere staan centraal. De dienst thuisbegeleiding heeft niet als taak therapie te verstrekken; de inzet van paramedici (logopedisten, kinesisten, ) dient ondersteunend te zijn aan de opvoedingsondersteuning en advisering. De dienst vraagt per begeleiding een financiële bijdrage. Doelpubliek De diensten richten zich tot gezinnen met een kind of jongere van alle VAPH-doelgroepen. Om van de thuisbegeleidingsdienst gebruik te kunnen maken, moet het kind of de jongere met een handicap een positieve beslissing thuisbegeleiding van het VAPH hebben. De dienst kan een beperkt aantal begeleidingen aanbieden zonder dat daarvoor een beslissing is vereist. Aanbod zorg 4

5 Praktisch De begeleidingsintensiteit is variabel naargelang de nood. Drie vierde van de begeleidingen moeten in de thuissituatie gebeuren of in een andere niet-schoolse situatie die deel uitmaakt van het secundair opvoedingsmilieu. 2.3 Kortverblijf (Z 11) Aanbod Wanneer een gezin gedurende een korte periode door welke omstandigheden ook, niet voor zijn kind of jongere met een handicap kan zorgen, en het aangewezen is dat het kind tijdelijk ergens anders verblijft, kan het gebruik maken van de tehuizen van kortverblijf. Deze diensten bieden het kind of jongere opvang en begeleiding voor een korte periode. Doelpubliek Kortverblijf is bedoeld voor personen van alle VAPH-doelgroepen. Om van kortverblijf gebruik te kunnen maken, moet het kind of de jongere een positieve beslissing kortverblijf van het VAPH hebben met vermelding van de doelgroep. Praktisch Tehuizen van kortverblijf bieden uitsluitend kortverblijf aan. Er zijn echter ook internaten die binnen hun erkenning over een aantal plaatsen voor kortdurende opvang beschikken. Kortverblijf kan zowel overdag als s nachts, ook in het weekend en in de vakanties. In principe kan men per 5 jaar 92 dagen kortverblijf benutten, maar gegronde afwijkingen kunnen worden toegestaan. 2.4 Pleeggezin (Z 20) Aanbod In sommige situaties kan de zorg voor een kind of jongere met een handicap (tijdelijk) te zwaar worden en kan opvang voor een korte of langere periode toevertrouwd worden aan een pleeg- of gastgezin. Het gastgezin kan bv. een familielid zijn van de persoon met een handicap. Een dienst voor pleegzorg heeft een dubbele opdracht. Enerzijds zoekt zij voor het kind of jongere met een handicap een geschikt pleeggezin. Anderzijds begeleidt en ondersteunt de dienst het pleeggezin/gastgezin. Het pleeggezin staat (tijdelijk) in voor de verzorging en opvoeding/ondersteuning van het kind of de jongere. Het pleeggezin krijgt via huisbezoeken Aanbod zorg 5

6 informatie, advies en ondersteuning door een erkende dienst voor pleegzorg. Deze dienst staat tevens in voor de selectie van de opvanggezinnen. Doelpubliek Om van pleegzorg gebruik te kunnen maken moet het kind of de jongere hiertoe een positieve beslissing hebben van het VAPH. Praktisch Pleegzorg richt zich tot kinderen en jongeren van alle VAPH-doelgroepen. Het gezin ontvangt een vergoeding voor de opvang van het pleegkind. Pleegplaatsing moet steeds gebeuren via een dienst voor pleegzorg. 2.5 Semi-internaat (Z 25) Aanbod Kinderen en jongeren met een handicap kunnen overdag opvang en ondersteuning krijgen in een semi-internaat. Ook specifieke therapieën behoren tot het aanbod van de semi-internaten. Bij schoolgaanden ligt de nadruk vooral op voor- en naschoolse opvang en op een aangepast opvoedings- en therapeutisch kader. Deze semi-internaten zijn meestal verbonden aan een onderwijsinstelling voor Buitengewoon Onderwijs. Bij de niet-schoolgaanden ligt de nadruk op verzorging en stimulatie van de basisfuncties. Semi-internaten kunnen ook ambulante begeleiding aanbieden en zich zo meer richten naar de opvoedingsondersteuning in de gezinscontext en bij de vrijetijdsbesteding. Doelpubliek Semi-internaten richten zich tot kinderen en jongeren van alle VAPH-doelgroepen. Om van een semiinternaat gebruik te kunnen maken, moet het kind of de jongere een positieve beslissing semiinternaat hebben van het VAPH. Ook cliënten die enkel ambulante begeleiding vragen vanuit deze diensten, dienen te beschikken over een beslissing semi-internaat. Praktisch s Avonds, 's nachts en in de weekends verblijven de kinderen en jongeren thuis. Sommige voorzieningen bieden een vakantieprogramma aan. Aanbod zorg 6

7 2.6 Internaat (Z30) Aanbod Internaten bieden 24 uur op 24 begeleiding en opvang aan, zowel aan schoolgaande als nietschoolgaande kinderen en jongeren. Internaten zijn dikwijls verbonden aan een instelling voor buitengewoon onderwijs. Ook specifieke therapieën behoren tot het aanbod: kinesitherapie, logopedie, ergotherapie, Kinderen of jongeren die het internaat verlaten en terug thuis gaan wonen, kunnen een tijdje nog thuis worden begeleid door het personeel van de voorziening. Deze begeleide uitgroei maakt een vlotte overgang naar de thuissituatie mogelijk. Begeleide uitgroei is een ambulante begeleiding door het internaat na verblijf in deze voorziening, bedoeld voor kinderen en jongeren waarvoor de intensieve begeleiding van het internaat niet meer nodig is, of omdat de jongere in het internaat de volwassen leeftijd heeft bereikt, en de ouders ervoor kiezen om hun kind opnieuw thuis op te vangen. Deze overgangsperiode wordt uitgevoerd in de termijn waarop de gunstige beslissing voor opname in het internaat betrekking heeft. Er is dus geen nieuwe beslissing nodig. Tenslotte kunnen internaten ook ambulante begeleiding aanbieden, zonder dat eerst een plaatsing in internaat is gebeurd en zich zo meer richten naar de opvoedingsondersteuning in de gezinscontext en de vrijetijdsinvulling. De nadruk van deze begeleidingen komt te liggen op het handhaven en verbeteren van de opvang in de gezinscontext. Doelpubliek Internaten richten zich tot kinderen en jongeren van alle VAPH-doelgroepen. Om van een internaat gebruik te kunnen maken, moet het kind of jongere een positieve beslissing internaat hebben van het VAPH. Ambulante begeleiding door een internaat is ook mogelijk; cliënten die enkel van deze begeleiding gebruik willen maken, dienen te beschikken over een beslissing internaat. Praktisch Het kind of de jongere kan in principe 7 dagen op 7 terecht op het internaat, het hele jaar door. In de weekends en de vakanties is er meestal slechts opvang voor de kinderen en jongeren die daar behoefte aan hebben. De duur van de overgangsperiode (begeleide uitgroei) bedraagt maximum 6 maanden. Aanbod zorg 7

8 2.7 Observatie- en behandelingscentrum (OBC) (Z 35) Aanbod Wanneer er nog geen duidelijkheid bestaat over de aard van de handicap, kan een kind of jongere terecht in een observatie- en behandelingscentrum. Het OBC stelt zich tot doel via intensieve observatie tot een diagnose te komen en gericht door te verwijzen voor verdere ondersteuning naar een gepaste dienst of voorziening. De ouders worden nauw betrokkene bij deze diagnosestelling en behandeling. Kinderen of jongeren die het OBC verlaten en terug thuis gaan wonen, kunnen nog een tijdje thuis verder begeleid worden door de voorziening. Deze begeleide uitgroei maakt een vlotte overgang naar de thuissituatie mogelijk. Tenslotte kunnen OBC s ook ambulante begeleiding aanbieden, en zich zo meer richten naar de opvoedingsondersteuning in de gezinscontext en de vrijetijdsinvulling. Doelpubliek Deze centra richten zich voornamelijk tot minderjarigen met complexe gedrags- en emotionele stoornissen, al dan niet in combinatie met een verstandelijke handicap. Om van een OBC gebruik te kunnen maken, moet het kind of de jongere beschikken over beslissing die deze ondersteuningsvorm vermeldt. De minderjarigen die ambulant worden begeleid moeten een beslissing hebben voor het OBC. Praktisch De minderjarigen verblijven 24 uur op 24 in observatie, ook tijdens het weekend en in de vakanties. De verblijfsduur is in principe beperkt tot 36 maand. Een termijnverlenging kan op basis van een motiveringsrapport van het centrum en in samenspraak met het kind of de jongere aangevraagd worden bij het VAPH. De duur van de overgangsperiode (begeleide uitgroei) bedraagt maximum 6 maanden. 3 Diensten en voorzieningen voor volwassenen 3.1 Logeerfunctie (Z 2) Naar aanleiding van bijzondere situaties of toestanden van de persoon of zijn gezin, is het soms aangewezen dat een persoon gedurende korte tijd verblijft in een voorziening. Aanbod zorg 8

9 Aanbod Volwassenen met een handicap kunnen gaan logeren in een bestaande voorziening (tehuis voor werkenden of tehuis voor niet-werkenden) met logeeraanbod. Deze bieden de volwassene opvang en begeleiding voor een korte duur. Het is niet de bedoeling om de beginperiode van een vaste langdurige opname te starten met enkele logeerdagen. Doelpubliek Personen van alle VAPH-doelgroepen kunnen gaan logeren. Om van de logeerfunctie te kunnen genieten volstaat het dat de persoon voor eender welke zorgvorm een positieve nog geldende beslissing heeft van het VAPH. Uiteraard is een beslissing met enkel logeerfunctie ook mogelijk. Praktisch Een logeerdag geldt voor tenminste 12 uur, overnachting inbegrepen. Gaan logeren kan ook in het weekend en tijdens de vakanties. Een volwassene kan maximaal 30 dagen per jaar "logeren". 3.2 Thuisbegeleiding (Z 7) Aanbod Wanneer iemand op latere leeftijd op basis van een bestaande of verworven handicap ondersteuning wenst in de thuissituatie, kunnen de mensen waarbij deze persoon verblijft én die het ouderlijk gezag uitoefenen (of hen in rechte of in feite onder hun hoede hebben), een beroep doen op een dienst voor thuisbegeleiding. De begeleiding gebeurt door professionele gezinsbegeleiders, in nauw overleg met de betrokken partijen, via regelmatige huisbezoeken. De begeleiding is gericht op het stimuleren van de zelfstandigheid van de meerderjarige en het ondersteunen van de ouders in alledaagse (opvoedings)situaties. De begeleiding is niet bedoeld voor therapie, vorming en opleiding. Drie vierde van de begeleidingen gebeuren in de thuissituatie. Daarnaast is ook trajectbegeleiding mogelijk: het verhelderen van ondersteuningsbehoeften en het coördineren en opvolgen van het ondersteuningsplan. Deze zorgvorm houdt op te bestaan op 1 januari Het aanbod van de diensten is handicapspecifiek: de diensten richten zich tot volwassenen met een motorische, verstandelijke, of sensoriële handicap, of met een autismespectrumstoornis. Om van de thuisbegeleidingsdienst gebruik te kunnen maken, moet de persoon met een handicap een positieve beslissing thuisbegeleiding van het VAPH hebben. De dienst kan een beperkt aantal begeleidingen aanbieden zonder dat daarvoor een beslissing is vereist. De dienst vraagt per begeleiding een financiële bijdrage. Aanbod zorg 9

10 Doelpubliek De thuisbegeleidingsdiensten richten zich: (1) tot gezinnen met een meerderjarig kind met een bestaande of verworven handicap. Personen bij wie deze persoon verblijft én het ouderlijk gezag uitoefenen (of hen in rechte of in feite onder hun hoede hebben) kunnen dan beroep doen op deze dienst; (2) tot autonoom wonende personen die nood hebben aan handicapspecifieke ondersteuning die niet kan geboden worden door een dienst begeleid wonen. Het gaat om personen die weliswaar niet meer bij de ouders verblijven en die door de aard van hun handicap (bv. niet-aangeboren hersenletsel) beroep willen doen op een thuisbegeleidingsdienst voor zorgvragen die niet voldoende kunnen opgenomen worden door een dienst begeleid wonen. Sommige doelgroepen zijn immers zo klein (bv. doofblinde personen) en vragen een dergelijke specifieke knowhow (die wel te vinden is in thuisbegeleidingsdiensten), dat het weinig zin heeft om deze handicapspecifieke begeleiding over een groot aantal diensten te spreiden. Veel diensten voor thuisbegeleiding sluiten ook aan bij een kenniscentrum, een voorziening die in bepaalde doelgroepen gespecialiseerd is. Om beroep te kunnen doen op deze begeleiding moet men over een beslissing thuisbegeleiding beschikken. Praktisch Drie vierde van de begeleidingen gebeuren in de thuissituatie en omvatten individuele gesprekken of groepssessies. 3.3 Kortverblijf (Z 12) Aanbod Wanneer de omgeving of familie gedurende een korte periode door welke omstandigheden ook, niet voor de persoon met een handicap kan zorgen en het aangewezen is dat de persoon tijdelijk ergens anders verblijft, kunnen ze gebruik maken van de diensten voor kortverblijf. Deze diensten bieden opvang en begeleiding voor een korte periode. Doelpubliek Kortverblijf is bedoeld voor personen van alle VAPH-doelgroepen. Om van kortverblijf gebruik te kunnen maken, moet de volwassene een positieve beslissing kortverblijf van het VAPH hebben met vermelding van de doelgroep. Aanbod zorg 10

11 Praktisch Tehuizen van kortverblijf bieden uitsluitend kortverblijf aan. Er zijn echter ook een aantal tehuizen werkenden en niet-werkenden die binnen hun erkenning eveneens over een aantal plaatsen voor kortverblijf beschikken. Kortverblijf kan zowel overdag als s nachts, ook in het weekend en in de vakanties. In principe kan men per 5 jaar 92 dagen kortverblijf benutten, maar gegronde afwijkingen kunnen worden toegestaan. 3.4 Wonen met ondersteuning van een particulier (WOP) (Z 40) Aanbod De volwassene met een handicap woont zelfstandig, en organiseert zelf zijn leven, maar heeft hierbij enige ondersteuning nodig, die hij krijgt van een particulier, meestal een familielid of een vertrouwde figuur uit hun omgeving. Deze steunfiguur wordt in zijn taak ondersteund door (een begeleider uit) de dienst voor pleegzorg. Ook al maakt WOP weliswaar deel uit van het residentiële aanbod van de pleegzorg, toch heeft het een lagere professionele begeleidingsintensiteit dan begeleid wonen. Doelpubliek WOP is bedoeld voor die personen die een zelfstandiger leven aankunnen dan met pleegzorg, echter niet zonder enige ondersteuning. Voor deze woonvorm is een beslissing voor WOP nodig. Praktisch Een erkende dienst voor pleegzorg biedt ondersteuning en begeleiding aan de persoon met een handicap en de particulier. 3.5 Begeleid wonen (Z 51) Aanbod Volwassenen die zelfstandig wonen, doch gedurende een beperkt aantal uren per week nood hebben aan ondersteuning, kunnen beroep doen op een dienst voor begeleid wonen. Ook mensen die nog thuis wonen, kunnen in het systeem van begeleid wonen stappen in voorbereiding op een meer zelfstandige woonvorm. Een individuele begeleider biedt aan huis begeleiding op zowel psychosociaal vlak als bij de dagelijkse activiteiten. Onder het eerste moet verstaan worden: relaties, opvoeding kinderen, Aanbod zorg 11

12 Onder het tweede moet verstaan worden: de organisatie van het huishouden, het budget, de administratie en de werksituatie. De begeleiding van personen met een handicap die zelfstandig wonen, en volop deelnemen aan het maatschappelijk leven, omvat een breed takenveld dat gericht is op het vermijden en remediëren van problemen in diverse levensdomeinen: huishoudelijk, familiaal, relationeel, emotioneel, vrije tijd, administratief, enz. De opdrachten van de dienst begeleid wonen zijn gericht op het vinden en aanleren van oplossingsstrategieën, die de persoon gaandeweg kunnen helpen om zich zelfstandig te ontplooien en te handhaven in deze complexe samenleving. Deze begeleiding richt zich niet op therapie, vorming en opleiding. Een kenmerk van deze diensten is dat zoveel mogelijk gebruik gemaakt wordt van bestaande, niethandicapspecifieke diensten. De ambulante ondersteuning vult aan en coördineert indien nodig. Er wordt geopteerd voor de minst beperkende en minst vervreemdende ondersteuning. De opvang of de plaatsing in een residentiële voorziening wordt vermeden of uitgesteld. Daarnaast is ook trajectbegeleiding mogelijk: het verhelderen van ondersteuningsbehoeften en het coördineren en opvolgen van het ondersteuningsplan. Deze zorgvorm houdt op te bestaan op 1 januari Begeleid wonen mag niet verward worden met beschermd wonen. Doelpubliek De diensten voor begeleid wonen kunnen zich richten naar alle VAPH-doelgroepen; de beslissing voor begeleid wonen moet echter steeds de doelgroep(en) vermelden. Het gaat om personen met een handicap van minimum 18 jaar die niet in staat zijn zich op eigen kracht in het sociaal leven te integreren. Praktisch Het aantal begeleidingen varieert van één tot meerdere keren per week. De persoon woont autonoom in een eigen huis of in een huurhuis. De dienst kan ook begeleiding aanbieden aan meerdere personen die samen een huis delen. De gebruikers van deze woonvorm staan zelf in voor hun woon- en leefkosten. De begeleiding is gratis. 3.6 Pleeggezin (niet WOP) (Z 61) Aanbod In sommige situaties kan de zorg voor een volwassene met een handicap (tijdelijk) te zwaar worden en kan opvang voor een korte of langere periode toevertrouwd worden aan een pleeg- of gastgezin. Het gastgezin kan bv. een familielid zijn van de persoon met een handicap. Aanbod zorg 12

13 Een dienst voor pleegzorg heeft een dubbele opdracht. Enerzijds zoekt zij voor de volwassene met een handicap een geschikt pleeggezin. Anderzijds begeleidt en ondersteunt de dienst het pleeggezin/gastgezin. Het pleeggezin staat (tijdelijk) in voor de verzorging en opvoeding/ondersteuning van de volwassene. Het pleeggezin krijgt via huisbezoeken informatie, advies en ondersteuning door een erkende dienst voor pleegzorg. Deze dienst staat tevens in voor de selectie van de opvanggezinnen. Doelpubliek Pleegzorg richt zich tot volwassenen van alle doelgroepen. Om van pleegzorg gebruik te kunnen maken moet de persoon hiertoe een positieve beslissing hebben van het VAPH. Praktisch Het gezin ontvangt een vergoeding voor de opvang van de persoon met een handicap. Pleegplaatsing moet steeds gebeuren via een dienst voor pleegzorg. 3.7 Beschermd wonen (Z 66) De diensten voor beschermd wonen situeren zich qua ondersteuningsintensiteit tussen het begeleid wonen en de tehuizen voor (niet-)werkenden. Doorgaans is de intensiteit van de begeleiding in begeleid wonen te licht; anderzijds horen deze mensen niet thuis in de zwaardere begeleidingsvorm van een tehuis voor (niet-)werkenden. Aanbod De dienst biedt personen met een handicap ondersteuning in de woonsituatie en op psychosociaal en administratief vlak. Bovendien biedt hij zelf dagbesteding aan, ofwel via een voorziening waarmee een samenwerkingsakkoord afgesloten wordt. Doelpubliek De diensten voor beschermd wonen richten zich tot personen met lichte tot matige beperkingen van alle VAPH-doelgroepen. Voor toegang tot beschermd wonen heeft men minstens een beslissing voor beschermd wonen nodig. Praktisch Beschermd wonen biedt een in de gewone woonwijk geïntegreerde (groeps)woning (1 tot 5 personen) aan (in de nabijheid van een instelling). Er dient voorzien in oproepbare permanentie die binnen redelijke termijn ter plaatse kan zijn. De gebruikers van deze woonvorm staan zelf in voor hun woon- en leefkosten. Aanbod zorg 13

14 3.8 DIO (Z 66) De integratie in DIO (Diensten Inclusieve Ondersteuning) is voorzien op 1 januari Vanaf dan kunnen geëigende tickets DIO worden gevraagd en toegekend. Nieuw opstartende diensten (opstart vanaf 2010) nemen reeds de ondersteuningsvorm DIO aan. Voor toegang tot DIO is momenteel minstens een ticket voor beschermd wonen nodig. 3.9 Tehuis voor werkenden (Z 71) Aanbod Tehuizen voor werkenden bieden opvang en begeleiding aan. Er wordt wel meer persoonlijke begeleiding dan verzorging aangeboden. Voor die personen die niet (meer) kunnen werken, is een dagbesteding voorzien. Doelpubliek Personen met een handicap die overdag tewerkgesteld (geweest) zijn, kunnen in een tehuis voor werkenden verblijven wanneer zij niet zelfstandig kunnen wonen. Deze voorzieningen richten zich voornamelijk tot personen met een verstandelijke handicap. Om beroep te kunnen doen op een tehuis voor werkenden, moet men hiervoor een positieve beslissing van het VAPH hebben. Praktisch Er is permanente opvang en begeleiding voorzien: 24 uur op 24, in principe het hele jaar door Dagcentrum (Z 76) Aanbod Dagcentra zijn bedoeld voor personen met een hoge nood aan ondersteuning op vlak van dagbesteding. In een dagcentrum kan de volwassene terecht voor activiteiten als atelierwerking, tuinbouw of semiindustrieel werk. Daarnaast bieden de dagcentra in een aantal gevallen training of therapie op diverse domeinen aan: kinesitherapie, logopedie, ergotherapie, zelfredzaamheidstraining, sociale vaardigheidstraining, ontwikkeling van arbeidsgerichte vaardigheden, emotionele ondersteuning, enz. Aanbod zorg 14

15 Dagcentra kunnen hun werking heroriënteren door het organiseren van ambulante begeleidingen. De diensten die deze zorg verstrekken, verplaatsen zich naar de thuis- of werksituatie van de persoon met een handicap om hem in staat te stellen optimaal te functioneren. Een andere vorm van ambulante begeleiding is begeleid werken. Het gaat hier om het begeleiden (door een dagcentrum of eventueel een tehuis voor niet-werkenden) van onbezoldigde arbeidsmatige prestaties, die door de persoon met een handicap vrijwillig en op zijn vraag worden geleverd. Indien nodig begeleidt men de persoon ook op de werkvloer zelf (i.c. een sociale voorziening of een culturele organisatie, een particulier of een bedrijf). Deze arbeidsactiviteiten zijn optimaal aangepast aan zijn voorkeur en zijn arbeidsmogelijkheden. Bovendien biedt begeleid werken reële kansen tot sociale interacties en participatie in de samenleving, doordat dit meer aansluit bij het gewone leven dan de atelierwerking in een dagcentrum. Doelpubliek Om in aanmerking te komen voor een dagcentrum zijn de beperkingen op vlak van dagbesteding en de ernst daarvan belangrijke beoordelingscriteria. Dagcentra richten zich tot personen van alle VAPHdoelgroepen. Het dient te gaan om volwassen personen met een handicap (met matige tot ernstige beperkingen) die niet in staan zijn te gaan werken in het normale economische circuit of de sociale economie (de beschutte of sociale werkplaatsen). Het hebben van een handicap op zich is onvoldoende om in aanmerking te komen voor een dagcentrum. Het moet gaan om personen met dermate hoge ondersteuningsnood dat zij niet de bekwaamheid hebben om te werken, zelfs niet in beschutte tewerkstelling. Personen die BUSO-OV 1 hebben gevolgd, zijn opgeleid om arbeidsmatige activiteiten uit oefenen op niveau van een dagcentrum en komen dus in principe in aanmerking voor dagbesteding in een dagcentrum. Arbeidsinactief is niet hetzelfde als arbeidsonbekwaam. Personen met een handicap die tot tewerkstelling in staat zijn, kunnen arbeidsinactief zijn door bv. werkloosheid of pensionering. Zij behoren niet tot de doelgroep van een dagcentrum, aangezien zij potentieel arbeidsbekwaam, doch arbeidsinactief zijn. Begeleid werken is bedoeld voor personen die niet het niveau van een betaalde job halen, maar die wel meer aankunnen dan de gewone dagactiviteiten in een dagcentrum. Alhoewel dagcentra geen handicapspecifieke erkenning meer hebben, dient de beslissing nog steeds een doelgroep te vermelden. Dagcentra richten zich niet tot personen met enkelvoudig psychische stoornissen. Praktisch Volwassen personen met een handicap kunnen overdag opgevangen worden in een dagcentrum. Het gaat hier om semi-residentiële begeleiding: de betrokkene wordt er overdag begeleid en 's avonds, 's nachts en in de weekends verblijft hij thuis. Personen die omwille van hun beperkingen een voltijdse beschutte tewerkstelling niet aankunnen, kunnen halftijds beroep doen op een dagcentrum indien ze nood hebben aan een voltijdse Aanbod zorg 15

16 daginvulling om zich te kunnen handhaven op het huidige niveau van sociale integratie. Om in aanmerking te komen voor een halftijdse bezigheid in of via een dagcentrum, in combinatie met beschutte tewerkstelling, dient aangetoond te worden dat voltijdse beschutte werkplaats, of alternatieve aanvullende dagbesteding, niet haalbaar is. Deze personen dienen ook te beantwoorden aan het profiel (in functie van de ondersteuningsbehoefte) van een dagcentrum en het dagcentrum dient noodzakelijk te zijn om de halftijdse tewerkstelling in de beschutte werkplaats te kunnen handhaven. Voor begeleid werken volstaat een positieve beslissing van het VAPH voor een dagcentrum om van dit specifiek type van dagbesteding gebruik te kunnen maken. Een aanvraag voor begeleid werken moet dan worden vertaald in een aanvraag voor dagcentrum. Bij de vraag voor begeleid werken dient nagegaan te worden of de betrokkene, gelet op zijn zorgvraag, nood heeft aan een dagcentrum. Wel moet er worden opgemerkt dat, in tegenstelling tot wat de benaming begeleid werken doet vermoeden, het gaat over ondersteuning op het vlak van de zorg (dit blijft dus VAPH-bevoegdheid) en dat deze vorm van ondersteuning bijgevolg niet openstaat voor personen met een psychische handicap. Enkele praktijkvoorbeelden: Een persoon met een matig verstandelijke handicap volgde BUSO-OV2 en startte een tewerkstelling in een beschutte werkplaats. Door bijkomende problemen is de tewerkstelling niet meer haalbaar. Deze persoon kan potentieel arbeidsonbekwaam geworden zijn, waardoor hij in aanmerking kan komen voor een dagcentrum. Een persoon met een handicap wordt tijdens zijn tewerkstelling werkloos of gaat met pensioen na de tewerkstelling en vraagt een dagcentrum aan in functie van vrijetijdsbesteding na zijn pensionering. Deze persoon behoort niet tot de doelgroep van een dagcentrum Zelfstandig wonen (Z 79) Aanbod De diensten voor zelfstandig wonen bieden hulp, op vraag van personen met een fysieke handicap, bij het stellen van alledaagse handelingen die moeilijkheden opleveren. Het gaat om activiteiten van het dagelijks leven (ADL), zoals opstaan, zich aankleden, zich wassen,... De dienst biedt geen andere begeleiding of ondersteuning. Doelpubliek De diensten voor zelfstandig wonen richten zich tot autonoom wonende, meerderjarige personen met een motorische handicap. Deze personen zijn in staat om zelf hun leven te organiseren en kunnen de verantwoordelijkheid opnemen voor het geven van richtlijnen aan assistenten. Zij moeten nood hebben aan minimum 7 en maximum 30 uur assistentie per week op het ogenblik van de aanvraag. Het al dan niet kunnen werken is geen indiceringscriterium voor zelfstandig wonen; dit is wel een indiceringscriterium voor de hiërarchisch lager geschikte ondersteuningsvorm dagcentrum. Aanbod zorg 16

17 Een beslissing met vermelding van de doelgroep (motorisch A of motorisch B) is noodzakelijk alvorens men gebruik kan maken van deze specifieke woonvorm. Praktisch Deze personen wonen in een aangepaste woning in een gewone woonwijk, maar in de buurt van een ADL-centrum. Via een oproepsysteem garanderen deze diensten 24 uur op 24 assistentie in het dagelijks leven bij de persoon thuis. De minimale begeleiding bedraagt 7 uur per week, de maximale begeleiding bedraagt 30 uur per week. De gebruikers van deze woonvorm staan zelf in voor hun woon- en leefkosten Tehuis voor niet-werkenden (Z 80 / Z 85) Aanbod Personen die niet beschikken over arbeidsvaardigheden kunnen terecht in een tehuis voor nietwerkenden. Voor een tehuis niet-werkenden bestaan er 2 varianten: tehuis niet-werkenden (bezigheid) (Z 80) en tehuis niet-werkenden (nursing) (Z 85). In de bezigheidstehuizen worden arbeidsvervangende activiteiten en het aanleren en onderhouden van diverse vaardigheden aangeboden. Dit gebeurt onder begeleiding en volgens de individuele mogelijkheden van elke persoon. In een tehuis voor niet-werkenden, stelsel nursing, ligt het begeleidingsaccent sterker op de verzorging en paramedische behandeling. Doelpubliek Tehuizen voor niet-werkenden richten zich tot personen met matige tot ernstige beperkingen. Met een beslissing voor een tehuis niet-werkenden, type bezigheid, kan men enkel verblijven in een bezigheidstehuis. Voor verzorging in een nursingtehuis heeft men ook de specifieke beslissing tehuis niet-werkenden, stelsel nursing, nodig. De tehuizen niet werkenden nursing zijn er voor de zeer zorgbehoevende en totaal ADL-afhankelijke mensen. Richtinggevende criteria voor de bepaling van nursing zijn: permanent rolstoelgebruiker (geattesteerd door arts) mits ernstige beperkingen in de zelfredzaamheid; ernstige/diepe verstandelijke handicap plus visuele handicap (geattesteerd door arts); bedlegerigheid: dit betekent in deze context niet letterlijk aan bed gekluisterd zijn, maar wel tot de zwaarste categorie inzake hulpbehoevendheid behoren. Aanbod zorg 17

18 Praktisch Er is permanente opvang en begeleiding voorzien: 24 uur op 24, in principe het hele jaar door. De PEC en de administratie kregen via een omzendbrief de instructie om het automatisme FOD categorie 4 = recht op tehuis niet-werkenden nursing te hanteren. Tot op heden wordt normaal gezien dus altijd het ondersteuningsveld z85 (TNW nursing) toegekend aan personen die een beslissing voor een integratietegemoetkoming categorie 4 of 5 hebben, of een gelijkgestelde beslissing uit het oude stelsel. Een tehuis niet-werkenden nursing kan door de PEC dus niet geweigerd worden aan een persoon met een integratietegemoetkoming categorie 4. De PEC kan wel een lagere zorgvorm (vb. TNW bezigheid) adviseren wanneer zij oordeelt dat de zelfredzaamheid van de persoon te hoog is om een opname in een nursingtehuis te verantwoorden, m.a.w. wanneer de ondersteuningsvraag niet strookt met de reële zorgbehoefte. Er wordt gewerkt aan nieuwe instructies die deze automatische goedkeuring teniet doen, via een omzendbrief. Specifieke ondersteuningsvormen via ticket Tehuis Niet-Werkenden 1) Geïntegreerd wonen Aanbod Geïntegreerd wonen geeft personen met een zwaardere zorgbehoefte de kans te wonen in inclusieve woonprojecten, waarbij deze persoon zelf instaat voor zijn woon- en leefkosten. Dit brengt mee dat de voorziening meer kan ingaan op de concrete begeleidingsvraag van de personen met een handicap. Steeds meer pleiten personen met een handicap en hun ouders voor inclusieve opvang. Integratie en participatie starten immers met een zo normaal mogelijke leef- en woonsituatie. Personen met een handicap willen meer impact op hun dagelijks leven, meer privacy, De opvang in aparte groepsaccommodatie, duidelijk afgescheiden van de samenleving, vormt hierop een rem. Het principe van inclusie is beter te realiseren via kleine, geïntegreerde woonunits. Doelpubliek Geïntegreerd wonen is bedoeld voor volwassen personen met een ernstig/diep verstandelijke handicap of personen met een fysieke of zintuiglijke handicap met een vergelijkbare zorgzwaarte als de personen met een ernstig/diep verstandelijke handicap. Onder vergelijkbare zorgzwaarte verstaat men personen met een fysieke of zintuiglijke handicap die zich in een situatie bevinden die op treffende wijze verschilt van die van de groep van personen met soortgelijke beperkingen. Deze situatie is het gevolg van factoren zoals bijkomende stoornissen en/of gezondheidsproblemen, gecombineerd met problemen in de sociale, professionele en gezinssituatie, waardoor de persoon dezelfde ondersteuningsbehoefte heeft als de persoon met een ernstig/diep verstandelijke handicap. Aanbod zorg 18

19 Praktisch Tot en met 31 december 2012 heeft men voor de toegang tot de ondersteuningsvorm geïntegreerd wonen een ticket tehuis niet-werkenden bezigheid of nursing nodig 2. Een ticket beschermd wonen of een ticket DIO verleent géén toegang tot geïntegreerd wonen. Vanaf 1 januari 2013 zullen beschermd wonen, DIO en geïntegreerd wonen versmelten tot eenzelfde ondersteuningsveld. Op dat moment zal de coördinator en/of de PEC moeten oordelen of de ondersteuningsbehoefte overeenkomstig het niveau beschermd wonen is (en dus niet meer tehuis niet-werkenden bezigheid). 2) Project geïnterneerden Het VAPH subsidieert projecten voor geïnterneerden met een verstandelijke handicap. Om deel te nemen aan een dergelijk project moet een ticket TNW worden aangevraagd, en dit binnen de 3 jaar na het verlaten van de gevangenis. Om een beslissing TNW te krijgen moet aangetoond worden dat de persoon een hoog niveau van toezicht, begeleiding en ondersteuning nodig heeft door een combinatie van handicaps. Meer info is na te lezen onder Geïnterneerden. 3) Observatie-units voor volwassen personen met verstandelijke handicap en ernstige GES Hierbij gaat het om doorstromingsplaatsen. Het doel van deze units is om een tijdelijke observatie te doen in functie van diagnostiek, het opstellen van een behandelingsplan en voorbereiding van de terugkeer naar een voorziening of de thuissituatie. Hierbij wil men komen tot re-integratie in de context van waaruit verwezen werd. Voor de tijdelijke opname in een observatie-unit volstaat het om over een ticket TNW (ongeacht bezigheid of nursing) te beschikken. Een bijkomende PEC-procedure voor de toekenning van de observatie-unit is niet nodig. Binnen de voorzieningen (St. Oda, De Lovie en Gielsbos) werden 3 maal 6 plaatsen gecreëerd die structureel gesubsidieerd worden en een verhoogde subsidie ontvangen als observatie-unit (naar analogie met de 5 maal 6 plaatsen voor minderjarigen met verstandelijke handicap en ernstige GES). 4) Uitzonderlijke toekenningen TNW (nursing) Personen met een licht of matig verstandelijke handicap en bijkomend ernstige niet-hanteerbare gedragsstoornissen, kunnen uitzonderlijk in aanmerking komen voor een ticket TNW nursing wanneer ze een bedreiging vormen voor zichzelf, voor anderen (medebewoners, personeel) en voor de omgeving. Deze uitzonderlijke toekenning gebeurt op basis van de beoordeling van de ernst van de gedragsstoornissen. Meer info hierover is terug te vinden in het onderdeel GES. 2 Cfr. BVR van 17 november 2006 betreffende de goedkeuring en subsidiëring van geïntegreerde woonprojecten voor personen met een handicap Aanbod zorg 19

20 4 Mogelijke combinaties van opvang- en begeleidingsvormen De reglementering laat toe om van meerdere zorgvormen van het VAPH tegelijkertijd gebruik te maken, om zo flexibel in te spelen op zorgvragen en behoeften. Om van onderstaande combinaties gebruik te kunnen maken, moet de persoon met een handicap over die respectievelijke toegangstickets beschikken. Het cumulverbod dat in sommige oude beslissingen werd vermeld, is niet meer van toepassing. Uiteraard is in dat geval enkel cumul mogelijk voor de combinaties die momenteel door de gewijzigde reglementering toegelaten worden. Een overzicht van toegelaten combinaties staat vermeld op de VAPH-website. 4.1 Dubbele opvang Personen kunnen in verschillende begeleidingsvormen voltijds worden ondersteund. Bij minderjarigen zijn volgende combinaties mogelijk: - pleeggezin en semi-internaat; - pleeggezin en kortverblijf; - pleeggezin en kortverblijf en semi-internaat; - semi-internaat en kortverblijf; - semi-internaat en thuisbegeleiding; - kortverblijf en thuisbegeleiding. Deze combinaties worden gemotiveerd door het principe dat semi-internaatsopvang moet combineerbaar zijn met een woonfunctie of een andere vorm van begeleiding. Het is uiteraard niet de bedoeling om twee voorzieningen die een woonfunctie aanbieden te combineren. Uitzondering hierop is het kortverblijf. Vanuit zijn specifieke opdracht moet deze opvangvorm kunnen gecombineerd worden met thuisbegeleiding en met pleeggezin en/of semi-internaat. Deze opvang is immers tijdelijk en beoogt een antwoord te geven op een noodsituatie. Bij volwassenen zijn volgende combinaties mogelijk: - pleegzorg en dagcentrum; - pleegzorg en kortverblijf; - pleegzorg en kortverblijf en dagcentrum; - dagcentrum en kortverblijf; - dagcentrum en thuisbegeleiding; - dagcentrum en zelfstandig wonen; - kortverblijf en thuisbegeleiding. Aanbod zorg 20

21 4.2 Deeltijdse en alternerende opvang Het is mogelijk dat een persoon in een begeleidingsvorm deeltijds wordt ondersteund. Een voorbeeld hiervan is de deeltijdse opvang voor minderjarigen in residentiële of semi-residentiële voorzieningen. Internaten en semi-internaten moeten ingaan op de vraag om er deeltijds (wat betekent 1 tot 4 dagen per kalenderweek) opgevangen te worden. Daarenboven is in de semi-internaten voor nietschoolgaande kinderen of jongeren de mogelijkheid gecreëerd voor opname in halve dagen. Minderjarigen die overgaan van voltijdse naar deeltijdse opvang krijgen, bij een hernieuwde vraag naar voltijdse opvang, voorrang op eventuele nieuwkomers. Ook voor deze deeltijdse opvang moet de minderjarige beschikken over een beslissing voor de betreffende ondersteuningsvorm. Door de deeltijdse ondersteuning wordt ook de mogelijkheid gecreëerd van alternerende opvang, bv. afwisselend in de ene voorziening en in de andere. Een voorbeeld hiervan zijn kinderen en jongeren die alternerend gebruik maken van deeltijds internaat en deeltijds semi-internaat. De vraag naar deze combinatie gaat uit van gezinnen die nog heel wat inspanningen wensen te leveren om hun kind, meestal met een zware handicap, nog zoveel als mogelijk thuis op te vangen. De opname van enkele dagen per week in het internaat is een absolute must om de inspanning te kunnen volhouden. Hierbij sluit aan dat in de dagen waar de woonfunctie wordt gerealiseerd door het eigen gezin, het kind of de jongere met een handicap ook nood heeft aan zijn reguliere dagopvang in het semi-internaat. Bij minderjarigen zijn volgende combinaties mogelijk: - logeerfunctie + alle andere zorgvormen; - deeltijds semi-internaat + internaat; - begeleide uitgroei + internaat; - begeleide uitgroei + OBC. Bovendien kunnen semi-internaten, internaten en observatie- en behandelingscentra ambulante begeleidingen doen. De dagen en dagdelen die de minderjarige in de voorziening doorbrengt zijn niet verenigbaar met ambulante begeleidingen door de voorziening gedurende diezelfde periode. Dus enkel deeltijdse residenten of nog niet opgenomen minderjarigen komen voor ambulante begeleiding door de voorziening in aanmerking. Bij volwassenen zijn de volgende combinaties voor deeltijdse opvang mogelijk: - tehuis voor niet-werkenden en dagcentrum; - dagcentrum en tewerkstelling in een beschutte werkplaats 3 (omdat personen met een handicap het ritme van een voltijdse tewerkstelling in een beschutte werkplaats niet altijd aankunnen). 3 Opmerking: tewerkstelling in een beschutte werkplaats valt onder de bevoegdheid van de VDAB. Aanbod zorg 21

22 4.3 Combinatie van diensten en voorzieningen gericht naar kinderen en jongeren met diensten en voorzieningen gericht naar volwassenen In de sector zorg wordt een onderscheid gemaakt tussen de zorg voor de minderjarige en deze voor de meerderjarige. Bij een jongvolwassene kan per uitzondering een combinatie van een ondersteuningsvorm voor de minderjarige met een ondersteuningsvorm voor de meerderjarige toegestaan worden. 4.4 Combinatie van plaatsing binnen Bijzondere Jeugdzorg en ondersteuning door het VAPH De combinatie van pleeggezin BJZ met (semi-)residentiële zorg VAPH is toegestaan, althans vanuit het VAPH. Ook de combinatie van voorzieningen uit de BJZ met ambulante zorg van het VAPH stelt geen probleem voor het VAPH als subsidiërende overheid. Doorgaans zijn het de diensten van BJZ die hier de combinatiebeslissing moeten nemen. De cumul ontstaat in de meeste gevallen bij hen. De diensten thuisbegeleiding zijn meestal de eerste betrokken partij. Volgende combinaties zijn dus toegelaten: pleeggezin BJZ + (semi-)internaat, kortverblijf, logeren VAPH; pleeggezin BJZ + thuisbegeleiding VAPH; voorziening BJZ + thuisbegeleiding VAPH. 5 Ondersteuningsvelden binnen de sector zorg Op 1 januari 2012 werden de ondersteuningsvelden ingevoerd, ter vervanging van de vroegere bijstandsvelden. Dit begrip drukt de behoefte uit van de persoon met een handicap, om door een passend aanbod zijn sociale integratie mogelijk te maken. De ordening van ondersteuningsvelden is hiërarchisch, volgens: het type ondersteuning: residentieel > semi-residentieel/ambulant > niet-residentieel > mobiel (d.i. begeleidingsvormen aan huis) de intensiteit van de begeleiding de zorggradatie van het doelpubliek de noodzaak aan continuering van de begeleiding. De hiërarchische ordening correleert met de kostprijs van de ondersteuning, die op zijn beurt correleert met de ondersteuningsintensiteit 4. 4 Opgelet: correleren betekent dat er geen absolutisme is met betrekking tot frequentie, inhoudelijke gelijkenissen, professionalisering Bijgevolg blijft er altijd een zekere interpretatiemarge bij het bepalen van de ondersteuningsintensiteit (de indicatiestelling). Aanbod zorg 22

23 Onderstaande kruistabellen 5 geven aan welke zorgvormen bij toekenning van het desbetreffende ondersteuningsveld kunnen ten laste genomen worden (cfr. de gearceerde velden). De ondersteuningsvelden zijn dus geordend volgens hiërarchie: de toewijzing van een zorgvorm in een hogere categorie verleent ook toegang tot een lagere categorie (uitzondering hierop is OBC). Het doel daarvan is de vereenvoudiging van de indicatiestellingsprocedure zodat iemand met een beslissing voor een bepaalde zorgvorm, overeenkomstig de behoefte aan een bepaalde ondersteuningsintensiteit, automatisch in aanmerking kan komen voor een ondersteuningsvorm met een lagere ondersteuningsintensiteit, zonder dat daarvoor een nieuwe aanvraagprocedure moet worden doorlopen. Daarom wordt deze werkwijze in het werkveld ook wel verruiming van de beslissing genoemd. Het is echter niet zo dat specifieke indiceringscriteria van bepaalde ondersteuningsvormen automatisch van toepassing zijn op ondersteuningsvormen die hoger staan in de ordening (cfr. bijvoorbeeld het indiceringscriterium arbeidsonbekwaam zijn dat van toepassing is op dagcentrum maar niet op zelfstandig wonen). 5.1 Ondersteuningsvelden voor kinderen en jongeren met een handicap Ondersteuningsvelden (Z1, Z6, Z11, Z20, Z25, Z30, Z35) Ondersteuningsvormen Z1 Z6 Z11 Z20 Z25 Z30 Z35 Observatie- en behandelingscentrum X Internaat X - Semi-internaat X X - Pleeggezin X X X - Kortverblijf X X X X - Thuisbegeleiding X X X X X - Logeerfunctie X X X X X X X 5 Tabellen houdende de ondersteuningsvelden, vermeld in artikel 12 van het besluit van de Vlaamse Regering van 24 juli 1991 betreffende de erkenning als persoon met een handicap bij het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. Aanbod zorg 23

24 5.2 Ondersteuningsvelden voor volwassenen met een handicap Ondersteuningsvelden (Z2, Z7, Z12, Z40, Z51, Z61, Z66, Z71, Z76, Z79, Z80,Z85) Ondersteuningsvormen Z2 Z7 Z12 Z40 Z51 Z61 Z66 Z71 Z76 Z79 Z80 Z85 Tehuis niet-werkenden (nursing) X Tehuis niet-werkenden (bezigheid) X X Zelfstandig wonen (enkel voor motorische handicap) X X X Dagcentrum X X X X Tehuis werkenden X X X X X Beschermd wonen/dio X X X X X X Pleeggezin (niet-wop) X X X X X X X Begeleid wonen X X X X X X X X WOP X X X X X X X X x Kortverblijf X X X X X X X X X X Thuisbegeleiding X X X X X X X X X X X Logeerfunctie X X X X X X X X X X X X Aanbod zorg 24

25 ADHD 1 Wat is ADHD Het gedrag van kinderen (en volwassenen) met Attention Deficit Hyperkinetic Disorder (ADHD) wordt door hun omgeving in meer of mindere mate ervaren en beschreven als drukker, overbeweeglijk, impulsiever, ongehoorzamer. Deze gedragingen kunnen, ondanks een goed IQ, de schoolprestaties van een kind soms negatief beïnvloeden. Voor de ouders van een ADHD-kind kan dit een extra belasting betekenen binnen het gezin. Bij kinderen met de diagnose ADHD die geen adequate behandeling krijgen, zullen de symptomen en hun consequenties vaak onverminderd blijven bestaan tot op volwassen leeftijd. De symptomen kunnen soms gepaard gaan met aanhoudende emotionele en sociale stoornissen indien de persoon zijn of haar plaats in de maatschappij niet vindt of hierbij onvoldoende wordt geholpen. De oorzaak is niet bekend. Vroeger veronderstelde men dat een geringe pre- of perinatale hersenbeschadiging aan de basis zou liggen, maar onderzoek heeft dit nooit kunnen aantonen. Nu gaat men er van uit dat het om een gedragsstoornis gaat, die waarschijnlijk veroorzaakt wordt door een onevenwicht in de aanmaak van bepaalde boodschappers (transmitters) in de hersenen. Erfelijke factoren spelen een dominante rol. De kans op ADHD wordt verhoogd door een laag geboortegewicht en/of een korte zwangerschapsduur, en prenatale blootstelling aan nicotine en alcohol. ADHD is niet het gevolg van een falende opvoeding, maar de symptomen kunnen er wel door versterkt worden. ADHD wordt evenmin veroorzaakt door bepaalde voedingsstoffen; wel bleek recent dat een extreem dieet (het zgn. few food-dieet) de symptomen kan verlichten. De behandeling kan zowel medicamenteus (vooral methylfenidaat of Rilatine) als via intensieve gedragstherapie gebeuren. De aangewezen behandelingsstrategie is de combinatie van beide. Zeker als er sprake is van taal- en spraakachterstand of andere ontwikkelingsstoornissen, kan een aanpak in een revalidatiesetting (ambulante revalidatie) zich opdringen. Indien revalidatie ontoereikend blijkt, kan ondersteuning vanuit (semi-)internaat aangewezen zijn. ADHD zou naar schatting voorkomen bij 3 tot 5% 6 kinderen op de basisschoolleeftijd. De prevalentie neemt iets af met toename van de leeftijd en is ongeveer 1,5% bij adolescenten. Het komt meer voor bij jongens dan bij meisjes in een verhouding van ongeveer 3:1. Vroeger werd ook de term minimal brain dysfunction (MBD) gebruikt. 2 Wijze van diagnosestelling Tot nu toe bestaat er geen enkele medische of psychologische test die zwart op wit kan bewijzen of iemand ADHD heeft. ADHD is in eerste instantie een gedragsdiagnose. De beoordeling gebeurt volgens de principes beschreven bij gedragsdiagnose. De kenmerken van ADHD kunnen zich naargelang bv. de leeftijd, de situatie en de aanwezigheid van andere personen zeer verschillend uiten. Bovendien kunnen deze kenmerken ook symptomen zijn van 6 Prevalentie volgens DSM-IV-TR. ADHD 25

26 een andere, gelijkaardige stoornis of kan het beeld van ADHD gemaskeerd worden door één of meerdere bijkomende stoornissen. 2.1 Diagnostische criteria Volgens DSM-IV-TR leiden volgende criteria tot de diagnose ADHD: A. Er is sprake van aandachtstekort (minimum 6 van de 9 symptomen 7 ) en/of hyperactiviteit/impulsiviteit (minimum 6 van de 9 symptomen). Opgelet: de symptomen moeten minstens een half jaar bestaan in een mate die onaangepast is en niet in overeenstemming is met het verstandelijk niveau. B. Een aantal symptomen die leiden tot een minder goed functioneren (voor de leeftijd van zeven jaar). C. Het minder goed functioneren door deze symptomen doet zich voor in minstens twee interactiesituaties, bv. zowel thuis als op school. D. Er moet sprake zijn van duidelijke tekenen van blijvend disfunctioneren op sociaal vlak of bij het leren. E. De symptomen komen niet uitsluitend voor in het kader van een psychiatrische stoornis. 2.2 Comorbiditeit 8 Een aantal veel voorkomende stoornissen gaan in wisselende mate samen met ADHD: oppositioneel-opstandige en agressieve gedragsstoornissen angst- en stemmingsstoornissen, waaronder bipolaire stoornissen motorische onhandigheid (fijne en/of grove motoriek) leerstoornissen taal-spraakstoornissen op jonge leeftijd ticstoornissen autismespectrumstoornissen middelenmisbruik (alcohol, drugs) bij adolescenten en volwassenen persoonlijkheidsstoornissen bij volwassenen 3 Aanvragen voor ondersteuning Gelet op de basisdefinitie van een handicap ( langdurige en belangrijke beperking van de kansen tot sociale integratie ) mag men er van uitgaan dat het om ernstige ADHD gaat. 7 De 9 symptomen die duiden op aandachtstekort en hyperactiviteit/impulsiviteit worden hier niet nader beschreven maar zijn terug te vinden in de DSM-IV-TR. 8 Het begrip comorbiditeit wordt in de literatuur op verschillende manieren gehanteerd. In deze tekst bedoelen we met comorbiditeit dat er samen met de autismespectrumstoornis nog andere stoornissen voorkomen, al dan niet in een causale relatie. ADHD 26