De Nederlandse Huiszwaluwtillen in 2013

Transcriptie

1 De Nederlandse Huiszwaluwtillen in 2013 Wilfried W. de Jong & Will van Berkel De Nederlandse vogelliefhebbers zetten zich graag in voor de huiszwaluwen. In april 2013 stonden er al 107 tillen voor ze klaar. Slechts tien daarvan, ruim 9%, werden dit jaar door huiszwaluwen bewoond. De nabijheid van broedende soortgenoten blijkt van het grootste belang. Maar ook dan is de kans op bezetting beperkt. Zal de bezetting de komende jaren toenemen en kan lokgeluid daarbij een rol spelen? Tot nog toe werd gedacht dat de eerste Nederlandse huiszwaluwtil in 2008 in Biddinghuizen werd geplaatst. Maar dit jaar werden we getipt dat al vanaf 2004 een huiszwaluwtil in Rossum (Ov.) staat. Na 2008 nam het aantal ons bekende tillen snel toe, van twaalf in 2009 naar 37 in 2010 en 66 in 2011 tot 82 in Ook het afgelopen jaar zijn werkgroepen en particulieren weer actief geweest zodat er aan het begin van het seizoen 2013 verspreid over het land al 107 huiszwaluwtillen stonden. Dit is weer gepaard gegaan met de nodige publiciteit. Feestelijke openingen werden verricht door wethouders en in Eastermar (Fr.) zelfs door het Tweede Kamerlid Lutz Jacobi. Ligging van 107 huiszwaluwtillen (april 2013). Voor plaatsnamen en jaar van plaatsing zie Bijlage 1. Biddinghuizen na 2010 niet bezet. In 2004 geplaatste huiszwaluwtil in Rossum (Ov.). De eigenaar deed het idee op uit een Duitse krant; in Duitsland werden zwaluwtillen al in de jaren 90 populair. Tot nu toe broeden alleen huismussen in deze til. Huiszwaluwen nestelen wel aan de boerderij op de achtergrond. Foto: Johan Drop. Ook verder was er dit jaar veel aandacht voor de huiszwaluw en z n huisvesting. Vogelbescherming Nederland organiseerde in januari een huiszwaluwsymposium en heeft nu een overzicht beschikbaar van de expertise in Nederland over huiszwaluwen. Op de Stadsvogelconferentie in april in Eindhoven was er een geslaagde huiszwaluwworkshop onder leiding van Martine Dubois en Jip Louwe Kooijmans. En onlangs verscheen een dik themanummer over de huiszwaluw in het tijdschrift Het Vogeljaar. 1

2 Dat er inmiddels zoveel huiszwaluwtillen staan is goed om aandacht te krijgen voor de huisvestingsproblemen van de huiszwaluw. Want op veel plaatsen worden hun nesten nog steeds verwijderd of wordt de nestbouw op allerlei manieren verhinderd. Maar bij het plaatsen van een huiszwaluwtil moeten de initiatiefnemers wel weten dat de kans op bezetting tot nu toe gering blijkt. Anders kan dit tot teleurstelling leiden wanneer een til jaar in jaar uit onbezet blijft. In dit verslag worden de resultaten van het seizoen 2013 besproken en wordt gezocht naar mogelijke factoren die de kans op bezetting beïnvloeden. Tien huiszwaluwtillen bewoond in 2013 De huiszwaluwtil die in juni 2008 in Biddinghuizen geplaatst was werd in 2009 meteen door acht paar huiszwaluwen betrokken. Daarmee was het de eerste die in Nederland werd bezet. De tabel laat zien dat sindsdien het aantal bewoonde tillen is toegenomen tot 10 in De til in Biddinghuizen was ook in 2010 weer de enige die bezet was, nu met 12 paar. Vreemd genoeg laten de zwaluwen sindsdien deze til om onduidelijke redenen links liggen. In 2011 werden de huiszwaluwtillen in Havelte, Leende en Keldonk bezet. In 2012 kwamen daar Lierop, Uffelte 1 en 2 en Hindeloopen bij. En dit jaar, 2013, volgden Surhuisterveen, Drachtstercompagnie en Echten. De tabel laat ook zien hoeveel nesten er per jaar in de betreffende til bewoond waren. In vrijwel alle gevallen betreft het hele of halve kunstnesten, maar in Havelte en Leende zijn ook natuurlijke nesten bijgebouwd (aangeduid met *). Bij drie tillen is lokgeluid toegepast ( & ). Net als de twee voorgaande jaren was ook in 2013 de til in Havelte met 16 bewoonde nesten de koploper. s Zomers zeker een bezoek waard ( Vc&feature=youtube_gdata_player). De bezette huiszwaluwtillen zijn ongelijk verdeeld over het land. Topscorer is Drenthe, waar vier van de 15 tillen in 2013 bezet waren. Zowel in Friesland als in Noord Brabant waren er drie van de 21 bezet. De 50 tillen in de rest Aantal beschikbare en bezette huiszwaluwtillen in de seizoenen Voor elk van de bezette tillen is het aantal bewoonde nesten in het betreffende jaar in cursief aangegeven. - = til nog niet aanwezig; 0 = niet bewoond; * = natuurlijke nesten bijgebouwd (Havelte één in 2011, drie in 12 en vier in 13; Leende één in 2012); & = lokgeluid toegepast. van Nederland bleven onbezet. In het vorige jaarverslag is besproken dat huiszwaluwen die in een til geboren zijn mogelijk een zoekbeeld hebben waardoor ze zich eerder zouden vestigen in nabije tillen, binnen een afstand van enkele kilometers. Dit zou kunnen verklaren dat na de bezetting van de til in Havelte in 2010 in het volgende jaar ook beide tillen in het 4 km verder gelegen Uffelte bezet werden. Maar voor de tillen die dit jaar bezet raakten kan dit geen verklaring zijn. De til in Echten ligt daarvoor te ver, 12 km, van de eerder bezette tillen in Havelte en Uffelte. En de tillen in Surhuisterveen en Drachtstercompagnie liggen ruim 40 km daarvandaan. Wat dan wel de verklaring is voor de ongelijke verspreiding van de bezette huiszwaluwtillen blijft voorlopig onduidelijk. Omgeving van de bezette huiszwaluwtillen In vorige jaarverslagen werd al besproken dat de tillen van Biddinghuizen, Havelte en Keldonk binnen bestaande huiszwaluwkolonies in nieuwbouwwijken staan. Uffelte 1 staat bij de bebouwde kom waar huiszwaluwen nestelen. In Lierop staat de huiszwaluwtil vlakbij een 2

3 boerderij waar al jaren huiszwaluwen broeden. Leende en Uffelte 2 staan in aantrekkelijke foerageergebieden in het buitengebied, in weiland bij de bosrand, zo n meter van de dichtstbijzijnde kolonies. De bezette huiszwaluwtil in Hindeloopen is een van de vijf die daar in 2009 en 2010 geplaatst zijn ter compensatie van verloren nestgelegenheid in een afgebroken woonwijk. In het stadje nestelen veel huiszwaluwen. Til in Surhuisterveen met zonnepaneeltje voor geluidsinstallatie. Foto: Harm de Vries. De zwaluwen broedden hier met succes, ondanks sperwerbezoek (zie video Sibbele de Jong: MS1YyS2pKeE5hMk0/edit?pli=1) Hindeloopen, de achterste van deze drie huiszwaluwtillen is bewoond. Foto: Hidde Frankena. In 2013 werden drie huiszwaluwtillen voor het eerst bezet. De til in Surhuisterveen was in maart 2011 geplaatst aan de rand van een nieuwbouwwijk in ontwikkeling waar zich ook enkele zwaluwpaartjes vanuit het oudere deel van het dorp vestigden. Begin 2013 werd voor het eerst lokgeluid afgespeeld en hebben zich vijf paartjes in de til gevestigd. In 2012 is begonnen met lokgeluid en zijn de openingen van de hele kunstnesten wat uitgebroken om de zwaluwen te verlokken tot zelfwerkzaamheid. In datzelfde jaar werd een van de vijf huiszwaluwtillen door twee paartjes bezet, net als dit jaar. Bewoonde huiszwaluwtil in Drachtstercompagnie in dierenwei met pluimvee en eendenvijver. Foto: Henk Mulder. Bezette huiszwaluwtil in Hindeloopen. Zoek het zwaluwkopje en let op de luidsprekertjes en de uitgebroken kunstnesten. Foto: Jaap Langenbach. De huiszwaluwtil in Drachtstercompagnie is in juli 2012 geplaatst en meteen in het volgende seizoen bezet door zeven paartjes. De zelfgebouwde til staat in een dierenwei aan de rand van het dorp. Aan de omliggende woningen broeden huiszwaluwen, ook in kunstnesten. 3

4 huiszwaluwtillen bezet na het afspelen van lokgeluid. Aanwijzingen voor het gebruik van lokgeluid zijn te vinden in Bijlage 3. Heeft het tijd nodig? Vanaf 2009 tot 2013 is het aantal bezette huiszwaluwtillen opgelopen van 1 tot 10. De bezetting neemt dus langzaam toe, van 2,7% in 2010, via 4,5% in 2011 en 8,5% in 2012 tot 9,3% in Als ook de weer verlaten til in Biddinghuizen wordt meegenomen zijn 11 van de 107 tillen (10,3%) ooit bezet geweest. Bewoonde huiszwaluwtil in Vakantiepark Westerbergen, Echten. Foto: Jurriaan W. Klein. In Echten werd in mei 2012 een til geplaatst bij een vijver in het vakantiepark Westerbergen. De til werd in 2013 door twee paar betrokken. Aan de gebouwen vlak bij de til zaten dit jaar zo n 30 bewoonde natuurlijke nesten. Mogelijke succesfactoren Uiteraard moet een til wat betreft constructie en plaatsing zo veel mogelijk voldoen aan de voorwaarden zoals beschreven in Bijlage 2. Daarbij is het duidelijk dat de aanwezigheid van broedende huiszwaluwen in de nabijheid van een til de allerbelangrijkste factor is voor de kans op bezetting. Bij negen van de elf ooit bezette tillen nestelden er al huiszwaluwen binnen zo n 100 meter van de til. Bij de andere twee (Leende en Uffelte 2) zaten er nesten binnen enkele honderden meters. Maar ook als er huiszwaluwen binnen zo n afstand nestelen, wat zeker bij de helft van de niet-bezette tillen het geval is, blijft de kans op bezetting beperkt. Om de aandacht van huiszwaluwen op een huiszwaluwtil te vestigen zou lokgeluid een bijdrage kunnen leveren. Inmiddels is bij 24 tillen lokgeluid toegepast, waarna er drie (12,5%) bezet werden (Leende, Hindeloopen en Surhuisterveen). Van de 83 tillen waarbij nooit lokgeluid is gebruikt zijn er acht (9,6%) bezet geraakt. Op grond van deze kleine aantallen is het nog lastig om conclusies te trekken. Ook rond Brussel en in Noord-Frankrijk zijn enkele Van de 66 huiszwaluwtillen die al drie of meer seizoenen staan waren er 8 (12,1%) in 2013 bewoond en van de 41 tillen die een of twee jaar staan slechts 2 (4,9%). Dit zou suggereren dat de bezetting toeneemt naarmate de tillen langer staan. Maar de bezetting verloopt grillig en onverklaarbaar. Van de 12 tillen die er in 2009 stonden zijn er na vijf seizoenen 3 bezet geweest; van de 25 nieuwe tillen in 2010 na vier seizoenen nog geen enkele; van de 29 nieuwe tillen in 2011 na drie seizoenen 6; van de 16 nieuwe tillen in 2012 na twee seizoenen nog geen; en van de 25 nieuwe tillen in 2013 zijn er 2 meteen bezet in dit eerste seizoen. Het blijkt ook dat de huiszwaluwen zeker zo lief een nieuwe til betrekken als een die al enkele jaren staat. Van de 11 bewoonde tillen, met inbegrip van de weer verlaten til in Biddinghuizen, raakten er 5 meteen in het eerste volle seizoen na plaatsing bezet, 3 in het tweede seizoen, 2 in het derde, 1 in het vierde en geen in het vijfde seizoen. Als we dit relateren aan het aantal tillen in de verschillende jaargangen dan is de kans dat een til voor het eerst bezet raakt 4,6% (5/107) in het eerste jaar dat de til staat, 3,7% (3/82) in het tweede jaar, 3,0% (2/66) in het derde, 2,7% (1/37) in het vierde en 0% (0/12) in het vijfde jaar. Dat een nieuwe huiszwaluwtil heel snel bezet kan raken is wel gebleken in Havelte en Leende. De tillen die daar in februari en maart 2011 waren geplaatst werden nog in hetzelfde seizoen meteen na aankomst van de zwaluwen bezet. Het is dus niet zo dat huiszwaluwen hun keuze voor eventuele vestiging in een til al in het voorgaande seizoen bepalen. 4

5 Tillennieuws In juni ontvingen de vrijwilligers van Zwaluwtoren Moergestel voor hun inzet de Gouden Zwaluw 2013 van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. Foto: Wilfried de Jong Til in Drachten, mei 2013 geplaatst, met elektriciteitsdraden en lokgeluid. Oeverzwaluwwand en vleermuiskelder op achtergrond. Deze zomer kwamen de zwaluwen al op bezoek: MUjEtREQzSTRMQ0k/edit?pli=1. Foto en video: Sibbele de Jong. Conclusies en vooruitzichten De eerste zwaluwtil op vier poten werd dit jaar in Budel-Dorplein geplaatst. Foto: Tjeu Cox. Vogelwerkgroep De Peel heeft dit jaar in Someren vier minitillen geplaatst met een kap van 1x1 meter. Huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen hebben hun eigen voorzieningen. Foto: Jo van Zanten. Het is indrukwekkend te zien met hoeveel enthousiasme en creativiteit werkgroepen en individuen zich blijven inzetten om huiszwaluwtillen te plaatsen en sponsors te vinden om dit te bekostigen. Naar verwachting zullen er aan het begin van het seizoen 2014 al minstens 125 tillen staan. Ook in het buitenland, met name in Duitsland en Zwitserland, staan er al veel huiszwaluwtillen. Helaas zijn daar nog geen vergelijkbare gegevens over de bezettingsgraad beschikbaar, hoewel het mogelijk zo n 20-25% kan bereiken (W. de Jong & W. van Berkel, Het Vogeljaar 61: , 2013). Of dit ook voor de Nederlandse situatie haalbaar is zal de komende jaren moeten blijken. Lokgeluid en een kritischer plaatsing van de tillen kunnen mogelijk bijdragen aan een hogere bezetting. En als er geen huiszwaluwen in de til komen dan blijken ook huismussen en andere vogels, maar ook vleermuizen, er op verschillende plaatsen graag gebruik van te maken. Het is duidelijk dat huiszwaluwen uiterst grillig zijn in de keuze van hun nestplaatsen. Over een aantal jaar zullen wij mogelijk een beter beeld hebben van de succesfactoren van een huiszwaluwtil. Door de eigenschappen van de bezette tillen én de omgevingsfactoren, binnen 5

6 de actieradius van de huiszwaluw, te analyseren, hopen wij te komen tot een goed afwegingskader voor het plaatsen van een huiszwaluwtil. Maar als men opziet tegen de kosten en moeite van het plaatsen van een zwaluwtil, in verhouding tot de beperkte kans op bezetting, dan zijn er gelukkig ook eenvoudiger manieren om huiszwaluwkolonies effectief te ondersteunen. Door informatie te verschaffen aan bewoners met natuurlijke nesten aan hun huizen en aan omwonenden kan men de acceptatie van de huiszwaluwen bevorderen. Dit kan door folders te verspreiden en via de lokale media. Men kan wijzen op de mogelijkheid om overlast te verminderen door mestplankjes te plaatsen. Ook het zorgvuldig plaatsen van kunstnesten bij bestaande kolonies blijkt een kansrijke en goedkope manier om de huiszwaluwen aan geschikte nestgelegenheid te helpen (M. Dubois & W. de Jong, Het Vogeljaar 61: , 2013). Ondertussen kijken we weer vol spanning uit naar het seizoen Van verschillende nog niet bewoonde tillen werd deze nazomer druk bezoek van huiszwaluwen gemeld. En dat geeft hoop voor volgend jaar. Massaal bezoek van huiszwaluwen aan de til in Sterksel. Foto en video: Gerard Noordman. er_detailpage&v=-vuoh7rntvc. Huiszwaluwen bezochten ook al de nog-nietbezette til in Beugen. Foto: Harold van den Elsen. Verantwoording en dankwoord Monitoring van de Nederlandse huiszwaluwtillen en de jaarlijkse verslaglegging worden uitgevoerd door Wilfried de Jong en Will van Berkel in overleg met Jip Louwe Kooijmans (Vogelbescherming Nederland). Voor het broedseizoen 2013 konden bezettingsgegevens van 106 van de 107 ons bekende tillen verkregen worden. De contactpersonen van de Nederlandse huiszwaluwtillen worden hiervoor van harte bedankt. Voor verdere informatie bedanken we: Charlie Carels, Claas Frankena, Jaap Langenbach, Hidde Frankena, Johan Drop en Aart van der Pol. Vragen en opmerkingen over de monitoring en over dit verslag kunnen gericht worden aan of De jaarverslagen over 2011 en 2012 zijn o.a. te downloaden van respectievelijk en Mooie beelden van de eerste bezette huiszwaluwtil in Nederland, Biddinghuizen 2009, zijn te zien op: en 6

7 Bijlage 1 Overzicht van de Nederlandse huiszwaluwtillen Ligging en volgorde van plaatsing van huiszwaluwtillen zoals bekend per november De gegevens van de 107 tillen geplaatst t/m april 2013 (dus beschikbaar bij aanvang van het huiszwaluwenseizoen 2013) zijn in bijgaand jaarverslag verwerkt. Vanaf mei 2013 zijn al weer acht tillen geplaatst en voor het volgende seizoen zitten er nog zeker een tiental in de pijplijn. Naar verwachting zullen er eind april 2014 minstens 125 huiszwaluwtillen staan. De elf tillen die in 2013 of eerdere jaren (Biddinghuizen) bezet waren zijn in rood aangegeven. Groningen Groningen 1 Stadstuincomplex sep-09 Groningen 2 Stuurboordswalvijver feb-11 Groningen 3 Zadelpad, Beijum mrt-11 Groningen 4 Prof. Uilkensweg mrt-11 Midwolda Hoofdweg 22 mrt-11 Bedum Ellerhuizen 7 apr-11 Uithuizen Middenweg 2 mei-11 Friesland Balk 1 Jachthaven Lutsmond apr-09 Hindeloopen 1-3 langs Stadsweide apr-09 Joure De Swel apr-09 Sondel Swaaigat feb-10 Hindeloopen 4 Meenscharsweg 26 mrt-10 Hallum Singel 10 apr-10 Balk 2 Wilhelminastraat apr-10 Hindeloopen 5 Meenscharsweg 6 sep-10 Surhuisterveen Boskbei mrt-11 Opeinde Wijtze Brandsmaloane mrt-11 Leeuwarden 1 Nijlansdyk 229 apr-11 Sneek 1 De Strikel apr-11 Sneek 2 Het Oosterom apr-11 Sneek 3 Rasterhoffpark sep-11 Jubbega Leidijk 22 apr-12 Drachtstercomp. de Feart/de Wiksel jul-12 Eastermar bij Jachthaven mrt-13 Leeuwarden 2 Pieter Sipmawei apr-13 Heeg Heempark apr-13 Drachten Nijtap mei-13 Drenthe Hoogeveen Hoogeveense Vaart jul-09 Meppel 1 Garstenweg aug-09 Meppel 2 Eekhorstweg aug-09 Meppel 3 Oosterbroekenweg aug-09 Assen 1 Baggelhuizerplas sep-09 Assen 2 woonwijk Kloosterveen sep-09 Assen 3 woonwijk Marsdijk sep-09 Assen Faunaflat Witterstraat nov-10 Uffelte 1 Schoolstraat feb-11 Havelte Klaproosweg feb-11 Diever Raadhuislaan 1 feb-11 Uffelte 2 Dorpstraat mrt-11 Zuidwolde Looizand 28 apr-12 Echten Westerbergen mei-12 Assen 4 Griekenlandlaan 28 feb-13 Peize Lange Streeken okt-13 Dalerpeel IJsbaan nov-13 Overijssel Rossum Everlostraat 2004 Wijhe Omloop/Raalterweg sep-10 Hardenberg Park Kruserbrink apr-11 IJsselmuiden Touwslagerslaantje 1 apr-11 Bornerbroek langs A35 mrt-12 IJhorst Kerkweg 10 jun-12 Gelderland Sinderen Toldijk 11 apr-12 Boven-Leeuwen Park Groenewoud jun-12 Brummen Meengatstraat okt-12 Otterlo Molenweg mrt-13 Flevoland Biddinghuizen 1 Weidehof jun-08 Biddinghuizen 2 Fruithof jun-08 Swifterbant Bambihof sep-09 Dronten 1 Stuurboord, De Zuid dec-09 Dronten 2 De Oost, Het Spectrum dec-09 Almere De Kemphaan okt-10 Ketelhaven Ketelweg-Lindenlaan apr-11 7

8 Utrecht Soestdijk 1 Korte Brinkweg okt-09 Baarn Naast gemaal Zeldert apr-10 Benschop Benedeneind NZ mrt-11 Harmelen Haanwijk mrt-11 Soest-Zuid De Paardenkamp sep-11 Soestdijk 2 Jachthuislaan mrt-12 Woudenberg 1 Ekris 38 apr-12 Soest A.P. Hilhorstweg mei-12 Woudenberg 2 Magnoliasingel jun-12 Haarzuilens Brinkstraat apr-13 Noord-Holland Huizen 1 Zomerkade apr-10 Heerhugowaard Oregano mrt-11 Huizen 2 oude haven mrt-12 Huizen 3 RWZI IJsselmeerstraat mrt-12 De Kwakel Drechtdijk 125 apr-13 Den Helder de Helderse Vallei jun-13 Amstelveen Bankrasweg sep-13 Lierop Verhagenstraat dec-10 Leende de Langakkers mrt-11 Son en Breugel Sonniuswijk apr-12 Chaam Elsakkerpad jun-12 Sterksel Pastoor Thijssenlaan jul-12 Moergestel Akkerweg, Zwaluwtoren jul-12 Hank De Dotter jan-13 Beugen Laag Werveld 5 feb-13 Someren 4 minitillen mrt-13 Breda Waterz. Nieuwveer apr-13 Budel t Routje apr-13 Best Ringweg/Parallelweg apr-13 Gilze Steenfabriek 1 jun-13 s Hertogenbosch Haverleij okt-13 Limburg Belfeld Markt sep-11 Reuver Berkenlaan feb-13 Zuid-Holland Rotterdam De Blijde Wei feb-10 Zoetermeer de Weidemolen feb-10 Molenaarsgraaf Kweldamweg mrt-11 Lekkerkerk Tiendweg Oost mrt-12 Bergambacht 1 Lekweidepark mrt-12 Delfgauw 1 Bieslandseweg 1 sep-12 Bergambacht 2 Secr. Schipperstraat okt-12 Delfgauw 2 Noordeindseweg apr-13 Bergambacht 3 Gemaal Lekdijk West aug-13 Zeeland Biervliet Schoolstraat apr-09 Noord-Brabant Oudenbosch Bornhemweg jan-09 Keldonk Speelveld Den Dries mrt-09 Drunen Honderdbunderweg apr-09 Aarle-Rixtel bij Kasteel Croy mei-09 Vught Peellandstraat 1 jun-09 Drimmelen t Fort 8 mrt-10 Elsendorp St. Christoffelstraat apr-10 Molenschot Schoolstraat 27 apr-10 Zijtaart Jekschotstaat 5a sep-10 Eindhoven Eckartdal sep-10 Ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van IVN afdeling Peize (Dr.) werd op 2 november 2013 door wethouder Huisman de eerste huiszwaluwtil met rieten dak geopend. Foto: n-016.jpg 8

9 Bijlage 2 Voorwaarden voor plaatsing van een huiszwaluwtil Vogelbescherming Nederland Een huiszwaluwtil biedt nestgelegenheid voor huiszwaluwen, zoals een nestkast. In het Duits en in het Nederlands is verschillende informatie beschikbaar over huiszwaluwtillen. De bronnen spreken elkaar soms tegen. Hieronder zijn elf punten waar een huiszwaluwtil aan moet voldoen op een rijtje gezet. Bestaande tillen kunnen op deze punten worden gecheckt of constructie en locatie goed zijn. De locatie van de huiszwaluwtil: 1. Huiszwaluwen vestigen zich doorgaans binnen 350 meter (max. 11 km) van de geboortekolonie. Plaats de huiszwaluwtil bij voorkeur in de directe omgeving van een bestaande kolonie. 2. De til moet op een logische plek worden geplaatst. De til moet bv. niet worden geplaatst in een volgebouwde wijk waar geen voedsel en nestmateriaal te vinden is. 3. De huiszwaluwtil moet goed vrijstaan om zo voldoende aanvliegmogelijkheden rondom te til te hebben. Dus niet te dicht op bomen of gebouwen. Geen obstakels, zoals bomen, vlaggenmasten en gebouwen in een straal van 6 meter rond de til. 4. De huiszwaluw zoekt voedsel tot 450 meter rond de kolonie, vaak boven water of in de windluwte van grote gebouwen of een bomenrij. 5. Modder voor nestmateriaal moet bij voorkeur binnen 200 (max. 500) meter afstand aanwezig zijn, de modder moet nat zijn of nat worden gehouden aan het begin van het broedseizoen als de zwaluwen de nesten bouwen. 6. Indien de til in de openbare ruimte komt te staan: wordt het door de omwonenden geaccepteerd? Constructie en onderhoud van de huiszwaluwtil: 1. De huiszwaluw houdt van hoogte. Zorg dat de til op minimaal 4,2 meter, maar bij voorkeur op 5 à 6 meter hoogte komt te staan. 2. De kap van de til moet voldoende groot zijn, minimaal 2,2 x 2,2 meter. 3. De overstek is bij voorkeur wit gekleurd, voldoende diep tegen regeninslag en geïsoleerd tegen zomerse oververhitting. 4. Kunstnesten (hele, halve of zg. casco s) trekken huiszwaluwen aan. Soms worden ze gebruikt om in te broeden, vaak maakt de huiszwaluw er zelf nesten naast. Zorg dat de til niet volledig is bezet met kunstnesten. 5. Bedenk dat de til onderhouden moet worden en dat bezette nesten om het jaar schoon gemaakt moeten worden (i.v.m. parasieten). 9

10 Bijlage 3 Lokgeluid Charlie Carels (CC; Groupe de travail hirondelles d'aves-natagora, c_carels@hotmail.com) en Claas Frankena (CF; claas@frankenabouw.nl) hebben ruime ervaring met huiszwaluwlokgeluid en gaven de volgende aanwijzingen: 1. Wat is het beste lokgeluid? CC: Een CD waarmee succesvol gelokt is kan tegen een vrijwillige bijdrage verkregen worden bij Groupe de travail hirondelles d'aves-natagora (hirondelles@aves.be). CF: Lokgeluid uit de buurt is het beste, vooral de wat langere opnames (ca 1min.). Vermijd alarmroepen! 2. In welke maanden moet het lokgeluid afgespeeld worden? CC: Vanaf begin mei tot minstens eind juni om bewoners voor het lopende seizoen te lokken. Af en toe afspelen in juli en augustus kan bewoners voor volgend seizoen lokken. CF: Vanaf dat ze hier zijn totdat ze weg zijn. 3. Welk tijdstip van de dag is het beste? CC: De hele dag, van s morgens vroeg tot s avonds laat, maar niet bij kou en regen. CF: Het beste is s morgens en s avonds. Rond 7-8 uur 's morgens is meestal de toptijd. 4. Hoe lang achter elkaar moet afgespeeld worden? CC: Non-stop. CF: Niet de hele dag. Op verschillende tijden 3 tot 10 minuten afspelen om ze nieuwsgierig te maken. Vooral als ze aan gevels in de buurt hangen en op zoek zijn naar nestplaatsen. Een timer is gewenst om geluid afwisselend te laten horen. 5. Op welke sterkte moet geluid afgespeeld worden? CC: Hoorbaar tot op zo n 75 meter. CF: Zelfde volume als vogels zelf produceren. Beter iets zachter dan te hard. Vooral geen tweeter gebruiken maar een all-range luidspreker. Geluid bij voorkeur horizontaal of omhoog richten. 6. Bij welke huiszwaluwtillen is het zinvol lokgeluid af te spelen? CC: Zowel bij tillen waar huiszwaluwen al vlak in de buurt nestelen als bij tillen waar zwaluwen af en toe langs komen. Huiszwaluwen zoeken bij voorkeur nestplaatsen die ze lokaal gewend zijn en zullen niet van nature geneigd zijn onder een tillendak te zoeken. CF: Als natuurlijke nesten verloren gaan (door afbraak of onderhoud) zullen de huiszwaluwen daar toch weer terugkeren. Een huiszwaluwtil op die plaats zal door lokgeluid meer kans hebben. 7. Verdere suggesties? CC: Een huiszwaluwtil zal eerder bezet raken als er al bewoonde kunstnesten in de buurt zitten. Het is dus zinvol eerst kunstnesten in de buurt van natuurlijke nesten te hangen en als die bezet raken eventueel een huiszwaluwtil te overwegen. CF: * Geluid is een hulpmiddel, wat niet hoeft te betekenen dat de huiszwaluwtil direct bezet raakt; ook het model en de plaats van de til moeten goed zijn. * Voor nieuwe broedgebieden is natte klei en veel insecten in de buurt belangrijk. * Niet meer dan kunstnesten gebruiken. Openingen uit de wind houden en ruime overstek. Nesten uit de wind worden eerste bezet. Ook enkele casconesten plaatsen. Plaats staaldraad in de buurt als rustplaats. Gebruik ruwe verf voor de til. * Ook als de til niet door huiszwaluwen bewoond raakt dan wordt het toch vaak door vleermuizen bewoond of door andere vogels als winterslaapplaats gebruikt. 10