Broedvogels van Landgoed Providentia in 2007

Transcriptie

1 Broedvogels van Landgoed Providentia in 2007 J. Kok SOVO-inventarisatierapport 2007/15 Dit rapport is samengesteld in opdracht van ieuwland Advies

2 Colofon SOVO Vogelonderzoek ederland 2007 ISS-nummer: Dit rapport is samengesteld in opdracht van ieuwland Advies in SOVO- Men gelieve dit rapport te citeren als: Kok J Broedvogels van Landgoed Providentia inventarisatierapport 2007/15. SOVO Vogelonderzoek ederland, Beek-Ubbergen Foto s: J.Kok. Ringmus omslag: Hans Gebuis iets uit dit rapport mag worden vereenvoudigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van SOVO en/of opdrachtgever, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk waarvoor het is vervaardigd.

3 De broedvogels van Landgoed Providentia in 2007 Inhoud Samenvatting 4 1. Inleiding 5 2. Beschrijving inventarisatiegebied 6 3. Werkwijze Kader en doelstelling Methode Weersomstandigheden 8 4. Resultaten Toelichting per soort Literatuur 13 Bijlage : Soortkaarten 3

4 SOVO-inventarisatierapport 2007/15 Samenvatting In het voorjaar van 2007 is door SOVO Vogelonderzoek ederland in opdracht van ieuwland Advies een broedvogelkartering uitgevoerd op het terrein van Landgoed Providentia. Het geïnventariseerde gebied ligt net ten noordoosten van het dorp Sterksel en een tweetal kilometers ten zuiden van de Strabrechtsche Heide in de provincie oord-brabant. Het valt binnen de kilometerhokken met de Amersfoort-coördinaten , , en en is 86,2 hectare groot. Het broedvogelonderzoek werd uitgevoerd volgens de BMP-A methodiek zoals beschreven in de Handleiding Broedvogel Monitoring van SOVO (van Dijk 2004). Aan het gebied werden vijf vroege ochtendbezoeken gebracht. Op het terrein van Landgoed Providentia werden voorjaar soorten broedvogels vastgesteld, die in totaal 321 territoria bezetten. Er waren vier soorten van de Rode Lijst van de ederlandse broedvogels aanwezig, te weten de Groene Specht, de Grauwe Vliegenvanger, de Matkop en de Ringmus. De soortsamenstelling in het gebied is karakteristiek voor ouder bos en besloten cultuurlandschap. 4

5 De broedvogels van Landgoed Providentia in Inleiding In het voorjaar van 2007 is door SOVO Vogelonderzoek ederland in opdracht van ieuwland Advies een broedvogelkartering uitgevoerd op het terrein van Landgoed Providentia. De verzamelde gegevens zullen worden gebruikt bij een Flora- en faunawet toetsing in verband met een mogelijke herinrichting van het terrein. Het broedvogelonderzoek werd uitgevoerd volgens de BMP-A methodiek zoals beschreven in de Handleiding Broedvogel Monitoring Project van SOVO (van Dijk 2004). Alle aanwezige soorten zijn geïnventariseerd. Figuur 2.1. De kerk, centraal gelegen op het Providentia-terrein. Figuur 2.2. Het akkerland aan de rand van het Providentia-terrein. 5

6 SOVO-inventarisatierapport 2007/15 2. Beschrijving van het inventarisatiegebied Het geïnventariseerde gebied ligt net ten noordoosten van het dorp Sterksel en een tweetal kilometers ten zuiden van de Strabrechtsche Heide in de provincie oord-brabant. Het valt binnen de kilometerhokken met de Amersfoort-coördinaten , , en en is 86,2 hectare groot. In het centrale deel van het landgoed bevindt zich een centrum voor epilepsiepatiënten, dat bestaat uit woonvoorzieningen, sportvelden, een kerk, een kinderboerderij en een eigen begraafplaats. Op het Landgoed bevinden zich voorts twee percelen maïsland en enkele bospercelen die voornamelijk bestaan uit Grove Den, Eik, Lariks en Fijnspar. Figuur 2.3. Ligging van het onderzoeksgebied Figuur 2.4. Grondgebruik onderzoeksgebied 6

7 De broedvogels van Landgoed Providentia in Werkwijze 3.1 Kader en doelstellingen De broedvogelinventarisatie moet gegevens opleveren voor een Flora- en faunawet toetsing ten behoeve van een mogelijke herinrichting van het terrein. Deze gegevens moeten aan een aantal eisen voldoen: (a) (b) (c) verzameld volgens de kwaliteitsnormen van SOVO alle beheerrelevante soorten dienen te worden gekarteerd gegevens dienen beschikbaar te zijn als stippenkaarten (verspreidingskaarten per soort) Bij een ornithologische basiskartering BMP-A worden alle broedvogelsoorten onderzocht waarvan het voorkomen iets kan zeggen over de kwaliteit van het terrein of de effecten van het gevoerde beheer Methode Het broedvogelonderzoek werd uitgevoerd volgens de BMP-A methodiek zoals beschreven in de Handleiding Broedvogel Monitoring Project van SOVO (van Dijk 2004). Alle aanwezige soorten zijn geïnventariseerd. Aan het gebied werden vijf vroege ochtendbezoeken gebracht. Het bezoekschema inclusief de duur van de bezoeken is in onderstaande tabel weergegeven. In 2007 werd aan de Landgoed Providentia 11,1 minuten gemiddeld per hectare besteed. Tabel Overzicht veldbezoeken Datum Aanvang Eind Duur (minuten) Weersomstandigheden 09 april u 10.45u c bewolkt 25 april u 09.15u c zon 30 mei u 08.15u c zon 12 juni u 07.45u c bewolkt 03 juli u 07.15u c bewolkt en enkele buien Figuur 3.1 & 3.2: Grove dennenbos en uitzicht naar de kerk 7

8 SOVO-inventarisatierapport 2007/ Weersomstandigheden Het weer is van invloed op de activiteit van vogels en daardoor op de doelmatigheid van het inventariseren. Harde wind, neerslag en lage temperatuur zijn belemmerende factoren. Veel territoriale activiteit neemt, zeker bij vogels, ook af bij hoge temperaturen. Vandaar een korte beschrijving van het weer in het broedseizoen van 2007 aan de hand van de maandoverzichten van het KMI. In tabel zijn enkele variabelen samengevat. Maart Maart 2007 was zeer zacht en zonnig met in De Bilt een gemiddelde temperatuur van 8.0 o C tegen 5.8 o C normaal. Het aantal vorstdagen bedroeg drie en lag derhalve ruim onder het gemiddelde van negen. De neerslaghoeveelheden waren normaal. Het aantal zonuren is gemiddeld over het land uitgekomen op 183 tegen een langjarig gemiddelde van 115 uur. Daarmee was maart zeer zonnig. De zon scheen uitzonderlijk veel in het noordelijk kustgebied. In Leeuwarden was maart met 211 zonuren het zonnigst. In De Bilt werden 157 uren zon geregistreerd. Landelijk viel er gemiddeld 69 mm neerslag; het langjarig gemiddelde is 65 mm. Het natst was het in het midden van het land ( bijv. Soesterberg 91 mm), in het zuidoosten des lands viel slechts 50 mm. April April 2007 was een echte recordmaand: het was in heel ederland extreem zacht, droog en zonnig. Met in De Bilt een gemiddelde temperatuur van 13.1 o C tegen 8.3 o C normaal eindigde april 2007 als veruit de zachtste sinds het begin van de waarnemingen in Op 14 april werd met 27,6 o C de eerste zomerse dag geregistreerd. Er volgden nog zes zomerse dagen met een temperatuur van boven de 25 graden (het oude record stond op drie). Het aantal warme dagen kwam deze maand uit op het recordaantal van 14 dagen tegen normaal twee. April was voorts uitzonderlijk droog: gemiddeld viel er slechts 0.4 mm tegen 44 mm normaal. Met een landelijk gemiddelde van 280 zonuren tegen een gemiddelde van 162 was april ook nog eens bijzonder rijk aan zonuren. Mei Mei 2007 was warm, zeer nat en kende een normaal aantal zonuren. Met in De Bilt een gemiddelde temperatuur van 14,1 o C tegen een langjarig gemiddelde van 12,7 o C was het aan de warme kant. Veel uitschieters waren er niet: er werd in De Bilt slechts één zomerse dag geregistreerd tegen drie gemiddeld. Met een landelijk gemiddelde van 104 mm neerslag tegen 57 mm normaal was mei zeer nat. Het natste KMI-station was Cabauw (onder Utrecht) met 143 mm. In Vlissingen viel met 66 mm de minste neerslag. De zon scheen relatief veel in het noordoosten (bijv. 228 zonuren in Stavoren), terwijl het zuidoosten relatief vaak bewolkt was (bijv. 172 zonuren in Maastricht). Juni Juni 2007 was erg warm, maar tevens nat en vrij somber. Met in De Bilt een gemiddelde temperatuur van 17,5 o C tegen 15,2 o C normaal eindigde juni op een gedeelde vijfde plaats in de rij van warmste junimaanden sinds In De Bilt werden in totaal 22 warme dagen (maximumtemperatuur 20,0 o C of hoger) geregistreerd tegen een langjarig gemiddelde van 12. Met gemiddeld over het land 96 mm neerslag tegen een langjarig gemiddelde van 71 mm was juni aan de natte kant. In midden des lands viel relatief veel neerslag (bijv. 143 mm in Cabauw), terwijl het zuidoosten in deze maand juist wat droger bleef (bijv. 44 mm in Arcen nabij Venlo). De zon scheen het meest in het noordwesten van het land met in De Kooy 191 zonuren. Het somberst was het in Zeeland met slechts 137 zonuren. Juli Juli 2007 was zeer nat, aan de sombere kant en vrij koel. Vrijwel de gehele maand bepaalden depressies het weer. Met een landelijk gemiddelde van 155 mm was het de op één na natste julimaand sinds ormaal valt er gemiddeld over het land 70 mm. De meeste neerslag viel in de westelijke helft van het land, de minste in het zuidoosten. Het oord-hollandse KMI-station Hoorn kende met 219 uur de meeste zonneschijn. De zon was het minst te zien in het zuidoosten van het land. Het 8

9 De broedvogels van Landgoed Providentia in 2007 Limburgse Arcen kwam niet verder dan 159 uren. Met in De Bilt een gemiddelde temperatuur van 17,0 o C tegen normaal 17,4 o C was juli aan de koele kant. Tabel Enkele weersvariabelen in De Bilt in de periode maart-juli 2007, op basis van het KMI. ref. staat voor de referentie waarden (langjarig gemiddelde). Gem. temp Ref eerslag in Ref Zonneschijn in % Ref Wind Ref C mm (m/s) Maart 8.0 5,6 69, April 12,6 8,0 0, Mei 13,7 12,3 104, Juni 17,0 14,9 96, Juli 16,8 17,1 155,

10 SOVO-inventarisatierapport 2007/15 4. Resultaten In het voorjaar van 2007 werden 33 soorten broedvogels vastgesteld in het onderzoeksgebied, die tezamen 321 territoria bezetten (zie tabel 4.1). Het gaat met name om vogelsoorten van cultuurlandschap en bos. In totaal zijn er vier Rode-Lijst soorten waargenomen, te weten Groene Specht, Grauwe Vliegenvanger, Matkop en Ringmus. Tabel 4.1. Overzicht van de totalen per soort en de dichtheid per 100 ha. Soort Aantal /100 ha Soort Aantal /100 ha Holenduif 2 2,30 Matkop 3 3,45 Houtduif 17 19,55 Kuifmees 8 9,20 Turkse Tortel 1 1,15 Zwarte Mees 3 3,45 Groene Specht 1 1,15 Pimpelmees 14 16,10 Zwarte Specht 1 1,15 Koolmees 37 42,55 Grote Bonte Specht 8 9,20 Boomklever 3 3,45 Witte Kwikstaart 1 1,15 Boomkruiper 9 10,35 Winterkoning 31 35,71 Gaai 3 3,45 Heggenmus 9 10,35 Ekster 1 1,15 Roodborst 28 32,20 Kauw 9 10,35 Merel 26 29,90 Zwarte Kraai 6 6,90 Zanglijster 7 8,05 Spreeuw 4 4,60 Tjiftjaf 17 19,55 Ringmus 2 2,30 Fitis 8 9,20 Vink 41 47,15 Goudhaan 17 19,55 Groenling 4 4,60 Grauwe Vliegenvanger 1 1,15 Appelvink 1 1,15 Staartmees 4 4, Toelichting per soort In het onderstaande worden de kenmerkende vogelsoorten beschreven en soorten van de nieuwe Rode Lijst. Daarbij komt aan de orde in welk leefgebied de soort zich ophoudt. Bij de soortbeschrijvingen is gebruik gemaakt van de Rode Lijst van de ederlandse broedvogels (van Beusekom et al. 2005), de Atlas van de ederlandse broedvogels (SOVO 2002) en de Broedvogelatlas van Midden- en Oost-Brabant (Poelmans & van Diermen 1997). Sperwer 0 (Accipiter nisus) Sperwers broeden plaatselijk in Brabantse bossen, en dan bij voorkeur in dichte naaldhoutbosjes. Aan de oostzijde van het onderzoeksgebied is een dergelijk bosje aanwezig. Hier werden bij de start van het veldwerk ook plukresten van duiven gevonden, en werd een rustende Sperwer opgestoten. Ondanks gericht zoeken kon echter geen sperwernest in het bosje worden gevonden. De soort werd zelfs niet meer vastgesteld in het gehele onderzoeksgebied. De conclusie lijkt dan ook gerechtvaardigd dat de Sperwer in 2007 niet in het gebied gebroed heeft. Buizerd 0 (Buteo buteo) De Buizerd is een tamelijk gewone broedvogel van oudere bospercelen in Oost-Brabant. Met name het zuidwestelijk en zuidoostelijk deel van het onderzoeksgebied voldoet aan de habitateisen van de soort. Desondanks kon hier voorjaar 2007 geen territorium worden vastgesteld. Wel werd aan de zuidrand 10

11 De broedvogels van Landgoed Providentia in 2007 van het onderzoeksgebied een enkele maal een Buizerd gezien. Waarschijnlijk bevond zich hier niet ver van het onderzoeksgebied een territorium. Groene Specht 1 (Picus viridis) RL: Kwetsbaar De Groene Specht staat op de Rode Lijst vanwege een landelijke afname van 35% ten opzichte van de jaren zestig. De Groene Specht broedt in open loofbos, ouder naaldbos en besloten cultuurlandschap en foerageert in grazige vegetaties op mieren. Op het terrein van Landgoed Providentia is één territorium gevonden. Poelmans & van Diermen (1997) vermelden voor Midden- en Oost-Brabant een gemiddelde dichtheid van 1-1,5 paar per 100 hectare bos. Zwarte Specht 1 (Dryocopus martius) De Zwarte Specht heeft een voorkeur voor ouder bos. Grove Dennen en Beuken zijn de favoriete nestbomen. In het geïnventariseerde gebied is één territorium vastgesteld. Poelmans & van Diermen (1997) vermelden voor Midden- en Oost-Brabant een gemiddelde dichtheid van 1 paar per 100 hectare bos. Zwarte Spechten hebben een groot territorium. Het territoriumhoudende paar op Providentia zal waarschijnlijk ook de bossen ten oosten van het landgoed tot hun leefgebied rekenen. Grote Bonte Specht 8 (Dendrocopus major) De Grote Bonte Specht is de meest voorkomende spechtensoort van het landgoed Providentia. Ze komen tot broeden in bossen, houtsingels en in parken. Verspreid over het terrein zijn er acht territoria gevonden. Poelmans & van Diermen (1997) vermelden voor Midden- en Oost-Brabant een gemiddelde dichtheid van 5-10 paar per 100 hectare naaldbos en paar per 100 hectare in gemengd- en loofbos. Grauwe Vliegenvanger 1 (Muscicapa striata) RL: gevoelig Vanwege een afname met tenminste 50% van de landelijke populatie is de Grauwe Vliegenvanger op de Rode Lijst geplaatst. Grauwe Vliegenvangers broeden vooral in rijk, ouder loofbos. In het zuidwestelijk deel van het geïnventariseerde gebied is één territorium vastgesteld. Dit bevond zich in een gevarieerd bosperceel van Grove Den en Zomereik. Poelmans & van Diermen (1997) vermelden voor Midden- en Oost-Brabant een gemiddelde dichtheid van 0-5 paar/100 ha in naaldbos tot paar/100 ha in oud loofbos. Matkop 3 (Parus montanus) RL: Gevoelig De Matkop is op de Rode Lijst geplaatst vanwege een landelijke afname van meer 50% sinds begin jaren zestig. De Matkop heeft een voorkeur voor jonge loof- en naaldbossen. Verspreid over het Providentia-terrein zijn er voorjaar 2007 drie territoria gevonden, allen in circa 20 jaar oude eikenbosjes. De dichtheid in het onderzoeksgebied bedroeg 3,45 paar per 100 hectare. Poelmans & van Diermen (1997) vermelden voor Midden- en Oost-Brabant een gemiddelde dichtheid van 0,7-1,11 paar/100 ha in agrarisch landschap, terwijl de dichtheid in bos- en natuurgebieden varieert tussen de 3-15 paar per 100 ha. Boomklever 3 (Sitta europaea) De Boomklever heeft een voorkeur voor oude loofbossen. Voorjaar 2007 werden er op Landgoed Providentia drie territoria vastgesteld: twee in de Lindes rond de Kerk en één aan de rand van het geïnventariseerde gebied. Door het ouder worden van de bossen neemt de Boomklever in oord- Brabant in aantal toe. Kauw 9 (Corvus monedula) Bij de kerk is de Kauw met zeven broedparen aanwezig. Eén territorium is vastgesteld bij de kinderboerderij en voorts werd een nest gevonden in een holte van een Beuk aan de zuidkant van het 11

12 SOVO-inventarisatierapport 2007/15 gebied. Poelmans & van Diermen (1997) vermelden voor Midden- en Oost-Brabant een dichtheid van 1,6-2,1 paar/100 ha in agrarisch gebied en paar/100 ha in urbaan gebied. Ringmus 2 (Passer montanus) RL : Gevoelig De Ringmus is op de Rode Lijst geplaatst omdat de populatie vanaf de jaren zestig met minimaal 50% is afgenomen. Deze afname is veroorzaakt door het verdwijnen van zomergranen ten faveure van wintertarwe en maïsteelt. De Ringmus heeft een voorkeur voor een boomrijke cultuurlandschap met veel kruidenrijke overhoekjes. Verspreid over het Providentia-terrein zijn er voorjaar 2007 twee territoria gevonden. Eén paar bevond zich in het dorpje en het andere territorium lag aan de rand van het terrein tegenover een boerderij. Poelmans & van Diermen (1997) vermelden voor Midden- en Oost-Brabant een dichtheid van paar/100 ha. in agrarisch gebied. 12

13 De broedvogels van Landgoed Providentia in Literatuur BEUSEKOM R., P. HUIGE, F. HUSTIGS, K. DE PATER & J. THISSE (RED.), Rode lijst van de ederlandse broedvogels. Vogelbescherming ederland, SOVO Vogelonderzoek ederland & Tirion Uitgevers, Baarn. DIJK A.J. VA, Handleiding Broedvogel Monitoring Project (Broedvogelinventarisatie in proefvlakken). SOVO Vogelonderzoek ederland, Beek-Ubbergen. SOVO VOGELODERZOEK EDERLAD, Atlas van de ederlandse Broedvogels ederlandse Fauna 5. ationaal atuurhistorisch Museum aturalis, KV Uitgeverij & European Invertebrate Survey-ederland, Leiden. POELMAS W. & VA DIERME J Broedvogels van Midden- en Oost-Brabant. Provincie oord-brabant, s Hertogenbosch. Websites