N A. Dynarisch rnformatiesysieem voor AnaLyse en P4ocIeL-onerzoek OVERZICHT VAN GEBRUIKS- EN KEUZE-ASPEKTEN VAN EEN GEBRUIKERS INTERFACE

Transcriptie

1 (ÇZzc ministerie van verkeer en waterstaat rijkswaterstaat bouwipeurwerk dienst intormstiee rverklng N A IVII 0 Dynarisch rnformatiesysieem voor AnaLyse en P4ocIeL-onerzoek DI NAMO 20 copyriht Rijkswaterstaat OVERZICHT VAN GEBRUIKS- EN KEUZE-ASPEKTEN VAN EEN GEBRUIKERS INTERFACE MARKTONDERZOEK GEBRUIKERS INTERFACES Reg. nr. : ICIM BSW C 3391

2 m

3 BiBLIOTHEEK Brniwdienst Rijkswaterstaat Postbus 20.0O 3502 LA Utrecht TE "TAAT R = DINANO 20 copyright Rijkswaterstaat DINANO is een samenwerkingsproject!1j11 ICIM en RWS Bouwspeurwerk / Bouwinformatica Reg. nr.: ICIM BSW Projektgroep: Ir. H.J. Diederiks - ICIN Ir. R.J. van Staveren - Bouwspeurwerk / Bouwinformatica

4

5 DINAMO 20 Gebruiks- en keuze-aspekten en marktonderzoek van een Gebruikers Interface Voorwoord van de proiektleiding VOORWOORD VAN DE PROJEKTLEIDING Voor u ligt het eerste produkt van het deelprojekt DINAM020. Doel van dit deelprojekt is het verkrijgen van een gebruikersinterface voor het systeem DINAMO. Ontwikkelingen rondom gebruikersinterfaces lopen momenteel razendsnel. Het gebruik van windowtechnieken op PC's en werkstations is al gemeengoed. Standaards en hulpmiddelen verschijnen op de markt. Begrippen als X, X-open, 0SF, MS-Windows, Motif vragen de aandacht en maken het overzicht van deze wereld er niet eenvoudiger op. Redenen genoeg voor de DINAMO projektleiding om de keuze voor een DINANO gebruikersinterface zorgvuldig voor te bereiden. Hiertoe is door Logos een onderzoek uitgevoerd waarvan een tweetal rapporten zijn gemaakt. Rapport 20-A geeft een overzicht van de aspekten die bij het gebruik en selectie van een modern gebruikersinterface een rol moeten spelen. Rapport 20-B zet een aantal thans beschikbare gebruikersinterfaces naast elkaar, waarbij reeds een voor-selectie is uitgevoerd op basis van het rapport 20-A. Beide rapporten dienen als uitgangspunt en gegevensbron bij de volgende stappen binnen DINAM020, namelijk prototyping, aanschaf en realisatie van een DINAMO gebruikersinterface. Voorburg / Rijswijk, januari co pyrlg ht : Overname of presentatie in wellçe vorm dan ook is niet toegestaan zonder schriftelijke toesterning

6 LOGOS DINAMO 20-A Industriële Automatisering Overzicht van gebruiks- en keuze-aspekten van een USER INTERFACE Een rapport vervaardigd in opdracht van Rijkswaterstaat / Bouwspeurwerk t.b.v. de keuze van een geschikte gebruikersinterface voor het nieuw te bouwen systeem DINAMO LOGOS, Industriële Automatisering, Den Haag oktober 1989 I

7 0

8 LOGOS DINAMO 20-A Industriële Automatisering INHOUDSOPGAVE VOORWOORD INLEIDING GEBRUIKS VRIENDELIJKHEID Intuïtiviteit Konsistentie Anticipatie Performance Ontwerpregels DE KONVENTIONELE USER INTERFACE Vraag/antwoord Command language Menu's Formulieren DE MODERNE USER INTERFACE Elementen van een GUI Principes van een GUI Niet-grafische Ul's HULPMIDDELEN VOOR DE ONTWERPER X Window System Toolkits UIMS's Style guide Resource Management DE TOEKOMSTIGE USER INTERFACE EEN INTERFACE KIEZEN De gebruiker en zijn taken De applikatie en haar taken Semantic feedback en responsie...35 I LOGOS Industriële Automatisering is een organisatie van Nevesbu BV, Binckhorstlaan 1 19A, Den Haag,

9 1

10 LOGOS DINAMO 20-A Industriële Automatisering 7.4 Stijikeuze Keuze van interactors Keuze van hulpmiddelen Prototyping Training A REFERENTIES LOGOS Industriële Automatisering is een organisatie van Nevesbu BV, Binckhorstlaan 1 19A, Den Haag,

11 1

12 LOGOS DINAMO 20-A, btz 1 Industriële Automatisering VOORWOORD DINAMO is een informatiesysteem dat bij Rijkswaterstaat in ontwikkeling is voor het analyseren en modelleren van constructies. Het systeem is bedoeld om de grote verscheidenheid van bestaande en nieuwe computertoepassingen onder één paraplu aan de gebruiker ter beschikking te stellen. Een belangrijk onderdeel van DINAMO is de gebruikersinterface. Binnen het DINAMO-projekt is een deelprojekt DINAM020 gedefmiëerd met als doel de vervaardiging van een gebruikersinterface. Overeenkomstig kontrakt SS (LOGOS ordernr. 1214) verricht LOGOS een deel van de werkzaamheden. Het onderhavige rapport is gemaakt in het kader van deze werkzaamheden (ref: artikel 1, punt 1.2a van bovengenoemd kontrakt). In dit rapport komen een aantal onderwerpen aan de orde die bij de selektie van een gebruikersinterface van belang zijn. Het rapport beschrijft onder meer de randvoorwaarden die gesteld dienen te worden aan die interface gezien vanuit de gebruiker. Het rapport zal als basis dienen om, tesamen met eisen die gesteld worden vanuit DINAMO, te komen tot een eisenpakket voor de gebruikersinterface van DINAMO. Daarna wordt een prototype gemaakt en vervolgens wordt de eigenlijke gebruikersinterface vervaardigd. Bij de samenstelling van dit rapport is er van uit gegaan dat de lezer een zekere automatiseringskennis heeft en ook enige kennis van grafische gebruikersinterfaces, zoals bijvoorbeeld de interface van de Macintosh of DECwindows voor een VAXstation. Ten behoeve van de leesbaarheid van het rapport is het Engelse vakjargon niet vermeden. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third partjes in any form is not allowed without wrinen consent

13 Li

14 LOGOS DINAMO 20-A, blz 2 Industriële Automatisering 1 INLEIDING Een gebruikersinterface (in het vervolg afgekort door Ul, van User Interface) dient om de funktionaliteit van een systeem aan een gebruiker beschikbaar te stellen. Middels de UT vindt kommunikatie plaats tussen de gebruiker en het systeem. Elk systeem dat door mensen gebruikt kan worden heeft een Ul, zo ook bijvoorbeeld een viderecorder en een wasmachine. In dit rapport wordt uitsluitend ingegaan op door software beïnvioedbare Ul's, gebruik makend van beeldschermen, toetsenborden en muizen. Konseptueel wordt in dit rapport de Ul als User Interface een subsysteem van het totale systeem gezien. De schematische weergave 3 hiervan in figuur 1.1 suggereert een Applikatie volledige scheiding van Ul en applikatie. Figuur 1.1 Zoals later zal blijken, is dit wel wenselijk maar niet altijd mogelijk. Er zijn verschillende stijlen Ul. Elke stijl heeft zijn voor- en nadelen. Ook de kwaliteit van een Ul kan verschillen. Dit is vaak afhankelijk van de aandacht die men er aan besteed en dat wordt weer beïnvloed door de belangrijkheid van het systeem. De kwaliteit van een Ul kan echter niet los van het soort systeem en de vaardigheid en ervaring van de gebruiker beoordeeld worden. Voor een beginnend gebruiker is bijvoorbeeld de command language interface (CLI) van MS-DOS niet erg gebruiksvriendelijk. Beheerst men bovendien de Engelse taal niet, dan kan men stellen dat voor zo'n gebruiker het systeem zelfs niet meer bruikbaar is. Een ervaren gebruiker kan echter vaak heel goed uit de voeten met MS-DOS en allerlei gebruiksvriendeljke lagen er om heen worden dan nauwelijks op prijs gesteld. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third parties in any form is not allowed without written consent

15 a

16 LOGOS DINAMO 20-A, blz 3 Industriële Automatisering Het is niet eenvoudig om een goede Ul te maken. Het gebruik van hulpmiddelen daarbij is onontbeerlijk. Met zogenaamde Toolkits en User Interface Management Systems kan men op eenvoudiger manier een Ul maken, maar ook het gebruik van deze hulpmiddelen is niet altijd even gemakkelijk. Eén van de redenen is, dat men bij het maken van een Ul, met name een grafische Ul, te maken krijgt met objekt-gericht programmeren. Een Ul is namelijk vaak opgebouwd uit afzonderlijke objekten waardoor een objekt-gericht ontwerp bij uitstek geschikt is. Deze objekt-gerichte benadering is nog niet zo ingeburgerd in de huidige manier van werken. Een gebruiker zal in de regel met meerdere applikaties werken. Als elke applikatie zijn eigen, specifiek voor die applikatie gemaakte, Ul heeft, hoe goed dan ook, dan is dat voor een gebruiker niet plezierig. Het is een goede zaak als op één hardware platform (bij voorkeur zelfs alle platforms binnen een organisatie) de applikaties een zelfde gezicht hebben. Dit betekent niet dat alle Ul's gelijk moeten zijn, maar dat de Ul's gebaseerd zijn op een model waarin een aantal interaktie-vormen zijn vastgelegd. Een mooi voorbeeld is de Apple Macintosh. Dit systeem kent een aantal interaktieve objekten (windows, buttons, etc.) waarvan het gedrag binnen elke applikatie hetzelfde is. De beoordeling van de kwaliteit van een IJI is uiteindelijk aan de gebruiker. De ontwikkelaar kan nog zo trots zijn op bijvoorbeeld het verzorgen van window management, de gebruiker ervaart wefficht het over elkaar plaatsen van rechthoeken op het beeldscherm als onbegrijpelijk en onzinnig. Het maken van een kwalitatief goede Ul is geen doel op zich. Het doel is uiteindelijk van ekonomische aard. Een goede Ul zal tot gevolg hebben dat, de training minder tijd kost en het systeem doelmatiger gebruikt kan worden, resulterend in aanzienlijke kostenbesparingen 1. Dit rapport beoogt enig zicht te geven in de diverse Ul-stijlen en een aantal daarmee verband houdende zaken. Het hoofddoel is om een goede basis te leggen voor een verantwoorde keuze van een Ul. In hoofdstuk 2 wordt eerst uitgelegd waar het bij gebruiksvriendelijke systemen nu eigenlijk om gaat. In hoofdstuk 3 en 4 wordt vervolgens de konventionele UT en de moderne Ul behandeld. 'Voor de meeste PC-pakketten zijn de kosten van een opleiding hoger dan de kosten van de software, nog afgezien van het tijdverlies dat - al ploeterend - tijdens de aanloopfase optreedt. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third partjes in any form is not allowed without written consent

17 a 1

18 LOGOS DINAMO 20-A, blz 4 Industriële Automatisering In hoofdstuk 5 wordt een overzicht gegeven van de hulpmiddelen die de ontwerper van een Ul ter beschikking staan. Nadat in hoofdstuk 6 in het kort een toekomstverwachting geschetst is, worden in hoofdstuk 7 alle zaken die bij de keuze van een Ul van belang zijn nog eens op een rijtje gezet. Een lijst van recente referenties is opgenomen als bijlage. Uitspraken en konklusies die extra aandacht verdienen, worden in een box weergegeven. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third partjes in any form is not allowed without written consent

19 LOGOS DINAMO 20-A, blz 5 Industriële Automatisering 2 GEBRUIKS VRIENDELIJKHEID In dit hoofdstuk komen een aantal zaken aan de orde die met gebruiksvriendelijkheid van systemen te maken hebben. Het een en ander nog niet direkt geprojekteerd op bestaande Ul's. Er mag echter verondersteld worden dat bestaande Ul's gebaseerd zijn op deze principes, binnen de mogelijkheden die de huidige hardware biedt. Gebruiksvriendelijkheid is niet bepaald een absoluut begrip. Wat de een akseptabel vindt, is het voor de ander niet, vaak afhankelijk van materiekennis en ervaring. In het algemeen kan men dan ook stellen dat de mate van gebruiksvriendelijkheid van een systeem slechts van toepassing kan zijn op een bepaalde kategorie gebruikers. Een gebruiker kan ook aanvankelijk zeer tevreden zijn met een systeem om na verloop van tijd bijvoorbeeld de 'uitvoerige' vraagstelling van het systeem overbodig te gaan vinden. In de volgende paragrafen komen eerst een aantal hoofdzaken aan de orde gevolgd door een groot aantal regeltjes die voor de ontwerper van een systeem van belang zijn. Deze regels kunnen deels afgeleid worden uit deze hoofdzaken. 2.1 Intuïtiviteit De belangrijkste eigenschap van een lii is de mate waarin de gebruiker intuïtief aanvoelt hoe het systeem bediend moet worden. Het moet de gebruiker in alle omstandigheden duidelijk zijn wat er van hem verwacht wordt en wat de keuzemogelijkheden zijn 1. Als de komplexiteit van dien aard is dat de Ul niet alles duidelijk kan maken, dan moet in iedere geval duidelijk zijn hoe men tot de noodzakelijke informatie kan komen (HELP-funktie). 1 De Macintosh IJlE is wat dat betreft erg goed. Echter ook niet in alle gevallen. Het is bijvoorbeeld niet eenvoudig om zelf uit te vinden dat floppies uit de machine gehaald kunnen worden door ze in de 'vuilnisbak' te stoppen. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third parties in any form is not allowed without written consent

20 1

21 LOGOS DINAMO 20-A, blz 6 Industriële Automatisering Belangrijk is dat het konceptuele model van het systeem goed tot uiting komt in de Ul en dat het mentale model dat de gebruiker van het systeem vormt hier zo veel mogelijk mee overeenstemt. Het mentale model van een systeem is de manier waarop men denkt dat het systeem in elkaar zit en zich gedraagt. Dit model behoeft niet korrekt te zijn en zal ook in de loop der tijden evolueren. Alle akties van een gebruiker komen voort uit dit mentale model. Dit mentale model vormt zich in de regel bij de introduktie van een systeem en zon iirn -odukde dient dan ook zorgvuldig te verlopen. Aansluiting op de belevingswereld van de gebruiker is van essentieel belang. Vooral voor de beginnende gebruiker is intuïtiviteit van vitaal belang en vaak doorslaggevend voor het sukses van een systeem 1. Vele andere eisen die men aan een systeem kan stellen zijn hiervan afgeleid, zoals overzichtelijkheid en begrijpelij kheid. Men zal in de Ul de gebruiker moeten aanspreken met woorden en symboliek die voor hem bekend zijn. De gebruiker moet zich 'thuis' voelen. Alhoewel bijvoorbeeeld het Macintosh simulatieprogramma STELLA een uitstekend programma is om massa-veer-systemen door te rekenen, is er voor de ingenieur toch een barrière omdat het programma uitsluitend terminologie hanteert die met systemen zoals voorraadsystemen en financiële systemen te maken hebben. 2.2 Konsistentie Een onder alle omstandigheden ideale Ul is niet eenvoudig te verwezenlijken. Door allerlei randvoorwaarden moeten er vaak keuzes gemaakt worden die minder ideaal zijn. Dit betekent dat aan de voorwaarde van de vorige paragraaf niet altijd voldaan kan worden. Het is dan belangrijk dat bepaalde keuzes binnen een systeem of een familie van systemen konsistent aangepakt wordt. De energie die een gebruiker dan moet stoppen in het doorgronden van een nietintuïtieve handeling gaat dan in ieder geval niet verloren. 1 Tijdens de demonstratie van een softwarepakket aan een bedrijf, en wel aan de direkteur en een aantal van zijn medewerkers, werd de direkteur uitgenodigd om aan de computer plaats te nemen om het pakket eens te proberen. Elke idioot kon het immers. De man deed het, maar uit de vernietigende blik in zijn ogen bleek wel dat er een groot risiko genomen werd. De man was namelijk doodsbang om in het front van zijn troepen af te gaan. Het tegendeel bleek gelukkig waar te zijn. Moeiteloos kon hij de dialoog volgen en nooit is een deal zo gemakkelijk geweesl Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third parties in any form is not allowed without written consent

22 t.7*.. - -» ,--.-,- ' , - r

23 LOGOS DINAMO 20-A, blz 7 Industriële Automatisering Zo kent de Macintosh Ul bijvoorbeeld de koncepten dubbel-klikken (openen) en shift-klikken (uitbreiden van een selektie). Dit zijn handelingen die men even moet aanleren. Als men ze eenmaal kent, dan blijkt dat bij elk Macintosh programma hetzelfde koncept toepasbaar is. Deze konsistente aanpak is waarschijnlijk ook de reden dat de gemiddelde Macintosh-gebruiker aanzienlijk meer programmas gebruikt dan de gemiddelde PC-gebruiker'. 2.3 Anticipatie Gebruiksvriendelijkheid heeft niet uitsluitend te maken met intuïtiviteit en konsistentie. Anticiperen op door de gebruiker gewenste kommunikatiemogelijkheden is ook van belang. Neem als voorbeeld een programma voor de analyse van een balk op meerdere steunpunten. Als dat programma altijd netjes voor elk veld naar de E, 1 en A vraagt (heel duidelijk en erg konsistent) dan gaat de ontwerper voorbij aan het feit dat die waarden vaak voor alle velden gelijk zijn. Het ontbreken van dat beetje extra gebruikersgemak kan op den duur leiden tot irritatie. Dit facet van gebruiksvriendelijkheid is minder eenvoudig te verwezenlijken. Het gaat nu niet alleen meer om een 'nette Ul, maar het gaat erom om op elk moment de juiste keuzes ter beschikking te stellen. Het aantal handelingen dat een gebruiker moet verrichten om zijn doel te bereiken, dient bij voorkeur minimaal te zijn. Als men de HI separaat ziet van de applikatie, dan is een beoordeling van de mate van anticipatie niet zo zeer de beoordeling van de Ul maar meer van de applikatie en de manier waarop van de Ul gebruik gemaakt wordt. 2.4 Performance In de regel zal een systeemontwerper niet altijd in de gelegenheid zijn om wat performance betreft aan alle wensen te voldoen. De hardware-omgeving ligt vaak vast en ook de snelheid van de hulpmiddelen is een beperkende faktor waar men vaak niet onder uit kan. 1 Volgens "Diagnostic Research" gebruikt de MS-DOS gebruiker gemiddeld 3,7 applikaties op zijn machine en is hij bekend met 10,3 applikaties. Daarentegen zijn die getallen bij de gemiddelde Macintosh gebruiker 5,8 en 16,3. Andere bronnen spreken zelfs van een veel ongunstiger verhouding voor MS-DOS. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third parties m any form is not allowed without written consent

24 - - - lip OL ( i - - s-, » *. *- - - _..ç_*_ - - * _ _* - : 4* i t, r - I_ :Tr_ 77

25 LOGOS DINAMO 20-A, blz 8 Industriële Automatisering Het belang van een snelle responsie wordt nog wel eens onderschat. Er is echter gebleken dat lineair verlopende wachttijden exponentieel verlopende doorlooptijden tot gevolg kunnen hebben. Dit heeft te maken met het korte termijn geheugen van de mens en het vasthouden van de aandacht. In de regel: hoe sneller hoe beter. Er zijn echter gevallen waar een vertraging nodig is om de gebruiker ervan te overtuigen dat er wat gebeurt! 2.5 Ontwerpregels Uit de in de vorige paragrafen behandelde hoofdpunten kunnen een aantal hulpregeltjes voor de ontwerper afgeleid worden. Gelukkig is wat de meeste regels betreft het een kwestie van 'een open deur intrappen', aangezien er tegenwoordig heel wat aandacht aan gebruiksvriendeljkheid gegeven wordt. ontwerp een Ul met de beoogde gebruikers in gedachten de gebruiker moet te allen tijde weten wat het systeem doet en hij moet steeds het gevoel hebben dat hij de besturing in handen heeft objekten en bewoordingen moeten aansluiten op de belevingswereld van de gebruiker Ul's gebaseerd op een metafoor (zoals de 'desktop' bij de Macintosh) zijn aan te bevelen, maar het moet wel een metafoor zijn die de gebruiker aanspreekt wees konsistent op alle nivo's laat de gebruiker niet eerst manuals behoeven te lezen; men wil in de regel nieuwe software leren kennen door het te gebruiken besteed aandacht aan help-informatie geef geen gelegenheid om fouten te maken; zorg er bijvoorbeeld voor dat illegale menukeuzes niet gemaakt kunnen worden als er een moment komt dat de gebruiker moet wachten, laat het hem dan weten laat de gebruiker liever iets aanwijzen dan invoeren geef altijd een UNDO mogelijkheid geef de gebruiker de gelegenheid de omgeving te konfigureren (op VTterminals wil bijvoorbeeld de één zwart op wit werken terwijl een ander uitsluitend met een wit op zwart beeld wil werken) Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third parties in any form is not allowed without written consent

26 1

27 LOGOS DINAMO 20-A, blz 9 Industriële Automatisering geef de gebruiker 'bypass' mogelijkheden, d.w.z. geef de ervaren gebruiker een optie om snel 'ergens' te komen geef de gebruiker het gevoel dat hij kontrole heeft over de kommunikatie met het systeem bescherm de gebruiker tegen opdrachten met vèrstrekkende gevolgen gebruik vriendelijke, positieve taal; gebruik geen kreten zoals FATAL ERROR vermijd humoristische of bestraffende foutmeldingen probeer een natuurlijke vorm van kommunikatie te vinden; een MS-DOS boodschap zoals "Abort, Retry, Fail?" is NIET natuurlijk beperk bij het gebruik van kleuren het aantal kleuren Bovenstaande lijst kan nog op vele manieren aangevuld worden. Voor gedetaileerde informatie wordt verwezen naar [ 19]. Voor een systeem van enige omvang dient bij het ontwerp van de Ul een grafisch ontwerper betrokken te worden. Van oudsher doet de systeemontwerper dit er wel even bij, maar hij bezit maar zelden de juiste bekwaamheden. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third partjes in any form is not allowed without written consent

28

29 LOGOS DINAMO 20-A, blz 10 Industriële Automatisering 3 DE KONVENTIONELE USER INTERFACE In dit hoofdstuk worden de Ul-stijlen behandeld die al vele jaren ingeburgerd zijn. Dit hoeft niet te betekenen dat deze wat oudere stijlen ook verouderd zijn. Afhankelijk van de soort toepassing kunnen deze konventionele Ul's wel degelijk een bruikbare hedendaagse oplossing bieden. 3.1 Vraag/antwoord Bij de eerste interaktieve systemen (m.b.v. teletype terminals) was de dialoogvorm vaak een vraag/antwoord spel. Het systeem stelde een vraag, al dan niet met een indikatie betreffende te verwachte antwoorden, en de gebruiker typte het antwoord in. Heel duidelijk bepaalde het systeem de akties en de volgorde van akties. Een nadeel van zo'n systeem is dat het vaak moeilijk is om fouten te herstellen. Maar voor bijvoorbeeld eenvoudige rekenprogramma's is het ook tegenwoordig nog een uitstekende manier van interaktie. Voor komplexe systemen is het echter niet bruikbaar. 3.2 Command language Een Command Language Interface (CLI) was en is een veel gebruikte manier van dialoog tussen mens en machine. De mens typt een kommando in (uit een eindige verzameling mogelijkheden) en de machine voert dat kommando uit, bijvoorbeeld: PRINT MYFILE Bij zon CLI-taaltje geeft het eerste woord vaak de aktie aan (een werkwoord) en daarna volgen er een aantal woorden die aangeven waarop de aktie betrekking heeft. Het zijn vooral de operating systems die door hun zeer omvangrijke verzameling opdrachten kiezen voor een CLI-interface als interaktieve interface met de gebruiker (bijvoorbeeld MS-DOS en VMS). Maar ook de grotere applikatieprogramma's, zoals bijvoorbeeld het eindige elementen programma STRUDL, gebruiken vaak een CLI. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third parties in any form is not allowed without written consent

30 S

31 LOGOS DINAMO 20-A, blz 11 Industriële Automatisering Een voordeel van een CLI is dat elke gebruiker zijn eigen subset van de beschikbare kommando's kan aanleren. Menig nieuwe gebruiker van VMS zal weillicht veronderstellen dat hij VMS kent, omdat hij de kommando's zoals COPY, DIR, TYPE, etc. onder de knie heeft. Hij hoeft zich in de regel niet druk te maken over de veelheid van overige kommando's als hij die toch niet nodig heeft, maar indien nodig, kan hij zijn 'vocabulary' uitbreiden. Belangrijk is te realiseren dat vaak in komplexe systemen de funktionaliteit intern in kommando's' uitgedrukt wordt. Daardoor kan voor de systeemontwerper een CLI een eenvoudige, voor de hand liggende, oplossing zijn. Hedentendage verliezen deze interfaces toch enigszins aan populariteit. Een goede CLI vereist in ieder geval een uitgebreide on-line HIELP-faciliteit. Een natural language interface kan als variant van een CLI gezien worden. Hierbij wordt in een taal, zoals Nederlands of Duits, een opdracht aan de machine gegeven en de machine probeert daarna de opdracht te 'begrijpen' en uit te voeren. Afgezien van de moeilijkheid voor het systeem om de opdracht goed te interpreteren, is het ook voor de gebruiker in de regel door het vele typewerk geen aantrekkelijke vorm van kommunikatie. Het belang van deze interface is dan ook niet zo groot. 3.3 Menu's Deze interaktie-stijl wordt vaak gebruikt als men uit een aantal mogelijkheden een keuze moet maken. Alle keuzemogelijkheden worden op het beeldscherm getoond, gebruik makend van het gehele beeldscherm, en de gebruiker kiest één van die mogelijkheden. Dit is vooral voor beginnende gebruikers erg aantrekkelijk. In de praktijk zal een applikatie behalve menu's ook van andere vormen van kommunikatie gebruik maken. De diverse Videotex- sy stemen, zoals het openbare Viditel-systeem van de PIT, zijn gebaseerd op menu-keuzes. De soms zeer lange weg die men moet afleggen om via submenu's uiteindelijk tot resultaten te komen kan frustrerend zijn. Er zijn soms shortcuts mogelijk, maar dat betekent dan weer dat er meer kennis benodigd is. Konsistente en betekenisvole groepering van funkties is soms moeilijk [ 1 9]. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third partjes in any form is not allowed wilhoul written consent

32 F,

33 LOGOS DINAMO 20-A, blz 12 Industriële Automatisering 3.4 Formulieren Het is niet altijd mogelijk uitsluitend met menu's te werken. Vaak moeten er niet alleen keuzes gemaakt worden, maar moeten er ook gegevens ingevoerd worden. Het 'formulier' is hiervoor zeer geschikt. Het konventionele formulier bestaat uit een aantal blokjes op het beeldscherm, zie bijvoorbeeld fig llevcode 1 RWS FirmNaam P1aks 1Rijkswakerskk DEN HAAG Figuur 3.1 Met behulp van tab- of cursor-toetsen is men in staat om naar elk gewenst veld te gaan en daar een waarde in te typen. Een bekende toepassing van formulieren is de kommunikatie van IBM-terminals met mainframes. Bij deze vorm van kommunikatie wordt altijd een geheel 'beeldscherm' verzonden en een dialoog via formulieren is voor de hand liggend. Figuur 3.2 laat een wat moderner formulier zien, waarin de velden m.b.v. een muis aangewezen worden. Indents Left: 1.481c Right: O.071c Para grap h 3P0L11I9 Line: Before: 4 p1 (LoKi) [canceij First: filter: 4pt [nppi!j1 E Page Break Belore E Une Numb?rfflq LII Keep With NeHt I1 E Keep Iiiies Together [ Tabs... ] [orders...] [Position... ] Figuur 3.2 Op dit formulier kan men een aantal manieren van invoer onderscheiden: direkte akties (rechthoeken met afgeronde hoeken, b.v. Cancel) oproepen van vervolgformulieren (b.v. Tabs... ) Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to t.hird partjes in any form is not allowed without written consent

34 LOGOS DINAMO 20-A, btz 13 Industriële Automatisering invulvelden (rechthoeken, b.v. Left Indent) aan/uit schakelaars (vierkantjes, b.v. Keep Lines Together) Bij deze modernere formulieren spreekt men veelal van dialoog-boxen. Er gebeurt namelijk meer dan alleen maar velden invullen. In zon dialoog-box kan men verder nog aantreffen: radio-buttons, een aantal aan/uit schakelaars waarbij het aanzetten van een schakelaar automatisch tot gevolg heeft dat de andere schakelams uitgezet worden keuze windows met scrollable inhoud. Aangezien het aantal onderdelen van een formulier soms erg groot kan worden, wordt er ook gebruik gemaakt van ruimte besparende manieren zoals pop-up of drop-down elementen. Dit is furiktioneel gezien identiek aan een sub-formulier. Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third partjes in any form is not allowed wiüiout written consent

35

36 LOGOS DINAMO 20-A, blz 14 Industriële Automatisering 4 DE MODERNE USER INTERFACE De moderne UJ kenmerkt zich door het geringe aantal feiten dat men behoeft te kennen voordat men er redelijk mee kan werken. Bij een moderne Ul denkt men al gauw aan een grafische Ul (afgekort GUI) zoals bij de Macintosh. Bijna het gehele hoofdstuk gaat inderdaad over grafische Til's. Alleen in paragraaf 4.3 wordt nog even aandacht geschonken aan niet-grafische Ul's. 4.1 Elementen van een GUI De grafische Ul staat ook bekend als een WTIvIP-interface, d.w.z. een interface gebaseerd op Windows, Icons, Menus en een Pointing device. Deze Ul's zijn vooral in opkomst geraakt bij de komst van de Apple Macintosh in Het oorspronkelijke koncept werd echter geïntroduceerd in 1981 door Xerox met het uitbrengen van de 8010 "Star'. Met een GUI associeert men in de regel: 'bitmapped' beeldscherm waarop je precies ziet wat op de printer komt (what you see is what you get) veelvuldig gebruik van ikonen estetisch verantwoorde opbouw van het beeld 'direct manipulation' (zie 4.2.3) van elementen die op het scherm zichtbaar zijn selektie van objekten alvorens de aktie gekozen wordt; dit vooral in het kader van het zo veel mogelijk 'modeless' werken (zie 4.2.4) standaard elementen zoals menu's en windows, konsistent gebruikt in alle applikaties aanwezigheid van een applikatie interface eenvoud en plezierig gebruik Bij een GUI zijn vooral de windows en menu's essentieel. Een pointing device is nuttig maar niet persé nodig. Zo gaan de OS/2 Presentation Manager en MS- Windows op de PC niet uit van een muis om menukeuzes te maken, maar van de Alt-toets en de pijitjes-toetsen. De muis is optioneel. Ook het gebruik van ikonen is niet echt essentieel. Zo staat de Macintosh-interface toe dat een directory-window ôf plaatjes ôf text laat zien. De ervaren gebruiker geeft dan in de regel de voorkeur aan text! Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to third partjes in any form is not allowed without written consent

37 LOGOS DINAMO 20-A, blz 15 Industriële Automatisering HetWindow Om het gemakkelijker te maken om met meerdere taken of deeltaken gelijktijdig om te gaan, wordt het beeldscherm opgedeeld in rechthoekige gebiedjes, windows genaamd. Een window kan weer opgevat worden als een miniatuur scherm en kan dan ook weer opgedeeld worden. Aangezien een beeldscherm maas beperkte afmetingen heeft, wordt het overlappen van windows vaak toegestaan. Dit resulteert dan in windows die soms gedeeltelijk of in het geheel niet meer zichtbaar zijn. Zie figuur 4.1 voor een voorbeeld van een deel van het Macintosh beeldscherm. I osoft Word Tr Figuur 4.1 Evenals bij elk objekt van een GUI, kan een window door een ikoon voorgesteld worden. Windows kunnen van een bepaalde klasse zijn. Windows van dezelfde klasse worden voor hetzelfde doeleinde gebruikt. Voorbeelden van klassen zijn: file directory window (het window bevat dan uitsluitend files die zich in een bepaalde directory bevinden) t,' Copyrights: Reproduction, utilization or disciosure to ihird partjes in any form is not allowed without written conserit