Loverboyslachtoffers. Een onderzoek naar de begeleiding van speciale cliënten, die een speciale aanpak verdienen

Transcriptie

1 Loverboyslachtoffers Een onderzoek naar de begeleiding van speciale cliënten, die een speciale aanpak verdienen Namen afstudeerleden: Eveline van Wessem (455763) Sharon Litjens (448933) Organisatie: Opdrachtgever: Projectbegeleider: Opleiding: Faculteit: Instituut: Begeleidende docent: Gastenhof Frieda Hoogendoorn René Andriessen Pedagogiek Gezondheid, gedrag en maatschappij Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Conny Stolk Nijmegen, mei 2013

2 Loverboyslachtoffers Een onderzoek naar de begeleiding van speciale cliënten, die een speciale aanpak verdienen Eveline van Wessem Sharon Litjens 2

3 Colofon Gegevens studenten Eveline van Wessem ( Eveline_vanwessem@hotmail.com Sharon Litjens sharonlitjens@gmail.com Gegevens opdrachtgever Gastenhof Wilhelminalaan BJ Maasbracht Tel: Frieda Hoogendoorn Stagecoördinator René Andriessen Projectbegeleider Gegevens opleiding Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Gezondheid, gedrag en maatschappij Opleiding Pedagogiek Kapittelweg EN Nijmegen Tel: Conny Stolk Begeleidende docent Gastenhof, 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever 3

4 Voorwoord Voor u ligt een onderzoeksrapport, geschreven in het kader van een afstudeerproject vanuit de beroepstaak Onderzoek en Innovatie van de studie Pegagogiek aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. In opdracht van Gastenhof zijn wij begonnen aan dit project, gericht op de begeleiding en behandeling van loverboyslachtoffers binnen de 24-uurs behandeling van deze organisatie. Met dit onderzoeksrapport hopen wij een bijdrage te kunnen leveren aan de kwaliteit van de zorg, binnen de 24- uurs behandeling bij Gastenhof. Zonder de hulp, interesse en vooral ook betrokkenheid van onderstaande personen had dit onderzoek niet gerealiseerd kunnen worden. Vandaar dat wij willen beginnen met een dankbetuiging aan alle personen die ons direct en indirect hebben gesteund en / of geholpen gedurende ons onderzoek. Allereerst willen wij René Andriessen, onze projectbegeleider, hartelijk bedanken voor de fijne samenwerking. Naast de regelmatige overlegmomenten die wij hebben gehad, hebben wij ook mogen leren van zijn kritische blik, opbouwende feedback en altijd optimistische houding. Daarnaast willen wij Frieda Hoogendoorn, stagecoördinator binnen Gastenhof, bedanken voor het bijwonen van enkele overlegmomenten, het beschikbaar stellen van literatuur en het delen van haar ideeën, visies en kennis over zowel ons onderzoek als het onderwerp loverboys. Ook de groepsleiders, werkzaam binnen cluster Noord, willen wij bedanken. Allereerst gaat ons dankwoord uit naar alle 26 groepsleiders die de moeite en tijd hebben genomen om onze enquête in te vullen. Maar ook de andere groepsleiders, die ons gastvrij hebben ontvangen op de momenten dat wij op locatie bezig zijn geweest met ons onderzoek en hen oprechte interesse in ons onderzoek hebben getoond. Tot slot bedanken wij de gedragswetenschappers en senior groepsleider, met wie wij een interview af hebben mogen nemen. Tevens zijn er binnen de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen ook personen die ons dankwoord verdienen. Allereerst onze docenten Conny Stolk en Jurgen Elfrink, die ons alsmaar hebben uitgedaagd door middel van hun feedback, verfrissende blik en ondersteunende rol. Ook hebben wij gebruik mogen maken van de feedback die onze klasgenoten ons hebben gegeven en de beschikbaarheid van literatuur en studieruimtes binnen onze hogeschool. Eveline van Wessem Sharon Litjens mei

5 Inhoudsopgave VOORWOORD.. 4 INHOUDSOPGAVE. 5 SAMENVATTING. 6 INLEIDING 7 1. ACHTERGROND & PROBLEEMANALYSE.. 8 De organisatie. 8 Theoretisch kader. 8 Het onderzoek en zijn relevantie PROBLEEMSTELLING & ONDERZOEKSVRAGEN.. 15 Probleemstelling 15 Onderzoeksdoelstelling. 15 Onderzoeksvraag.. 15 Deelvragen ONDERZOEKSPLAN & VERANTWOORDING Onderzoeksmodel.. 17 Onderzoeksbenadering. 17 Meet- en onderzoeksinstrumenten ONDERZOEKSRESULTATEN.. 19 Deelvraag Deelvraag Deelvraag Deelvraag CONCLUSIE Conclusie 29 Aanbevelingen VOORUITBLIK AANBEVELINGEN.. 36 Aanbeveling Aanbeveling Aanbeveling Aanbeveling Aanbeveling Nieuwe aanbevelingen EVALUATIE. 38 LITERATUURLIJST. 39 BIJLAGEN. 40 5

6 Samenvatting Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Gastenhof Noord-Limburg in het kader van het afstuderen aan de opleiding Pedagogiek aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Op de behandelgroepen binnen Gastenhof wonen jeugdigen met een licht verstandelijk beperking en daarnaast leer-, psychosociale-, gedrags- en/of psychiatrische problematiek. Deze doelgroep loopt een groot risico om in de handen van een loverboy te vallen. Om een jeugdige te kunnen begeleiden die in het loverboycircuit zit is er kennis nodig. Kennis over de risicofactoren, over de signalen van gedragsverandering wanneer een cliënt in het loverboycircuit raakt en over de stappen die mogelijk zijn binnen Gastenhof. Ons onderzoek is gericht op de groepsleiders die deze cliënten begeleiden. In dit onderzoek wordt de volgende hoofdvraag als fundamenteel uitgangspunt genomen; Hoe kan Gastenhof de kennis die er binnen de organisatie over loverboys en loverboyslachtoffers is, inzetten ten gunste van de begeleiding van de cliënt? Het doel van dit onderzoek is om te inventariseren welke kennis over loverboyproblematiek momenteel binnen Gastenhof bekend is. Naar aanleiding van deze inventarisatie wordt er gekeken naar een manier waarop deze kennis binnen de organisatie ingezet kan worden met betrekking tot de begeleiding van de cliënt. In dit onderzoek zijn de resultaten voortgekomen uit enquêtes die zijn afgenomen bij de groepsleiders en interviews die zijn afgenomen bij andere medewerkers binnen Gastenhof. Tevens is er literatuuronderzoek gedaan over loverboyproblematiek. Wat betekent deze problematiek voor de doelgroep van Gastenhof en hoe gaan loverboys te werk? Er is onderzoek gedaan naar de behoefte aan kennis over loverboyproblematiek bij de groepsleiders en aan welke interventies deze groepsleiders behoefte hebben, passend binnen Gastenhof. Onderzocht is welke kennis over loverboyproblematiek, die binnen de organisatie aanwezig is, ingezet kan worden ten gunste van de begeleiding van de cliënten. Vanuit de onderzoeksresultaten kan op deze vraag beantwoord worden dat er op het gebied van groepsleiders beperkte kennis is. Uit de onderzoeksresultaten is naar voren gekomen dat de groepsleiders bovendien in handelingsverlegenheid komen om kennis op een goede manier in te zetten in de begeleiding. Vanuit de onderzoeksresultaten is een conclusie, die antwoord geeft op de onderzoeksvraag, voortgekomen. Deze conclusie laat zien dat de groepsleiders nu te weinig kennis hebben om hun kennis in te zetten in de begeleiding van de cliënten, bovendien hebben zij geen duidelijke richtlijnen die aangeven hoe zij moeten handelen bij de begeleiding van loverboyslachtoffers. Uit de conclusie zijn aanbevelingen voortgekomen, deze aanbevelingen zijn gericht op drie kernpunten. De kernpunten die als uitgangspunt dienen voor de aanbevelingen, zijn het verbreden en verdiepen van de kennis van groepsleiding over loverboyproblematiek, het aanbieden van richtlijnen en kaders over hoe te handelen in geval van (vermoedelijke) loverboyproblematiek en het actueel maken en behouden van het onderwerp loverboys bij de cliënten. Het eindproduct wordt vooral gericht op het verbreden en verdiepen van de kennis en bovendien het bieden van richtlijnen en kaders voor de werkwijze van groepsleiders. Het eindproduct is gericht op de onderzoeksresultaten die de onderzoeksvraag beantwoorden. Het eindproduct is innovatief omdat dit product nog niet eerder gebruikt is binnen Gastenhof. Uit het onderzoek is gekomen dat er vanuit de medewerkers vraag is naar een dergelijke interventie. Het is een nieuw product, dat nog niet binnen de organisatie ontwikkeld is en bovendien antwoord geeft op de onderzoeksvraag. Het eindproduct en de aanbevelingen zijn besproken, door middel van een presentatie van dit onderzoeksrapport, met medewerkers van organisatie. Na deze presentatie zijn er nieuwe inzichten bijgekomen vanuit de organisatie waarmee de onderzoekers rekening hebben gehouden bij het maken van het implementatieplan. Er is draagvlak gecreëerd, dit is terug te vinden in de vooruitblik. 6

7 Inleiding In dit onderzoeksrapport wordt verslag gedaan over het inventariserend onderzoek met betrekking tot de kennis over loverboys en loverboyslachtoffers die momenteel bekend is binnen Gastenhof. Uit open, ongestructureerde interviews voorafgaand aan het onderzoek is gebleken dat groepsleiders binnen alle 24-uurs behandelgroepen moeilijkheden ervaren in het begeleiden van (potentiële) loverboyslachtoffers. Hierin is naar voren gekomen dat er acties op intuïtie uitgevoerd worden, maar er geen vaste aanpak bekend is. Dit onderzoeksrapport is geschreven met als doel om het onderzoek te verantwoorden, de onderzoeksresultaten te analyseren en presenteren en naar aanleiding hiervan conclusies en aanbevelingen op te stellen. Het onderzoek is gestart in opdracht van Gastenhof. Gastenhof is een instelling die op verschillende gebieden begeleiding biedt aan jeugdigen en hun systeem. De doelgroep van Gastenhof zijn jeugdigen tussen de 4 en 21 jaar met een Licht Verstandelijke Beperking en daarnaast leer-, psychosociale-, gedrags- en / of psychiatrische problematiek. Om het onderzoek af te bakenen is ervoor gekozen om het onderzoek te richten op de 24-uurs behandeling van cluster Noord binnen de organisatie. Allereerst is gekozen voor de 24-uurs behandeling, gezien het probleem hier is gesignaleerd. De 24-uurs behandeling binnen Gastenhof kent verschillende locaties en clusters. Om het onderzoek valide en betrouwbaar, maar ook haalbaar binnen het tijdsbestek te houden, is de keuze gemaakt om het onderzoek enkel in cluster Noord plaats te laten vinden. Cluster Noord kent twee locaties, waar zich op iedere locatie vier behandelgroepen bevinden. In dit onderzoek wordt de volgende hoofdvraag als fundamenteel uitgangspunt genomen; Hoe kan Gastenhof de kennis die er binnen de organisatie over loverboys en loverboyslachtoffers is, inzetten ten gunste van de begeleiding van de cliënt? Het doel van dit onderzoek is om te inventariseren welke kennis over loverboyproblematiek momenteel binnen Gastenhof bekend is. Naar aanleiding van deze inventarisatie wordt er gekeken naar een manier waarop deze kennis binnen de organisatie ingezet kan worden met betrekking tot de begeleiding van de cliënt. Het doel van dit onderzoek is gericht op de groepsleiders, groepsleiders krijgen naar aanleiding van het eindproduct duidelijkheid over hoe te handelen wanneer een cliënt zich in het loverboycircuit bevindt. Dit onderzoeksrapport is als volgt opgebouwd; Voorafgaand aan het onderzoek is een probleemanalyse uitgevoerd, deze probleemanalyse is beschreven in hoofdstuk 1. Hierin is de nodige literatuur met betrekking tot het probleem en de doelgroep in kaart gebracht. Bovendien is aandacht besteed aan relevante informatie met betrekking tot het probleem, zowel binnen als buiten de organisatie. Voorbeelden hiervan zijn acties die op andere organisaties ondernomen zijn, beleving en bevindingen van medewerkers over het probleem en de relevantie van het probleem. Vanuit de probleemanalyse zijn in hoofdstuk 2 de definitieve probleemstelling, onderzoeksdoelstelling en onderzoeksvragen opgesteld. Aan de hand van deze doelstelling en onderzoeksvragen is de onderzoeksaanpak opgesteld, deze wordt ik hoofdstuk 3 beschreven. Hierin is rekening gehouden met onderzoeksmodellen, onderzoeksbenaderingen en verschillende dataverzamelingstechnieken. Na het opstellen van de onderzoeksaanpak, is het onderzoek officieel van start gegaan. In dit onderzoeksrapport worden de onderzoeksresultaten per deelvraag uitgebreid beschreven in hoofdstuk 4. Uit deze onderzoeksresultaten is een conclusie voortgekomen, deze conclusie wordt door middel van het beantwoorden van de hoofdvraag uitgewerkt in hoofdstuk 5. Als gevolg op de conclusie zijn enkele aanbevelingen opgesteld, die antwoord geven op de onderzoeksvraag en de doelstelling van het onderzoek als uitgangspunt bevatten. Tot slot zijn de onderzoeksresultaten en aanbevelingen binnen Gastenhof gepresenteerd. Uit deze presentatie zijn enkele tips, kritische noten en inzichten voortgekomen. In hoofdstuk 6 van dit onderzoeksrapport worden deze bevindingen besproken en wordt er op deze bevindingen geëvalueerd. Tot slot eindigt dit onderzoeksrapport met een evaluatie in hoofdstuk 7. In deze evaluatie wordt het gehele onderzoeksproces geëvalueerd door de onderzoekers. 7

8 1. Achtergrond & Probleemanalyse Voorafgaand aan het onderzoek is er een probleemanalyse uitgevoerd op het probleem. Na open ongestructureerde interviews uitgevoerd te hebben met de opdrachtgever binnen de organisatie, kon er een begin worden gemaakt met de probleemanalyse. Om inzicht te krijgen in het probleem en de factoren die van invloed zijn op het probleem is er gebruik gemaakt van de 5XW+H formule (Migchelbrink 2008, p. 68). Door deze methode te gebruiken is een duidelijk beeld naar voren gekomen over wat het probleem is, wie de betrokkenen zijn en wat er al eerder ondernomen is om dit probleem te verminderen. Daarnaast is er gebruikgemaakt van relevante literatuur en praktijkonderzoek door middel van ongestructureerde open interviews. In dit hoofdstuk wordt de informatie beschreven en de probleemanalyse samengevat aan de hand van een theoretisch kader. Ook zal de relevantie van het onderzoek toegelicht worden. De organisatie Gastenhof is een onderdeel van Koraal Groep. Koraal Groep biedt professionele advisering en ondersteuning aan mensen met een beperking en / of belemmering. Zij doen dit vanuit de persoonlijke vragen en cliënten. Op basis van deze vragen en behoeften bieden zij indien gewenst elke ondersteuning op het gebied van wonen, begeleiding, diagnostiek, behandeling, onderwijs, werken en / of vrije tijdsbesteding. In dialoog met cliënten zetten zij zich in om het unieke van hun persoon tot ontplooiing te brengen en hun leven waardevol te laten zijn. (Koraal Groep, z.d.) Gastenhof is een orthopedagogisch behandelingsinstituut voor kinderen (tussen 4 en 21 jaar) met een licht verstandelijke beperking en daarnaast leer-, gedrags-, psychosociale- en / of psychiatrische problemen. Bovenstaande betekent dat alle jeugdigen die binnen de leefgroepen van Gastenhof wonen een licht verstandelijke beperking hebben. Een licht verstandelijke beperking houdt o.a. in dat de jeugdige een IQ heeft tussen de 50 en 70 of tussen 70 en 85 met een verminderd sociaal aanpassingsvermogen. Bovendien is er regelmatig sprake van de combinatie met een ontwikkelingsstoornis, zoals hierboven beschreven. (Verwijs, Mein, Goderie, Harreveld & Jansma, 2011, p ) Binnen Gastenhof zijn verschillende behandelvormen, namelijk; 24-uurs behandeling, maatschappelijke dienstverlening, ambulante hulp, polikliniek, hulp aan huis, therapie en training, dagbehandeling en naschoolse dagbehandeling. (Gastenhof, z.d.) Vanuit de 24-uurs behandeling binnen Gastenhof is de afstudeeropdracht verkregen. De opdracht is gericht op de begeleiding en behandeling van loverboyslachtoffers binnen de leefgroepen. Gastenhof bestaat uit 2 clusters, cluster- Noord en cluster- Zuid. De afstudeeropdracht valt onder cluster- Noord op de locaties Venlo en Roermond. Cluster-Zuid bestaat uit; locatie Urmond, Simpelveld, Bunde en Landgraaf. Theoretisch kader Uit vooronderzoek is gebleken dat het probleem door veel verschillende factoren beïnvloed wordt. Het probleem is dat binnen de leefgroepen van Gastenhof geen handvatten bekend zijn hoe om te gaan met loverboyslachtoffers en/of meiden die een risicogroep vormen om met loverboys in aanraking te komen. Er is nu geen tot weinig aandacht voor deze problematiek binnen de begeleiding, terwijl in de literatuur naar voren komt dat deze jeugdigen een grote risicogroep vormen voor deze problematiek. Voor meisjes met een laag IQ is een verhoogd risico om loverboyslachtoffer te worden. Dit komt doordat deze meisjes gemakkelijk te beïnvloeden zijn en zich gemakkelijk laten manipuleren. Bovendien kunnen deze meisjes het risico van verschillende situaties niet goed inschatten en kunnen zij de consequenties van hun gedrag niet goed overzien. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 21) De jeugdigen die wonen binnen Gastenhof hebben allen een lichtverstandelijke beperking met daarbij komende problematiek. Voor het classificeren van de verstandelijke beperking volgens de DSM-IV-TR (American Psychiatric Association, 2000) zijn naast het IQ, ook de aanwezige tekorten in het aanpassingsgedrag (sociale vaardigheden, communicatie, zelfredzaamheid, vrije tijd) van belang. In de praktijk wordt het IQ vastgesteld met behulp van gestandaardiseerde tests, maar is er vaak te weinig aandacht voor het systematisch vaststellen van tekorten binnen de verschillende domeinen van functioneren. (Koning & Collin, 2007, p ) 8

9 In de terminologie van de DSM-IV-TR spreekt men van zwakbegaafdheid als het IQ ligt tussen de 70 en de 85 (DSM- IV-TR) en van lichte zwakzinnigheid als het IQ zich tussen de en 70 bevindt. Onder dit niveau is er sprake van matige, ernstige of diepe zwakzinnigheid. (Koning & Collin, 2007, p ) Niet alleen de cognitieve maar ook de sociale ontwikkeling is bij jongeren met LVB anders dan jongeren zonder een LVB classificatie. Jongeren met een LVB lijken moeite te hebben zich te verplaatsen in de ander. Zij hebben moeite de bedoeling van de ander te begrijpen of te anticiperen op het gedrag van die ander. Het vermogen zich letterlijk in de positie van de ander te verplaatsen (te kunnen bedenken wat een ander ziet), maar vooral figuurlijk (te kunnen bedenken wat een ander voelt, of wat een ander zou voelen als ), biedt de mogelijkheid het gedrag van de ander te voorspellen en is daarmee een belangrijke schakel in het sociale proces. (Koning & Collin, 2007, p ) Jongeren met LVB begrijpen, zoals hierboven beschreven, de bedoelingen van anderen vaak niet. Hierdoor zijn deze jongeren een gemakkelijk slachtoffer voor loverboys. Loverboys richten zich vooral op jongeren die sociaal onhandig zijn. De jongeren die binnen Gastenhof wonen, lopen een groter risico dan jongeren die geen licht verstandelijke beperking hebben door hun sociale beperkingen. De jongeren worden begeleid door de groepsleiders, het is van belang voor dit onderzoek om in kaart te brengen hoe de werkwijze van een loverboy beschreven wordt vanuit de literatuur en waar de jongeren binnen Gastenhof vatbaar voor zijn. Dit is een belangrijk aspect om mee te nemen in de beantwoording van de onderzoeksvraag. Jeugdigen met een LVB blijken vooral problemen te hebben met het waarnemen van informatie en bedenken van adequate oplossingen. Bovendien denken jeugdigen met een LVB minder positief over assertieve oplossingen en positiever over passieve en agressieve oplossingen dan jeugdigen zonder een verstandelijke beperking. De problematiek komt vooral tot uiting in een beperkt sociaal aanpassingsvermogen, waardoor het de jeugdigen niet zonder hulp lukt om zich in sociale situaties te handhaven. (Koning & Collin, 2007, p ) Doordat deze jongeren hier moeite mee hebben sluit dit aan bij het probleem waar wij onderzoek naar hebben gedaan. De risicofactoren voor deze doelgroep zijn groot en uiten zich op verschillende manieren. Wie verliefd kan worden, kan slachtoffer worden van een loverboy. In principe kan dus iedereen een slachtoffer van een loverboy worden. Toch zijn er risicofactoren die de kans vergroten om in de handen van een loverboy te komen. Een verhoogd risico bestaat voor kwetsbare jongeren die gemakkelijk beïnvloedbaar zijn en gevoelig zijn voor (onverwachte) aandacht. Deze jongeren hebben vaak een laag zelfbeeld en een problematische achtergrond, maar ook een ingrijpende gebeurtenis maakt iemand kwetsbaar. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 21) Vooral meisjes van 17 jaar zijn voor loverboys aantrekkelijk om binnen te halen. Dit omdat zij binnen een jaar de leeftijd van 18 jaar bereiken, wat betekent dat ze dan in de (vergunde) prostitutie mogen werken. Het is strafbaar om als minderjarige in de prostitutie te werken, er is dan automatisch sprake van mensenhandel? en er hoeft geen dwang te worden aangetoond. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 21) Jongeren met heftig pubergedrag zijn extra kwetsbaar om in aanraking met een loverboy te komen. Pubers hebben namelijk behoefte aan het ontwikkelen van een eigen identiteit en om zich los te maken van hun ouders. Bovendien verandert hun lichaam, jongeren voelen zich hierdoor soms onzeker en ze gaan experimenteren met (het verleggen van) hun grenzen. Hierdoor zijn meisjes in deze fase extra gevoelig voor aandacht van jongens. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 21) Voor meisjes met een laag IQ is een verhoogd risico om loverboyslachtoffer te worden. Dit komt doordat deze meisjes gemakkelijk te beïnvloeden zijn en zich gemakkelijk laten manipuleren. Bovendien kunnen deze meisjes het risico van verschillende situaties niet goed inschatten en kunnen zij de consequenties van hun gedrag niet goed overzien. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 21) Meisjes uit streng religieuze gezinnen hebben een verhoogd risico om in de handen van een loverboy te vallen. Dit komt doordat deze meisjes veel beperkingen krijgen opgelegd, waardoor zij minder goed in staat zijn om hun eigen grenzen te bepalen. Ook meisjes uit een eercultuur zijn een verhoogde risicogroep om in de handen van een loverboy te vallen. Dit komt omdat de eer van de familie op het spel staat als blijkt dat het meisje zich niet zedelijk gedraagt of seks voor het huwelijk heeft gehad. Meisjes uit een eercultuur zijn hierdoor gemakkelijk te chanteren. Loverboys maken misbruik van deze optie door de deze meisjes te verkrachten of seksuele handelingen op beeld vast te leggen. Hierdoor kunnen zij gemakkelijker de fase van isolatie doorslaan en het sociale netwerk van het meisje afsnijden, teruggaan naar haar familie is immers geen optie meer na een dergelijke schande. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 22) 9

10 Bij veel loverboyslachtoffers is sprake (geweest) van een instabiele thuissituatie. Dit kan op verschillende vlakken zijn, bijvoorbeeld een echtscheiding van de ouders, verslavingsproblematiek van een ouder, huiselijk geweld of (seksueel) misbruik. Ook meisjes die (emotioneel) verwaarloosd zijn of te maken hebben (gehad) met hechtingsproblematiek zijn een verhoogde risicogroep. Deze jongeren kenmerken zichzelf veelal door een laag zelfbeeld en zijn hierdoor extra gevoelig voor de aandacht van een loverboy. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 22) Bovenstaand geeft een overzicht van de kenmerken waar een loverboy zich op richt. Deze kenmerken komen overeen met de meiden die binnen de leefgroepen van Gastenhof wonen, en dus een verhoogd risico lopen om in het loverboycircuit te komen. Om cliënten met loverboyproblematiek te kunnen begeleiden is het voor de groepsleiders van belang om inzicht te hebben in de werkwijze van een loverboy. Er zijn voor loverboys verschillende manieren om in contact te komen met (potentiële) slachtoffers. Als een cliënt al vast zit in deze werkwijze van een loverboy kunnen begeleiders verschillende signalen opvangen die gepaard gaan met deze problematiek. De werkwijze van een loverboy laten zien dat het een heel proces is waar een jeugdige in terecht kan komen, van ronselen naar emotionele chantage. Door op de hoogte te zijn van deze werkwijze en signalen kunnen de groepsleiders hun cliënten beter in de gaten houden en alert zijn op dergelijke signalen. Om deze reden wordt hieronder de werkwijze van een loverboy uitgebreid beschreven vanuit een theoretisch kader. Loverboys gaan op veel manieren te werk, de klassieke methode kan opgedeeld worden in vier fasen; ronselen, inpalmen, losweken van sociaal netwerk / isoleren en uitbuiten. Deze methode kan echter continu worden aangepast, er zijn veel variaties in de manier waarop loverboys de methode gebruiken. Soms worden er fasen overgeslagen of sneller doorlopen, soms worden er andere middelen ingezet. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 16) Het begint met ronselen. Ronselen is het zoeken naar en benaderen van een potentieel slachtoffer. Een loverboy ronselt op verschillende locaties zoals op scholen, op straat, in het winkelcentrum, opvangcentra en clubs. Op deze locaties legt de loverboy contact met het potentieel slachtoffer en probeert indruk op haar te maken. Dit doet hij bijvoorbeeld door het showen van een mooie auto, nafluiten of naroepen van een meisje, een praatje maken, complimenten geven, etc. De loverboy gaat in op een behoefte aan aandacht, juist op het moment dat hij ziet dat potentiële slachtoffers kwetsbaar zijn. Soms zetten loverboys meisjes in om voor hem andere meisjes te ronselen. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 16) De loverboy doet alsof hij verliefd is, hij gebruikt verleidingstechnieken om het potentiële slachtoffer in te palmen. Hij overlaadt zijn slachtoffer bijvoorbeeld met veel (en vaak dure) cadeaus en schenkt haar veel aandacht. Het doel van de loverboy is hierbij om het potentiële slachtoffer verliefd te maken. Hierop volgend gaat de loverboy een relatie met zijn slachtoffer aan en heeft het met haar over een mooie toekomst samen. De loverboy doet alsof hij echt om het meisje geeft en dat hij altijd voor haar klaar zal staan. De loverboy voelt precies aan welke zwakke plekken het meisje heeft en hier speelt hij gemakkelijk op in. Een (kwetsbaar) meisje trapt hier vaak in en gaat de relatie met de loverboy aan. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 17) Zodra het meisje verliefd is op de loverboy en de relatie een feit is, isoleert de loverboy het meisje van haar sociale netwerk. Hij zet haar op tegen haar ouders, vrienden en eventuele broers en zussen. Op deze manier zorgt hij ervoor dat het meisje breekt met haar sociale netwerk en ze (emotioneel en financieel) afhankelijk wordt van hem. Soms probeert een loverboy zijn slachtoffer ook afhankelijk van hem te maken door middel van drugs. Wanneer het meisje afhankelijk is van de loverboy en is losgeweekt van haar sociale netwerk, begint de loverboy met het controleren van zijn slachtoffer. Dit doet hij door haar op te wachten of anderen op de uitkijk te laten staan. Vaak geeft hij zijn slachtoffer een mobiele telefoon, waarmee ze ervoor moet zorgen dat ze dag en nacht bereikbaar voor hem is. Bovendien verandert het gedrag van de loverboy, hij wordt onvoorspelbaar en de relatie wordt afgewisseld door fases van haat en liefde. Daarnaast gebruikt de loverboy steeds vaker geweld richting zijn slachtoffer en af en toe komen er ook (groeps)verkrachtingen voor. Doordat het meisje vaak nog zo verliefd is op haar loverboy, praat ze de minder goede kanten van hem goed. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 17) Tot slot is er de uitbuiting. De uitbuiting gebeurt op verschillende manieren. Vaak vertelt de loverboy aan zijn slachtoffer dat hij problemen heeft. Deze problemen verschillen van een schuld die moet worden afgelost tot een vriend die niet lekker in zijn vel zit. Soms vertelt de loverboy zijn slachtoffer dat het tijd wordt dat de dure cadeaus worden terugbetaald. In dit geval of wanneer de loverboy een schuld heeft, moet er dus geld worden verdiend. De loverboy geeft dan aan dat hij wel een manier weet waarop er snel geld verdiend kan worden. Deze manier kan 10

11 prostitutie zijn, maar ook het afsluiten van leningen en (telefoon)abonnementen op haar naam en het dealen of smokkelen van drugs. Wanneer het meisje tegenstribbelt, haalt de loverboy haar over door geweld, (emotionele) chantage en / of dwang te gebruiken. Wanneer de loverboy zegt dat de vriend niet lekker in zijn vel zit, vraagt de loverboy het meisje om zijn vriend op te vrolijken en gezelschap te geven. Ook dit gaat gepaard met dwang, geweld en / of (emotionele) chantage wanneer het meisje tegenstribbelt. Wanneer het meisje bij deze vriend is, moet ze met deze jongen naar bed of wordt ze door hem verkracht. Daarna moet het meisje steeds vaker met anderen naar bed, zodat ze uiteindelijk in de prostitutie kan gaan werken. Tot slot kan de loverboy het slachtoffer ook een mooie toekomst beloven, maar hiervoor is geld nodig. De loverboy stelt dan voor om het slachtoffer eenmalig of voor een korte periode geld te laten verdienen in de prostitutie. Maar wanneer het meisje eenmaal begonnen is, is er geen weg meer terug. De loverboy heeft namelijk een nieuw dwangmiddel; hij kan iedereen vertellen dat zij als hoer werkt. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 17) Tegenwoordig is in het leven van jongeren het gebruik van internet en social media niet meer weg te denken. Op het internet kun je redelijk anoniem te werk gaan, waardoor dit voor loverboys een optimale kans is om een potentieel slachtoffer te vinden. Via internet kunnen loverboys in heel Nederland hun slachtoffers bereiken. Door de opkomst van de Loverboys 2.0 vormen de meiden die binnen Gastenhof op de leefgroep verblijven nu een nog grotere risicogroep om in de handen te komen van een loverboy. Dit omdat de jeugdigen binnen Gastenhof wel een dagbesteding hebben (school, werk, stage, o.i.d.), maar in hun vrije tijd enkel naar buiten mogen indien zij zelfstandigheden hebben verworven binnen de groep. Nu de loverboys 2.0 actief zijn via de social media is de drempel voor loverboys om in contact te komen met onze jeugdigen dus enorm verlaagd. De jeugdigen hebben toegang tot internet op de leefgroep via een groepscomputer en bovendien heeft een groot gedeelte van de jeugdigen een smartphone waarmee zij zonder toezicht van groepsleiding toegang tot social media hebben. De loverboymethode 2.0 kent vier fasen; grooming en hawking, inpalmen, inlijving en uitbuiting. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 18) Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (2012) noemt de definitie van grooming als volgt: Onder grooming wordt verstaan: het door een volwassen persoon (op internetsites) actief benaderen en verleiden van minderjarigen met als uiteindelijke doel het plegen van seksueel misbruik met die minderjarige. Het op zoek gaan naar potentiële slachtoffers kan op een passieve en actieve manier. Volgens Van der Wiele en de Ruiter (2011, p. 59) zoekt het meisje bij passief ronselen zelf contact met onbekende jongens. Ze vinden het interessant om met jongens om te gaan die een criminele levensstijl hebben. Loverboys speuren bij het actief ronselen het internet en diverse locaties af op zoek naar nieuwe slachtoffers. Gekoppeld aan de loverboymethode 2.0, gaan de daders via de passieve manier op zoek naar potentiële slachtoffers door het aanmaken van een profiel op sociale netwerksites. In de meeste gevallen kan dit anoniem of met foutieve (misleidende) informatie. Via dit profiel proberen de loverboys potentiële slachtoffers naar hen toe te lokken. Het eerste contact op het internet vindt vaak plaats door het actief op zoek gaan naar potentiële slachtoffers (actieve ronseling). De loverboy zoekt dan op sociale netwerksites, jongerensites en chatboxen naar hun slachtoffers. Loverboys benaderen dan meerdere meisjes tegelijkertijd en wachten af wie er reageert. Het selecteren van slachtoffers via internet wordt hawking genoemd. Deze naam komt van het rondcirkelen van een havik boven zijn prooi af. De loverboys selecteren hun potentiële slachtoffers vaak op geslacht, leeftijd, (laag) opleidingsniveau, hobby s en een uitdagende profielfoto. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 18) Wanneer het slachtoffer is ingegaan op de grooming en hawking, volgt de fase van het inpalmen. Deze fase kan hetzelfde gaan als de klassieke methode, dan gebruikt de loverboy het internet alleen voor de zoektocht naar zijn slachtoffer. Het internet biedt echter ook andere mogelijkheden voor de loverboy om de fase van inpalmen in te zetten. Zo investeert een loverboy 2.0 niet altijd in het opbouwen van een liefdesrelatie, maar soms ook in het opbouwen van een vertrouwensband tussen hem en het potentiële slachtoffer. Wanneer deze vertrouwensband is opgebouwd, kan de loverboy 2.0 beginnen met het ontlokken van persoonlijke of vertrouwelijke informatie bij het slachtoffer. Ook stelt hij haar seksueel getinte vragen en probeert hij seksueel getinte beelden van haar te krijgen via een webcam. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 18) De ontmoeting tussen de loverboy 2.0 en zijn slachtoffer vindt vaak plaats in de fase van inlijving. Na het opbouwen van de vertrouwensband en een aantal chatsessies spreekt de loverboy 2.0 af met zijn slachtoffer. Bij deze afspraak of na een aantal opeenvolgende afspraken wordt het slachtoffer gedwongen tot seksuele handelingen. Ook 11

12 verkrachtingen, soms door meerdere personen, komen in deze fase voor. Bovendien kan de loverboy 2.0 het slachtoffer chanteren met de informatie of seksueel getinte beelden die hij tijdens de chatsessies heeft verkregen. De loverboy 2.0 belooft dan geheimhouding in ruil voor seksuele handelingen, deze seksuele handelingen gaan steeds een stapje verder. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 19) De uitbuitingsfase behorend bij de loverboymethode 2.0 verschilt niet met de uitbuitingsfase van de klassieke loverboymethode, zoals in de vorige paragraaf beschreven. (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2012, p. 19) Naast de doelgroep zelf; de jeugdigen zijn er meerdere mensen betrokken bij dit probleem. De groepsleiders spelen een grote rol in de begeleiding en behandeling van de jeugdigen. Vanuit een open ongestructureerd interview voorafgaande aan het onderzoek kwam het volgende praktijkvoorbeeld naar voren. In februari 2013 is er een voorgeval binnen de leefgroep in Roermond geweest, waar de groepsleiders een sterk vermoeden hadden dat een jeugdige in een loverboy netwerk verwikkeld was. Dit meisje is uiteindelijk door de politie opgehaald om naar een gesloten inrichting gebracht te worden, hier zit dit meisje nu voor een bepaalde crisisperiode. De groepsleider gaf aan dat de groepsleiders op deze groep al langer het vermoeden hadden dat dit meisje in aanraking was met een of meerdere loverboys, maar dat zij steeds het gevoel hadden hier niet meer mee te kunnen doen dan alleen maar de situatie in de gaten te houden. Na een periode van deze twijfels is de situatie uit de hand gelopen en liep het meisje meerdere dagen per week weg. Uiteindelijk is er bij gedragswetenschapper aan de bel getrokken en zijn via hier de balletjes gaan rollen, binnen een dag was er toen vanuit de rechtbank een machtiging voor een gesloten crisisplaatsing en werd het meisje opgehaald. Vanuit dit praktijk voorbeeld is gebleken dat men wel signaleert maar dat men te laat actie onderneemt. Naast de groepsleiding speelt de organisatie ook een rol binnen dit probleem. Er is een onderzoek geweest vanuit Gastenhof, in samenwerking met twee andere instellingen; Mondriaan Zorggroep en Stichting Jeugdzorg St. Joseph. Volgens Gastenhof, Van Gemert Groep en Stichting Jeugdzorg St. Joseph (2011) was de aanleiding tot onderzoek: Afgelopen decennium is de aandacht voor loverboyproblematiek sterk toegenomen. Daarbij is ook steeds duidelijker geworden in welke vreselijke situaties en dilemma s de slachtoffers veelal terechtkomen Uit dit onderzoek zijn verschillende conclusies gekomen, waaronder het resultaat dat de opvangmogelijkheid van minderjarige loverboyslachtoffers en behandelingsmogelijkheden gemist worden in Nederland. Een schets van de orthopedagogische behandelpraktijk beschreven door Moonen (2006). De zorg in de LVB-instellingen wordt geboden op grond van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten( AWBZ) De behandeling volgt op indicatie. De indicatie wordt afgegeven door een onafhankelijk indicatieorgaan, het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). In april 2003 werd gestart met de functiegerichte indicatiestelling in de AWBZ. Sindsdien wordt de zorg voor mensen met een handicap, inclusief de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, gedefinieerd in zeven zogeheten AWBZ-brede functies. Deze zeven functies zijn: behandeling, activerende begeleiding, ondersteunende begeleiding, verpleging, persoonlijke verzorging, huishoudelijke verzorging en verblijf. (p. 23) Vanuit Gastenhof is er geen specialisatie in de behandeling voor loverboyproblematiek. De LVB jeugdigen worden voor hun psychische problemen met daarbij hun LVB problematiek behandeld en ondersteund. Voor loverboyslachtoffers zijn er wel verschillende organisaties. De organisatie Gastenhof heeft met een organisatie een samenwerkingsverband, deze organisatie heet Meldpunt Helse Liefde in de provincie Limburg. Sinds 10 jaar zijn Stichting Manna, politie Geleen en het algemeen maatschappelijk werk van Stichting Partners In Welzijn binnen de Westelijke Mijnstreek bezig met het project Helse Liefde over loverboyproblematiek. Het hoofdaccent van de samenwerking ligt vooral binnen de gemeente Sittard-Geleen. Hun werk richt zich enerzijds op preventieve activiteiten voor potentiële slachtoffers, ouders, onderwijs en hulpverleners in geheel Zuid Limburg. De visie van het project is om de aanpak van loverboys door samenwerking met verschillende organisaties en instellingen aanmerkelijk te verbeteren. Het project wil dit realiseren door een meldpunt te ontwikkelen. Dit meldpunt zal informatie verzamelen en op waarde vaststellen waarna op meerdere manieren de aanpak van loverboys veelzijdig kan worden uitgevoerd. (Helse Liefde, z.d.) 12

13 Het onderzoek en zijn relevantie Momenteel is er nog weinig onderzoek geweest naar de behandeling en begeleiding binnen leefgroepen van loverboyslachtoffers, met dit IQ. Vanuit onder andere Gastenhof is er een onderzoek geweest naar loverboys, dit omdat er volgens hen behoefte aan was. Aangezien de noodzakelijke keten van het voorkómen van slachtoffers tot straf voor de dader steeds meer schakels gaat omvatten, is het belangrijk een totaalbeeld van de aanpak in Limburg te schetsen. Aan de hand hiervan kan worden ingeschat in hoeverre de organisaties J.J.I. Het Keerpunt en de Jeugdzorg Plusinstelling Icarus (samen de Stichting Jeugdzorg St. Joseph vormend), Gastenhof als onderdeel van de Koraal Groep, en GGZ-instelling Mondriaan meer dan tot nu toe een rol kunnen vervullen in de opvang en behandeling van zowel slachtoffers als daders. Uit contacten met het Openbaar Ministerie, resp. de Veiligheidshuizen, blijkt dat hier behoefte aan bestaat. Gastenhof, Van Gemert Groep en Stichting Jeugdzorg St.Joseph (2011) Vanuit Gastenhof is er een haalbaarheidsonderzoek geweest waaruit de conclusie onder andere is gekomen dat loverboyslachtoffers voor 90% bevinden zich al binnen jeugdzorg. Ook mist er in Nederland goede diagnostiek en behandelingsmogelijkheden voor een open en vrijwillige opvangmogelijkheid van minderjarige slachtoffers. Als laatste komt uit dit onderzoek naar voren dat het gewenst is om preventief te werken. Gastenhof, Van Gemert Groep en Stichting Jeugdzorg St. Joseph (2011) Op deze drie conclusies hebben wij voortborduurt met ons onderzoek. Onze deelvragen sloten aan op deze uitgangspunten. Vanuit deze organisatie is het relevant geweest om hier verder op voort te borduren omdat deze zelf al een onderzoek gestart was. Door bovenstaande aan te halen wordt duidelijk gemaakt dat er op het gebied van de behandeling van Loverboyslachtoffers in Nederland weinig bekend is. Dit zou dus betekenen dat Gastenhof een grote stap maakt in de concurrentiemarkt van de sector Jeugdzorg, wanneer door dit onderzoek een relevant product ontwikkeld kan worden met betrekking tot de manier waarop groepsleiding met loverboyslachtoffers om dient te gaan. Van der Wiele en de Ruiter beweren dat gedwongen prostitutie al eeuwen voor komt in Nederland. Het verschijnsel van loverboys is relatief nieuw. In 1985 werd het begrip voor het eerst gebruikt. De term wordt verbonden aan zaken waarin meiden het slachtoffer worden van gedwongen prostitutie door jonge mannen. (Wiele & Ruiter, 2011, p. 20) Jongeren van deze generatie groeien op in een samenleving waarbij technologische ontwikkelingen zich zover hebben geïntegreerd dat technologie, waaronder social media, een steeds grotere rol speelt in het dagelijks leven. Door de steeds grotere rol van social media in het dagelijks leven, gebruiken loverboys deze snelle en anonieme weg steeds vaker om contact te leggen met potentiële slachtoffers. Deze loverboys worden tegenwoordig in het nieuws gebracht onder de naam Loverboys 2.0. (Jeugdzorg Compleet, z.d.) De opdrachtgever gaf tijdens een ongestructureerd interview aan dat er binnen Gastenhof heel veel kennis, op verschillende niveaus, bekend is over loverboys en loverboyslachtoffers. Ondanks dat deze kennis volgens de opdrachtgever op veel niveaus aanwezig is, is het onduidelijk welke kennis, hoeveel kennis en hoe deze kennis benut wordt. Er is dan ook geen standaard actieplan bekend voor groepsleiders over het begeleiden en behandelen van loverboyslachtoffers. Om een direct voorbeeld te kunnen geven, beschrijven wij casus Rianne 1. Rianne is in juni 2012 komen wonen op de leefgroep in Venlo. Rianne is een ex-loverboyslachtoffer. Er is toen opgemerkt dat er in de begeleiding van Rianne wel aandacht aan haar verleden in het loverboycircuit is geschonken door middel van gesprekken over de ervaringen die de zij heeft meegemaakt, maar deze problematiek is toen niet in de behandeling mee genomen. Over deze problematiek was zowel in het behandelplan van Rianne, als in haar Individueel Ontwikkel Plan, niets opgenomen. Dit voorbeeld laat zien dat er dus geen preventieve acties worden gezet op de begeleiding / behandeling van meiden die risico lopen of uit het loverboycircuit komen. De aandacht voor deze problematiek is binnen de leefgroepen dus nihil. Hieruit is geconcludeerd dat de kennis m.b.t. deze problematiek die binnen Gastenhof aanwezig is, onvoldoende effectief wordt toegepast binnen de behandeling op de leefgroepen van Gastenhof. 1 Wegens privacyredenen is in dit geval gekozen voor een fictieve naam. 13

14 Gastenhof is een orthopedagogisch behandelinstituut voor kinderen (tussen de 4 en 21 jaar) met een licht verstandelijke beperking en daarnaast leer-, gedrags-, psychosociale- en/of psychiatrische problemen. (Gastenhof, z.d.) Bovenstaande betekent dat alle jeugdigen die binnen de leefgroepen van Gastenhof wonen een licht verstandelijke beperking hebben. Een licht verstandelijke beperking houdt o.a. in dat de jeugdige een IQ heeft tussen de 50 en 70 of tussen 70 en 85 met een verminderd sociaal aanpassingsvermogen. Bovendien is er regelmatig sprake van de combinatie met een ontwikkelingsstoornis, zoals hierboven beschreven. (Verwijs, Mein, Goderie, Harreveld & Jansma, 2011, p ) De jeugdigen binnen deze organisatie lopen een risico om slachtoffer van loverboys te worden, vanwege hun beperking en/of problematiek. Dit omdat hun sociale en emotionele ontwikkeling een achterstand heeft, ze zijn mentaal jonger dan hun kalenderleeftijd en gemakkelijk te beïnvloeden. Deze doelgroep vindt het moeilijk om zich consequenties van hun en andermans gedrag te overzien. (Wiele & Ruiter, 2011, p. 42) Van der Wiele en de Ruiter (2011, p. 42) schrijven het volgende: Loverboys hebben er baat bij dat hun meisje niet al te slim en ontwikkeld is. Er zijn zaken bekend waarbij loverboys de meiden testen op hun verstandelijke vermogens. In de vorm van een rekentest, bijvoorbeeld. Uit bovenstaand citaat komt naar voren dat loverboys bewust op zoek gaan naar meiden met kenmerken die de jeugdigen die binnen Gastenhof wonen laten zien. Het is voor het onderzoek en de betrokkenen vanuit Gastenhof relevant dit te signaleren en zo goed mogelijk op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen met betrekking tot loverboys. 14

15 2. Probleemstelling & Onderzoeksvragen Probleemstelling Uit onze probleemanalyse is naar voren gekomen dat binnen de leefgroepen van Gastenhof geen handvatten bekend zijn hoe om te gaan met loverboyslachtoffers en/of meiden die een risicogroep vormen om met loverboys in aanraking te komen. Er is nu geen tot weinig aandacht voor deze problematiek binnen de begeleiding, terwijl uit het literatuuronderzoek blijkt dat de jeugdigen van Gastenhof een grote risicogroep vormen voor deze problematiek. Ook is uit de probleemanalyse gebleken dat er geen standaard manier van handelen binnen de leefgroepen is, op het moment dat er een loverboyslachtoffer woonachtend is. In de probleemanalyse is naar voren gekomen dat loverboys hun slachtoffers steeds gemakkelijker kunnen benaderen, door middel van de methode Loverboys 2.0. Dit zorgt ervoor dat de cliënten binnen Gastenhof een nog groter risico vormen om in het loverboycircuit terecht te komen. Hieruit komt naar voren dat de loverboys hun werkwijze steeds meer ontwikkelen, het is van belang dat deze ontwikkelingen dan ook binnen de organisatie bekend zijn en blijven. Tot slot is in de probleemanalyse naar voren gekomen dat er volgens de projectbegeleider binnen Gastenhof wel kennis aanwezig is over loverboyproblematiek, maar dat er echter niet bekend is welke kennis er op welk niveau aanwezig is en hoe deze kennis wordt ingezet bij de behandeling van de cliënten. In de probleemanalyse wordt beschreven dat de groepsleiders direct in contact staan met de cliënten en de begeleiding van de cliënten. Het is voor het onderzoek van belang om erachter te komen welke kennis de groepsleiders hebben en hoe deze kennis ingezet kan worden in de begeleiding van de cliënten. In overleg met de projectbegeleider is de volgende probleemstelling tot stand gekomen; De kennis die binnen de organisatie over loverboys en loverboyslachtoffers bekend is, wordt momenteel niet structureel ingezet in de begeleiding van de jeugdigen die woonachtig zijn op de leefgroepen. Er is geen vaste handelingsmethode die uitgevoerd kan worden, wanneer er (een vermoeden van) loverboyproblematiek gesignaleerd wordt door de groepsleiders. Onderzoeksdoelstelling Als doel van het onderzoek is vastgesteld dat de kennis die over deze problematiek binnen Gastenhof bekend is, ook daadwerkelijk benut moet gaan worden in de begeleiding van de jeugdigen. Uit de probleemanalyse is naar voren gekomen dat de organisatie te maken heeft met een doelgroep die een verhoogd risico bevat om met het loverboycircuit in aanraking te komen, hier zal dan ook naar gehandeld moeten worden. Het is, voor de begeleiding van deze risicogroep, van belang dat de groepsleiders weten hoe ze moeten, mogen en kunnen handelen op het moment dat deze problematiek gesignaleerd wordt. Vanuit de probleemanalyse en probleemstelling, is de volgende onderzoeksdoelstelling opgesteld; Het inzichtelijk maken van de kennis over loverboys en loverboyslachtoffers die nu bekend is binnen de organisatie. Naar aanleiding van deze inventarisatie komen tot een product dat de organisatie handvatten geeft om deze kennis te kunnen toepassen ten gunste van de begeleiding van de cliënt. Onderzoeksvraag Naar aanleiding van de probleemstelling en onderzoeksdoelstelling, is ervoor gekozen om de volgende onderzoeksvraag centraal te laten staan tijdens het onderzoek; Hoe kan Gastenhof de kennis die er binnen de organisatie over loverboys en loverboyslachtoffers is, inzetten ten gunste van de begeleiding van de cliënt? 15

16 Deelvragen De volgende deelvragen en subvragen zijn opgesteld om richting te geven aan het onderzoek. Naar aanleiding van de informatie die door deze vragen verkregen is, kan de centrale onderzoeksvraag beantwoord worden. 1) Welke kennis met betrekking tot loverboys en loverboyslachtoffers hebben de groepsleiders die werkzaam zijn binnen Gastenhof? a. In hoeverre denken de groepsleiders kennis te bevatten m.b.t. de kenmerken van een loverboy? b. In hoeverre denken de groepsleiders kennis te bevatten m.b.t. de risicofactoren die de kans vergroten dat een meisje in de handen van een loverboy valt? c. Van welke kenmerken van een loverboy zijn de groepsleiders op de hoogte? d. Welke risicofactoren zijn er, volgens de groepsleiders, die de kans vergroten dat cliënten in een loverboycircuit terecht kunnen komen? e. Van welke stappen van de werkwijze van een loverboy zijn de groepsleiders op de hoogte? 2) Op welke manier maken de groepsleiders, bij het begeleiden van hun cliënten, gebruik van de kennis die zij over loverboys en loverboyslachtoffers hebben? a. Welke kennis over loverboys en loverboyslachtoffers gebruiken de groepsleiders in de begeleiding van hun cliënten? b. Op welke manier gebruiken de groepsleiders hun kennis over loverboys en loverboyslachtoffers in de begeleiding van hun cliënten? 3) Welke behoefte aan kennis m.b.t. het begeleiden van loverboyslachtoffers hebben de groepsleiders? a. In hoeverre denken de groepsleiders voldoende kennis te hebben over loverboys en loverboyslachtoffers om een (groep) cliënten preventief voor te kunnen lichten? b. In hoeverre denken de groepsleiders voldoende kennis te hebben over loverboys en loverboyslachtoffers om een cliënt, tevens (ex)loverboyslachtoffer, te kunnen begeleiden? c. Op welke manier denken de groepsleiders hun kennis over loverboys en loverboyslachtoffers te kunnen verbreden, ten gunste van de begeleiding van de cliënten? 4) Welke kennis met betrekking tot loverboys en loverboyslachtoffers is er organisatiebreed binnen Gastenhof bekend? 16

17 3. Onderzoeksplan & Verantwoording Aan de hand van de probleemanalyse is een plan van aanpak voor het onderzoek opgesteld. In dit plan van aanpak zijn de gegevens uit voorgaand hoofdstuk beschreven, maar ook de manier waarop het onderzoek gedaan is. Er zijn in het plan van aanpak keuzes gemaakt over de manier waarop het onderzoek gedaan is. In dit hoofdstuk worden deze keuzes nog kort beschreven. Onderzoeksmodel Het onderzoek is gericht op het inventariserend onderzoeksmodel. Het inventariserend onderzoeksmodel richt zich op het in beeld brengen, inventariseren, beschrijven en analyseren van problemen in de uitgangssituatie. In principe bestaat het inventariserend onderzoeksmodel uit twee verschillende subtypen, namelijk het inventariserend onderzoek en het behoefte onderzoek. Beide subtypen richten zich op het inventariseren en diagnosticeren van het probleem. Het verschil tussen deze twee typen, is dat inventariserend onderzoek zich richt op het inventariseren van algemene data. Dit terwijl behoefte onderzoek zich specifieker richt op het inventariseren van de behoeften in een probleemsituatie. (Migchelbrink, F., 2007, p. 19) Kijkend naar de deelvragen van het onderzoek, zijn beide subtypen van het inventariserend onderzoek gebruikt. Er zijn zowel data geïnventariseerd op het gebied van behoeften als op meer algemenere data, zoals kennis. Onderzoeksbenadering Het uitgangspunt van kwantitatief onderzoek is gericht op een eenduidige objectieve werkelijkheid. Een kwantitatief onderzoek wordt vooral uitgevoerd door middel van literatuurstudie, het voeren van oriënterende gesprekken met de opdrachtgever van het onderzoek en het uitzetten van enquêtes. Het uitgangspunt van kwalitatief onderzoek is gericht op het idee dat er geen eenduidige, enkelvoudige werkelijkheid bestaat; er zijn meerdere subjectieve werkelijkheden. Bij kwalitatief onderzoek wordt de kennis alleen verkregen door de werkelijkheid van binnenuit te bestuderen. (Migchelbrink, F., 2007, p ) Voor het onderzoek is zowel gebruik gemaakt van de kwalitatieve als kwantitatieve onderzoeksbenadering. Enerzijds zijn er algemene gegevens geïnventariseerd door middel van enquêtes af te nemen bij de groepsleiders van cluster Noord. Door middel van de enquêtes, is er richting gegeven aan bepaalde eenduidige data die nodig waren voor het beantwoorden van de deelvragen. De resultaten van de enquêtes zijn gecodeerd en verwerkt in grafieken en tabellen. Aan de hand hiervan is via cijfers een eenduidige conclusie getrokken, waar een duidelijk beeld uit voort is gekomen. Anderzijds is het onderzoek, na het afnemen van de enquêtes, door middel van de kwalitatieve benadering voortgezet. Er zijn semigestructureerde interviews afgenomen met drie medewerkers binnen Gastenhof. Dit zijn geen groepsleiders, maar twee gedragswetenschappers en één senior groepsleider. Deze medewerkers werken niet direct op de leefgroepen, maar zijn wel indirect betrokken bij zowel de behandeling van de jeugdigen als de werkwijze van de groepsleiders. Er is gekozen voor halfgestructureerde interviews om de ruimte te creëren om te kunnen reageren op de antwoorden die bovenstaande personen op de vragen hebben. Toch waren er ook bepaalde onderwerpen die van belang zijn om te betrekken in de interviews. De interviews zijn uitgewerkt door horizontale vergelijkingen. Door vijf kernvragen op te stellen, die in ieder interview benadrukt zijn, konden de belangrijkste standpunten met elkaar vergeleken worden. Deze standpunten en kernvragen zijn in één tabel verwerkt, waarna de bevindingen rondom deze kernvragen naar voren zijn gekomen. De gehele tabel met daarin de kernvragen, standpunten en bevindingen is bijgevoegd in bijlage 4 van dit onderzoeksrapport. 17

18 Meet- en onderzoeksinstrumenten Deelvraag 1: Om deze deelvraag te kunnen beantwoorden zijn enquêtes afgenomen bij groepsleiders die binnen de leefgroepen van Gastenhof op de locaties Roermond en Venlo werken. In totaal werken er binnen deze leefgroepen 47 groepsleiders, waarvan er 26 volledig ingevulde enquêtes zijn terug gekomen. Er is gekozen voor een enquête, om deze belangrijke betrokken groep zoveel mogelijk de kans te geven om hun visie op de situatie weer te geven. In geval van een enquête zijn meer groepsleiders benaderd, dan benaderd hadden kunnen worden in geval van een interview. Door zoveel mogelijk groepsleiders te betrekken in het onderzoek, is draagvlak gecreëerd voor zowel het onderzoek als een komend advies. Een voorbeeldenquête is toegevoegd in bijlage 1 van dit verslag. Deelvraag 2: Om deze deelvraag te kunnen beantwoorden zijn enquêtes afgenomen bij groepsleiders die binnen de leefgroepen van Gastenhof op de locaties Roermond en Venlo werken. In totaal werken er binnen deze leefgroepen 47 groepsleiders, waarvan er 26 volledig ingevulde enquêtes zijn terug gekomen. Er is gekozen voor kwantitatief onderzoek, door middel van een enquête. In deze enquête hebben groepsleiders aangegeven in hoeverre zij kennis gebruiken om cliënten te kunnen begeleiden en op welke manier zij deze kennis inzetten. Deelvraag 3: Om deze deelvraag te kunnen beantwoorden zijn enquêtes afgenomen bij groepsleiders die binnen de leefgroepen van Gastenhof op de locaties Roermond en Venlo werken. In totaal werken er binnen deze leefgroepen 47 groepsleiders, waarvan er 26 volledig ingevulde enquêtes zijn terug gekomen. Groepsleiders kunnen in de enquête aangeven in hoeverre zij behoefte hebben aan kennis en op welke manier zij deze kennis aangeboden zouden willen krijgen. Deze behoeftevraag is voor het onderzoek belangrijk, dit omdat er uitgegaan wordt van de behoefte van de groepsleiders en er een product moet komen dat aansluit op deze behoefte. Bovendien zijn er semigestructureerde interviews afgenomen met twee gedragswetenschappers en één senior groepsleider. De reden dat deze semigestructureerde interviews voor de resultaten van deze deelvraag gebruikt zijn, is om te weten te komen of de interventies waar de groepsleiders behoefte aan hebben ook daadwerkelijk realiseerbaar zijn binnen Gastenhof. Deelvraag 4: Om deze deelvraag te kunnen beantwoorden zijn er semigestructureerde interviews afgenomen met twee gedragswetenschappers en één senior groepsleider. De reden dat deze semigestructureerde interviews voor de resultaten van deze deelvraag gebruikt zijn, is om de kennisbeheersing van de medewerkers die niet direct betrokken zijn in de begeleiding van de cliënten te kunnen inventariseren. 18

19 4. Onderzoeksresultaten In dit hoofdstuk van het rapport worden de data, die gedurende het onderzoek verworven zijn, weergegeven. De onderzoeksresultaten zullen worden geordend aan de hand van de deelvragen en subvragen van het onderzoek. Er wordt gebruik gemaakt van tabellen en / of grafieken ter visuele ondersteuning. Vanuit de enquête zijn de vragen die het meest van belang zijn voor de onderzoeksvraag in dit hoofdstuk behandeld, deze worden ondersteund met grafieken en/of tabellen. De overige grafieken en/ of tabellen zijn toegevoegd in bijlage 2 van dit onderzoeksrapport. Deelvraag 1 Welke kennis met betrekking tot loverboys en loverboyslachtoffers hebben de groepsleiders die werkzaam zijn binnen Gastenhof? In deze deelvraag wordt gekeken naar de kennis die de groepsleiders hebben met betrekking tot loverboyproblematiek. In het theoretisch kader in de probleemanalyse is kennis op drie verschillende gebieden naar voren gekomen, namelijk kennis over de kenmerken van een loverboy, de risicofactoren die de kans vergroten dat een meisje in de handen van een loverboy valt en de werkwijze van een loverboy. Deze deelvraag is erop gericht om na te gaan in hoeverre de groepsleiders deze kennis beheersen. Aansluitend op de centrale onderzoeksvraag is het van belang om dit allereerst na te gaan, voordat er geconcludeerd kan worden welke kennis ingezet kan worden ten gunste van de begeleiding van de cliënt. Subvraag 1a In hoeverre denken de groepsleiders kennis te bevatten m.b.t. de kenmerken van een loverboy? In figuur 1.1 (Wessem, E. & Litjens, S., 2013) is een overzicht te zien van de resultaten van deze vraag. Deze vraag is in de enquête naar voren gekomen. Uit dit figuur is te herleiden dat 50% van de groepsleiders aangeeft matig te scoren op het gebied van kennis over de kenmerken van een loverboy. Daartegenover staat dat een 42,3% van de groepsleiders aangeeft goed de kennis over deze kenmerken te weten. 3,8% van de groepsleiders geeft aan zeer goede kennis te hebben, echter geeft ook 3,8% van de groepsleiders aan onvoldoende kennis te hebben over de kenmerken van een loverboy. Figuur

20 Bijna de helft van de groepsleiders geeft aan de kennis over kenmerken van een loverboy goed te beheersen. Daartegenover staat echter dat precies de helft aangeeft deze kennis echter matig te beheersen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de helft van de groepsleiders de kennis m.b.t. de kenmerken van een loverboy beheerst en deze dus kan inzetten in de begeleiding van hun cliënten. Echter komt ook naar voren dat de andere helft van de groepsleiders deze kennis dus matig of onvoldoende beheerst, waardoor de helft van de groepsleiders deze kennis niet kan inzetten ten gunste van de begeleiding van hun cliënten. Om kennis te kunnen inzetten ten gunste van de begeleiding van de cliënten, zouden alle groepsleiders die te maken hebben met deze doelgroep deze kennis ook moeten beheersen. Voordat de kennis ingezet kan worden, zouden de groepsleiders dus meer kennis moeten verkrijgen. Subvraag 1b Welke risicofactoren zijn er, volgens de groepsleiders, die de kans vergroten dat cliënten in een loverboycircuit terecht kunnen komen? In figuur 1.2 (Wessem, E. & Litjens, S., 2013) is een overzicht te zien van de resultaten van deze vraag. Deze vraag is in de enquête naar voren gekomen. Terugkijkend naar subvraag 1a is te herleiden uit figuur 2 dat ook op het kennisgebied van de risicofactoren, 50% van de groepsleiders aangeeft matig te scoren. Ook op dit kennisgebied, geeft echter toch 46,2% van de groepsleiders aan dat zij deze kennis goed beheersen. Over de kennis met betrekking tot risicofactoren geeft echter niemand van de geënquêteerden aan de kennis zeer goed te beheersen, vergelijkbaar met de kennis over de kenmerken van een loverboy geeft ook 3,8% van de groepsleiders aan onvoldoende kennis te hebben over de risicofactoren. Figuur 1.2 De resultaten van bovenstaande grafiek zijn, vergelijkbaar met de resultaten van subvraag 1a. Wederom beheerst bijna de helft van de groepsleiders de kennis, echter staat hier tegenover dat wederom de helft aangeeft de kennis m.b.t. risicofactoren matig te kennen. Zoals eerder benoemd, zijn de cliënten binnen Gastenhof een grote risicogroep om met loverboyproblematiek in aanraking te komen. Figuur 1.2 laat zien dat ruim de helft van de groepsleiders de kennis m.b.t. risicofactoren matig tot onvoldoende kent. Gezien het grote risico dat de doelgroep van Gastenhof loopt, is het echter van groot belang dat alle groepsleiders de kennis van deze risicofactoren beheerst zodat hier op ingespeeld kan worden in de begeleiding. Om de kennis m.b.t. risicofactoren te kunnen inzetten ten gunste van de begeleiding van de cliënt, zullen de groepsleiders hierover allereerst dus meer kennis moeten verkrijgen.. 20