Nederland scoort goed

Transcriptie

1 Magazine ehealth-monitor 2014: Nederland scoort goed Nieuwe jeugdhulp vraagt om innovatieve oplossingen en actie Proefproject levert snel uitslagen en gevalideerde data Flexibele capaciteit voor Erasmus MC Magazine over innovatie en ICT in de zorg Jaargang 1 Nr. 3

2 APP VOOR DE THUISZORG: KEY2ZORGPROFESSIONAL Voorwoord Het MKB als innovatiemotor Afgelopen maand sloot onze open call voor voorstellen van ons Europese acceleratieprogramma FICHe, Future Internet CHallenge ehealth. Wij riepen startups en MKBondernemingen uit Europa op om innovatieve ideeën in te dienen, waarmee zij denken succesvol te kunnen zijn op de markt. De beste ideeën kunnen tot e aan financiering ontvangen. Er zijn ruim 300 ideeën ingestuurd, uit heel Europa en dat was boven verwachting. Nu zijn er meer dan voldoende awards, prijzen en competities voor deze doelgroep. Waarom dan ook indienen bij FICHe? Navraag bij een aantal van de deelnemers leert dat het niet om het geld gaat. Natuurlijk speelt dat ook mee, maar belangrijker is de interactie met de ecosystemen in Nederland, Spanje en Finland die wij in het project te bieden hebben. De bedrijven worden als onderdeel van het acceleratieprogramma in contact gebracht met gebruikers, kopers en financiers van hun nieuw te ontwikkelen dienst of product. Vanaf het begin, dus van ontwikkeling tot het business model. Echte co-creatie dus. Dat is volgens mij ook cruciaal voor het succes van innovatie in de zorg. Nog steeds zie ik te vaak technologypush voorbij komen en komen de gebruikers pas aan het eind van het proces, als die al in beeld zijn. Voor het MKB is dat best een uitdaging. Het includeren van alle belanghebbenden is tijdrovend, kostbaar en lastig voor elkaar te krijgen. Zelfs de grote bedrijven kunnen (of willen) het niet altijd. Om die reden is FICHe gestart. Om een helpende hand te bieden aan die MKB-ondernemers die een goed idee hebben. Zodat de kans op succes wordt vergroot. FICHe zal niet ons laatste project zijn op dit gebied en wij blijven dit soort initiatieven ook ondersteunen. Wilt u ook een bijdrage leveren aan de innovatiekracht van het MKB in de zorg? Mail mij dan op pelsmaeker@digitalezorg.nl. Paul Pelsmaeker Hoofdredacteur en voorzitter Stichting Digitalezorg.nl U wilt dat uw thuiszorgmedewerkers op elk moment en op elke locatie toegang hebben tot realtime cliëntgegevens en meer tijd overhouden voor het verlenen van zorg. Dit is mogelijk met de app Key2Zorgprofessional. Deze app geeft thuiszorgmedewerkers op locatie toegang tot alle benodigde cliëntgegevens, zoals adresgegevens en contactpersonen en de planning van de uit te voeren zorg. Daarnaast is handmatige of automatische registratie mogelijk van onder andere de duur van de geleverde zorg, reistijden, reiskosten, vakanties, scholing en vergaderingen. Colofon Digitalezorg.nl Magazine verschijnt 5 maal per jaar in een oplage van ex. Het magazine biedt interviews, praktijkverhalen en achtergronden over ICT in de zorg en zorg-innovatie in de breedste zin van het woord. Speciaal geschreven voor bestuurders en zorgprofessionals in het algemeen en ICT-professionals binnen het zorgdomein in het bijzonder. Toezending van Digitalezorg.nl Magazine vindt plaats op basis van abonnementen en controlled circulation. Vraag uw abonnement aan via abonnementen@fenceworks.nl. Uitgever Jos Raaphorst jos@fenceworks.nl Hoofdredacteur Paul Pelsmaeker pelsmaeker@digitalezorg.nl Advertentie-exploitatie Mike de Jong mike@fenceworks.nl Redactie Robbert Hoeffnagel robbert@fenceworks.nl Eindredactie/traffic Ab Muilwijk ab@fenceworks.nl Vormgeving Studio Kees-Jan Smit BNO Druk Grafia Media Groep Digitalezorg.nl Magazine is een uitgave van Stichting Digitalezorg.nl Postbus AJ IJsselstein FenceWorks Beatrixstraat CK Zoetermeer Het kopiëren of overnemen van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. Copyright 2014 Stichting Digitalezorg.nl en Uitgeverij FenceWorks SOFTWARE SOLUTIONS IT OUTSOURCING BPO STAFFING SERVICES nr. 3 /

3 Inhoud Inhoud 6 Facts & figures over ehealth: Nederland scoort goed 41 Platform verbindt kraamzorg, verloskundigen en ziekenhuizen Vrijwel iedere huisarts in Nederland houdt zijn dossier voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij. Driekwart gebruikt bovendien een vorm van telemonitoring. Circa twaalf procent biedt daarnaast inzage in medicatie. Van de zorggebruikers gebruikt zo n tien procent een apparaat of een app die de lichamelijke activiteit bijhoudt. Drie procent houdt doktersbezoeken bij en acht procent houdt zelf gegevens bij over voeding of dieet. Dat blijkt uit de ehealth-monitor Nieuwe jeugdhulp vraagt om innovatieve oplossingen en actie 23 Vraag naar PGD s groeit Het zijn spannende tijden voor de jeugdzorg. Er is nog onzekerheid over de budgetten voor komend jaar, ook al omdat de helft van de gemeenten de deadline van 1 november niet gehaald heeft om jeugdzorgcontracten te sluiten. Maar ook is nog lang niet overal duidelijk hoe de transformatie van de jeugdhulp exact vorm moet krijgen. Hoe richten jeugdhulporganisaties en gemeenten de zorgverlening en ondersteunende processen zo in dat kind en opvoeder daadwerkelijk centraal staan en dat eigen kracht versterkt wordt? Er is veel belangstelling voor Persoonlijke Gezondheidsdossiers. Een PGD levert een wezenlijke bijdrage aan preventie en zelfmanagement. Het geeft de cliënt het instrument in handen om gedurende zijn hele leven gezondheids- en medische informatie te verzamelen van zichzelf en zijn dierbaren. En verder 10 Officiële studiereis naar HIMSS15 in Chicago 11 Slimmer omgaan met zorgdata 17 Innovatie in de zorg kan sneller 20 Verpleegkundige overdracht via standaard scheelt tijd 30 Slinkend budget en data-explosie vragen om flexibele capaciteit 32 Onderzoek: de zorgsector heeft flink wat in te halen 34 Epson toont nieuwe technologie voor de zorg 36 Promedico garandeert vertrouwelijkheid van medische dossiers 39 Gestolen medische gegevens leveren $ 6,40 per persoon op 40 Virtual reality-toepassing voor onderzoek anorexia nervosa 44 Zorgsector belangrijk doelwit van cybercriminelen Agenda Datum Evenement Plaats Website De verloskundige zorg in Nederland beleeft dit najaar een primeur met een proef van een verloskundig samenwerkingsplatform tussen een ziekenhuis en een aantal verloskundigenpraktijken. De proef wordt mogelijk door een initiatief van BMA uit Houten, specialist in ICT-oplossingen voor verloskunde in de tweedelijnszorg. Het door BMA ontwikkelde platform verbindt de verschillende informatiesystemen van de betrokken partijen met elkaar. Een webgebaseerde viewer biedt verloskundigen en gynaecologen, ongeacht hun locatie, inzicht in het medisch dossier van de patiënten. 11/12/14 E-health: Grand challenges Rotterdam and Legal Concerns 2014E-healthRotterdam 26 Proefproject met e-diagnostiek levert gevalideerde data en tevens snel uitslagen 05/02/15 Innovation for Health Amsterdam /03/15 Zorg & ICT / Zorg Totaal 2015 Utrecht Leveranciers van consumenten ICT, zoals Samsung en Apple (Apple Watch) gaan zich met hun smart devices richten op de markt voor zorgverlening. Meer self-service kan de zorg goedkoper maken. Of de kwaliteit beter wordt, moet worden afgewacht. Bij zelfdiagnose op grote schaal is de kans groot dat zorgvuldig opgebouwde medische dossiers worden vervuild door niet-gevalideerde data. Certe uit Groningen streeft met POCTanalyseapparatuur bij huisartsen naar zowel een razendsnelle uitslag als naar betrouwbare gevalideerde data /04/15 HIMSS 15 Chicago Chicago 22/04/15 Med-e-Tel 2015 Luxemburg /05/15 ehealthweek 2015 Riga /05/15 mhealth Summit Riga 22/05/15 Supporting Health by Technology VI Enschede 4 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

4 e-health-monitor 2014 Facts & figures over ehealth: Nederland scoort in vergelijkende internationale onderzoeken goed met ehealth. Elektronische dossiervoering en informatie-uitwisseling door zorgverleners doen het vooral goed. Volgens de ehealth-monitor 2014 houdt in Nederland inmiddels 98 procent van de huisartsen zijn dossier voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij. We vinden elektronische dossiervoering inmiddels zo gewoon dat we het nauwelijks nog ehealth noemen. Containerbegrip ehealth is een breed containerbegrip. Toepassingen als e-consult, online behandeling of telemonitoring zijn het meest bekend en worden het meest toegepast. Driekwart van de huisartsen gebruikt bijvoorbeeld teledermatologie. Toch is het gebruik van ehealth-toepassingen over de hele linie van de gezondheidszorg niet zo gunstig als bij dossiervoering, zo blijkt uit de monitor. In oktober 2014 brachten Nictiz en het NIVEL voor de tweede keer de ehealth-monitor uit. De ehealth-monitor is een nationaal onderzoek, waarin Nictiz en het NIVEL jaarlijks de stand van zaken in ons land in kaart brengen. Welke ehealth-toepassingen zijn beschikbaar voor zorggebruikers, artsen, verpleegkundigen, verzorgenden en praktijkondersteuners en waar maken zij gebruik van? Onderwerpen In het onderzoek wordt een brede opvatting van ehealth gehanteerd. Allereerst gaat het volgens de monitor om online-mogelijkheden voor de zorggebruiker, bijvoorbeeld het via internet zoeken naar informatie over gezondheid, zorg en zelfzorg. Daarnaast wordt gekeken naar de contactmogelijkheden tussen zorggebruiker en zorgprofessional, zoals het online aanvragen van een herhaalrecept bij de huisarts, en vormen van online-behandeling, bijvoorbeeld bij fysiotherapeut of psychiater. Verder wordt gekeken naar de langdurige zorg, zoals gebruik van toezichthoudende technieken en beeldbellen. Tenslotte wordt elektronische dossiervoering door zorgprofessionals meegenomen, evenals elektronische informatieuitwisseling tussen zorgprofessionals onderling. app. Andere vormen van het zelf bijhouden van informatie worden minder toegepast. Denk bijvoorbeeld aan zelf gegevens bijhouden over doktersbezoeken of behandeling (drie procent), of zelf gegevens bijhouden over voeding of dieet (acht procent). Communicatie met zorgverlener Een belangrijke categorie van ehealth-toepassingen is gericht op het contact tussen zorgverlener en zorggebruiker. Bij deze toepassingen bestaat een duidelijk verschil tussen de door artsen geboden mogelijkheden en het gebruik daarvan door zorggebruikers. Zo zegt zes op de tien huisartsen via internet herhaalrecepten aan te bieden en bijna de helft zegt de mogelijkheid aan te bieden om een vraag te stellen via of website. Ongeveer eenderde van de medisch specialisten biedt de mogelijkheid om online vragen te stellen en ruim eenvijfde biedt de mogelijkheid van online afspraken. Wat opvalt is dat ruim de helft van de zorggebruikers niet blijkt te weten of hun huisarts of medisch specialist dergelijke mogelijkheden aanbiedt. Het gebruik ervan blijft dan ook achter bij het aanbod dat artsen melden. De meest gebruikte mogelijkheden zijn elektronische herinneringen via sms of bij de tandarts (27 procent van de zorggebruikers) en herhaalrecept bij de huisarts (18 procent van de zorggebruikers). Overige mogelijkheden worden door minder dan een op de tien zorggebruikers toegepast. Wel zegt zo n twee op de vijf zorggebruikers dat wel te willen. Online inzage Als het gaat om inzage van patiënten in het dossier van hun zorgverlener, dan zijn de mogelijkheden nog zeer beperkt. Met uitzondering van inzage in medicatie bij de huisarts (twaalf procent van de huisartsen) zegt minder dan een op de tien artsen online inzagemogelijkheden te bieden. Tweederde van de zorggebruikers weet niet of inzage mogelijk is bij hun huisarts, maar ongeveer de helft van de zorggebruikers zou dit wel willen. Op het gebied van online dossierinzage is dus nog een wereld te winnen. Nederland scoort goed Vrijwel iedere huisarts in Nederland houdt zijn dossier voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij. Driekwart gebruikt bovendien een vorm van telemonitoring. Circa twaalf procent biedt daarnaast inzage in medicatie. Van de zorggebruikers gebruikt zo n tien procent een apparaat of een app die de lichamelijke activiteit bijhoudt. Drie procent houdt doktersbezoeken bij en acht procent houdt zelf gegevens bij over voeding of dieet. Dat blijkt uit de ehealth-monitor Zoeken en bijhouden Online behandeling Voor de zorggebruiker thuis bestaan veel ehealth-mogelijkheden. Daarvan wordt volgens zorggebruikers het zoeken online behandeling. Een voorbeeld daarvan is telemoni- Sommige ehealth-toepassingen ondersteunen vormen van naar informatie op internet het meest gebruikt. Ongeveer toring. Zowel artsen als verpleegkundigen zetten dit in tweederde van de zorggebruikers zoekt zelf informatie om de gezondheid van chronisch zieken op afstand in de over zijn of haar ziekte of behandeling. gaten te houden op basis van door de patiënt gemeten gezondheidswaarden. Huisartsen zetten telemonitoring Mensen kunnen ook zelf gezondheidsinformatie verzamelen en bijhouden via mobiele apps of op een website. dit) en in mindere mate bij patiënten met hartfalen of vooral in bij patiënten met diabetes (vijftien procent doet Ongeveer eentiende van de zorggebruikers gebruikt een COPD. Ook onder medisch specialisten komt telemonitoring het meest voor bij patiënten met diabetes. Van de apparaat of mobiele app die de lichamelijke activiteit bijhoudt, zoals een stappenteller. Eenzelfde percentage verpleegkundigen zegt eenvijfde dat telemonitoring door heeft zelf gezondheidswaarden gemeten (zoals gewicht henzelf of binnen hun instelling wordt toegepast. of bloeddruk) en die bijgehouden via een website of een In de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) komen diverse 6 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

5 vormen van online behandeling voor. Bij twee vijfde van de psychiaters is het mogelijk via internet een vraag te stellen over psychische problemen. Daarnaast zegt ruim een vijfde dat patiënten een psychologische zelftest kunnen doen of een behandeling in combinatie met offline faceto-face contacten. Andere mogelijkheden, zoals behandeling zonder combinatie met offline face-to-face contacten, worden door minder psychiaters geboden. informatie-uitwisseling met huisartsenpraktijken of laboratoria. Toch kan ook op dit gebied nog meer bereikt worden. Opmerkelijk is dat slechts een tiende van de medisch specialisten zegt elektronisch informatie te kunnen uitwisselen met andere ziekenhuizen. Terwijl drievijfde van de medisch specialisten elektronische informatieuitwisseling met andere ziekenhuizen wenselijk vindt. Uitwisselingsmogelijkheden tussen cure en care zijn ook beperkt. Minder dan eentiende van de artsen gebruikt Psychologische zelftest Van de zorggebruikers heeft iets minder dan eentiende een systeem voor informatie-uitwisseling met thuiszorginstellingen of verpleeghuizen. een psychologische zelftest gedaan en een procent via een website (anoniem) een behandeling gevolgd voor psychologische problemen. Daarbij moet wel worden aangetekend dat in het onderzoek is gekeken naar een groep zorggebruikers die een doorsnee vormt van de Nederlandse bevolking. Van de zorggebruikers in het onderzoek ervoer een procent een slechte psychische gezondheid en zes procent een matige psychische gezondheid. Online behandeling bij fysiotherapie is nog onbekend bij Wat verder opvalt bij informatie-uitwisseling tussen zorgverleners is dat artsen met name medicatie-overzichten minder kunnen uitwisselen dan gewenst. Slechts eenderde van de huisartsen zegt ontslagmedicatie van een ziekenhuis elektronisch te kunnen ontvangen. Nog geen twintig procent van de specialisten kan een actueel medicatie-overzicht ontvangen van een openbare apotheek, terwijl in beide gevallen de meerderheid van de artsen dit wel wenselijk vindt. zes van de tien zorggebruikers die een fysiotherapeut bezochten. Het werd gebruikt door een procent van de zorggebruikers die een fysiotherapeut bezochten. Teledermatologie Een andere vorm van contact tussen zorgverleners die Begeleiding op afstand Met name in de langdurige zorg zijn diverse mogelijkheden bekend om cliënten op afstand te begeleiden. Het meest wordt gebruikgemaakt van toezichthoudende technieken, zoals bewegingsmelders of valdetectie. Vooral in de care wordt dit ingezet Toezichthoudende technieken worden dan gebruikt in de instelling van ruim de helft van de verpleegkundigen en verzorgenden. Andere technieken, zoals beeldbellen en de inzet van medicijndispensers, zijn in gebruik bij een op de tien verpleegkundigen en verzorgenden in de instelling waar zij werken. Elektronische dossiervoering Zoals gezegd is de elektronische dossiervoering onder artsen in Nederland vergevorderd. Van de huisartsen houdt 98 procent en van de medisch specialisten 75 procent het patiëntendossier voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij. Verpleegkundigen in de care hebben hierbij een achterstand. In de care houdt slechts 31 procent het dossier voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij. Contact tussen zorgverleners Ook op het gebied van elektronische informatie-uitwisseling tussen zorgverleners is al veel mogelijk, waarbij huisartsen voorop lopen. Vrijwel alle huisartsen zeggen gebruik te maken van een systeem voor elektronische informatie-uitwisseling met apotheken, huisartsenposten, laboratoria en ziekenhuizen (84 tot 93 procent). Medisch specialisten rapporteren iets minder mogelijkheden tot informatie-uitwisseling. Van hen zegt ongeveer de helft gebruik te maken voor een systeem voor breed verspreid is, is teledermatologie. De huisarts maakt hierbij een foto van een deel van de huid van de patiënt. Op basis van die foto geeft de dermatoloog vervolgens langs elektronische weg een advies. Driekwart van de huisartsen past deze aanpak toe. Beeldconsult tussen artsen onderling is nog geen gemeengoed. Dit is bij eenvijfde van de medisch specialisten mogelijk bij contact tussen specialisten in verschillende zorginstellingen. Wat kan beter? Zoals blijkt uit de cijfers, is het beeld van ehealth in Nederland gemengd. Terwijl sommige zaken al heel hard gaan, zoals teledermatologie, komen andere mogelijkheden minder snel tot grootschalige toepassing. Denk aan het zelf online bijhouden van gegevens over doktersbezoeken en behandeling of online behandeling bij de fysiotherapeut. Op basis van vragenlijsten en groepsgesprekken met huisartsen, verpleegkundigen en zorggebruikers hebben de onderzoekers van de ehealth-monitor enkele verbeterpunten naar voren gebracht die als aanbevelingen in de monitor staan. Niet plug en play De verwachtingen van ehealth zijn bij beleidsmakers en bestuurders vaak hoog en de technische mogelijkheden lijken onbegrensd. De praktijk op de werkvloer is echter weerbarstig. Daar merken verpleegkundigen bijvoorbeeld dat nieuwe toepassingen geïntroduceerd worden zonder voldoende technische ondersteuning en training. Ook zijn er problemen met de techniek zelf. Zo blijken draadloze netwerkverbindingen niet overal beschikbaar en moet informatie worden overgetypt omdat systemen onderling geen informatie kunnen uitwisselen. Ook werken computersystemen soms traag of kampen met storingen. In andere gevallen wordt de bediening als omslachtig ervaren. Voldoende aandacht voor de introductie van ehealthoplossing en goede technische ondersteuning blijven dus belangrijk. Procesinnovatie moeilijk Vooral ehealth-toepassingen die samengaan met veranderingen in het proces van zorgverlening blijken lastig in te voeren. Juist waar het werkproces verandert met de invoering van ehealth, doemen voor zorgverleners in de praktijk lastige vragen op die niet altijd makkelijk van te voren te beantwoorden zijn. Bijvoorbeeld: wat als e-consult leidt tot een toename van die in de avond moet worden afgehandeld? Is goede triage nog wel mogelijk bij online afspraken? Ondanks dergelijke uitdagingen blijken zorgprofessionals zeker niet afwijzend te staan tegenover ehealth. Het besef leeft dat ehealth eraan komt en dat je ermee aan de slag moet. Zorgprofessionals worstelen echter met veel praktische vragen over de gevolgen voor hun werkprocessen. Ze kunnen daarbij vooral veel aan elkaar hebben. Het is daarom belangrijk om onderlinge kennisuitwisseling tussen vakgenoten te blijven bevorderen, vooral op het punt van praktische ervaringen, tips en best practices. Onvoldoende meerwaarde De succesverhalen laten zien dat een voorwaarde voor het gebruik is dat een ehealth-toepassing in een duidelijke behoefte voorziet. Een innovatie moet voldoende opleveren voor degene die hiervoor een inspanning moet leveren. Het blijkt moeilijk om te zorgen dat iedere ehealth-toepassing waar vanuit beleidsperspectief misschien veel van verwacht wordt ook automatisch aan die voorwaarde voldoet. De praktijk is nu vaak dat een ehealth-toepassing aanvankelijk extra geld of inspanning kost en (nog) onvoldoende meerwaarde biedt voor degene die erin investeert. Of voor de beoogde gebruikers. Soms ook komen de voordelen niet terecht bij diegene die de investering moet doen. Meer dan geld alleen Meerwaarde hoeft zeker niet alleen financieel te zijn. Als positieve effecten van het inzetten van ehealth noemen artsen bijvoorbeeld ook toegenomen gemak voor patiënten ( verbeteren van de toegankelijkheid van mijn praktijk, patiënten vinden het prettig ). Of bescheiden efficiencywinst of een verbeterd imago ( het laat zien dat we met onze tijd meegaan ). Ook gemak in het werk is bij zorgverleners een drijfveer. Zorggebruikers blijken tevens toepassingen te waarderen die direct gemak opleveren, zoals het maken van afspraken via internet en het online aanvragen van herhaalrecepten. Voor een werkelijk grootschalige toepassing van ehealth is een goede balans nodig tussen de investering (geld en tijdsinspanning) en de ervaren meerwaarde (betere zorg, gemak en financiële vergoeding). Het is belangrijk om dat voortdurend in het oog te houden. Johan Krijgsman is manager Monitoring & TrendITion bij NICTIZ 8 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

6 Studiereis Meld u nu aan voor de officiële studiereis naar HIMSS15 in Chicago Informatiemanagement Het op 12 september 2014 georganiseerde seminar Medical Intelligence vond plaats bij het UMC Utrecht en werd bezocht door ruim 150 mensen De HIMSS Dutch ehealth Exchange biedt een exclusieve studiereis aan voor de Nederlandse delegatie naar HIMSS15 in Chicago van 12 tot 16 april bezoekers. Onderwerpen tijdens het symposium op zondag zijn onder andere Patiënt participatie, Zorg op afstand en Big data. HIMSS, Nictiz, VMBI en Stichting Digitalezorg.nl organiseren de officiële studiereis voor de Nederlandse delegatie. Doe mee en ervaar een week vol met VIP-sprekers, inhoudelijke presentaties en vele netwerkmomenten. De studiereis van de Dutch ehealth Exchange biedt een totaalpakket voor een gereduceerd tarief met de volgende elementen: Registratie Hotel (4 of 5 nachten) Symposium HIMSS Dutch ehealth Exchange Studiebezoek aan ziekenhuis Tours over de beursvloer Volop netwerkmomenten: ontbijt, lunch (met speciale VIP-gastsprekers), diners en recepties Netwerk van partners Inmiddels hebben zich ook een aantal ziekenhuizen aangesloten bij de HIMSS Dutch ehealth Exchange studiereis waaronder Amphia, Elkerliek, Flevo Ziekenhuis, IKNL, NCA Gemini, Slingeland en het UMC Utrecht. Meer informatie en registratie Voor meer informatie en de voorregistratie kunt u terecht op Over de HIMSS Dutch ehealth Exchange De Dutch ehealth Exchange is een community die zich voornamelijk richt op Nederlandse professionals die in de zorg en ICT werken voor zowel de publieke als de private sector. Seminar Medical Intelligence: Slimmer omgaan met zorgdata Het programma, de lunches en alle netwerkmomenten vinden plaats in het McCormick Center (waar de HIMSS Annual Conference plaatsvindt). Mis niet de kans om deel te nemen aan één van de grootste Health IT-conferenties ter wereld met meer dan De Dutch ehealth Exchange is een samenwerking tussen HIMSS Europe en Nictiz. Tevens hebben de VMBI en Stichting Digitalezorg.nl zich aangesloten bij deze community. HIMSS Europe lanceerde de Dutch ehealth Exchange tijdens de World of Health IT in Nice in April Op 12 september 2014 vond het seminar Medical Intelligence plaats bij het UMC Utrecht. Tijdens het door ruim 150 mensen bezochte seminar werd duidelijk hoe actueel het belang van datamanagement en governance is. De deelnemers zochten naar mogelijkheden om de informatiehuishouding te structureren en zodoende de kwaliteit van zorg te kunnen meten. Niet in de laatste plaats omdat ziekenhuizen jaarlijks meer dan 160 gegevensvragen van externe instanties moeten beantwoorden. De behoefte aan inzicht en transparantie bij de uitvoering onderzoek kan directer bijdragen aan het verhogen van de van zorg speelt bij steeds meer partijen een rol. Uiteindelijk hebben ze allemaal hetzelfde doel: het verder optima- kwaliteit van de geleverde zorg. liseren van de Nederlandse gezondheidszorg. Het kwantificeren van het zorgproces geeft objectief inzicht in de te brengen in de informatiehuishouding. Een gestructu- Met medical intelligence is het mogelijk om structuur aan mogelijkheden tot kwaliteitsverbetering. Specialistenverenigingen kunnen zo de eigen protocollen aanscherpen op klinisch proces. Anders gezegd: medical intelligence is reerd formaat maakt sneller feedback mogelijk op het basis van gemeten uitkomsten. De overheid, bijvoorbeeld een vereiste om op termijn short loop feedback en clinical in de vorm van het Kwaliteitsinstituut, kan worden voorzien van correcte en gevalideerde cijfers. Wetenschappelijk de zorg. decision support op meerdere niveaus te introduceren in 10 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

7 Intensivering De vraag naar in de zorg geregistreerde data stijgt door de vele toepassingsmogelijkheden exponentieel. Dit leidt bij de zorginstellingen tot grote hoeveelheden aanvragen voor registratie en extractie, waarbij het resultaat niet altijd zichtbaar terugvloeit in het zorgproces. Het meerwerk voor de zorg-professionals zonder dat ze er direct baat bij hebben, zorgt voor frustratie. Vooral als de volgende, vaak verplichte, aanvraag zonder overleg wordt opgelegd. Iedere aanvraag lijkt op een bestaande gegevensvraag, maar is net weer anders. Een bezoeker van het seminar verzuchtte: Het lijkt wel of de instanties nog nooit een ziekenhuis van binnen hebben gezien. Eén van de eerste stappen om de gegevensaanleveringen te versimpelen, zou het aanbrengen van structuur in de informatiebehoefte moeten zijn. Uniformiteit Om het hergebruik van gegevens mogelijk te maken voor meerdere doeleinden, is het uniformeren van gegevens noodzakelijk. Ziekenhuizen richten zich vooral op het structureren van de informatiehuishouding binnen het eigen zorgproces. Daarnaast zullen zij bij de inrichting ook rekening moeten houden met informatiebehoeften als externe verantwoording, kwaliteitsindicatoren, stuurinformatie, onderzoeken waarin zij participeren, financiering en ketenintegratie. Hiervoor zijn tegenwoordig beproefde methoden op de markt. De standaardisatieprocessen en de referentiearchitectuur van het Medical Intelligence Initiatief zijn hiervan voorbeelden. Het MI-initiatief is een samenwerkingsverband tussen UMC Utrecht, LUMC en Furore (zie kader). De twee UMC s hebben een grote stap gezet in het harmoniseren, modelleren en ontsluiten van dataregistraties in het ziekenhuis. Om uniformiteit in de registraties te bereiken, is bij het MI-initiatief eerst gekeken naar welke behoefte aan informatie er precies is. De informatiebehoeften worden vraaggestuurd in kaart gebracht. Op deze wijze zijn de meest actuele behoeften met de hoogste prioriteit aangepakt. Voorwaarde is dat de gefaseerde aanpak langdurig gedragen wordt vanuit het management en de zorgprofessionals. Integratie en historie Ziekenhuizen werken met vaak zeer verschillende systemen De conclusie van het seminar bij het UMC Utrecht was duidelijk. Behandel datamanagement en governance als een integraal thema binnen de organisatie. Medical intelligence is een minimale vereiste om een lange termijn-strategie te kunnen ondersteunen. Het levert een herleidbare en reproduceerbare kwaliteitsimpuls op en het is de voorbereiding op de overstap naar intelligente informatiesystemen. Bijkomend voordeel is dat medical intelligence een near real-time aanlevering van gegevens mogelijk maakt. Hierdoor neemt de druk op de zorgverleners af om zelf op een bepaalde datum informatie aan te leveren. Bovendien krijgen bestuurders met near real-time data de kans om eerder te kunnen ingrijpen in het zorgproces. Rob Mulders is directeur van Furore, Patrique Haidar is projectleider Medical Intelligence bij Furore Medical Intelligence-initiatief Twee academische ziekenhuizen namen samen met Furore uit Amsterdam het initiatief om datamanagement en governance gestructureerd op te zetten. Het UMC Utrecht en het Leids UMC werken samen met zorg-ict ers van Furore aan het uniformeren, harmoniseren en ontsluiten van dataregistraties van tientallen leveranciers, die in de loop der jaren een versnipperde informatiearchitectuur hebben opgeleverd. Daardoor zit de data verspreid en verborgen in de organisatie. Een bijkomend probleem is dat talloze registratiesystemen Patrique Haidar, projectleider Medical Intelligence: Door de diverse bronsystemen te ontsluiten naar een zogeheten staging-laag, worden de gegevens leveranciersonafhankelijk gemaakt en geïntegreerd tot één coherent geheel in het ziekenhuis. Een van de uitgangspunten van het MI-initiatief is het open maken van de bronsystemen van diverse leveranciers. rechtstreeks gekoppeld zijn aan meerdere externe databanken. Dit zijn de zogeheten punt-tot-puntoplossingen. Afhankelijk van de vraag welk bronsysteem gebruikt wordt voor het verzamelen van gegevens, kan één vraag tot meerdere afwijkende antwoorden leiden. Het doorgronden en schoon modelleren van de context van de gegevens is noodzakelijk. Dit is noodzakelijk voor de single version of the truth en een juiste aanlevering aan externe gegevensvragers. Door de diverse bronsystemen te ontsluiten naar een zogeheten staging-laag, worden de gegevens leveranciersonafhankelijk gemaakt en geïntegreerd tot één coherent geheel. Bij verdere integratie van de staging-data worden op basis van bron- en procesanalyses keuzes gemaakt. Hierdoor kan redundantie en ambiguïteit van data worden aangepakt. Het modelleren levert een eenduidige betekenis van data op, inclusief historische verankering. Het voorzien in een historische context is nodig omdat Om de gegevens te kunnen uitwisselen met andere partijen, zoals onderzoekers en andere ziekenhuizen, is eenheid van taal noodzakelijk. Hiervoor moeten de gegevens getransformeerd worden naar (inter)nationale codestelsels, standaarden en terminologieën. Tevens wordt de data geanonimiseerd of gepseudonimiseerd (afhankelijk van de situatie) om de privacy van de patiënt te waarborgen. Continu proces De informatiebehoefte verandert continu. De gegevensvragen van Stichting DICA, DHD en andere partijen worden regelmatig aangepast. Kwaliteitsindicatoren komen en gaan. Gegevens voor sturing en financiering worden steeds belangrijker en omvangrijker. Aan het begin van de keten, bij de registratie van gegevens, vinden ook voortdurend veranderingen plaats, omdat het onderliggende zorgproces actief verbeterd wordt. Dit betekent dat het bekende zandlopermodel - waarbij Alle ziekenhuizen kunnen profiteren van het initi- atief. De kennis en software worden verspreid op basis van een shared source aanpak binnen de ziekenhuizen. Het initiatief vraagt geen licentieprijzen, wel een jaarlijkse beheervergoeding. Meer informatie vindt u op Rob Mulders van Furore: De vraag naar in de zorg geregistreerde data stijgt door de vele toepassingsmogelijkheden exponentieel bronsystemen gegevens bij wijziging regelmatig overschrijven, waardoor waardevolle informatie over het zorgproces verloren gaat. data centraal verzameld, gemodelleerd en uitgegeven wordt - houvast biedt in de versnipperde situatie in ziekenhuizen. 12 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

8 Mobiele app Wordt 2015 een overgangsjaar of een verloren jaar? Nieuwe jeugdhulp vraagt om innovatieve oplossingen en actie Het zijn spannende tijden voor de jeugdzorg. Er is nog onzekerheid over de budgetten voor komend jaar, ook al omdat de helft van de gemeenten de deadline van 1 november niet gehaald heeft om jeugdzorgcontracten te sluiten. Maar ook is nog lang niet overal duidelijk hoe de transformatie van de jeugdhulp exact vorm moet krijgen. Hoe richten jeugdhulporganisaties en gemeenten de zorgverlening en ondersteunende processen zo in dat kind en opvoeder daadwerkelijk centraal staan en dat eigen kracht versterkt wordt? Uit recent onderzoek van brancheorganisaties voor de jeugdzorg blijkt dat meer dan de helft van de jeugdhulpinstellingen in 2015 over 10 tot 30 procent minder budget verwachten te kunnen beschikken. Dit jaar hebben veel instellingen al bezuinigingen doorgevoerd om de organisatie voor te bereiden op de nieuwe situatie. De onrust die dat heeft teweeggebracht is nog niet weg. En daar komen ook de zorgen voor de uitvoering van de jeugdhulp vanaf 1 januari bij: vallen er geen gaten in de zorg door de decentralisatie? Het is begrijpelijk dat veel instellingen en gemeenten nog niet zijn toegekomen aan de precieze uitwerking van de transformatie. Nieuwe taken en werkwijzen invullen Volgens staatssecretaris Van Rijn van VWS is dat niet zo n ramp. Hij beschouwt de transformatie van het jeugdstelsel als de stip aan de horizon. Bij het in ontvangst nemen van het rapport van de Denktank Transformatie Jeugdstelsel eerder dit jaar zei hij: Het gaat om cultuurveranderingen, over veranderingen die tijd nodig hebben en die niet per 1 januari 2015 een feit zijn. De transformatie heeft geen duidelijke start- en einddatum. Toch is het tijd dat gemeenten en instellingen stappen gaan zetten om invulling te geven aan de nieuwe taken en werkwijzen. De decentralisatie is een mooie aanleiding om de jeugdhulp daadwerkelijk te vernieuwen, nog even afgezien van de wettelijke plicht. Om de eigen kracht van kinderen, opvoeders en hun omgeving te vergroten en de regie van de zorg bij het gezin neer te leggen, is het nodig om processen anders in te richten. Er zullen ook middelen en methoden gevonden moeten worden die het mogelijk maken dat professionals en overheden met cliënten en betrokkenen op een efficiënte, veilige en doeltreffende manier samenwerken aan de gezinsplannen. Een samenhangend en goed gecoördineerd geheel Centraal in de administratie, registratie en organisatie van de jeugdhulp staat het cliëntregistratie- en -volgsysteem. Veel systemen die momenteel in gebruik zijn bij jeugdzorginstellingen, zijn erg naar binnen gericht ; gesloten omgevingen voor uitsluitend eigen cliënten en dienstverlening. In het nieuwe jeugdzorgstelsel is het juist van belang dat systemen, netwerken en ketens koppelbaar zijn en dat er transparantie is voor cliënten, ketenpartners en opdrachtgevers, uiteraard met alle privacywaarborgen van dien. De hulp aan jongeren en gezinnen moet een samenhangend en goed gecoördineerd geheel zijn: één gezin, één plan. Dat vraagt om een goede en open samenwerking tussen professionals, jeugdhulporganisaties en gemeenten. Nieuw registratiesysteem: koppelbaar en transparant Zeven jeugdhulpinstellingen hebben samen met ICTdienstverlener Winvision daarom WinCare ontwikkeld. WinCare geeft een nieuwe dimensie aan het cliëntvolg- en -registratiesysteem: het maakt het mogelijk dat cliënten, hulpverleners en betrokkenen direct met elkaar communiceren, dat iedereen altijd met dezelfde actuele gegevens samenwerkt aan het gezinsplan en dat privacy van cliënten gewaarborgd is. Vanuit het systeem zijn er koppelingen naar andere systemen die veel in de jeugdhulp gebruikt worden, zoals BergOp, diverse HRM-systemen en de VerwijsIndex. WinCare ondersteunt daarbij hulpverleners in de wijk- en gebiedsteams met een eigen tablet-app waarmee zij onderweg en bij gezinnen thuis op een veilige manier alle relevante informatie uit het systeem kunnen raadplegen en notities, documenten of verslagen kunnen toevoegen, zelfs zonder internetverbinding. Voor jeugdhulporganisaties en opdrachtgevers (gemeenten) helpt WinCare om uitvoering en uitgaven van de ingekochte zorg volledig transparant en op elk moment inzichtelijk te maken. WinCare is specifiek ontwikkeld om jeugdhulporganisaties en gemeenten te ondersteunen in het nieuwe jeugdzorgstelsel, zegt commercieel directeur Marcel Lucker van Winvision. Het afgelopen jaar hebben we met de zeven 14 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

9 betrokken instellingen nauw samengewerkt om deze innovatieve oplossing te ontwikkelen. Niet alleen als antwoord op de nieuwe verhoudingen en rollen, maar met name om de zorgverlening voor cliënten, jeugdhulpmedewerkers en -organisaties prettiger, (kosten)efficiënter, effectiever en inzichtelijker te maken. Het was een intensief proces en dat is het eigenlijk nog: de jeugdhulpinstellingen die WinCare nu gebruiken helpen ons nog steeds om de mogelijkheden en het gebruiksgemak verder te verbeteren. Het systeem blijft zich ontwikkelen, maar op wat er nu gerealiseerd is, zijn we allemaal erg trots. Cliënten krijgen daadwerkelijk de regie Parlan, de organisatie voor Jeugd & Opvoedhulp in Noord-Holland noord, was de eerste jeugdhulporganisatie die WinCare volledig omarmd heeft. WinCare maakt het mogelijk dat cliënten daadwerkelijk de regie over hun eigen hulp hebben, zegt woordvoerder Hugo Koeman van Parlan. Daarbij ondersteunt het systeem ook alle vormen van samenwerken; van Parlan met het gezin; van gezin met omgeving; van Parlan met gemeenten; en van ketenpartners onderling. Dankzij de tablet-app kunnen onze medewerkers mobiel werken, bijvoorbeeld als ze onderweg zijn of met een gezin aan tafel zitten. Voor ons betekent het enerzijds een belangrijke efficiencyslag en kostenbesparing. Maar belangrijker nog, dankzij WinCare kunnen cliënten, het gezin en mensen in hun directe omgeving met ons en andere hulpverleners samenwerken. Het is belangrijk om nu stappen te zetten Veel instellingen en gemeenten beschouwen 2015 als een overgangsjaar voor de jeugdhulp. In dat jaar moet dan vooral duidelijk worden welke impact de decentralisatie en bezuinigingen hebben. Maar het zou zonde zijn als 2015 achteraf een verloren jaar blijkt te zijn voor de transformatie van de zorg. Het is belangrijk om nu stappen te zetten om de nieuwe taken en werkwijzen vorm te geven. Jeugdhulporganisatie Parlan is met WinCare al klaar voor 2015 en daarna en kan zich nu voornamelijk richten op waar ze goed in is: het vergroten van de eigen kracht van kinderen, jongeren en hun gezinnen. Frank de Smit is journalist Mobiele app WinCare en demo-omgeving Medewerkers van jeugdhulporganisaties waar WinCare in gebruik is, kunnen de mobiele WinCare-app downloaden in de Windows Store. Met de mobiele tablet-app kunnen zij onderweg en bij gezinnen thuis op een veilige manier alle relevante informatie uit het systeem raadplegen, cliëntgegevens en -dossiers inzien, verslagen maken, afspraken plannen en documenten uploaden. Winvision heeft ook een demo-omgeving ingericht die een goed beeld geeft van de WinCare-app in de praktijk. Geïnteresseerden kunnen bij Winvision inloggegevens aanvragen en in die omgeving met demogegevens het gebruik van de app ervaren. Mail voor toegang tot de demo-omgeving naar Technologie Met behulp van 3D-simulaties Innovatie in de zorg kan sneller Innovatie in de zorg duurt vaak lang. Vernieuwen is vaak ook complex door alle regelgeving, de mogelijke risico s voor patiënten en het managen en beheren van alle informatie die daarbij wordt geproduceerd. Anderzijds kan het sneller beschikbaar komen van nieuwe apparatuur, behandelingen In het Living Heart-project heeft een multidisciplinair team van medisch specialisten of medicijnen veel levens redden. Volgens softwareleverancier Dassault Systèmes is de innovatie en ingenieurs een levensecht 3D-simulatiemodel voor hartonderzoek ontwikkeld in de zorg nog aanzienlijk te versnellen met 3DEXPERIENCES. 16 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

10 Eén van de redenen waarom innovatie in de zorg lang duurt, is het feit dat wetenschappers en medici eerst nieuwe behandelingen en medicijnen moeten ontdekken en deze vervolgens langdurig moeten testen. Deels op dieren, maar in een bepaald stadium van de ontwikkeling ook op mensen. De Franse softwareleverancier Dassault Systèmes heeft met name in de auto- en vliegtuigindustrie gedurende ruim dertig jaar ervaren dat veel fysieke testen te vervangen zijn door virtuele. Denk bijvoorbeeld aan de bekende botsproeven. Maxi-Cosi Wanneer je als fabrikant een deel van die testen in een virtuele 3D-omgeving kunt simuleren, bespaart dat zowel tijd als geld. Maar ook het testen van een Maxi-Cosi kinderstoeltje kun je beter virtueel dan in het echt doen. Natuurlijk zijn niet alle fysieke testen te vervangen door virtuele, maar 3D-simulaties zijn tegenwoordig zo nauwkeurig en betrouwbaar, dat daarmee steeds meer real life testen te vervangen zijn. Daaronder vallen tot op bepaalde hoogte ook testen van medicijnen op dieren en mensen. Ter illustratie daarvan demonstreerde Dassault Systèmes onlangs het zogenaamde Living Heart Project. In dit project heeft een multidisciplinair team van medisch specialisten en ingenieurs een levensecht 3D-simulatiemodel voor hartonderzoek ontwikkeld, zegt Theo Verbruggen, Benelux-manager van Dassault Systèmes. Het bijzondere hiervan is het feit dat door toevoeging van informatie over een patiënt, afkomstig van een hartfilmpje, MRI- en CT-scan, dit model volledig te personaliseren is. Daarmee kunnen medisch specialisten beter en in kortere tijd het gedrag van het hart van hun patiënten analyseren en simuleren, zonder dat daarvoor een belastende ingreep nodig is. Omdat hart- en vaatziektes de belangrijkste doodsoorzaak in onze Westerse wereld zijn, kan het Living Heart Project veel levens redden. Of operaties minder ingrijpend maken voor patiënten. Het model is namelijk ook voor opleidings- en voorbereidingsdoeleinden te gebruiken. Informatiemanagement Dat Dassault Systèmes serieuze plannen heeft voor het verder ontwikkelen van de zorgmarkt, blijkt onder andere uit een nieuw merk BIOVIA dat het Franse concern onlangs introduceerde. Bij R&D- en productontwikkelingsprojecten wordt veel nieuwe informatie geproduceerd, die in een later stadium weer nodig is voor het aanvragen van medicijn- of apparatuurregistraties, patenten en alle vereiste productdocumentatie. Het beheer en hergebruik van al die verplichte informatie kan bij veel bedrijven nog aanzienlijk efficiënter worden georganiseerd. Daarom levert Dassault Systèmes oplossingen voor informatiemanagement. Om de functionaliteit daarvan uit te breiden heeft men begin dit jaar Accelrys overgenomen en de life sciencessoftware van beide bedrijven onder de nieuwe merknaam BIOVIA geïntegreerd en gebundeld. Het Belgische FEops gebruikt 3D-software voor het voorbereiden van hartoperaties BIOVIA is een bedrijfsbreed toepasbare innovatieoplossing, gebaseerd op een systematische samenwerkingsaanpak en functionaliteit voor zowel modelleren en simuleren in 3D, als laboratorium- en kwaliteitsmanagement. Met BIOVIA bieden wij een nieuwe generatie applicaties, services en content om de wetenschappelijke innovatiecyclus in life sciences te versnellen en de hele biosfeer te kunnen modelleren, resumeert Verbruggen. Vanaf een wetenschappelijke ontdekking of eerste productidee, tot en met de marktintroductie van een nieuw medicijn of apparaat. De nieuwe productlijn vereenvoudigt het hergebruik van alle beschikbare informatie, de communicatie en het delen van informatie binnen multidisciplinaire teams, online samenwerken en projectmanagement. Wereldwijd werken er ruim 2000 bedrijven met software en content die deel uitmaakt van het BIOVIA-merk, waaronder Fortune 500 ondernemingen als AstraZeneca, BASF, Du Pont, GSK, L Oréal, P&G, Pfizer, Sanofi en Unilever. Diepe breinstimulaties Dassault Systèmes is niet de eerste leverancier die met innovaties voor de zorgsector komt, dus hoe zit het met de praktische toepasbaarheid van hun software? Tijdens een persbriefing in Domus Medica vertelde Karo Sedighiani van Sapiens Steering Brain Stimulation uit Eindhoven zijn ervaringen. Sedighiani is senior mechanical engineer bij een bedrijf dat is gespecialiseerd in het ontwikkelen van een nieuwe methode voor diepe hersenstimulatie. Dat kan door via een ingrijpende operatie een apparaatje met een elektrode in te brengen dat op bepaalde plaatsen in de hersenen elektrische pulsjes afgeeft. Doel van deze behandeling is om de gevolgen van ziektes als Parkinson of bijvoorbeeld epilepsie tegen te gaan. Het is geen genezende oplossing, maar een middel om de nadelige gevolgen voor de patiënt zoveel en zolang mogelijk te verminderen. Na jarenlang onderzoek en productontwikkeling is Sapiens erin geslaagd een implanteerbare puls generator te ontwikkelen die veel nauwkeuriger elektrische stroompjes op de juiste locatie kan doseren dan met de tot nu toe beschikbare alternatieven mogelijk was. Wij hebben de simulatiesoftware van Dassault Systèmes gebruikt om het doseer- en buiggedrag van onze lead met elektrodes beter te begrijpen en op basis daarvan te optimaliseren. Maar ook voor het verbeteren van onderdelen en accessoires van onze oplossing op basis van impactsimulaties. Dus door virtueel te testen of botsingen van het hoofd invloed hebben op het functioneren en de levensduur van ons product. Daarbij hebben technici van Dassault Systèmes meegeholpen om de geometrie en materialen van onze oplossing te verbeteren. De mensen van Sapiens zijn in 2006 binnen Philips gestart met hun eerste project voor diepe breinstimulatie. Dat zij nu een waardevolle medische innovatie hebben ontwikkeld, blijkt wel uit het feit dat Medtronic het bedrijf een week voor de persmeeting voor 150 miljoen euro heeft overgenomen. 3D-geprinte orthopedische prothesen Als tweede klant presenteerde Peter van den Berghe van het Leuvense bedrijf Mobelife hoe zij onder andere met deze 3D-software orthopedische prothesen ontwikkelen en 3D-printen. Als iemand voor de tweede of derde keer een kunstheup of -knie nodig heeft, komt het regelmatig voor dat het bot waaraan de prothese moet worden bevestigd teveel is beschadigd en daardoor niet langer sterk genoeg is. Dezelfde situatie komt voor bij complexe breuken en reconstructieoperaties. Dan kan Mobelife mogelijk uitkomst bieden met een volledig op maat gemaakte heup, knie of ander kunstbot, dat binnen een maand na het eerste contact uit de 3D-printer rolt. Mobelife maakt deel uit van de Materialise Group, die al bijna 30 jaar gespecialiseerd is in 3D-printing. Mobelife heeft zich gespecialiseerd in het langer mobiel houden van mensen door het aanbieden van volledig op maat gemaakte orthopedische prothesen. Wij maken op basis van een CT-scan eerst het ontwerp voor een patiëntspecifieke prothese, inclusief de beste fixatiemogelijkheid op het omliggende bot, vertelt Van den Berghe. Met behulp van 3D-simulaties en visualisaties kunnen wij daarbij precies zien waar het echte bot nog sterk genoeg is om bijvoorbeeld onze kunstheup met schroeven op te fixeren. Op basis daarvan leveren wij bij elke prothese ook geleiders om de orthopedische arts te helpen precies op de juiste plekken te boren. De 3D-printoplossing en service van Mobelife zijn niet voor iedereen geschikt, vanwege de (nog) hoge kosten. Per jaar helpt het bedrijf momenteel echter al zo n 150 mensen, die anders waarschijnlijk in een rolstoel belanden om mobiel te blijven. Andere medische toepassingen Ter afsluiting van de persmeeting presenteerde Dassault Systèmes nog een aantal andere medische toepassingen, onder andere voor opleidings- en instructiedoeleinden. In samenwerking met het medische opleidingslaboratorium ilumens in Parijs heeft men Staying Alive en Born2BeAlive ontwikkeld. Staying Alive is een 3D-experience waarin iedereen op het ritme van de bekende wereldhit in een virtuele 3D-omgeving op speelse wijze kan leren reanimeren door een defibrillator te gebruiken. BornToBeAlive is een vergelijkbare 3D-toepassing waar vrouwen vanaf het moment dat ze zwanger zijn, kunnen zien hoe hun kindje zich ontwikkelt tot en met de geboorte. Dit soort educatieve medische toepassing ontwikkelt Dassault Systèmes om het grote publiek de toegevoegde waarde van 3DEXPERIENCES te laten zien. Twee andere bedrijven die na het officiële gedeelte nog ter sprake kwamen, zijn het Belgische IBA en FEops. Ion Beam Applications is een ontwikkelaar van medische apparatuur voor kankerbehandeling die de Licensed to Cure for Medical Device-oplossing van Dassault Systèmes gebruikt. Daarmee geven zij wereldwijd samenwerkende teams een centrale en uniforme toegang tot de meest actuele ontwerpen en alle benodigde informatie over regelgeving en kwaliteit, om te kunnen voldoen aan de compliancy richtlijnen. Dat bespaart de medewerkers van het bedrijf veel zoektijd. IBA heeft met genoemde oplossing ook het informatiegebruik binnen de onderneming volledig traceerbaar gemaakt, om de intellectuele eigendommen beter te kunnen beschermen. Tenslotte kwam het eveneens Belgische bedrijf FEops nog ter sprake, dat de 3D-software van Dassault Systemes zowel gebruikt voor productontwikkeling, als het voorbereiden van hartoperaties. FEops heeft een oplossing ontwikkeld om bij cardiologische patiënten met minimale belasting via een katheter een nieuwe hartklep aan te brengen. Jos Raaphorst is uitgever van Digitalezorg.nl magazine 18 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

11 Onderzoek Nictiz en V&VN hebben hiervoor een online enquête uitgezet onder (transfer)verpleegkundigen, verzorgenden en andere betrokkenen bij de verpleegkundige overdracht die werkzaam zijn in alle sectoren binnen de gezondheidszorg. Met verpleegkundige overdracht wordt de verpleegkundige patiëntinformatie bedoeld die verpleegkundigen overdragen aan een volgende instelling waar een patiënt naartoe gaat. In de overdracht staan gegevens als medicijngebruik, gebruik van medische hulpmiddelen, hulpbehoefte zoals hulp bij het wassen en kleden, voedingsadvies en wondverzorging. Die informatie is nodig om de patiënt de juiste zorg te bieden. overdracht vaak informatie te bevatten die niet eenduidig is of verouderd. Daarnaast zeggen de respondenten dat ze de informatie uit een overdracht vaak moeten overtypen, wat onnodig veel tijd kost. Een ander knelpunt dat is genoemd, is dat de patiënt en/of diens naaste niet of nog onvoldoende wordt betrokken bij de verpleegkundige overdracht. Verpleegkundige overdrachten Verpleegkundigen dragen gemiddeld naar vijf soorten zorginstellingen patiëntgegevens over (zie figuur 1). Dit zijn bijvoorbeeld thuiszorgorganisaties, verzorgingstehuizen en algemene ziekenhuizen, hospices of revalidatiecentra. Dit gemiddelde zegt nog niets over het totaal aantal overdrachten van een verpleegkundige. In de praktijk wordt in de meeste gevallen bijvoorbeeld niet alleen naar één verpleeghuis in de regio overgedragen, maar naar meerdere verpleeghuizen die zich in dezelfde regio bevinden. Dit pleit voor een goede inrichting van de overdracht zodat de juiste volledige informatie wordt overgedragen. Figuur 2- Ervaren knelpunten bij de verpleegkundige overdracht (n= 673). Papier Een ruime meerderheid van de ondervraagde verpleegkundigen verstuurt en ontvangt een verpleegkundige overdracht nog steeds op papier. De verpleegkundige moet een ontvangen overdracht vaak zelf nog overtypen of -schrijven in het patiëntendossier. Bij de meerderheid van de verpleegkundigen is het niet mogelijk een overdracht digitaal te verzenden of te ontvangen. Ongeveer een kwart van de respondenten verstuurt en ontvangt de verpleegkundige overdracht inmiddels digitaal. Rapport NICTIZ en V&VN: eoverdracht Doel van het onderzoek was te peilen wat de status is in Verpleegkundige overdracht via standaard scheelt tijd Zeventig procent van de verpleegkundigen in Nederland ervaart knelpunten bij het overdragen van patiëntgegevens tussen instellingen. Dit blijkt uit het onderzoek De verpleegkundige overdracht, een geoliede machine? van Nictiz en Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN). Bijna een kwart van de ruim 800 ondervraagde verpleegkundigen geeft aan dat er soms helemaal geen overdracht is. Als de verpleegkundige overdracht via de standaard eoverdrachtsbericht verloopt, scheelt hen dat tijd in vergelijking met Toen heeft Nictiz samen Figuur 1- Aantal verschillende soorten zorginstellingen met ActiZ, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) waarmee respondent verpleegkundige overdracht doet en V&VN in een onderzoek al problemen gedetecteerd met (n= 725). de overdacht. Op basis hiervan heeft Nictiz in samenwerking met ActiZ, Knelpunten V&VN en verpleegkundige experts uit de Geestelijke De verpleegkundige overdracht blijkt in de praktijk nogal Gezondheidszorg (GGZ), ziekenhuizen, revalidatiecentra, tegen te vallen. Van de respondenten geeft bijna 70 procent aan knelpunten te ondervinden in het verpleegkun- een landelijke standaard opgesteld voor de verpleegkun- een Universitair Medisch Centrum en VVT-instellingen dige overdrachtsproces. 61 procent van de ondervraagde dige overdracht in de keten. Ook is op basis hiervan een verpleegkundigen ontvangt onvolledige documenten en verpleegkundig overdrachtsbericht (eoverdrachtsbericht) 23 procent krijgt helemaal geen gegevens. Daarnaast ontwikkeld. moeten verpleegkundigen regelmatig terugbellen naar de zorginstelling die de overdracht heeft verstuurd om extra Beroepsstandaard informatie op te vragen of ontvangt de verpleegkundige de Met deze standaard wordt bepaald welke informatie bij overdracht te laat (figuur 2). Ook blijkt de verpleegkundige de verpleegkundige overdracht uitgewisseld moet wor- 20 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

12 den. Aan de hand van de dataset is een verpleegkundig overdrachtsbericht (eoverdrachtsbericht) ontwikkeld. Door deze standaard te gebruiken kunnen de bestaande problemen bij de verpleegkundige overdracht door de keten worden aangepakt. Het gebruik van het eoverdrachtsbericht draagt bij aan het verminderen van de kans op fouten bij overdracht van gegevens, omdat de gegevens digitaal zijn en niet steeds overgetypt of -geschreven hoeven te worden. Tevens worden de administratieve lasten daardoor verlaagd. De zendende partij hoeft niet op zoek naar informatie om dit vervolgens over te typen. En de ontvangende partij krijgt de juiste en volledige informatie aangeleverd. Daarnaast ontstaat er eenduidig taalgebruik tussen zorgorganisaties en beroepsgroepen. Door het gebruik van een door de sector opgestelde standaard zijn er afspraken over de inhoud van de overdracht. Dit zorgt voor meer duidelijkheid en de overdracht is vollediger, toegankelijker en beter leesbaar. Dit levert ook meerwaarde op voor de patiënt; er worden minder fouten gemaakt, het is voor de patiënt of diens naasten niet meer nodig om vragen herhaaldelijk te beantwoorden en alle relevante zorginhoudelijke informatie staat al vermeld in de overdracht, zo is het duidelijk welke zorg geleverd moet worden. Regio s Zes regio s in Nederland gebruiken de eoverdracht; Schiedam, Gouda, Amsterdam, Twente, Leiden en Den Haag. De eerste ervaringen zijn positief. Door het gebruik van de standaard wordt er een kwaliteitsslag gemaakt; de gebruikers geven aan dat er voorheen heel vaak geen overdracht was, en dat dat nu wel het geval is. Daarnaast is de informatie uitgebreid en veel vollediger, eenduidiger, actueler, eerder beschikbaar, niet meer handgeschreven en kan de overdracht veiliger worden verstuurd. Desgevraagd zeggen verpleegkundigen dat ze met eoverdracht tijdwinst boeken. Dat kan oplopen tot een tijdsbesparing van 25 minuten per overdracht. Ook kunnen verpleegkundigen in de instelling waarnaar de patiënt wordt overgedragen de komst van een patiënt beter voorbereiden omdat ze weten welke zorg nodig is. Voorwaarde is wel dat de eoverdracht is gekoppeld aan het elektronisch patiëntendossier. In vier van deze regio s is gesproken met gebruikers over hun ervaringen met het gebruik van eoverdracht. De eerste ervaringen zijn positief. Geconcludeerd kan worden dat een kwaliteitsslag wordt gemaakt als de standaard wordt gebruikt. Vollediger De gebruikers geven aan dat de informatie uit de eoverdracht nu veel uitgebreider, vollediger actueler, eerder beschikbaar is door het gebruik van eoverdracht. Het digitaal aangeleverde formulier is daarbij beter leesbaar. Omdat gebruik wordt gemaakt van een standaard, kan de data ook veilig worden verstuurd. Voor verpleegkundigen die eerder Patiëntinformatie geen overdacht ontvingen is dit een verademing. Tijdwinst Er wordt met name door de instellingen die de verpleegkundige overdracht ontvangen aangegeven dat ze veel tijdswinst boeken, omdat de informatie veel vollediger is en men bijna niet meer hoeft terug te bellen naar de zorginstelling die de verpleegkundige overdracht verstuurt, iets dat voorheen vaak het geval was. Daarnaast kunnen deze zorginstellingen de komst van de patiënt beter voorbereiden omdat nu op voorhand duidelijk is welke zorg er nodig is. Nog niet elke instelling die eoverdracht gebruikt geeft aan tijdswinst te boeken. Men geeft aan dat dit met name komt doordat de informatie in de overdracht niet gekoppeld is aan het elektronisch patiëntendossier. Verpleegkundigen moeten de informatie dus alsnog overtypen van het dossier in de eoverdracht of vanuit de eoverdracht naar het dossier. Het kan veelal nog niet automatisch geëxporteerd of geïmporteerd worden vanuit de systemen. Irene Duijvendijk is adviseur Zorg ICT & Innovatie bij NICTIZ Transferverpleegkundige Vlietland ziekenhuis: Het zou het mooiste zijn als je ervoor zorgt dat alle informatie uit het verpleegkundig elektronisch dossier gekoppeld is aan eoverdracht, zodat de informatie niet meer overgetypt moet worden. Wat kunnen we met Persoonlijke Gezondheidsdossiers in de zorg? Vraag naar PGD s groeit Meer informatie: rapport De verpleegkundige overdracht, een geoliede machine?, Publicaties?mod[Nictiz_FileCabinet_Module][i]=1101 whitepaper Tips voor een efficiënte overdracht van verpleegkundige patiëntgegevens. whitepaper eoverdracht in de praktijk, ervaringen en tips. Heeft u vragen of opmerkingen over dit artikel, dan kunt u contact opnemen met Irene van Duijvendijk (duijvendijk@nictiz.nl / U vindt de whitepapers via Publicaties/Whitepapers Er is veel belangstelling voor Persoonlijke Gezondheidsdossiers. Een PGD levert een wezenlijke bijdrage aan preventie en zelfmanagement. Het geeft de cliënt het instrument in handen om gedurende zijn hele leven gezondheids- en medische informatie te verzamelen van zichzelf en zijn dierbaren. Door het gebruik hiervan te integreren met de eigen dienstverlening, kunnen zorginstellingen de kwaliteit van de zorg verbeteren, de kosten verlagen en voldoen aan de wensen van de moderne zorgconsument. Bovendien worden vele complexe koppelingen in de zorgketen overbodig door de informatievoorziening rondom de cliënt te organiseren. Er zijn echter nog veel vragen over de toepassing van PGD s. Wat is een PGD? Wanneer het gaat om elektronische patiënten- of cliëntendossiers in de zorg, is er veel begripsverwarring. We hanteren de volgende hoofdindeling: Portals van zorginstellingen - Een ziekenhuis of zorginstelling deelt de gegevens met haar patiënten of cliënten. Vaak biedt een dergelijke portal mogelijkheden om het eigen dossier in te zien. Dit dossier is onderdeel van het Elektronisch Patiënten of Cliënten Dossier (EPD/ECD) dat binnen de instelling gebruikt wordt. Dat systeem is eigendom van de zorginstelling(en), terwijl deze organisatie ook de regie heeft over de informatie die via het portaal beschikbaar wordt gesteld. Landelijk EPD - Over dit begrip is veel verwarring. Een betere term is het Landelijk Schakel Punt (LSP). Het gaat immers om een infrastructuur waarbij op gestandaar- 22 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

13 diseerde wijze patiënteninformatie wordt uitgewisseld tussen zorgverleners onderling. De recente status is dat het toegepast wordt voor patiënten die daar expliciet toestemming voor hebben gegeven. De toepassing betreft vooral medicatiegegevens die worden uitgewisseld tussen huisartsen en apotheken. Persoonlijke Gezondheidsdossiers (PGD s) - Naast de door zorgaanbieders beheerde EPD s, is ook een variant beschikbaar waarbij de patiënt zelf online zijn gegevens beheert in een zogenaamd Persoonlijk Gezondheidsdossier (PGD). Het PGD is een elektronisch medisch dossier dat gedurende het hele leven van de patiënt wordt opgebouwd en als bron voor gezondheidsinformatie wordt gebruikt. Het ondersteunt mensen bij het nemen van beslissingen over hun gezondheid. De persoon is zelf eigenaar en beheerder van het PGD en de daarin opgeslagen informatie. De informatie is afkomstig van de zorgverlener én van de persoon zelf. Bovendien wordt er streng gelet op beveiliging en privacy. Aan de hand van deze omschrijving van een PGD - die overigens is getoetst door experts in het veld - is een inventarisatie en categorisatie gemaakt van bestaande Nederlandse en internationale PGD s. Hoofdcategorieën zijn het verzamelen van medische informatie, het managen van persoonlijke gegevens ten aanzien van zelfzorg, het raadplegen van het Elektronische Patiëntendossier (EPD) en de communicatie met familie, omgeving en professionals. Dit is dus geen vervanging van bovenstaande toepassingen, maar een aanvulling daarop. In onze visie is dit een zeer belangrijke ontwikkeling. Een PGD kan immers niet alleen ingezet worden in het zorgproces, maar ook voor preventie van gezondheidsproblemen. Documenten In juli 2014 zijn op dit gebied twee zeer belangrijke documenten verschenen: De eerste is Patiënteninformatie, informatievoorziening rondom de patiënt door de Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ). In dit advies aan de minister van VWS wordt het belang van de inzet van PGD s voor alle burgers, verzekerden en patiënten benadrukt en wordt ingegaan op de problemen in de zorgsector die hiermee opgelost worden. Het tweede document is E-health en zorgverbetering. Dit is een brief van het ministerie van VWS aan de Tweede Kamer. In dit document wordt ingegaan op de strategische rol van ICT bij de transformatie in de zorgsector. Hierbij wordt de (persoonlijke) medische informatie als essentieel gezien, zoals blijkt uit de volgende doelstelling: Binnen 5 jaar heeft 80% van de chronisch zieken direct toegang tot bepaalde medische gegevens, waaronder medicatie-informatie, vitale functies en testuitslagen, en kan deze desgewenst gebruiken in mobiele apps of internetapplicaties. Van de overige Nederlanders betreft dit 40%. Dit heeft tot effect dat mensen bewuster zijn van hun eigen gezondheid en dat fouten in dossiers bij zorgverleners sneller gedetecteerd kunnen worden. Het belang van PGD s wordt dus algemeen onderkend. De Nederlandse overheid, de zorgverzekeraars en andere belanghebbenden zullen het gebruik ervan in de komende periode dan ook nadrukkelijk en actief gaan ondersteunen. Sterke groei De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) verwacht een sterke stijging van de adoptie van PGD s. Dit heeft te maken met algemeen maatschappelijke ontwikkelingen, zoals het toenemend gebruik van (mobiel) internet. Ook onder ouderen is dit overigens het geval. Het is een wijdverbreid misverstand dat ouderen liever niet met computers werken. Zo blijkt uit onderzoek van het CBS (2013) dat meer dan vijftig procent van de ouderen tussen 65 en 75 jaar dagelijks op Internet zit. Na en en Internetbankieren staat Informatie zoeken over de gezondheid op de derde plaats met een score van meer dan veertig procent. De vergelijking met internetbankieren wordt overigens wel vaker gemaakt. Het wordt door ons allemaal heel normaal gevonden dat we via Internet bankieren. De verwachting is dat een digitaal kluisje voor persoonlijke gezondheidsgegevens net zo gewoon wordt. Scenario s Er zijn vele scenario s in de praktijk waarbij een PGD gebruikt kan worden. Gedurende een mensenleven bestaan meerdere momenten waarop de toegevoegde waarde van een PGD groter wordt. Dit kan zijn de geboorte van een kind of bij een chronische ziekte. In die gevallen worden vaak meerdere zorgverleners bezocht. Zonder toepassing van een PGD ontstaan problemen in de afstemming en informatie-uitwisseling. Via de NPCF zijn vele goede voorbeelden te vinden hoe een PGD hierin een zinvolle bijdrage kan leveren. Voorbeelden hiervan zijn te vinden via Bij praktijkscenario s en oplossingen is het van groot belang om in te gaan op de wijze waarop er samengewerkt kan worden tussen zorginstellingen en gebruikers van een PGD. De vraag aan een arts of hij ons dossier kan uploaden naar ons PGD zal heel normaal worden. Daarmee wordt een PGD voor zorgaanbieders dus relevant om mogelijk te maken. Blue Button In dit kader is het ook belangrijk om Blue Button te noemen. Dit initiatief is in 2010 in de Verenigde Staten gestart in het kader van het Meaningful Use-programma van de regering-obama. Via Blue Button kunnen alle oorlogsveteranen hun persoonlijke gezondheidsinformatie downloaden. Vervolgens is dit initiatief ook breder ingezet. Ook de informatie-uitwisseling vanuit de patiënt naar de zorgverlener zal steeds belangrijker worden. De toekomst is immers dat een patiënt een zorgverlener inzage geeft in de relevante gedeeltes van zijn of haar PGD. Denk bijvoorbeeld aan het doorsturen van een document of het digitaal beschikbaar stellen van meetwaardes. Om dit soort scenario s te ondersteunen, is het belangrijk om tot een (gestandaardiseerde) informatie-uitwisseling te komen tussen de systemen van de zorgaanbieder en PGD-toepassingen. De (zorg)consument bepaalt immers zelf welk PGD hij gebruikt. Voor de zorgaanbieders wordt het dus belangrijk de grotere initiatieven standaard te ondersteunen. Informatie op maat Een andere belangrijke toepassing van PGD s is het aanbieden van informatie op maat aan specifieke doelgroepen. Dit wordt gedaan middels mobiele apps en portals. Daarmee kunnen patiënten eenvoudig en laagdrempelig informatie aangereikt krijgen of vastleggen. De informatie wordt opgeslagen in het persoonlijke gezondheidsdossier en kan op basis daarvan eenvoudig gedeeld worden met de zorgverlener. Deze aanpak zorgt bovendien voor eenheid van taal. Een goed voorbeeld hiervan is Zodos ( Deze op basis van Microsoft HealthVault ontwikkelde toepassing is in eerste instantie gericht op diabetici in de provincie Groningen. Via een portal kunnen zij eenvoudig gegevens bijhouden en doorsturen naar de huisarts of een specialist in het ziekenhuis. Deze toepassing wordt ook gevolgd en begeleid door Zelfzorg Ondersteund. Deze coöperatie realiseert ondersteunde zelfzorg door krachtenbundeling van vertegenwoordigers van patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Ondersteunde zelfzorg betekent dat patiënten samen met hun zorgverleners werken aan hun gezondheid dankzij ICT, hulpmiddelen en hun omgeving. Een persoonlijk gezondheidsdossier (PGD) levert hierbij een wezenlijke bijdrage. Het geeft de cliënt een instrument om gedurende zijn hele leven gezondheids- en medische informatie te verzamelen van zichzelf en zijn dierbaren. Door het gebruik hiervan te integreren met de eigen dienstverlening, kunnen zorginstellingen de kwaliteit van de zorg verbeteren en voldoen aan de wensen van de moderne zorgconsument. Drs. Kristian de Lange is directeur van Thysia Information Management 24 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

14 Onderzoek Voorheen dachten we te groeien door een toename van het aantal verrichtingen. Zo werkt dat niet meer, aldus Henk Bleker, software architect bij Certe Certe ontwikkelt eigen middelware voor POCT analyse apparatuur bij huisartsen Proefproject met e-diagnostiek levert gevalideerde data en tevens snel uitslagen Leveranciers van consumenten ICT, zoals Samsung en Apple (Apple Watch) gaan zich met hun smart devices richten op de markt voor zorgverlening. Meer self-service kan de zorg goedkoper maken. Of de kwaliteit beter wordt, moet worden afgewacht. Bij zelfdiagnose op grote schaal is de kans groot dat zorgvuldig opgebouwde medische dossiers worden vervuild door niet-gevalideerde data. Certe uit Groningen streeft met POCT-analyseapparatuur bij huisartsen naar zowel een razendsnelle uitslag als naar betrouwbare gevalideerde data. De self-service zorgdiensten schieten straks als paddenstoelen uit de grond, wanneer de ehealth-ontwikkelingen door het grote publiek worden omarmd. Gewoon je smartphone of wearable uitlezen en je weet wat je mankeert. De revolutie van het Internet of Care laat zorgconsumenten zelf hun medische dossiers invullen. Natuurlijk, de zorg snakt naar innovaties nu zorgverzekeraars met hun door de politiek verleende macht de vergoedingen voor verrichtingen nog verder willen verlagen. Toch is het curieus dat juist in de zorg met alle privacy-voorschriften initiatieven ontstaan die het niet zo nauw nemen met de integriteit van medische data. Niet-gevalideerde data in het elektronisch patiëntendossier helpt immers niet bij het verbeteren van de kwaliteit van de zorg. Het testen op ziektebeelden en het beoordelen van de resultaten is werk voor professionals. Zij kunnen mogelijke afwijkingen op juiste wijze inschatten en vaststellen of data aan het medische dossier van een persoon kan worden toegevoegd. Dat een patiënt snel de uitslag wil horen van een test, valt te begrijpen. Bij Certe, het grootste medische laboratorium in Noord-Nederland, loopt een proefproject 26 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

15 den. Daar werd deze informatie - eveneens handmatig - in het Laboratorium Informatie Systeem (LIS) van het bedrijf in Groningen opgenomen. Een bron van ergernis voor de daar werkzame ICT-professionals. Zij ontwierpen een technische infrastructuur voor digitale gegevensoverdracht. Die laten ze zoveel mogelijk gebruik maken van in de zorgsector breed geaccepteerde methoden, zoals orderaanvraag via ZorgDomein en rapportage van resultaten via Zorgmail (Edifact-berichtenverkeer). Raspberry Pi De POCT-analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk is voorzien van een RS-232C interface, maar niet altijd met een gestandaardiseerde IP-connectie voor koppeling aan internet. In principe zijn de apparaten niet gemaakt om aan te sluiten op externe systemen. De Certe-medewerkers in het kader van de zogeheten Point of Care Test (POCT). Deze test bestaat uit een laboratoriumonderzoek, uitgevoerd op analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk. De testuitslag volgt binnen een aantal minuten en laat zich direct meenemen bij de besluitvorming over de behandeling. Aanvraagformulieren Voorheen dachten we te groeien door een toename van het aantal verrichtingen. Zo werkt dat niet meer, aldus Henk Bleker, software architect bij Certe. Zorgverzekeraars verwachten van onze klinisch chemici en microbiologen dat zij huisartsen adviseren om niet meer dan de strikt noodzakelijke laboratoriumonderzoeken af te nemen. In samenspraak met de NHG zijn de aanvraagformulieren daarom probleem-georiënteerd opgesteld. Dus een arts kruist slechts een minimaal onderzoek voor een gedefinieerd ziektebeeld aan. Omdat de behoeften van patiënten en zorgverleners wijzigen, creëren we aanvullende diensten die aansluiten op deze wensen. Die diensten moeten tevens bijdragen aan een verdere verlaging van de kosten voor diagnostiek. De goede ervaring met integratiesoftware en koppelingen via standaard protocollen bracht de software architect van Certe op het idee van e-diagnostiek. Al in een veel eerder stadium was de organisatie begonnen met het plaatsen van analyse-apparaten voor point of care-testen bij de diverse huisartsen in het verzorgingsgebied, waaronder CRP-meters (C-Reactief Proteïne), urinestriplezers en meters voor het vastleggen van afwijkende stollingswaarden (D-Dimeer). De in de huisartsenpraktijk gemeten waarden werden in het verleden handmatig vastgelegd en werden vervolgens per fax naar het centrale laboratorium verzonbesloten tot de ontwikkeling van eigen software die zij installeerden op een open Raspberry Pi-computer. Uitgerust met seriële poorten fungeert deze computer als gateway voor de POCT-analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk. Aan de andere kant van de internetverbinding staat een zelf ontwikkelde POCT-server die via de zogeheten Ensemble ESB (ESB staat voor Enterprise Service Bus) communiceert met het Laboratorium Informatie Systeem (LIS). Een aanvraag voor een diagnosetest komt nu geheel digitaal van het Huisarts Informatiesysteem (HIS) via ZorgDomein en de Ensemble ESB terecht in het orderbestand van het LIS bij Certe. Alle noodzakelijk informatie over de huisarts, patiënt en soort test is in de vorm van een gecodeerd standaardbericht voorhanden. De gegevens over de aanvraag worden bij de huisarts op een loopbriefje met barcode (uniek ZorgDomeinnummer) uitgeprint. Daarmee gaat de patiënt naar de dienstdoende doktersassistent voor de test. Die gebruikt een barcodescanner, gekoppeld aan de POCT-analyser, voor het invoeren van het ZorgDomeinnummer van het loopbriefje. De meetwaarden gaan vervolgens als gecodeerd bericht via de internetverbinding naar het LIS en daarna als Edifactbericht naar het HIS van de huisarts. Binnen een tijdsbestek van vijf minuten is een betrouwbare testuitslag beschikbaar. Bleker van Certe: Met de volledig digitale resultaatverwerking van de point of care-testen besparen we veel tijd en menskracht. Het is simpel qua uitvoering, we krijgen gevalideerde gegevens binnen van de patiënt en degene die de test heeft uitgevoerd. Het gaat hierbij om gecodeerde berichtgeving over veilige verbindingen. We leveren een snelle rapportage aan de huisarts. Juridisch zijn de ver- Consolidatie van laboratoria Certe is ontstaan na de fusie in 2012 van LabNoord en Laboratorium voor Infectieziekten. Het verzorgingsgebied telt ongeveer 1,2 miljoen patiënten, verdeeld over de provincies Groningen, Drenthe en Friesland. Tot de organisatie behoren een huisartsenlaboratorium, een trombosedienst, klinisch chemische en medisch microbiologische laboratoria. Met 850 medewerkers levert de organisatie integrale medische diagnostiek voor klinische chemie en medische microbiologie en hiervan afgeleide producten en diensten voor zorgverleners en hun patiënten. Per jaar worden ruim een miljoen bloedafnames verricht. Daarvoor zijn 176 spreekuurlocaties beschikbaar en een wagenpark van honderd auto s, waarmee de medewerkers van de trombosedienst circa huisbezoeken per jaar in het verzorgingsgebied afleggen. De ondersteunende IT komt van Porta Vita, een SaaS-oplossing specifiek voor trombosediensten, die via Ensemble met HL7-berichten communiceert met het LIS van Certe in Groningen. richtingen afgedekt door het ordernummer uit ZorgDomein met identificatie van de patiënt en de medewerker van de huisartsenpraktijk. Wanneer een ziekenhuis, zorgverzekeraar of accountant achteraf de juistheid van onze aanvraagregistraties wil verifiëren, dan kan ik via de Message Bank-functie van Ensemble met zijn talloze zoekmogelijkheden, de gevraagde gegevens met een simpele druk op de knop tevoorschijn halen. Frans van der Geest is journalist Geen koudwatervrees voor experimenteren De ICT-specialisten van Certe tonen geen koudwatervrees als het gaat om experimenteren met elektronica en bijbehorende programmatuur voor interfaces waarmee uiteenlopende apparaten aan de backoffice van het laboratoriumbedrijf zijn te koppelen. De kern van de informatievoorziening bestaat uit een LIS (Laboratorium Informatie Systeem). Door diverse fusies beheert de ICT-afdeling straks drie verschillende LIS-omgevingen. Naast Labosys van Philips Healthcare betreft dat Molis van Vision4Health en GLIMS (Cyberlab en Cybertrack) van de firma MIPS. De laatste twee gebruiken Oracle als onderliggende database, terwijl Labosys stoelt op Caché van Intersystems. Via het ASTM-protocol interacteert een LIS met de diverse apparaten in het laboratorium. De afdeling Informatievoorziening en Ontwikkeling bij de Noordelijke laboranten heeft veel kennis en ervaring met de ontwikkeling van applicaties rond de Caché-database. De database kenmerkt zich door hoge prestaties, schaalbaarheid en een gering beslag op de systeembronnen. Daarnaast vergt de database weinig onderhoud. Er is hierdoor geen aparte database-beheerder nodig. Daardoor kan een organisatie volstaan met een betrekkelijk kleine IT-staf en zich focussen op nieuwe projecten zoals het integreren van data uit afzonderlijke systemen in het applicatielandschap. Daarvoor gebruikt Certe een ander product uit de Intersystems-stal. Hoewel Ensemble als Enterprise Service Bus (ESB) universeel inzetbaar is, zijn de meeste voorhanden standaard koppelingen (HL7) gericht op de zorgsector. Op die manier laat zich een stekkerdoos samenstellen voor elke gewenste backoffice-omgeving en front-end toepassing, waaronder portalen of apparaten ten behoeve van procesverbetering. Certe laat het bouwen van slimme adapters over aan de Ensemble-specialisten van de firma PK. Bij deze netwerkbeheerder en hosting-organisatie met vestigingen in Assen en Eindhoven gebruiken ze de Intersystems software in hun CU-BOX platform voor de spoedeisende zorg. Daarmee wordt de data uit het berichtenverkeer op de huisartsenposten en in de spoedauto gebundeld, waardoor hulpverleners sneller en effectiever kunnen werken. Certe maakt gebruik van de populaire Rasperry Pi-computer 28 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

16 Strategie Dankzij een Flexible Capacity Services of FCS geheten aanpak krijgt het Erasmus MC de beschikking over flexibel schaalbare storage- en compute-capaciteit Nico Drost van Erasmus MC tijdens HP Healthcare 2020: Slinkend budget en data-explosie vragen om flexibele capaciteit De budgetten in de zorg staan onder druk. De zorg Met medewerkers is het Erasmus MC het grootste moet steeds meer doen met steeds minder geld. academische ziekenhuis van ons land. Jaarlijks doet het ziekenhuis zo n opnames en krijgt maar liefst Dit geldt ook voor de IT-afdeling, die te maken heeft met slinkende budgetten in combinatie met poliklinische bezoeken. Het ziekenhuis biedt niet alleen een ware data-explosie. Nico Drost, manager patiëntenzorg, maar is ook actief in onderzoek en onderwijs. IT Operations Service Organisation bij Erasmus Het ziekenhuis is opgebouwd uit verschillende locaties: het MC, gaf op het HP Healthcare 2020-evenement Sophia Kinderziekenhuis, het Havenziekenhuis, de Daniel een interessante presentatie over de wijze waarop den Hoed kankerkliniek, de centrumlocatie aan s-gravendijkwal in Rotterdam en een faculteit voor geneeskunde. het Erasmus MC met deze lastige combinatie omgaat. Het ziekenhuis blijkt bijvoorbeeld een manier te hebben gevonden om flexibel in te Zorg en IT zijn in elkaar verweven spelen op de explosief stijgende vraag naar IT is niet meer weg te denken uit de gezondheidszorg. storage- en compute-capaciteit. Voor allerlei taken wordt IT ingezet. Denk hierbij aan het uitprinten van recepten met multi function printers (MFP s), maar ook computersystemen om patiëntgegevens of onderzoeksresultaten in te voeren. Een extreem hoge uptime is hierbij noodzakelijk, aangezien artsen en verpleegkundigen te allen tijde hun werk moeten kunnen uitvoeren. IT-voorzieningen zijn hiervoor noodzakelijk. De IT-afdeling van het Erasmus MC is belast met de taak deze hoge uptime te realiseren. Geen eenvoudige taak, aangezien de afdeling zowel artsen als onderzoekers tevreden moet houden. De belangen van beide partijen komen niet altijd overeen. Zo hebben artsen behoefte aan stabiliteit en een extreem hoge uptime, terwijl onderzoekers voor hun werk de beschikking willen hebben over de laatste technologieën. De IT-afdeling van het Erasmus MC zal andere veroorzaakt door nieuwe ontwikkelingen als RNA De enorme data-explosie in ziekenhuizen wordt onder dus de nieuwste technologieën zo snel mogelijk moeten expressie, Genomics Data en DNA sequencing implementeren, zonder de stabiliteit van de IT-omgeving in gevaar te brengen. gevraagd mee te denken over een oplossing waarmee efficiënt kan worden ingespeeld op de onzekere vraag naar Data-explosie De afdeling staat echter voor meer uitdagingen. Zo heeft opslagcapaciteit in de komende jaren. De partijen zijn het Erasmus MC te maken met een enorme toename aan gezamenlijk gekomen tot de zogeheten Flexible Capacity data. Het oude ziekenhuisinformatiesysteem heeft in 36 Services (FCS). Dit is een aanpak waarmee het Erasmus MC jaar tijd slechts 600 gigabyte aan data geproduceerd. de beschikking krijgt over flexibel schaalbare storage- en In 2001 is een nieuw systeem geïmplementeerd, dat tot compute-capaciteit. Het ziekenhuis realiseert een flinke nu toe al zo n 1,3 petabyte aan data heeft gegenereerd. kostenbesparing doordat alleen wordt betaald voor capaciteit die ook daadwerkelijk wordt gebruikt. Het nieuwe systeem heeft dus in 13 jaar tijd maar liefst 2200 keer meer data gecreëerd dan het oude systeem in bijna vier decennia wist te produceren. De hoeveelheid Erasmus MC neemt de benodigde capaciteit af bij HP. Het data die moet worden opgeslagen, neemt dan ook dramatisch toe. weinig capaciteit beschikbaar. Zodra de bestaande capaci- ziekenhuis heeft hierdoor nooit te veel, maar ook nooit te teit vol dreigt te raken, wordt deze automatisch uitgebreid Deze razendsnelle groei wordt onder andere veroorzaakt door het IT-bedrijf. De IT-afdeling van het ziekenhuis is door nieuwe ontwikkelingen in de zorg, zoals RNA expressie, Genomics Data en DNA sequencing. Bij DNA sequen- afdeling houdt hierbij overigens wel zelf de controle over dus altijd gegarandeerd van voldoende opslagruimte. De cing wordt bijvoorbeeld bloed afgenomen, waarna met behulp van een microscoop van dit bloed miljoenen opnames de storage-capaciteit via een storage management-laag. worden gemaakt. Hierdoor ontstaat een totaalbeeld van Wouter Hoeffnagel is journalist een DNA-profiel. Dit soort technieken genereren gigantische hoeveelheden data. Zo levert een run met één van deze technieken al snel een terabyte aan informatie op, Delen met andere zorginstellingen terwijl een onderzoek al snel 4 petabyte in beslag neemt. Erasmus MC is uiteraard niet de enige zorgverlener die tegen de data-explosie aanloopt. Het academisch ziekenhuis wil deze flexibele storage-oplossing ook beschikbaar Onnodige kosten voorkomen Inspelen op deze ontwikkeling is niet eenvoudig. Storageoplossingen ontwikkelen zich razendsnel, waardoor in samenwerking met HP en cloud provider Vancis een maken voor andere zorginstellingen. Het ziekenhuis heeft capaciteit snel goedkoper wordt. Tegelijkertijd kan data FCS-omgeving opgezet waar andere zorgverleners zich op steeds efficiënter en gecomprimeerd worden opgeslagen. kunnen aansluiten. Het ziekenhuis ziet allerlei voordelen De hoeveelheid data die het Erasmus MC de komende jaren in een samenwerking op het gebied van storage. Zo hoopt zal moeten opslaan, is hierdoor moeilijk in te schatten. Te het Erasmus MC de ICT-kosten te kunnen verlagen, extra veel storage-capaciteit aanschaffen, jaagt de organisatie op continuïteitsgaranties te krijgen en meer inzicht te krijgen onnodig hoge kosten. Onvoldoende capaciteit beschikbaar in databeheer. Ook moet samenwerking leiden tot standaardisatie, waardoor de ICT-dienstverlening verder kan hebben is echter ook geen optie. Erasmus MC heeft daarom HP, de vaste partner van het worden geprofessionaliseerd. ziekenhuis op het gebied van storage en rekenkracht, 30 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

17 Marktonderzoek steeds grotere schade zorgen. En hoewel de prioriteit op privacy absoluut noodzakelijk is voor de zorg, lijkt er onvoldoende besef wat een geavanceerde gerichte aanval kan doen met bijvoorbeeld een ziekenhuis. waakhond zijn, maar de partij zijn die veilig en verantwoord gebruik mogelijk maakt. Hoe vroeger in de cyclus, hoe beter! Kennis vaak onvoldoende in eigen huis IT-security is voor iedere organisatie een ingewikkeld onderwerp waarbij het vrijwel onmogelijk is om alle benodigde kennis in eigen huis te hebben. Met de veranderende dreigingen en ook nog eens de opkomst van nieuwe technologieën zoals mobiel en cloud, is de uitdaging om bij te Nationale IT-Security Monitor 2014: blijven enorm. Niet voor niets staan trainingen in vrijwel iedere sector, ook in de zorg, hoog op de agenda. Wat de De zorgsector zorg echter kenmerkt, is dat de respondenten in bijzonder sterke mate aangeven dat er onvoldoende in training wordt geïnvesteerd. Figuur 3: Security op het laatst toegevoegd? heeft flink wat in te halen Ook valt op dat veel respondenten aangeven dat men Q8r3: Bij het ontwikkelen van nieuwe software komt security steeds meer IT-securitytaken uitbesteedt. Het wordt steeds pas bij het eind van het proces in beeld - Ben u het eerder moeilijker om de kennis zelf goed te organiseren en men eens of oneens met de volgende stellingen met betrekking tot kiest er vaak voor om dan maar meer aan derden over te de organisatie en beleid van informatiebeveiliging? laten. De combinatie van te weinig investeren in kennis en dan maar meer uitbesteden heeft wel enige consequenties. Wat dat betreft, heeft de zorg nog wel een weg te gaan. Het is belangrijk te beseffen dat de verantwoordelijk- Veel meer dan in andere sectoren, geven respondenten uit De zorgsector heeft de afgelopen jaren veel geld geïnvesteerd in ICT. Beveiliging van alle medische en bedrijfsmatige gegevens staat hierbij hoog op de agenda, maar uit de Nationale IT-Security Monitor 2014 blijkt dat op dit gebied nog veel werk te verzetten valt. De zorg is mensenwerk. Dat zal waarschijnlijk altijd wel zo blijven. En hoewel ook in deze sector decennia geleden informatietechnologie zijn intrede heeft gedaan, wordt het vaak als een soort noodzakelijk kwaad beschouwd. Toch zijn technologiebedrijven massaal aan het inzetten op deze sector en worden er miljarden gespendeerd in R&D die zich specifiek op de gezondheidszorg richt. De zorgvraag neemt de komende decennia sterk verder toe, zowel in kwantitatieve als kwalitatieve zin, terwijl zorginstellingen te arbeidsintensief zijn om die vraag met de beschikbare beroepsbevolking en op een betaalbare wijze op te vangen. Privacy overheerst, cybercrime vaak onderschat Meer dan in iedere andere sector wordt de security agenda van zorginstellingen bepaald, zelfs gedomineerd, door privacy. Het staat met recht met afstand bovenaan op de prioriteitenlijst. Ook in de specifieke investeringen in technologie, is de focus op privacy zichtbaar: de investeringen groeien vooral op het gebied van identiteitsbeheer en databeveiliging/encryptie, terwijl weinig investeringen gaan naar bijvoorbeeld het beveiligen van het snel groeiende leger van mobiele apparaten. heid voor IT-beveiliging, vooral voor de data die beveiligd wordt, uiteindelijk niet uitbesteed kan worden. Er dient minimaal voldoende kennis aanwezig te blijven om security goed aan te kunnen sturen. Wat wordt er eigenlijk beveiligd? De systemen van vandaag of de systemen van morgen? Figuur 2: Stellingen met betrekking tot IT-security kennis in de zorg de zorg aan dat security pas aan het eind in beeld komt bij de ontwikkeling van nieuwe software. Het toevoegen van security op het laatst, leidt vaak tot onnodig hoge kosten en een groot risico dat de toepassing eenvoudigweg niet veilig in gebruik kan worden genomen. Samenvattend zien we dat er binnen de zorg veel aandacht voor IT-security is. Als we naar het formuleren en uitvoeren van beleid kijken, doet de zorg niet meer onder voor andere sectoren. De nadruk ligt dermate veel op privacy, dat andere belangrijke vraagstukken hier en daar ondergesneeuwd raken. Een belangrijk aandachtspunt is dat IT-security minder een poortwachter en meer een partner moet worden die nieuwe technologische oplossingen veilig de organisatie binnenloodst. Kijken we naar de technologie die de komende decennia op de zorgmarkt beschikbaar gaat komen, is dit bepaald geen luxe. Peter Vermeulen is directeur van onderzoeksbureau Pb7 Research Ook zonder de aanstormende technologiegolf, is de zorgsector inmiddels sterk afhankelijk geworden van ICT. Kenmerkend voor de zorgsector is dat er met een enorme hoeveelheid privacygevoelige informatie wordt gewerkt die bovendien op het juiste moment snel en eenvoudig toegankelijk moet worden gemaakt. Om dat zorgvuldig te doen, dient IT-beveiliging dan ook een topprioriteit te zijn. Hoewel beveiliging goed op het netvlies van de meeste zorginstellingen blijkt te staan, laat de Nationale IT-Security Monitor ook zien, dat de zorg op een aantal punten nog een inhaalslag heeft te maken ten opzichte van andere sectoren. Figuur 1: Top 10 securitythema s in de zorg Q14: Welke van de volgende thema s zijn voor u de komende 12 maanden het belangrijkst op het gebied van IT-security? In de andere sectoren is er ook veel aandacht voor privacy, meestal minder dan in de zorg, maar ligt de hoogste prioriteit bij cybercrime. Cybercrime neemt snel toe in omvang en complexiteit en kan door de toenemende afhankelijkheid van digitale middelen voor primaire processen voor Q23. Bent u het eerder eens of oneens met de volgende stellingen? Het is veelzeggend dat de helft van de respondenten aangeeft, en dit geldt trouwens ook voor andere sectoren, over onvoldoende kennis te beschikken om mobiele toegang adequaat te beveiligen of een veilig gebruik van cloudoplossingen te garanderen. Voor de zorg komen we dan ook tot dezelfde aanbeveling als voor andere sectoren: versterk de positie van security daar waar technologie de organisatie binnenkomt. Zorg ervoor dat nieuwe technologie veilig kan worden geïntroduceerd. Security moet hierbij geen Over de Nationale IT-Security Monitor In juni heeft Pb7 Research het veldwerk afgerond van de Nationale IT-Security Monitor. Meer dan 200 beslissers op het gebied van IT-security bij organisaties met 50 of meer medewerkers hebben de moeite genomen om zich door een lange lijst te worstelen met vragen omtrent het gebruik en de uitdagingen van IT-security in Nederland. Daaronder waren meer dan 30 respondenten uit de zorg. Daarmee zijn de resultaten beperkt representatief voor de zorgsector, maar wordt desalniettemin een duidelijk beeld geschapen van de stand van zaken in de sector. 32 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

18 Technologie Over 3D-brillen en diagnostiek Epson toont nieuwe technologie voor de zorg De Epson Displays en projectoren die beelden in 3D weergeven, kunnen nuttige toepassingen hebben in de gezondheidszorg. Met name voor diagnostische en educatieve doeleinden kan de extra dimensie voor meer begrip, inzicht en duidelijkheid zorgen. EH-TW9200 3D-projector met een stereomicroscoop Onze perceptie van diepte is mogelijk omdat onze beide ogen verschillende beelden ontvangen van wat we zien. Onze hersenen maken er vervolgens één beeld van met drie dimensies. Dit driedimensionale beeld zorgt ervoor dat we ingewikkelde ruimtelijke eigenschappen en relaties beter kunnen begrijpen en afstanden goed in kunnen schatten. Het ligt voor de hand dat het voordeel van waarnemen in 3D ons ook van pas kan komen in de gezondheidszorg, waar het juist interpreteren van beeld in veel gevallen het verschil tussen leven en dood kan betekenen. Met de uitvinding van de röntgenstraal in 1895 konden medische specialisten ineens in het lichaam kijken, zonder het te openen en zo een diagnose stellen. De beeldkwaliteit was toen nog erg laag en de beelden waren niet eenvoudig te interpreteren. Dankzij nieuwere technologieën zoals computer tomography (CT) en magnetic resonance imaging (MRI) werd het mogelijk om te scrollen door verschillende lagen van een opname, met veel hogere beeldkwaliteit. Een nadeel van deze methode was dat de radioloog de verschillende plakjes van de opname in zijn hoofd moest reconstrueren tot een driedimensionaal beeld. Vandaag de dag kunnen we zonder al te veel moeite met geavanceerde algoritmen een 3D-model construeren, dat we interactief kunnen manipuleren. Deze 3D-modellen worden echter nog altijd op 2D-displays weergegeven (dus niet stereoscopisch) en hier kan de gezondheidszorg nog een grote kwalitatieve stap maken. Logisch vervolg De stap van 2D-displays naar stereoscopische displays, lijkt voor de hand te liggen, maar wordt nog relatief weinig gemaakt. Dit kan verklaard worden door het feit dat toen de CT- en MRI-technologieën werden ontwikkeld, de ontwikkeling van hoogwaardige stereoscopische displays achterliep op die van hoogwaardige 2D-displays en de technologie voor het maken van medische beelden dus gebaseerd is op het gebruik van 2D-beeldtechnologie. De diepteverschillen worden nu vaak weergegeven door diepte-aanwijzingen als perspectief, occlusie, textuur, schaduw, kleur en beweging. Wanneer we deze beelden op een stereoscopische display zouden weergeven, dan wordt de 3D-structuur natuurlijk op een veel duidelijker manier onthult. Educatieve voordelen Een goed voorbeeld van effectief gebruik van stereoscopische beelden in de gezondheidszorg wordt geleverd door Breukhoven B.V., een bedrijf dat gespecialiseerd is in het produceren en ontwikkelen van educatieve apparatuur. Voor tandartsen in opleiding combineerden zij een Epson EH-TW9200 3D-projector met een stereomicroscoop, waardoor de studenten in 3D mee kunnen kijken met de professor. Voorheen werd er gewerkt met meekijktubes in de oculair van de microscoop en dat gaf alleen een tweedimensionaal beeld, vertelt Bob Timmermans, de directeur van Breukhoven BV. Wilde je een goed beeld krijgen van de diepte van de kies waar in werd geboord, dan moest je naast de behandelende tandarts gaan staan. En er kan maar één persoon tegelijk meekijken. Met de oplossing die we nu bedacht hebben, kunnen 40 mensen tegelijkertijd meekijken, met allemaal hetzelfde 3D-beeld. Om dit voor elkaar te krijgen koppelde men de lichtwegen van een stereomicroscoop aan twee optische beamsplitters. Vervolgens synchroniseren beeldgeneratoren de resulterende beeldenstroom en sturen het naar de Epson 3D-projector. Dat dit soort technologie nog niet standaard is in de gezondheidszorg blijkt uit het feit dat er een lange zoektocht nodig was voor de juiste projector werd gevonden. We hebben veel verschillende tv s en projectoren uitgeprobeerd, maar geen van alle gaven ze het juiste 3D-beeld voor deze toepassing, stelt Timmermans. We wilden de mogelijkheid om naast de live-operaties ook opgenomen beelden te laten zien aan de studenten. We nemen de beelden op met 50 frames per seconde en dat moet weer opnieuw berekend worden in de projector om er een 3D-beeld van te maken. Met de Epson-projector werkte dat feilloos, omdat we hier de optie hadden om de twee beelden op elkaar te leggen. Wearables Voor diagnostische doeleinden ligt het gebruik van een projector misschien wat minder voor de hand, maar lijkt het waarschijnlijk dat we steeds vaker wearables zoals smart glasses zullen gaan gebruiken. Laparoscopie, ook wel minimaal-invasieve chirurgie genoemd, is de inspectie van de buikholte op een minimaal-invasieve methode. Via een kleine inkeping worden camera s en medische instrumenten bij de patiënt ingebracht. De methode heeft het voordeel dat de patiënt sneller herstelt, minder pijn ervaart en kleinere littekens aan de operatie overhoudt. Omdat de camera s en de displays die bij Laparoscopie worden gebruikt alleen maar beelden in 2D weergeven, ontstaat het risico van het verkeerd inschatten van anatomische structuren door de chirurg en een verminderde efficiëntie van de operatie. In robotsystemen, zoals het Da Vinci chirurgische systeem, is stereoscopische weergave al een standaardoptie, maar in de reguliere chirurgie is 2D nog altijd de standaard. Smart glasses kunnen hier een uitkomst bieden. Ze bieden een stereoscopische weergave en kunnen de behandelende arts in staat stellen om in real-time te zien wat er gebeurt terwijl er geopereerd wordt. We zien nu al toepassingen die gebruikmaken van de 3D-mogelijkheden van smart glasses. Evena Medical, een producent van hoogwaardige medische apparatuur, lanceerde onlangs het Eyes-On Glasses System, een elektronische bril waarmee verplegend personeel door de huid van patiënten heen kan kijken en zo eenvoudig de aderen kan lokaliseren. Het Eyes-On systeem gebruikt de technologie van Epson s Moverio smart glasses en maakt gebruik van multi-spectrale 3D-technologie. Het is het eerste apparaat dat het detecteren van aderen met duidelijke, anatomisch correcte, real-time beelden mogelijk maakt in een dergelijk eenvoudig en draagbaar systeem. Het is bovendien één van de eerste toepassingen van wereldwijd verkrijgbare smart glasses in de gezondheidszorg. Er zullen er nog veel volgen. Hans Vandam is journalist Evena Medical s Eyes-On Glasses System 34 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

19 Praktijk Het veiligheidsbeleid ten aanzien van Promedico ASP bestaat uit drie stappen: authenticatie, onweerlegbaarheid en vertrouwelijkheid Via volledig gehoste ASP-dienst Promedico garandeert vertrouwelijkheid van medische dossiers Succesfactoren Omdat de medische dossiers via een open internetverbinding toegankelijk zijn voor huisartsen en ander medisch personeel moeten de veiligheidsnormen voldoende hoog zijn. Promedico nam geen risico s om de beveiliging en vertrouwelijkheid van de gegevens te waarborgen. Informatie is enkel toegankelijk via een VPN-verbinding of met behulp van een zogeheten Digipass-token. Niet-geautoriseerde personen kunnen hierdoor de informatie niet opvragen of inkijken. Ons veiligheidsbeleid ten aanzien van Promedico ASP is heel streng, zegt Robert Verhagen, operations manager bij het bedrijf. Het bestaat uit drie stappen: authenticatie, onweerlegbaarheid en vertrouwelijkheid. Om te voldoen aan alle drie stappen, ontwikkelde Promedico een nauwgezette administratieve procedure. De Digipass 300 van Vasco Authenticatie is het proces waarbij men nagaat of iemand daadwerkelijk is wie hij of zij verklaart te zijn. Promedico authenticeert huisartsen in persoon en via het BIG-register, Digipass 300 is een authenticatie-toestel dat beveiligd is de Nederlandse databank waarin erkende gezondheidszorgmedewerkers met een pincode. Pin en Digipass worden afzonderlijk gele- worden geregistreerd. De huisarts is verd. Na het eerste gebruik wordt de huisarts automatisch verplicht zich te identificeren met een wettelijk en geldig gevraagd om zijn pincode te wijzigen. Om in te loggen op Steeds meer huisartsen leggen een elektronisch medisch dossier aan over hun legitimatiebewijs. de applicatie moet de huisarts zijn pincode ingeven op het patiënten. Het delen van deze informatie met andere artsen en medewerkers toetsenbord van de Digipass. Het toestel zal vervolgens een in de gezondheidszorg, blijkt echter niet vanzelfsprekend. Veiligheid en Onweerlegbaarheid is een manier om te garanderen dat de elektronische handtekening berekenen die door de huisarts vertrouwelijkheid zijn cruciaal bij het delen van medische patiëntendossiers. afzender van een bericht later niet kan ontkennen dat hij wordt ingegeven in de applicatie. Is de handtekening geverifieerd Promedico ICT introduceerde hiervoor Promedico ASP, een manier van werken het bericht stuurde. Dit wil tevens zeggen dat de ontvanger door de authenticatiesoftware - Vacman Controller die huisartsen de mogelijkheid biedt om op een veilige manier medische niet kan ontkennen het bericht ontvangen te hebben. geheten - kan de huisarts de medische gegevens van zijn informatie te delen en uit te wisselen. Onweerlegbaarheid kan worden bereikt door het gebruik patiënten raadplegen. Elektronische handtekeningen die van digitale handtekeningen die functioneren als een uniek gegenereerd worden door Digipass blijven slechts twee Promedico ASP is een online softwareapplicatie die huisartsen en andere gezondheidsmedewerkers toelaat om medische gegevens van hun patiënten te delen en uit te wisselen. De toepassing ondersteunt huisartsen om zo het behandelingsproces van de patiënt optimaal te beheren, zelfs al is die patiënt in behandeling bij een andere arts. Andere artsen dan de huisarts hebben nu ook toegang tot cruciale en potentieel levensreddende informatie over mogelijke allergieën, medicijngebruik, vaccinaties en recente ziektes, waardoor ze een nauwkeurigere diagnose kunnen stellen en de best mogelijke behandeling kunnen voorschrijven. identificatienummer voor een individu. Om de gegevens in Promedico ASP te raadplegen en aan te passen, heeft het bedrijf een beroep gedaan op de Digipass-technologie van security-specialist Vasco. Vertrouwelijkheid wordt gegarandeerd door het versleutelen van een bericht (encryptie). Zelfs als de informatie wordt minuten geldig. Huisartsen worden hierdoor als het ware gedwongen om zich online te identificeren in real-time. Met de implementatie van deze authenticatie-toestellen voegt Promedico een extra beveiligingsmaatregel in. Alleen de huisarts kan het toestel na het ingeven van zijn persoonlijke pincode gebruiken. Medewerkers of derden ASP-server Alle medische dossiers worden hiertoe bewaard op een centrale ASP-server. Ze zijn online toegankelijk voor iedereen die hiertoe gemachtigd is door de huisarts van de patiënt. Centralisering van de medische informatie laat huisartsen en andere gezondheidsmedewerkers toe om op een makkelijke manier informatie uit te wisselen en op die manier de kwaliteit van de medische zorg te verbeteren daar de complete medische geschiedenis van de patiënt altijd beschikbaar is. Promedico ASP biedt huisartsen tevens een agenda, een boekhoudpakket, rapporterings- en observatiemogelijkheden en een correspondentiemodule met een geïntegreerde scanoplossing. Dit concept kan de huisarts heel wat tijd besparen en kan een aanzienlijke verlichting van de belasting opleveren. Bovendien worden de server, infrastructuur en applicatie beheerd door een derde partij, waardoor huisartsen niet langer zelf back-ups behoeven te maken of updates en bijkomende software moeten installeren. onderschept door derden, blijft de inhoud dus onleesbaar. Waterdicht De toegang tot Promedico ASP wordt beschermd door Digipass 300. Huisartsen die gebruik willen maken van Promedico ASP in hun praktijk, kunnen een Digipass aankopen voor een forfaitaire vergoeding. De eerste Digipass wordt altijd persoonlijk afgeleverd aan de huisarts die een juridisch en geldig legitimatiebewijs dient te overleggen bij ontvangst. kunnen dus geen gebruik maken van Digipass zodat onrechtmatig toegang tot medische dossiers wordt voorkomen. De huisarts kan via de ASP-toepassing wel extra Digipass-toestellen bestellen voor zijn personeel. Alleen een erkende zorgverlener kan een extra Digipass bestellen. Banking level security Voor Promedico is de veiligheid van de gegevens van onze klanten van het allergrootste belang, aldus Verhagen. We kozen voor Vasco vanwege de kwaliteit van hun oplossin- 36 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /

20 gen, met een beveiligingsniveau dat is goedgekeurd door de banksector en op grote schaal gebruikt wordt in Nederland. Door huisartsen een volledige gehoste en beveiligde ASP-dienst aan te bieden, verlichten we hun dagelijkse administratieve taken waardoor ze zich volledig kunnen concentreren op het medische verzorgingsproces van de patiënt. Het systeem wordt voortdurend bijgewerkt en huisartsen hoeven zich niet langer zorgen te maken over de infrastructuur, de server, de beveiliging en het beheer van de applicatie. Dankzij Digipass kunnen huisartsen de medische gegevens van hun patiënten overal en altijd raadplegen. Digipass maakte van Promedico ASP een echte mobiele oplossing, omdat het gebruik van dit authenticatie-toestel niet afhankelijk is van een derde partij en de oplossing dus vrijwel overal ter wereld gebruikt kan worden. Voorkeur boven VPN Toen Promedico net begon met het aanbieden van de ASPtoepassing, konden huisartsen kiezen om via VPN (een virtual private network) of via Digipass toegang te krijgen tot de applicatie. De meeste huisartsen waren geneigd te kiezen voor de VPN-oplossing, omdat ze dachten dat het gebruik van een apart authenticatie-toestel te omslachtig zou zijn. Toen Promedico problemen ondervond met de VPN-verbinding was de toepassing echter gedurende meerdere weken onbereikbaar. Promedico deelde als noodoplossing Digipass-toestellen uit, zodat huisartsen toch nog hun medische dossiers konden raadplegen. Zodra het probleem was opgelost, verkozen 19 van de twintig klanten om Digipass te blijven gebruiken in plaats van terug te keren naar VPN. Hans Vandam is journalist Om in te loggen op de Promedico ASP moet de huisarts zijn pincode ingeven op het toetsenbord van de Digipass Nieuws Uit onderzoek van security-blog blijkt: Gestolen medische gegevens leveren $ 6,40 per persoon op Medische gegevens staan bekend als gewild doelwit van cybercriminelen. Toch valt de opbrengst per medisch dossier tegen. Onderzoek van de in ITbeveiliging gespecialiseerde blog Krebs On Security laat zien dat in bulk verkochte gestolen medische gegevens soms maar een bedrag van 6,40 dollar per persoon opleveren. Krebs On Security is een belangrijke blog voor iedereen met een meer dan gemiddelde interesse in IT-beveiliging. De Amerikaanse journalist Brian Krebs duikt vaak zeer diep in een underground-wereld van cybercriminelen. Daarbij probeert hij niet alleen cybercriminelen te ontmaskeren, maar ook de zeer geavanceerde manier van werken lingsprocedure doorlopen te worden dan we bij reguliere van deze technisch vaak zeer goed onderlegde personen webshops gewend zijn. Krebs ontdekte dat sommige - zeg aan het licht te brengen. Ook doet hij onderzoek naar wat maar - handelaren medische gegevens aanboden voor we misschien maar het beste de underground economy prijzen die vaak verrassend laag zijn. Bij de goedkoopste van cybercriminelen kunnen noemen. aanbiedingen ging het om 6,40 dollar per persoon. In andere gevallen liepen de prijzen op tot 40 dollar of meer Undergroud marketplaces per persoon. Naar aanleiding van een grote inbraak bij een verzekeringsmaatschappij in Texas ging Krebs op zoek naar de Gevolgen diefstal vraag waar de gestolen medische gegevens te koop zouden Wat duidelijk opviel, is dat er ironisch genoeg een duidelijke worden aangeboden. En wat de kosten zijn als iemand relatie bestaat tussen prijs en kwaliteit. Hoe uitge- gestolen medische dossiers zou willen kopen. Krebs kwam breider het gestolen patiëntdossier hoe hoger de prijs. in zijn onderzoek onder andere terecht op een ondergrondse Ook zijn er verschillen naar geografische regio s en wordt marktplaats genaamd Evolution Market. Dit bleek geadverteerd met de beschikbaarheid van aanvullende een soort online bazar te zijn waar alle mogelijke soorten persoonsgegevens. De gevolgen van een diefstal van privacygevoelige gestolen gegevens te koop worden aangeboden. Deze site gegevens als patiëntdossiers bestaan in veel is overigens uitsluitend bereikbaar via het anonieme Tornetwerk. gevallen uit identiteitsdiefstal. Cybercriminelen proberen dan op basis van de gestolen gegevens de identiteit van deze persoon te gebruiken om bijvoorbeeld een rekening Lage kosten bij een bank te openen of een lening af te sluiten. Uit onderzoek Ook op dit soort marktplaatsen plaatsen mensen advertenties van het Amerikaanse Ponemon Institute blijkt dat waarin zij de beschikbaarheid van bepaalde goederen in 2013 maar liefst 1,8 miljoen Amerikanen het slachtoffer of info bekend maken, compleet met een inhoudelijke zijn geworden van identiteitsdiefstal op basis van gestolen beschrijving daarvan en een prijs. Opvallend is overigens medische dossiers. wel hoe goed dit soort sites zijn beveiligd. Bij een eventuele aankooptransactie dient een veel uitgebreidere beta- Robbert Hoeffnagel is journalist 38 Digitalezorg.nl Magazine nr. 3 /