Landgoed Groot Bijstervelt te Oirschot

Transcriptie

1 Landgoed Groot Bijstervelt te Oirschot Een eerste integrale verkenning, naar kansrijke herbestemming... auteur(s): werkatelier EH 2 atelier voor haalbare herbestemming van erfgoed

2 Reünie klas 1964 Bijsterveld. Beeld kloostercomplex jaren 50.

3 de aanloop Monumentenschildje. Klooster Groot Bijstervelt is onderdeel van een landgoed in Oirschot welke een geschiedenis heeft die terug gaat tot in de 14 e eeuw. In 1775 werd het toenmalige slot afgebroken en bouwde de toenmalige heer van Oirschot, Sweerts de Landas, een villa, waarna in het begin van de 20 ste eeuw de Paters Montfortanen het landgoed betrokken en de villa en het park uitbreidden tot de huidige omvang. In 2005 is er een startconvenant getekend tussen het woningbedrijf Oirschot, de congregatie van Montfortanen en Sint Joris Zorg, om de mogelijkheden tot herontwikkeling van het complex te onderzoeken. Door het woningbedrijf is een onderzoeksopdracht naar de globale ruimtelijke en financiële mogelijkheden verleend aan een collectief van adviseurs. Deze brachten in 2006 het rapport Groot Bijsterveld, haalbaarheidsonderzoek herontwikkeling uit. De Stichting tot Behoud Erfgoed Oirschot uitte, naar aanleiding van de gepresenteerde voorstellen, haar zorg over de impact van het voorgestelde op het park en dus op de historie van het goed, en de betekenis van het goed voor Oirschot. De gemeente Oirschot is sinds november 2009 eigenaar van het kloostercomplex Groot Bijstervelt en op zoek naar nieuwe mogelijkheden voor herbestemming en verkoop van het complex.

4 Oud-Bijsterveld? Er zijn verschillende schrijfvormen en verklaringen voor de naam Oud-Bijsterveld. In de eerst bekende optekening uit 1312 heet het goed Bijsterveld, in 1645 verandert de -d in een -t. Even later in de 17de eeuw komt de toevoeging Groot steeds meer in gebruik, waarschijnlijk om onderscheid te maken tussen het goed en het huis Klein Bijsterveld in de Gasthuisstraat in Oirschot. In 1758 is er sprake van Groot- Biesterveld, in 1775 van Groot-Bysterveld, op het minuutplan heet het goed weer Oud-Beisterveld. Het goed wordt soms ook geschreven als Beijsterveld. De schrijfwijze met d of t wisselt elkaar volgens de mode af. Tegenwoordig wordt het goed als (Oud)-Bijsterveld geschreven, in de marktconsultatie van de gemeente Oirschot daarentegen wordt geschreven over Groot Bijstervelt, een spelfout óf een knipoog naar zowel verleden als de nieuwe toekomst die er voor het landgoed in het verschiet ligt? 02 Over de betekenis bestaat enige onduidelijkheid. Volgens Brock was het oude slot van het oude Meijerse geslacht Van Bysterveld, die haar naam ook aan het slot verleende. Bruning probeert de naam vanuit het Nederlands te duiden, bijsterveld of biesterveld betekende letterlijk: verwilderd, onvruchtbaar stuk land en symbolisch het toppunt van ellende. Bies is ook een aanduiding voor nat, en biesweide/veld voor een nat veld. Van natheid zijn echter geen sporen te vinden. Heren van Bijsterveld is een benaming voor zwervers. Toch hoeven we volgens Bruning niet aan te nemen dat het goed veel woeste delen omvatte, noch dat het voor haar gebruikers ellende betekende en evenmin dat de heren zwervers waren. De verklaring van Brock lijkt dan ook aannemelijker dan die van Bruning.

5 inhoud de aanloop werkatelier EH 2 04 de opgave 06 historie Groot Bijstervelt 08 integrale eerste verkenning, naar kansrijke herbestemming perspectief op herbestemming 31 slotwoord 37 bronvermelding en colofon 38 bijlage aanmeldingsformulier marktconsultatie bijlage referentieprojecten bijlage plattegrondenanalyse 03

6 04 werkatelier EH 2 Atelier voor Haalbare Herbestemming van Erfgoed Werkatelier EH 2 is een dynamisch bureau, dat onderzoek doet naar haalbare herbestemming van cultureel erfgoed. Werkatelier EH 2 bestaat uit een multidisciplinair team van jonge professionals, welke naar behoefte van de specifieke vraag wordt uitgebreid met specialisten. Werkatelier EH 2, staat en gaat voor een kansrijke herbestemming en werkt, geheel in lijn met het gedachtegoed van het Nationaal programma Herbestemming, vanuit een nieuwe benaderingswijze waarmee herbestemmingsvraagstukken integraal worden aangepakt. nieuwe benaderingswijze haalbaarheid herbestemming Werkatelier EH 2 is vernieuwend in haar benaderingswijze bij het onderzoeken van de haalbaarheid van een mogelijke herbestemming. Werkatelier EH 2 gaat van start met een integrale eerste verkenning naar de haalbaarheid van een mogelijke herbestemming. Middels een quickscan wordt over de volledige breedte onderzocht of een herbestemming kansrijk is of niet. Indien een herbestemming kansrijk is, kan de eerste verkenning vervolgens worden uitgerold naar een haalbaarheidsonderzoek. Vele andere methodieken gaan direct uit van een (over)compleet haalbaarheidsonderzoek en missen daarbij één of meerdere cruciale as- pecten, van belang bij herbestemmen van cultureel erfgoed. Werkatelier EH 2 heeft de kracht én de achterban om direct vanaf het beginstadium zekerheid te bieden. integrale aanpak en uitgaan van behoud van oud Werkatelier EH 2 heeft haar kennis en ervaring gebundeld in een methodiek, waarmee de haalbaarheid van een mogelijke herbestemming kan worden onderzocht. Deze methodiek kenmerkt zich door een integrale aanpak en behoud van oud, waarbij wordt uitgegaan van bestaande kwaliteiten en respect voor historisch en cultureel erfgoed. De EH 2 -methodiek omvat alle aspecten om de opdrachtgever op een effeciënte wijze duidelijkheid te geven in de kansrijkheid en haalbaarheid van een herbestemming. deelname Internationale Biënnale De kernleden van werkatelier EH 2 hebben tijdens de Herbestemmingsbiënnale 2011 in Maastricht deelgenomen aan een try out van het Nationaal Programma Herbestemming ter test en ontwikkeling van een nieuwe benaderingswijze van complexe herbestemmingsvraagstukken. De kernleden waren geplaatst in het werkatelier herbestemming Paterskerk Eindhoven. Doel van dit werkatelier was om een visie en herbestemmingsprogramma s te ontwik- kelen voor de Paterskerk en het bijhorende kloostercomplex. Noot: Het Nationaal Programma Herbestemming is in het leven geroepen door de Rijksdienst van Cultureel Erfgoed en werkt vanuit de volgende doelstellingen: Het bevorderen van de praktijk van herbestemming; Het ontwikkelen en verspreiden van kennis over herbestemming; Het inhoudelijk, politiek en publiek agenderen van het onderwerp. Het multidisciplinaire werkatelier heeft vanuit een intensieve en integrale samenwerking een visie en potentiële herbestemmingsprogramma s gepresenteerd voor het kloostercomplex in Eindhoven. Deze visie is in financieel, programmatisch en met aandacht voor het monument en zijn context doordacht. Door een open en transparante samenwerking tussen diverse actoren, zoals de opdrachtgevers, gemeente, toekomstige gebruikers, omwonenden, planologen, exploitatiedeskundigen, monumentdeskundigen, architecten en bouwkundigen, werd men allen eigenaar van het plan en ontstond het draagvlak als vanzelf.

7 kernleden L. (Lilian) Grootswagers erfgoed.nu erfgoeddeskundige E. (Eva) Vervoort Vervoort Architectuur architect, conceptontwikkeling G. (Gijs) van Hees Vitrov bouw en vastgoed vastgoeddeskundige, projectmanagement, adviseur bouwkundig T. (Telma) van Gestel Vitrov bouw en vastgoed architect, vormgever, adviseur bouwkundig ervaring ervaring (individueel en/of gezamelijk) van de leden: Workshop verzorgen International Biennale Leegstand en Herbestemming; Deelname atelier Paterskerk en achterliggend Augustianum; Bestuurslid Future Religious Heritage, the european policy network for historic places of worship; Kennisdeling en overleg in het kader van de Agenda van Brabant; Betrokken bij diverse herbestemmingsvraagstukken waaronder ook kloosters: Europees project HE RE, Heritage Recycled, Ursulinenklooster St. Katelijne Waver, CCT England, Kloosters in Breda, Berkel Enschot, Goirle; Publicatie Handreiking Religieus Erfgoed Wijzer Gelderland; Publicatie Toekomst voor Kerkgebouwen in samenwerking het Monumentenhuis Brabant; Verzorgen van workshops en lezingen rondom herbestemming; Gastdocent Hoge School Arnhem Nijmegen (HAN) opleiding: Restauratie en herbestemming van monumentale gebouwen; Herbestemming Klooster lieve vrouw van Koningsoord Berkel-Enschot; Transformatie voormalig onderwijsgebouw Westerhuis Amsterdam; Groot onderhoud en quickscan Klooster Sint-Franciscus Breda; Oriëntatie publiektoegankelijke herbestemming en analyse subsidie en fondsenwerving Kapel Boldershof Druten; Diverse conceptontwikkelingen en ontwerptrajecten; Diverse haalbaarheidsonderzoeken en bouwbegeleidingstrajecten. werkatelier EH

8 de opgave marktconsultatie De gemeente Oirschot is sinds november 2009 eigenaar van het kloostercomplex Groot Bijstervelt en is op zoek naar mogelijkheden voor herontwikkeling van het complex. Met deze marktconsultatie wil de gemeente Oirschot inzicht verkrijgen in: de interesse van externe partijen voor de overname van het complex ten behoeve van herontwikkeling; de mogelijkheden en risico s die externe partijen zien voor de herontwikkeling; het toetsen van de haalbaarheid van herontwikkeling rekening houdend met de beperkingen en voorwaarden die nu al bekend zijn; de financiële randvoorwaarden; de verwachtingen die marktpartijen hebben ten aanzien van de rol van de gemeente; de overige aspecten waarmee rekening moet worden gehouden. De gemeente Oirschot wil voorafgaand aan de mogelijke verkoop van het complex vrijblijvend en openbaar informatie verkrijgen vanuit de markt. De verkregen informatie gebruikt de gemeente bij het bepalen van de verdere procedure. Op deze wijze stemt de gemeente het project af op de mogelijkheden die er zijn in de huidige markt. Werkatelier EH 2 is ingegaan op de marktconsultatie van de gemeente Oirschot en voert middels haar methodiek een eerste verkenning uit naar de kansrijkheid voor een mogelijke herbestemming van het kloostercomplex Groot Bijstervelt gelegen aan de Montfortlaan 12 te Oirschot, inclusief de bijgebouwen en het kloosterpark. 06

9 randvoorwaarden vanuit gemeente Oirschot De initiator - gemeente Oirschot - schetst twee mogelijke scenario s: 1. Totale overname door één partij. Het hele complex wordt overgenomen met alle beperkingen en verplichtingen die er zijn, zoals het in stand houden van het gedachtegoed van de paters Montfortanen. Deze partij is dan ook verantwoordelijk voor de renovatie van de kapel. 2. Overname van het gehele complex en vervolgens het gedachtegoed in de vorm van de kapel, de begraafplaats, de Lourdesgrot en Calvarie, na renovatie, in zijn geheel of gedeeltelijk overdragen aan stichting behoud Montfortkapel (zie oprichtingsakte). Voor de hierboven beschreven scenario s zijn randvoorwaarden opgesteld, zoals deze voortkomen uit de akte van levering tussen de Congregatie en de gemeente en de randvoorwaarden die vanuit de gemeente gelden: Er moet sprake zijn van herontwikkeling van de bestaande bebouwing. Dit betekent dat er geen bouwvolume toegevoegd mag worden maar dat bestaande volumes eventueel (gedeeltelijk) vervangen kunnen worden door nieuwbouw. Hiervoor is wel toestemming van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed nodig. Minimaal alle gemeentelijke kosten tot aan de feitelijke overname met de verkoop gedekt moeten zijn, zie ook akte van levering. De kosten van de renovatie van de kapel zijn financieel onderdeel van de herontwikkeling. De kwaliteit van het complex en haar omgeving moeten tot haar recht moeten komen in de herontwikkeling. De gemeente wil meewerken aan een bestemmingsplanwijziging met uitzondering van functies die in strijd zijn met de religieuze achtergrond van het complex. De herontwikkeling moet passen binnen de toekomstvisie en de brainportvisie. de opagve 2 07

10 08 historie In Oirschot ligt aan de Montfortlaan een historisch complex met een geschiedenis vanaf 1312 en mogelijk eerder. Een voormalig kasteel is door de tijd heen als adellijk slot getransformeerd tot villa en vervolgens tot klooster. De geschiedenis van de locatie laat zich grofweg in drie perioden indelen., waarbij de eerste periode is van het adellijk slot of kasteel Oud-Bijstervelt (vanaf de eerste vermelding in 1312). De tweede periode start als in 1772 de eerste steen wordt gelegd van het nieuwe kasteel, een buitenplaats van de Baron Sweerts de Landas. Waarschijnlijk is in deze periode ook het park rondom het gebouw aangelegd in een Engelse Landschapsstijl die zich kenmerkt door slingerende paden, afwisselende doorzichten en een meer natuurlijke inrichting. In de derde periode vanaf 1903 wordt het kasteel in gebruik genomen door de paters Montfortanen. Het kasteel wordt stapsgewijs uitgebreid met de oost- en westvleugels. In 1910 wordt een nieuwe kapel gebouwd en in 1957 vindt de laatste uitbreiding plaats met het 5-laagse gebouw aan de westzijde. De buitenplaats is met zijn tuinen omgevormd tot het kloosterpark dat we nu kennen. De Paters Montfortanen die het klooster meer dan een eeuw bewoond hebben, hebben zich teruggetrokken als bewoners en geven ruimte aan een nieuwe fase voor het complex. het kasteel De middenbeuk van het klooster, ook wel kasteel genoemd, is gebouwd in 1775 door de Heer van Oirschot voor zijn zoon op de plaats van een eerder huis, dat al in 1645 bestond en in het begin van de 18e eeuw is gesloopt. Na de verkoop in 1831 werd het een studiehuis voor de missionarissen Fils de Marie, die het in 1903 verkochten aan de paters Montfortanen. Het oorspronkelijke huis is een Rijksmonument en heeft, naast de redelijk intact behouden structuur, in het interieur een aantal waardevolle elementen. De meest waardevolle elementen lijken zich vooralsnog in het middentravee te bevinden in de vorm van de met gesneden balusters uitgevoerde hoofdtrap en een zeer goed bewaard kabinet in een 8 hoekige torenachtige uitbouw. Mogelijk bevinden zich achter en boven latere wanden en plafonds nog afwerkingen uit de bouwtijd. Omdat het gebouw in zijn uiterlijke verschijning en interieurelementen voor zijn tijd sober is uitgevoerd, moet een eventuele waardevolle afwerking met name op de bel-etage verwacht worden. Huis en bijgebouwen in 1903, bijgebouw in gebruik als kapel. Hoofdentree huis.

11 objectgegevens Naam object : Landgoed Groot Bijstervelt Plaatselijke aanduiding : Montfortlaan 12, Oirschot Kadastrale aanduiding : Gemeente Oirschot, sectie D, nummer 2792 Bouwjaar : vanaf Gebouw categorie Monumentenstatus Landgoedstatus : religieus erfgoed : Rijksmonument (hoofdgebouw en kapel) : nee Oppervlakte terrein : ca. 5,7 ha Oppervlakte gebouw : m2 bvo en m2 vvo Inhoud gebouw : m3 Eigendomssituatie : Gemeente Oirschot Uitzicht op het kabinet aan de achterzijde van de villa. Kopie van originele blauwdruk uitbreiding klooster. Gebouwfunctie : klooster Huidige gebruiksfunctie : logiesgebouw Huidige gebruiker : leegstandsbeheer Monumentnummer : Kasteel Oud-Beysterveld Status : Beschermd Hoofdadres : Montfortlaan NM te Oirschot, Oirschot Monumentnummer : Groot Bijsterveld Status : Voorbeschermd Hoofdadres : Montfortlaan NM te Oirschot, Oirschot Monumentnummer : Groot Bijsterveld: Kapel en park Status : Voorbeschermd Hoofdadres : Montfortlaan NM te Oirschot, Oirschot historie Groot Bijstervelt 3 09

12 De nieuwe oostelijke vleugel van het klooster, Het klooster met beide zijvleugels, heden. Verdere oostelijke uitbreiding, De oostvleugel van het klooster, heden. 10

13 De kapel, De kapel, heden. de zijvleugels In 1900 worden aan het oorspronkelijke buiten vrijwel identieke vleugels gebouwd. De kap van het buiten wordt aangepast aan de kapvorm van de vleugels. Het ontwerp van beide vleugels, bestaat uit een volume met 4 bouwlagen waarvan het souterrain voor een groot gedeelte onder het maaiveld is gesitueerd. In de tweede helft van de twintigste eeuw wordt de oostelijke vleugel als pendant van de kapel gebouwd. de kapel De stijl van de in 1910 gebouwde kapel is neogotisch, en bevindt zich aan de westzijde van het kasteel. De kapel heeft 4 traveeën en een koortravee met 5 zijdige sluiting. In tegenstelling tot het hoofdvolume staat de kapel op het maaiveld. De kapel bezit glas in loodvensters uit 1953 van de hand van Jaap Min en muurschilderingen. Het voormalig kasteelgebouw vormt samen met de zijvleugels en de kapel, het kloostercomplex van de Montfortanen. Het klooster zal in de toekomst een aandenken aan de bijzondere bijzondere opleiding voor Montfortanen in Nederland. Ruim 100 jaar, vanaf 1903, hebben de Montfortanen hier hun opleiding genoten (tot 1967), hun verblijf gehad en zijn de paters vanuit de gemeente Oirschot uitgezonden naar alle werelddelen. historie Groot Bijstervelt 11

14 de boerderij Achter het huis staat de kloosterboerderij. Deze in 1932 gebouwde kortgevelboerderij bevat resten van een oudere boerderij die mogelijk nog bij het voormalige kasteel hoorde. het landgoed Het perceel ligt buiten Oirschot aan een oude laan tussen Oirschot en het gehucht Straten. Op de grote landschappelijke schaal is het perceel in feite gelegen aan de rand van een uitgestrekt complex van oude bouwlanden aan de noord- en oostzijde van Oirschot. Deze bouwlanden met hun bolle akkers worden omzoomd door een krans van landwegen met clusters van cultuurhistorisch waardevolle lintbebouwde structuren. Voor de realisatie van een buitenplaats aan de oude laan is eeuwen geleden een fragment aan de oude akkers onttrokken. Met de aanleg van een buiten, vijverpartij en (latere) bijbehorende groenaanleg heeft het perceel een bijzondere positie en identiteit in het landschap gekregen. De boerderij. Vogelvlucht klooster met kapel. Het plangebied heeft een hoofdoriëntatie op de laan aan de voorzijde van het complex en heeft geen ruimtelijke of functionele relaties met het landschap van de akkers. 12 De stallen. Luchtfoto landgoed. De functiewisseling van een buitenplaats als een privé woonverblijf naar een klooster heeft aan het ruimtelijke karakter niets veranderd. Waarschijnlijk is de zelfstandige positie van het terrein ten opzichte van de omgeving alleen maar verder versterkt door de ontwikkeling van het robuuste groen. De locatie is het beste te typeren als een besloten groene kamer.

15 13historie Groot Bijstervelt Biddende Montfortanen in de tuin.

16 1. Montfortbeeld 10. Calvarieberg met kruisbeeld het gedachtengoed 14 Verspreid over het gehele park staan allerlei bouwwerkjes en beelden, sommige met een religieuze betekenis, andere zijn functioneel en enkele zijn knutselstukken van de paters. Deze ornamenten zijn vooral vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw gebouwd op initiatief van de paters zelf. Op de kaart hiernaast worden de belangrijkste bouwwerken en beelden getoond. Naast deze objecten staan er een elektriciteits- en pomphuisje in het park, nabij het huis.

17 2. volière/serre 9. Kerkhof 6. Zwanenburcht 4. Lourdes grot 1. Montfortbeeld 2. volière/serre 3. Sint-Jozef beeld 4. Lourdes grot 5. berghok 6. Zwanenburcht 7. stalletje 8. ponystal en volière 9. kerkhof 10. Calvarieberg met kruisbeeld 11. Afrikaans beeld 15historie Groot Bijstervelt

18 integrale eerste verkenning, naar kansrijke herbestemming 2 waarden De benaderingswijze van de eerste verkenning door Werkatelier EH 2 kenmerkt zich door een integrale aanpak en behoud van oud, waarbij wordt uitgegaan van bestaande kwaliteiten en respect voor historisch en cultureel erfgoed. 4 marktbehoefte 1 actoren 3 beleidskaders Werkatelier EH 2 werkt vanuit de overtuiging dat complexe vraagstukken, zoals herbestemming van cultureel erfgoed, alleen door gedegen samenwerking een kans van slagen hebben. Werkatelier EH 2 werkt met inlevingsvermogen op integrale wijze aan herbestemmingsvraagstukken. Werkatelier EH 2 staat voor een open, interactieve en transparante werkwijze. 6 programma 5 techniek 7 fiscaal Behoud van oud zien wij als voorwaarde voor een nieuwe gebruiksfase van het complex. Daarbij is het essentieel dat met inlevingsvermogen in het bestaande, een zorgvuldige en integrale afweging voor nieuwbouw, transformatie en eventuele sloop wordt gemaakt. Herbestemming EH 2 atomium-model van de werkmethodiek 8 financiëel 16

19 van complexen, die van cultuurhistorische waarde zijn, dient te geschieden met respect voor het bestaande en visie naar de toekomst. Nog al te vaak worden rigoureus en zonder inlevingsvermogen plannen en haalbaarheidsmodellen gepresenteerd die geen haalbare kaart vormen, geen draagvlak vinden in de gemeenschap en niet uitgaan van de kwaliteiten die reeds aanwezig zijn in het complex. Ook voor dit complex zien we eerdere plannen en modellen die rigoureus uitgaan van nieuwbouw en sloop, zonder te kijken naar bestaande kwaliteiten en mogelijke kansen voor transformatie en hergebruik. methodiek Werkatelier EH 2 voert de marktconsultatie uit op basis van haar beproefde methodiek eerste verkenning, naar kansrijke herbestemming. Middels deze methodiek wordt op integrale wijze de kansrijkheid van eventuele herbestemming getoetst en beoordeeld. De methodiek van werkatelier EH 2 wordt visueel het beste weergegeven in een atomiummodel. Centraal daarin staat het (cultureel) erfgoed met haar kwalitatieve aspecten met daar omheen dé acht aspecten die een rol spelen bij een herbestemmingsvraagstuk. Deze acht aspecten dienen bij een haalbaarheidsstudie geanalyseerd te worden om de kansrijkheid en mogelijke haalbaarheid van een herbestemming vast te stellen. De acht te onderscheiden aspecten zijn: actoren waarden marktbehoefte beleidskaders techniek programma fiscaal financieel. De eerste verkenning wordt uitgevoerd op basis van beschikbaar gestelde documenten en een visuele inspectie op locatie. Bij de inspectie op locatie wordt gebruik gemaakt van eenvoudige hulpmiddelen. Indien blijkt dat herbestemming kansrijk is, dient in een opvolgend stadium uitgebreider onderzoek plaats te vinden. Hierbij kan destructief onderzoek noodzakelijk zijn en dient eventueel verder archiefonderzoek plaats te vinden. opbouw eerste verkenning De eerste verkenning doorloopt drie fasen: inventarisatie, programmatoets en financiële analyse. In de inventarisatiefase worden de eerste vijf aspecten beschouwd: actoren waarden marktbehoefte beleidskaders techniek. Deze aspecten scheppen de kaders voor de tweede fase, waarin de mogelijke (mix van) herbestemmingsprogramma s worden vastgesteld. Om de verkenning naar kansrijkheid volledig te maken, vindt in de derde fase een korte financiële analyse plaats op basis van mogelijke herbestemmingprogramma s, waarbij ook het fiscale aspect wordt beschouwd. De eerste verkenning resulteert in een visualisatie van de herbestemmingspotentie integrale eerste verkenning

20 aspect 1: actoren Bij de herbestemming van Cultureel Erfgoed zijn relatief veel actoren betrokken. Door vanaf het beginstadium in het herbestemmingsproces een open communicatie tussen alle actoren plaats te laten vinden, ontstaan nieuwe kansen en wordt draagvlak gecreërd. Dit vergroot de kansrijkheid voor een herbestemming. Onderstaand is een eerste overzicht van actoren gegeven, die een mogelijke rol spelen bij een herbestemming van dit complex. Investeerders Één van de belangrijkste actoren in herbestemmingsopgaven om tot een succesvolle herbestemming te komen. Gemeente Oirschot De gemeente Oirschot is beleidsmaker, plantoetser en vergunningverlener. En in dit specifieke geval is de gemeente tevens eigenaar van het complex en initiator van de marktconsultatie. Oirschot heeft daarmee een belangrijke rol in het herbestemmingsproces, zoniet de allerbelangrijkste rol. Om de herbestemming kansrijk te maken is het van belang dat de gemeente actief haar medewerking verleent aan een eventuele bestemmingsplanwijziging en vergunningsverlening. Inwoners gemeente Oirschot en regio Het is van belang bewoners en omwonenden te informeren en consulteren over de planontwikkeling. Zo ontstaat er draagvlak bij de omgeving. Daarnaast kan de input uit de omgeving leiden tot positieve bijdragen, bestaande uit mogelijk nieuwe ideeen en initiatieven. Stichting Behoud Erfgoed Oirschot Behoud en bescherming van het stedenbouwkundige, architectonische en landschappelijke erfgoed inclusief de historische ondergrond alsmede de kwaliteit van het (leef)milieu in de meest ruime zin des woords van de gemeente Oirschot en directe omgeving. Bureau Inkoop Zuidoost Brabant (Bizob) Bureau Inkoop Zuidoost Brabant is trajectbegeleider vanuit de gemeente en aanspreekpunt voor de deelnemers van de marktconsultatie. Stichting Behoud Montfortkapel Bij de verkoop door de Montfortanen van hun klooster Bijstervelt aan de gemeente Oirschot, was overeen gekomen dat een Stichting Behoud Montfortkapel in het leven zou worden geroepen. Doel van de Stichting Behoud Montfortkapel is: Het in stand houden en beheren van de kapel gelegen op het (voormalig) kloosterterrein van de Congregatie van de Montfortanen in Oirschot, en voorts al hetgeen in de ruimste zin met een en ander verband houdt, daartoe behoort en/ of daartoe bevorderlijk kan zijn. 18

21 19 integrale eerste verkenning Provincie Noord-Brabant De Provincie Noord-Brabant heeft een juridische rol bij mogelijke herbestemming, medetrekker in relatie tot provinciaal beleid rondom religieus erfgoed (grootschalige complexen) en mogelijke rol in het kader van subsidieverstrekking (financiële regeling vanuit Agenda van Brabant). Provinciaal beleid Agenda van Brabant Speerpunt voor de provincie Brabant is het vernuftig herbestemmen van grootschalige cultuurhistorische complexen zoals onder andere kloosters. Daar is zestig miljoen euro voor beschikbaar. Gedeputeerde Mevr. B. van Haaften ziet de provincie daarbij in de rol van makelaar. Wij kunnen partijen bij elkaar brengen die samen kunnen werken aan de toekomst van zo n complex. In lijn met het te kiezen programma kan er eventueel aanspraak worden gemaakt op investeringsbijdrage/participatie en ontwikkelingsondersteuning door de provincie. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is partner bij ontwikkeling en toetsing herbestemmingsplannen en mogelijke financiële ondersteuning middels Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten (Brim).

22 20 Doorgaans ligt de oplossing voor een kansrijke herbestemming binnen een straal van 30 km van het object.

23 21 integrale eerste verkenning aspect 2: waarden cultuur-, architectuur-, en bouwhistorisch De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft voor verschillende onderdelen van dit complex een waardestelling opgesteld. Voor het gebouwde ensemble en het landschappelijk park spreken zij vanuit cultuurhistorisch en architectuurhistorisch perspectief een positieve waardestelling uit. Hoewel momenteel niet alle delen van het complex als beschermd staan geregistreerd, is het zaak met zorgvuldigheid en respect om te gaan met de ruimtelijke en culturele kwaliteiten, gevoeligheden en de geschiedenis van het complex en van Oirschot. de context: stedenbouwkundige en landschappelijke kwaliteiten De landschappelijke ligging van het perceel aan de Montfortlaan tussen de akkers, de lintbebouwing bestaande uit cultuurhisto- rische boerderijen en in het buitengebied van Oirschot is van waarde voor de beleving van het klooster en landgoed als monument in het groen. Dat vervolgens de gebouwen van het klooster in de historische kloostertuin, wat vroeger het buiten was voor de Heer van Oirschot, geplaatst zijn, maakt het klooster een parel in het landschap. gelaagdheid - diversiteit De Engelse landschapsstijl waarin het park ontworpen is, is in Brabant zeer bijzonder. De stijl kenmerkt zich door een schijnbaar natuurlijke inrichting, waarbij de afwisseling van dichte bebossing en open weiden, steeds een ander zicht en beleving oplevert. De slingerende paden bieden een opeenvolging van zichten. Deze gelaagdheid en diversiteit aan plekken vormen mooie uitgangspunten voor de toekomstige herbestemming. openheid-beslotenheid De kloostertuin is nooit openbaar geweest en voor de inwoners en omwonenden van Oirschot niet bekend. De beleving van een besloten eigen wereld is een kwaliteit en moet blijven. Tegelijkertijd biedt het deels toegankelijk en beleefbaar maken veel kansen voor het landgoed. De openstelling trekt bezoekers en aanloop. Inwoners van de gemeente Oirschot en omgeving raken betrokken bij het complex.

24 deelgebieden landschap Het gebouwde ensemble verdeelt het park door zijn positionering in deelgebieden. Grofweg is een verdeling te ontdekken in het entreegebied ten zuiden, het erf ten noorden en het park ten westen van het klooster. Deze verdeling is een kwaliteit die ingezet kan worden bij de toekomstige planontwikkeling. beleving van geschiedenis Hoewel de Monfortanen niet meer de bewoners zijn, vormen de aanwezige religieuze objecten en symbolen een kans om de geschiedenis te beleven. De aanwezigheid van deze symbolen kunnen onderdeel worden van educatie-projecten of mogelijk onderdeel van een cultuur-kunsttuin vormen. ruimtelijk en architectonische kwaliteit authenticiteit In Oirschot staat een uniek Montfortanenklooster, een voormalig historische kasteelbuitenplaats, met een prachtig, authentiek park met een bijzondere flora en fauna, dat in architectonische en landschappelijke zin verdient wettelijk beschermd te worden zodat het behouden blijft voor het erfgoed van Oirschot. Het complex van de Montfortanen heeft een grote cultuurhistorische waarde voor Oirschot en refereert aan de religieuze betekenis van het katholieke Brabant. Het complex is van algemeen belang vanuit cultuur- en architectuurhistorisch perspectief: - als voorbeeld van een betrekkelijk eenvoudig 18e-eeuws kasteel; - vanwege de herkenbare gebruiksgeschiedenis, van kasteel naar klooster; - vanwege de gaafheid van het kasteel zowel in interieur als exterieur. bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Waardestelling Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed De authenticiteit van de verschillende gebouwdelen is groot. Aan het kasteel en aangebouwde vleugels zijn, naast enkele kleinschalige verbouwingen, intern geen grote wijzigingen geweest. Wel zijn de kozijnen van de vleugels vervangen, waarbij de oorspronkelijke indeling weer hersteld is. 22

25 het gebouwde ensemble Hoewel de aangebouwde vleugels aan het oorspronkelijk kasteel enerzijds de autonomie van het kasteel aantasten vormen zij anderzijds de oorsprong van het klooster. De twee aangebouwde 3-beukige oosten westvleugel vormen tezamen met het kasteel een helder symmetrisch gebouwvolume die het landgoed verdeelt in een entree-gebied en erf. uitstraling De compositie van de bouwdelen, de symmetrie in het hoofdgebouw en de detaillering in de gevel, geven het gebouw een statige, maar ook robuuste en doelmatige uitstraling. sociaal-maatschappelijke waarde Groot Bijstervelt kent een geschiedenis van verschillende particuliere eigenaren en was gedurende lange tijd residentie van de heren van Heerlijkheid Oirschot. Binnen de lokale geschiedenis speelde het goed dan ook een belangrijke rol, vooral na het verval van het tweede kasteel (te Spoordonk) van Oirschot. De eigenaar welke verantwoordelijk was voor de vroege parkaanleg, had banden met de grootstedelijke elite van Amsterdam en weekte zo het landgoed los van de lokale geschiedenis en plaatste het goed in een breder (cultuur)historisch perspectief. Het landgoed beschrijft voor een belangrijk deel de lokale historie van Oirschot in de 20ste eeuw. Het goed zelf schrijft de minibiografie van de kloosterorde der Montfortanen, waarbinnen de parkaanleg een grote rol speelt en deze veranderingen in de parkaanleg voor een deel het resultaat zijn van veranderingen binnen de kloosterorde. In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat kloosters een maatschappelijke waarde vertegenwoordigen die uitgaat boven hun waarde als onroerend goed. De meerwaarde zit in hun religieuze en historische karakter, hun soberheid en authenticiteit, de rust, stilte en afstand die zij uitstralen. Daarnaast staan veel kloosters symbool voor sociale betrokkenheid (zorg), onderwijs en cultuur en bepalen zij mede de lokale identiteit. Nieuwe bestemmingen die bij deze traditionele functies aansluiten, vergroten de kans op behoud van het erfgoed. De opgave is om nieuwe bestemmingen te vinden, waarbij respect voor het historische, culturele en religieuze erfgoed samengaat met een levensvatbare exploitatie. Achteraanzicht van de kapel. Kasteel,Bijsterveld. 23 integrale eerste verkenning

26 24 aspect 3: beleidskaders Onder dit aspect vindt op provinciaal en gemeentelijk niveau een eerste inventarisatie plaats naar relevante beleidskaders en eventuele planologische belemmeringen. Eventuele analyses ten aanzien van structuurvisie en streekplan dienen in een volgend stadium plaats te vinden. vigerend bestemmingsplan / WaBo Voornaam uitgangspunt ten aanzien van het aspect beleidskader is, dat de gemeente Oirschot heeft aangegeven mee te willen werken aan een eventuele bestemmingsplanwijziging (en vergunningverlening) bij een eventuele herbestemming van klooster Groot Bijstervelt. Dit met uitzondering van functies die in strijd zijn met de religieuze achtergrond van het complex. De herontwikkeling moet passen binnen de toekomstvisie en de brainportvisie. toekomstvisie gemeente Oirschot monument in het groen De gemeente Oirschot heeft een toekomstvisie vastgesteld voor 2020, monument in het groen, kwalitatief leven. Deze visie is de leidraad bij nieuwe ontwikkelingen in de gemeente Oirschot. Het wonen, leven en werken in Oirschot wordt gekenmerkt door de combinatie van cultuurhistorie, een groene omgeving en de verbinding met de top technologische regio. Kwaliteit krijgt invulling door in alle aspecten van wonen, leven en bedrijvigheid te streven naar het topsegment. De kwalificatie topsegment laat zich het best duiden door een voorbeeld. Oirschot streeft, waar het de ontwikkeling van toerisme en recreatie betreft, niet naar massatoerisme als een Zandvoort of grote vakantieparken als Center Parks. brainportvisie 2020 Zuidoost-Nederland is verantwoordelijk voor 35 procent van de Nederlandse export, 45 procent van de private investeringen in research en development en 55 procent van alle patentaanvragen. Deze regio, met als kern Brainport, is een broedplaats voor innovatie en de thuisbasis voor bedrijven, kennisen researchinstellingen van wereldklasse. Samen bedenken en maken zij de technologie van morgen die bijdraagt aan een veilige, groene en zorgzame samenleving en aan de duurzame economische ontwikkeling van Nederland. De doelstelling en ambitie van Brainport 2020 is om in de toekomst te behoren tot de top 3 van economieën in Europa en de top 10 van de wereld. Dit wordt bereikt door de bestaande topclusters te versterken, met elkaar te verbinden en samen te werken met alle regionale netwerken. Dat is onmogelijk zonder een goede basis en het doorontwikkelen van nieuwe clusters, zoals slimme mobiliteit, energie en slimme zorg. Provinciaal beleid Agenda van Brabant Speerpunt voor de provincie Brabant is het vernuftig herbestemmen van grootschalige cultuurhistorische complexen zoals onder andere kloosters. Daar is zestig miljoen euro voor beschikbaar. Gedeputeerde Mevr. B. van Haaften ziet de provincie daarbij in de rol van makelaar. Wij kunnen partijen bij elkaar brengen die samen kunnen werken aan de toekomst van zo n complex.

27 25 integrale eerste verkenning Vogelview gemeente Oirschot. aspect 4: marktbehoefte Onder dit aspect vindt een eerste inventarisatie plaats naar de marktbehoefte in de directe omgeving van het object. In het kader van de haalbaarheid van een eventuele herbestemming spelen de demografische ontwikkelingen en de toekomstambities van de gemeente Oirschot een voorname rol. demografische ontwikkeling vergrijzing Landelijke demografische ontwikkelingen voor de komende jaren liggen in een toenemende ontgroening en vergrijzing. Voor Oirschot zou dit (zeker gezien de huidige bevolkingsopbouw) binnen nu en 20 jaar een verdubbeling van het aantal ouderen boven de 65 jaar betekenen. Krimp is een gevaar voor de leefbaarheid en voor het in stand houden van voorzieningen. wegtrekken van jongeren De groep jongeren die na een hogere opleiding elders terugkeert naar Oirschot, is zeer klein. Uit arbeidsmarktonderzoek blijkt dat enige reisafstand voor woonwerkverkeer voor hoger opgeleiden geen barrière vormt. Hoewel in Oirschot niet direct veel arbeidsplaatsen voor hoogopgeleiden zijn, voorziet de regio hier ruimschoots in. Om als Oirschot een acceptabele vestigingsplaats te zijn voor jonge gezinnen is het van belang te voorzien in voldoende (kwantitatief en kwalitatief) onderwijsaanbod, kinderopvang, OV verbinding met Eindhoven, etcetera. Ondanks de relatief positieve prognoses voor de regio is de demografische ontwikkeling voor Oirschot (ontgroening, vergrijzing en urbanisering) een serieuze opgave. Een evenwichtige opbouw van de bevolking en voldoende omvang is essentieel voor het welvaarts- en voorzieningenniveau van de gemeente. algemene krimp Ervaringen elders leren dat in krimpende gemeenten vaak het voorzieningenniveau daalt, waardoor de uitstroom versneld wordt en de levensvatbaarheid als woonkern wordt aangetast. Het aantal vrijwilligers wordt nu nog ervaren als voldoende, maar het ligt in de verwachting dat dit in de toekomst minder wordt. Behoud en ontwikkeling van het voorzieningenniveau vraagt in de toekomst meer samenwerking met maatschappelijke instellingen, burgers en het bedrijfsleven.

28 drie pijlers gemeente Oirschot 1. toerisme en recreatie 26 Toerisme en recreatie is een belangrijke economische pijler voor Oirschot: Oirschot als toeristisch-recreatief hart van het Groene Woud en De Kempen. Hiermee levert ze een significante bijdrage aan de quality of life die de regio beoogt. Samen met andere groene gemeenten is de regio uitgegroeid tot een ware groene long in de stedendriehoek s-hertogenbosch, Eindhoven, Tilburg, waar ontspannen in de natuur centraal staat. Het toeristisch en recreatieve karakter van Oirschot wordt in samenwerking met de regio, maatschappelijke instellingen en het bedrijfsleven verder uitgewerkt tot een kwalitatieve en professionele vorm van bedrijvigheid. 2. proeftuin van technologische ontwikkeling De tweede pijler is dat Oirschot een integraal onderdeel van de ambitie van Brainport 2020 vormt, waar beoogd wordt dat de regio uitgroeit tot een belangrijke speler op top technologisch gebied. Dit betekent dat de gemeente uitgroeit tot een proeftuin van de meest geavanceerde technologische ontwikkelingen op het terrein van groene en duurzame landbouw- en veeteelttechnieken, domotica, het nieuwe werken, bouw-nijverheid (gekenmerkt door innovatie en duurzaamheid) en de bereikbaarheid van voorzieningen. 3. zorg De derde pijler is zorg. Oirschot speelt op een innovatieve wijze in op de (toenemende) zorgbehoefte. In de ontwikkeling van deze sector staat voor Oirschot kwaliteit en professionaliteit voorop. Juist de verbinding tussen de drie economische pijlers kan hier invulling aan geven. De focus ligt voor Oirschot op deze drie pijlers. Dit betekent echter niet dat andere bedrijvigheid niet welkom is. Uitgangspunt bij iedere vorm van economische ontwikkeling is dat kwaliteit en professionaliteit voorop staan en dat ontwikkeling plaatsvindt met een goede inpassing in of versterking van het groene en cultuurhistorische karakter van Oirschot. Oirschot gaat in het verlengde hiervan in de toekomst niet mee in grote opschalingen van agrarische bedrijvigheid. Bron: OirschoToekomst, monument in het groen. Ouderenzorg. Recreatie en toerisme. Samenwerken is ongelofelijk belangrijk, we hebben elkaar hard nodig - Philip Eijlander, Rector Magnificus Universiteit van Tilburg

29 aspect 5: techniek Onder dit aspect vindt een eerste inventarisatie plaats naar de technische staat en eigenschappen van het complex, die een cruciale rol spelen in de kansrijkheid van herbestemming. Met de inventarisatie wordt een beeld verkregen van het eventueel aanwezige achterstallig onderhoud en functionele inpasbaarheid. Bij een eventueel hierop volgende fase dienen mogelijke programma s op exacte inpasbaarheid te worden getoetst aan de gebouwvorm en indeling. staat van onderhoud De kansrijkheid/haalbaarheid van een herbestemming wordt mede bepaald door de staat van onderhoud van het object. In beginsel geldt dat indien er sprake is van veel achterstallig onderhoud, een rendabele herbestemming (zonder subsidie) niet mogelijk is. Ten aanzien van het klooster heeft Werkatelier EH 2 een visuele inspectie op locatie uitgevoerd en de inspectierapporten van Monumentenwacht bestudeerd. Op basis van deze informatie kan de conclusie getrokken worden dat er geen buitensporig achterstallig onderhoud is aangetroffen, die een mogelijk kansrijke herbestemming in de weg zouden staan. afmetingen en hoofddraagconstructie Voor de eerste verkenning naar herbestemmingsmogelijkheden is het van belang om te kijken hoe de structuur van de hoofddraagconstructie is opgebouwd en wat de verdiepingshoogten van het gebouw zijn. Ten aanzien van het klooster geldt dat er diverse ruimten gecombineerd of samengevoegd kunnen worden, indien dit vanuit programmatechnisch oogpunt wenselijk is. De verdiepingshoogten van de hoofdbouw en de zijvleugels voldoen aan de in het Bouwbesluit gestelde minimale vrije hoogte voor bestaande bouw. Een gedetailleerde analyse van dragende en niet-dragende wanden, evenals wanden met hoge monumentwaarden, dient afhankelijk van het beoogde programma in een opvolgend stadium plaats te vinden. technische eigenschappen Een gebouw kan door de technische aspecten in meer of mindere mate geschikt zijn voor mogelijke herbestemmingsprogramma s. De buitengevel in combinatie met de aanwezigheid van daglichtopeningen zijn hierbij een belangrijk gegeven. Voor het kloostercomplex geldt dat daar (uitgezonderd de kapel en het souterrain) voldoende daglichtopeningen aanwezig zijn voor de meest voor de hand liggende programma s als zorg en wonen. Ook de bouwfysische kwaliteiten van een object zijn van invloed op de kansrijkheid van een mogelijke herbestemming. brandveiligheid Een belangrijk aspect dat komt kijken bij een herbestemming, zijn de eisen die gelden op het gebied van brandveiligheid. Van groot belang daarbij is dat er voldoende vluchtwegen aanwezig zijn. In beginsel zijn er voldoende trappenhuizen en vluchtmogelijkheden aanwezig. Ook de aanwezigheid van de nodige brandscheidingen en brandcompartimenten speelt een rol bij herbestemming. In theorie is hierbij veel mogelijk, echter de kosten kunnen aanzienlijk oplopen. asbest Tijdens de visuele inspectie zijn diverse asbestverdachte materialen aangetroffen. In overleg met de eigenaar dient afgestemd te worden in hoeverre een eventuele asbestvrije overdracht kan plaatsvinden. 27 integrale eerste verkenning

30 aspect 6: programma De mate van geschikheid voor c.q. haalbaarheid van een herbestemming wordt volgens de visie van werkatelier EH 2 in de basis bepaald door acht aspecten, te weten: actoren waarden techniek juridish marktbehoefte programmering fiscaal financieel. Hierbij geldt dat het programma wordt beïnvloed door de eerste vijf aspecten en dat de onderdelen fiscaal en financieel weer afhankelijk zijn van het programma. Op basis van de eerste integrale verkenning, plus de onderliggende documenten van onder andere de gemeente Oirschot en de monumentstatus van het complex, zien wij onderstaande (deel)programma s als kansrijke herbestemming van het klooster, met daarbij een mix van maatschappelijke en commerciële functies. toerisme en recreatie kinder(dag)opvang kinderboerderij woonzorg programma (kleine) horeca / bed&breakfast huisvesting expats park openbaar toegankelijk Femke op de kinderboerderij. Blik op de receptie van Kruisherenhotel Maastricht. 28

31 Trouwzaal voormalige kapel Noordwijk. aspect 7 + 8: fiscaal en financieel De aspecten fiscaal en financieel zijn in de eerste integrale verkenning samengevoegd, aangezien deze onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn en beide direct sterk afhankelijk zijn van het programma of mix van programma s. De financiële haalbaarheid van een herbestemming wordt in beginsel bepaald door vier aspecten: opbrengsten, kosten, financieringsvorm en eigendomssituatie. Een eerste financiële quickscan leert ons dat de financiële slagingskans en investeringsbereidheid groot is op basis van genoemde (mix van) programma s. Afhankelijk van de definitief te maken afspraken met de huidige eigenaar, zullen subsidiemogelijkheden en fiscale voordelen wellicht benodigd zijn om de slagingskans te vergroten. Wij zien investeringsmogelijkheden en hebben reeds gelieerde partijen achter ons atelier met meer dan serieuze interesse die kunnen financieren op verschillende wijze en op basis van verschillende financieringsvormen. Aanvullend op bovenstaande geldt dat voor Landgoed Groot Bijstervelt, afhankelijk van de toekomstige eigendomsituatie, een landgoedstatus ook van betekenis kan zijn voor de financiële paragraaf. Dit kan de overdracht in financieel opzicht aanzienlijk aantrekkelijker maken. Op basis van de eerste verkenning kan dus geconcludeerd worden dat met de voor-gestelde programma s een financieel haalbare herbestemming kansrijk is. De exacte kaders en voorwaarden waarbinnen dit mogelijk is, dienen in een opvolgende fase nader gedefinieerd te worden. Daarbij adviseren wij tevens om een quickscan te laten maken naar het fenomeen landgoedstatus. De kansen en bedreigingen hiervan worden dan stelselmatig snel in beeld gebracht. 29 integrale eerste verkenning

32 30 Ultima latet staat in de nok van het kasteel vrij vertaald: wat komt, weten we niet. Maar toch: moge de geschiedenis van dit stukje Oirschot - monument in het Groen de huidige en de toekomstige bewoners en bezoekers inspireren tot blijmoedig samenleven met een open oog en oor voor wat er in de wereld aan de hand is! - Pater Wiel Logister

33 Met de inventarisatie van de eerder genoemde aspecten en de toetsing op toekomstige programma s in het achterhoofd kan een eerste ruimtelijke potentie gegeven worden. De voorgestelde perspectieven en mogelijkheden op herbestemming laten geen eindbeelden zien. Ze laten wel op een beeldende manier potenties zien. perspectief op herbestemming versterken gebouwde ensemble De verbindingselementen tussen de aangebouwde Westvleugel en de kapel vormt in onze ogen een toevoeging die het ensemble uit evenwicht brengt en zou mogelijk een transformatie kunnen ondergaan, zonder van zijn oorspronkelijke footprint af te wijken. Door een transformatie van dit bouwdeel, zowel in- als extern zou het symmetrisch hoofdgebouw met de twee aangebouwde vleugels zich beter gaan aftekenen. Daarnaast kan met de transformatie van dit bouwdeel een toegankelijke entree gerealiseerd worden, in combinatie met een nieuwe verticale ontsluitingsstructuur. de gebouwstructuur De heldere en robuuste gebouwstructuur kan ingezet worden voor het creëren van woon/ verblijfseenheden, door ruimtes samen te pakken, maar wel de gang- en hoofdstructuur intact te houden. een levendig entreegebied Het huidige entreegebied tot het landschap is formeel en statig. Met enkele ingrepen kan het entreegebied levendiger worden, en gebruik maken van de zonrijke ligging vanwege de oriëntatie op het zuiden. aansluiting binnen buiten De noordzijde van het hoofdgebouw, het kasteel en de zijvleugels, gaat geen relatie aan met buiten, met het erf. Daarbij komt dat het souterrain vanwege zijn verdiepte ligging geen fijne verblijfsruimte vormt. Mogelijk zou de huidige serre/tuinkamer een transformatie kunnen ondergaan en de relatie met souterrain vergroot kunnen worden. In het souterrain komt een verblijfsruimte in relatie tot de tuinkamer en het erf te staan. 31perspectief op herbestemming 5

34 32

35 33perspectief op herbestemming

36 prettige woon- en leefomgeving binnenwereld in verbinding met buiten heldere ontsluitingsstructuur combinatie van inidviu en gemeenschap 34

37 35perspectief op herbestemming

38 36

39 slotwoord In de voorliggende eerste integrale verkenning zijn op hoofdlijnen de voor een herbestemming cruciale aspecten getoetst. Het toetsen op deze aspecten is van belang om de kansrijkheid van de herbestemming te kunnen beoordelen. Hieruit is gebleken dat het Landgoed Groot Bijstervelt een kansrijke herbestemmingslocatie is. Samen met geïnteresseerde investeerders zien wij een mix van diverse potentievolle herbestemmingsprogramma s met daarin zowel commerciële als maatschappelijke functies. Voorbeelden hiervan zijn: wonen, ouderen- en gehandicaptenzorg, daghoreca en kinderboerderij. Graag zouden wij onze bevindingen van de eerste integrale verkenning, naar kansrijke herbestemming... mondeling en visueel toe willen lichten aan de gemeente Oirschot. Op deze wijze nemen wij U mee in ons onderzoek en de ideeën rondom de mogelijke toekomstontwikkelingen van deze bijzondere locatie. Opvolgend zouden wij, in overleg met de gemeente Oirschot, deze herbestemmingsprogramma s uit kunnen werken tot een concreet en haalbaar ontwerpplan, waarbij samen met potentiële investeerders de financiële kaders kunnen worden vastgesteld voor de eventuele aankoop van het klooster. 37slotwoord6

40 bronvermelding 38 Grootswagers, L (2011) Drie ontmoetingen tussen gisteren en morgen. Erfgoed.nu, Kaatsheuvel; Joosten, L. (2009) Herontwerp Groot-Bijsterveld te Oirschot. Grafisch Service Centrum Van Gils BV, Wageningen; Joosten, L. (2009) Cultuurhistorische analyse en waardering Groot-Bijsterveld te Oirschot. Grafisch Service Centrum Van Gils BV, Wageningen; Harmsen, H (2008) De Oude Kaart van Nederland: leegstand en herbestemming. Atelier Rijksbouwmeester, Den Haag; Fikse, R (2008) Transformatietools Uncovered. CREM, Delft; i.o. Woningbedrijf Oirschot (2006) Groot Bijsterveld Haalbaarheidsonderzoek herontwikkeling. Oirsterwijk; Voort, T. van der (2004) Herbestemming van leegstaande gebouwen naar nieuwe functies. REH, TU Delft; WagenaarHoes Organisatieadvies (2011) OirschoToekomst. Gemeente Oirschot

41 colofon Dit document is samengesteld door Werkatelier EH 2 na uitschrijving van de marktconsultatie van de gemeente Oirschot Verkoop klooster Groot Bijstervelt Gemeente Oirschot d.d. 12 januari Werkatelier EH 2 bestaande uit: Lilian Grootswagers Eva Vervoort Gijs van Hees Telma van Gestel 39bronvermelding en colofon

42

43 bijlage aanmeldingsformulier marktconsultatie

44 A. Algemene gegevens aanmelder Bedrijfsnaam Vitrov bouw en vastgoed b.v. Naam en functie contactpersoon Dhr. G.J. (Gijs) van Hees sr. vastgoed consultant Postadres Maurick 1 Postcode en plaats 5261 NA Vught Inschrijving handelsregister (plaats en nummer) Vitrov bouw en vastgoed b.v. is ingeschreven bij KvK Brabant onder nummer Telefoon algemeen Mobiel nummer contactpersoon adres contactpersoon g.vanhees@vitrov.nl Website organisatie B. Organisatie B.1 Welke structuur heeft uw organisatie? (zelfstandig, holding, eventueel toevoegen van organogram) Werkatelier EH 2, het atelier voor vraagstukken rondom (Haalbaarheid van) Herbestemming van Erfgoed. Werkatelier EH 2, bestaat uit een groep jonge professionals, ondersteund door een ervaren netwerk, welke zich inzet voor behoud en herbestemming van cultureel erfgoed. EH 2, staat en gaat voor een kansrijke herbestemming. Werkatelier EH 2 is een dynamisch bureau dat van samenstelling kan veranderen en mensen met de benodigde kennis kan inschakelen naar gelang de specifieke vraag daar behoefte aan heeft. B.2 Wat zijn de kernactiviteiten van uw Haalbaarheidsonderzoeken en organisatie? C. Mogelijkheden herontwikkeling C.1 Geef een beschrijving van de mogelijkheden die u ziet voor herontwikkeling van het complex Groot Bijstervelt? herbestemmingvraagstukken rondom (religieus) cultureel erfgoed. Ons team ziet diverse kansrijke herbestemmingsmogelijkheden voor dit complex, waaronder wonen, zorg en functies van maatschappelijk belang. Ten aanzien van zorg moet u bijvoorbeeld denken aan enkele vormen van intramurale en extramurale zorgfuncties,

45 waarbij de bijgebouwen ingezet kunnen worden voor dagverzorging met eventueel daaraan gekoppeld functies met een hogere maatschappelijke waarde, als bijvoorbeeld en kinderboerderij. Voorts zien wij kansen voor het openstellen/toegankelijk houden van de kapel en/of kloostertuin voor de Oirschotse gemeenschap. C.2 Heeft u voor de genoemde Ja, we hebben de mogelijkheden mogelijkheden de financieringsvorm al financieel gescand. getoetst? Gaat u zelf financieren of Wij zien investeringsmogelijkheden en schakelt u hier een derde partij voor in? hebben reeds gelieerde partijen achter ons atelier met meer dan serieuze interesse die kunnen financieren op verschillende wijze en op basis van verschillende financieringsvormen. C.3 Beschrijf welke risico s u ziet bij de genoemde mogelijkheden, zoals financieel en haalbaarheid. In het document 'Een eerste integrale verkenning naar kansrijke herbestemming ' worden randvoorwaarden en uitgangspunten, aandachtspunten en risico's per onderstaand aspect benoemd. 1. actoren 2. waarden 3. beleidskaders 4. marktbehoefte 5. technisch 6. programma 7. fiscaal 8. financieel Continue monitoring n.a.v. de gemaakte risicoanalyse en goede communicatie en medewerking van overheidsinstanties zijn essentieel ter beperking van de risico s van de genoemde aspecten die van invloed kunnen zijn op de (financiële) haalbaarheid.

46 randvoorwaarden in de opvolgende punten beschreven. C.4 Welke randvoorwaarden zijn essentieel om bovenstaande risico s te beperken? Binnen de bekende beperkingen van het object moeten alle partijen met de neuzen dezelfde kanten op met hetzelfde doel voor ogen: behoud van Groot Bijstervelt. We verwachten van de overheidsinstanties, waaronder de gemeente Oirschot, een absolute bereidheid om mee te werken. C.5 Welke randvoorwaarden dragen bij of Medewerking gemeente Oirschot bij belemmeren de financiële eventuele toelating van investeerder/ haalbaarheid van het project? zorginstanties van buiten de gemeente Oirschot. C.6 Welke rol voor de gemeente ziet u in Een proactieve houding om het reeds dit project? geschetste doel te kunnen bereiken. C.7 Gaat uw voorkeur uit naar scenario 1 Dit is afhankelijk van eventueel of 2? Waarom? gemaakte afspraken. afspraken c.q. te maken In dit stadium is er geen enkele voorkeur. D. Ervaring en visie D.1 Heeft uw organisatie aantoonbare Ja ervaring realisatie, met betrekking tot de exploitatie, beheer en Neen onderhoud van religieus erfgoed? D.2 Zo ja, kunt u een korte omschrijving geven van deze opdracht(en)? (beschrijving eventueel.toevoegen als bijlage) E. Overige E.1 Zaken die u nog aan de orde wilt brengen kunt u toevoegen als bijlage bij deze vragenlijst. Zie hiervoor de bijlage referentieprojecten in het document Een eerste integrale verkenning, naar kansrijke herbestemming Graag document verkenning, verwijzen wij u naar ons herbestemming Een eerste integrale naar kansrijke

47 bijlage referentieprojecten

48 R.k. klooster Onze lieve vrouw van Koningsoord Berkel-Enschot - herbestemming Het klooster Onze lieve vrouw van Koningsoord is ontworpen door architect J. van Dijk en wordt gekenmerkt door een sobere Neo-Gotische stijl. Het complex is gebouwd in de periode en bestaat onder andere uit de volgende onderdelen: Poortgebouw, Rectoraat, Kloostergebouw met gastenverblijf, kapel, eetzaal en scriptorium, kloosterhof en kerkhofkapel. Daarnaast zijn er een aantal werkgebouwen. Het klooster is één van de beeldbepalende iconen in het Brabants Mozaïek. De bewoners, behorende tot de orde Cisterciënzerinnen OCSO, (Trappistinnen), hebben het klooster op 8 mei 2009 verlaten. De ambitie voor de Abdij Koningsoord is het realiseren van een duurzame, hoogwaardige, centrumdorpse woonsfeer; een veelzijdige omgeving met een duidelijke identiteit en een menselijke maat. Om de identiteit naar de toekomst door te ontwikkelen wordt er ingespeeld op de maatschappelijke structuurverandering.

49 Westerhuis Amsterdam - transformatie van onderwijsgebouw naar creative art studio Het voormalige schoolgebouw aan de Westerstraat 187 te Amsterdam is in overeenstemming met de visie van Marcel Wanders Studio omgetoverd tot een icoon dat als vlaggenschip dient voor de creative industry. Na het in kaart brengen van het proces, zijn de visies vertaald in ontwerpen. Na intensief overleg met de diverse actoren, zoals de gemeente Amsterdam en de monumentencommissie, zijn de herinrichtingsplannen vergund en is opvolgend de volledige bouwvoorbereiding en uitvoering begeleid.

50 Klooster Sint- Franciscus Breda - groot onderhoud en quickscan wettelijk-, financieel en fiscaal kader Vitrov heeft in samenwerking met Erfgoed. nu voor het Rijksmonument Sint-Franciscus te Breda een meerjaren onderhoudsplan opgesteld en de wettelijke-, financiële en fiscale mogelijkheden in kaart gebracht die specifiek gelden rondom een Rijksmonument. De gecombineerde aanpak en de intensieve overleggen met diverse (overheids) instanties heeft voor de opdrachtgever geresulteerd in diverse voordelen, zowel financieel als planningstechnisch.

51 Kapel Boldershof Druten - oriëntatie publiektoegankelijke herbestemming en analyse subsidie en fondswerving Deze prachtige kapel, gelegen in het centrum van Druten maakt deel uit van een bijzonder ensemble van de hand van de architect Edouard Cuijpers. Het betreft een gemeentelijk monument. In 2009 is de kapel aangekocht en het souterrain geheel verbouwd tot woning. Erfgoed.nu oriënteerde zich samen met de eigenaar op een publiekstoegankelijke herbestemming na restauratie en onderzocht de mogelijkheden op het gebied van subsidie- en fondswerving. De restauratie 1e fase is gehonoreerd met een bijdrage van de Provincie Gelderland en het Prins Bernhard Cultuurfonds. In maart 2011 krijgt de kapel vanuit een rijk verleden een prachtige toekomst. De herbestemming is een feit. Voor de Monumentendag 2010 heeft Erfgoed.nu de organisatie en begeleiding gedaan voor dit monument.

52 Paterskerk Eindhoven - deelnemer Internationale Biënnale Leegstand & Herbestemming Deelnemers van werkatelier EH2 hebben tijdens de Internationale Biënnale Leegstand & Herbestemming deelgenomen aan het werkatelier herbestemming Paterskerk. De Biënnale 2011 is georganiseerd door het Nationaal Programma Herbestemming. Het multidisciplinaire werkatelier heeft vanuit een intensieve en integrale samenwerking een visie en potentiële herbestemmingsprogramma s geformuleerd voor het kloostercomplex in Eindhoven. De visies zijn met aandacht voor het monument in zijn context doordacht en financieel doorgerekend.