Onderzoekschool Ius Commune. Wetenschappelijk verslag t.b.v. de midterm review

Transcriptie

1 Onderzoekschool Ius Commune Wetenschappelijk verslag t.b.v. de midterm review

2

3 Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE... III VERANTWOORDING... 1 A. Algemeen... 1 B. Uitgangspunten voor verslaglegging... 1 I. Algemeen... 1 II. Welke publicaties zijn ius commune-publicaties?... 2 IUS COMMUNE... 5 A. Centrale probleemstelling... 5 B. De programmastructuur... 5 C. Gezamenlijke wetenschappelijke activiteiten binnen het programma... 6 I.1 EUROPEES PRIVAATRECHT... 9 I.1.A GRONDSLAGEN VAN HET PRIVAATRECHT A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Leiderschap, managementstijl en communicatie II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling, doelstellingen en methode...13 b. Actualisering...14 c. Beoogde resultaten...16 d. Academische reputatie en verspreiding van onderzoeksresultaten...17 e. Relatie tot de onderzoeksschool...17 f. Effecten van de samenwerking...18 g. Onderzoeksfaciliteiten en middelentoekenning...18 F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten I. Algemeen II. Gemeenschappelijke activiteiten III. Gezamenlijke publicaties IV. Externe financiering V. Samenwerking met anderen H. Voortzetting a. Noodzaak, vormgeving en effecten van een toekomstig Europees privaatrecht...23 b. Onderzoek naar historische grondslagen op deelterreinen...24 Inhoudsopgave iii

4 I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.1.B ALGEMEEN VERBINTENISSEN- EN CONTRACTENRECHT A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Leiderschap, managementstijl en communicatie II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling, doelstellingen en methode...41 b. Actualisering...42 III. Beoogde resultaten IV. Academische reputatie en verspreiding van onderzoeksresultaten V. Relatie tot de onderzoeksschool VI. Effecten van de samenwerking VII. Onderzoeksfaciliteiten en middelentoekenning F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten I. Algemeen II. Gemeenschappelijke activiteiten III. Gezamenlijke publicaties IV. Externe financiering V. Samenwerking met anderen H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.1.C EUROPEES PERSONEN-, FAMILIE- EN ERFRECHT A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen II. Onderzoeksthema s iv Inhoudsopgave

5 F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten I. Voortgangsrapportage a. Deel I: Gezamenlijke activiteiten...79 b. Deel II: Activiteiten die niet gezamenlijk zijn, maar die binnen het gebied Ius Commune vallen...81 H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.1.D CONSUMENTEN- EN PATIËNTENRECHT A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Samenstelling II. Onderzoeksprioriteiten III. Actualiteit, sociale en wetenschappelijke relevantie van het gekozen prioriteitsterrein IV. Onderzoeksstrategie V. De doelstellingen van het onderzoeksprogramma consumenten- en patiëntenrecht VI. Synergie VII. Internationale dimensie F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicatie K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.1.E GOEDERENRECHT A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden Inhoudsopgave v

6 E. Samenvatting programmaopzet I. Leiderschap, managementstijl en communicatie II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen b. Actualiseringen III. Beoogde resultaten IV. Relatie tot de onderzoekschool V. Academische reputatie VI. Effecten van samenwerking F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.2 AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERING A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Leiderschap, managementstijl & communicatie II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen b. Actualisering III. Beoogde resultaten IV. Relatie tot de onderzoeksschool V. Academische reputatie VI. Effecten van de samenwerking F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten I. SARO II. Shifts in Governance III. Gemeenschappelijke activiteiten en publicaties IV. Contractonderzoek V. Samenwerking met De European Group on Tort Law en ECTIL H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties vi Inhoudsopgave

7 L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.3 GRENSOVERSCHRIJDEND MILIEURECHT A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Leiderschap, managementstijl & communicatie II. Programmaopzet a. Thema: grensoverschrijdend milieurecht b. Methodologie c. Thema s III. Beoogde resultaten IV. Relatie tot de onderzoeksschool V. Academische reputatie VI. Effecten van de samenwerking F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten I. Interne bijeenkomsten II. Oprichting ICCEL III. Gezamenlijke publicaties IV. Contractonderzoek V. Conferenties/workshops H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.4.A RECHTSPERSONEN IN EUROPA A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Leiderschap, managementstijl en communicatie II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen Inhoudsopgave vii

8 b. Actualisering; huidige programmaopzet Aspecten van formele harmonisatie Aspecten van materiële harmonisatie Corporate Governance Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen c. Methodiek en beoogde resultaten d. Relatie tot de onderzoekschool e. Academische reputatie en effecten van de samenwerking F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.4.B FISCALE VRAAGSTUKKEN IN DE INTERNE MARKT (GEASSOCIEERD PROGRAMMA) A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Programmaopzet II. Programma gedetailleerd a. Invloed van het Europees recht op het nationale belastingrecht b. Concurrentie en Fiscale staatssteun in Europa c. Relatie tussen belastingrecht en vennootschapsrecht in Europa d. Omzetbelasting e. Vergelijkende belasting van inkomsten uit arbeid (incl. grensarbeiders en pensioenen) f. Belastingen op schenkingen en successies III. Beoogde resultaten IV. Academische reputatie F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties viii Inhoudsopgave

9 I.5 VERGELIJKEND BOUWRECHT (GEASSOCIEERD PROGRAMMA) A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.6 GRONDSLAGEN EN BEGINSELEN VAN BURGERLIJK PROCESRECHT IN EUROPA (GEASSOCIEERD PROGRAMMA) A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Leiding II. Missie en doelstellingen F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten I. Lopende projecten II. Te organiseren congressen en symposia III. Samenwerking in het verleden a. Congressen en symposia b. Overige publicaties waaraan twee of meer leden van de onderzoeksgroep hebben bijgedragen IV. Verdere activiteiten in het kader van het programma H. Voortzetting (inclusief personele wijzigingen) I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties I.7 INTELLECTUELE EIGENDOM (GEASSOCIEERD PROGRAMMA) A. Volledige titel B. Deelprogramma s Inhoudsopgave ix

10 C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Leiderschap, managementstijl & communicatie II. Programmaopzet a. Summary and Contents of the research programme b. Actualisering III. Beoogde resultaten a. General nature b. Research subject chosen IV. Relatie tot de onderzoeksschool V. Academische reputatie VI. Effecten van de samenwerking F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten I. Consequenties en effecten van de informationering van het privaatrecht; aansprakelijkheid voor geautomatiseerde informatiesystemen II. Conferences and Seminars organised III. Gemeenschappelijke activiteiten en publicaties IV. Contractonderzoek H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties II IUS COMMUNE EN PUBLIEKRECHT A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet I. Doelstellingen, onderzoeksobjecten II. Beoogde resultaten; effecten van de samenwerking III. Academische reputatie IV. Organisatie en management F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties x Inhoudsopgave

11 II.1 PUBLIEKRECHTELIJKE RECHTSVERGELIJKING A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties II.2 CONSTITUTIONELE PROCESSEN IN EUROPA A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties II.3 CONSTITUTIONELE PROCESSEN IN DE INTERNATIONALE RECHTSORDE A. Volledige titel B. Deelprogramma s C. Onderzoeksleden programma D. Trefwoorden E. Samenvatting programmaopzet F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in G. Inhoudelijk overzicht resultaten H. Voortzetting I. Kernpublicaties J. Uitstekende publicaties K. Dissertaties L. Overzicht van alle overige publicaties Inhoudsopgave xi

12 I. Wetenschappelijke publicaties II. Vakpublicaties III. Annotaties BIJLAGE: AANWIJZING VAN DE PROGRAMMALEIDERS xii Inhoudsopgave

13 Verantwoording A. ALGEMEEN In dit wetenschappelijk jaarverslag van de Onderzoeksschool Ius Commune is de productie over de jaren 2003 en 2004 opgenomen. De verslaglegging vindt hier plaats per subprogramma. Achtereenvolgens zijn dat het programma Europees privaatrecht (I.1), Aansprakelijkheid en verzekering (I.2), Grensoverschrijdend milieurecht (I.3), Rechtspersonen in Europa (I.4.A) en Ius Commune en Publiekrecht (II). Voor elk van deze programma s wordt in het jaarverslag op uniforme wijze en overeenkomstig identieke criteria verslag gedaan van de wetenschappelijke productie. De uitgangspunten die daarbij een rol hebben gespeeld, worden hieronder uiteengezet. De aan de Onderzoeksschool verbonden geassocieerde (deel)programma s Fiscale vraagstukken in de interne markt, Beginselen van Europees burgerlijk procesrecht, Bouwrecht en Intellectuele eigendom zijn eveneens opgenomen in dit verslag. B. UITGANGSPUNTEN VOOR VERSLAGLEGGING I. Algemeen In dit verslag wordt onderscheiden tussen proefschriften, wetenschappelijke publicaties en vakpublicaties. Het gehanteerde onderscheid is gebaseerd op de door de VSNU in haar Protocol 1998 ontwikkelde criteria voor beoordeling van het wetenschappelijk onderzoek. Bij de overzichten van publicaties is afgezien van het opnemen van een rubriek Overige producten van wetenschappelijke activiteiten (redacteurschappen, lezingen, gastcolleges, etc.). Annotaties geen officiële categorie binnen genoemde indeling zijn grotendeels apart opgenomen. Sommige annotaties in met name enkele Belgische tijdschriften hebben echter een omvang en kwaliteit die opneming in de categorie wetenschappelijke publicatie rechtvaardigen. Publicaties die volgens de VSNU-normen niet anders dan als vakpublicatie kunnen worden gekwalificeerd (o.a. bijdragen aan losbladige uitgaven, aan praktijkuitgaven, etc.) worden als zodanig aangeduid. Het verslag is opgesteld volgens het zogenaamde Standaard Evaluation Protocol (SEP). De Nederlandse universiteiten hebben zich ertoe verbonden bij (externe) evaluaties dit SEP te volgen en derhalve is de verslaglegging daarop afgesteld. Aan de programmaleiders is dan ook gevraagd om bij de verslaglegging rekening te houden met de volgens het SEP relevante criteria. De aanwijzing van de programmaleiders is opgenomen in bijlage bij dit verslag. Bewust is in dit verslag gekozen voor een volledige opname van de publicaties van de onderzoeksgroepen. Alleen op die manier wordt een volledig beeld gekregen van de kwantiteit en kwaliteit van de productie binnen die groepen. Dat een publi- Verantwoording 1

14 catie een typische ius commune-publicatie betreft (dus ligt op het vlak van de Onderzoeksschool), is vervolgens steeds aangegeven door middel van een ster (*). II. Welke publicaties zijn ius commune-publicaties? De vraag dient te worden beantwoord welke publicaties van de onderzoeksgroepen binnen de School als ius commune publicatie hebben te gelden. In dit verband kunnen in het algemeen vier typen publicaties worden onderscheiden. De cijfers zijn neutraal en hebben geen betrekking op een oplopende waardering van het type publicatie: 1. Puur nationaalrechtelijke publicaties. Deze zijn enkel gericht op het Nederlandse, Belgische, Franse, etc. recht; rechtsvergelijking ontbreekt volledig. Prototype is het artikel waarin een bepaald wetsartikel wordt geïnterpreteerd, een rechterlijke uitspraak van commentaar wordt voorzien of nationale dogmatiek wordt bekritiseerd of verder wordt uitgebouwd. 2. Rechtsvergelijkende publicaties. Deze zijn klassiek rechtsvergelijkend en beogen om overeenkomsten en verschillen tussen diverse stelsels aan het licht te brengen. 3. Methodische ius commune-publicaties. Deze zien op de wijze waarop een ius commune tot stand kan worden gebracht zonder dat veel nadruk ligt op de inhoudelijke rechtsvergelijking zelve. Onder dit type publicatie vallen ook die over rechtseconomie, rechtstheorie, rechtsgeschiedenis, rechtssociologie, etc., voor zover van belang voor de ontwikkeling ener ius commune. 4. Inhoudelijke ius commune-publicaties. Deze richten zich expliciet op het totstandbrengen ener ius commune op een bepaald rechtsgebied, bijvoorbeeld door regels van Europees privaatrecht te formuleren. In dit wetenschappelijk verslag worden de publicaties onder 3 en 4 in elk geval aangeduid als ius commune-publicaties. Deze zijn aan te merken als voortvloeiend uit het programma. De publicaties onder 1 en 2 zijn slechts ius communepublicaties als aan bepaalde, nadere, voorwaarden is voldaan: De puur nationaalrechtelijke publicaties die van belang zijn voor inzicht in unificerende tendensen zijn tevens ius commune-publicaties. Dit is bijv. het geval indien in de publicatie het nationaal recht wordt besproken met het oog op een andere publicatie in de categorie 2, 3 of 4. Zelfs is denkbaar dat de publicatie is gewijd aan nationale dogmatiek, maar dat deze op zodanige wijze wordt behandeld dat die wijze ook voor andere stelsels van belang is (om de eenvoudige reden dat die dogmatiek vergelijkbaar is met die in andere Europese stelsels). De rechtsvergelijkende publicaties van categorie 2 vallen vrijwel steeds onder ius commune-publicaties. Dit is ook het geval indien deze bijv. zijn gericht op rechts- 2 Verantwoording

15 vergelijking tussen niet-europese stelsels, mits die rechtsvergelijking ook nuttig is voor Europees ius commune. Dit zal bijv. niet het geval zijn bij een vergelijking van religieuze rechtsstelsels of van bijv. Islamitisch recht met een stelsel van Europese oorsprong. Een vergelijking met bijvoorbeeld Amerikaans recht kan wel een ius commune-publicatie zijn, namelijk wanneer deze inzicht zal bieden in de common law, immers een van de Europese rechtstradities. Ook rechtsvergelijking met sommige door de civil law beïnvloede stelsels buiten Europa kan om dezelfde reden als ius commune-onderzoek worden aangeduid. Dit spreekt met name bij onderzoek naar de zogenaamde gemengde rechtsstelsels. Verantwoording 3

16

17 Ius Commune A. CENTRALE PROBLEEMSTELLING Voor een beschrijving van de probleemstelling van de Onderzoeksschool en van de uitgangspunten voor het gemeenschappelijk onderzoek, zij verwezen naar de hererkeningsaanvraag. De voorgeschiedenis van het onderzoeksprogramma is te vinden in het Wetenschappelijk verslag B. DE PROGRAMMASTRUCTUUR Programma: Ius commune en privaatrecht Deelprogramma s en onderzoeksgroepen: I.1 Europees privaatrecht I.1.A Grondslagen van het privaatrecht I.1.B Algemeen verbintenissen- en contractenrecht I.1.C Personen- en familierecht I.1.D Consumentenrecht I.1.E Goederenrecht I.2 Aansprakelijkheid en verzekering I.3 Grensoverschrijdend milieurecht I.4 Ondernemingen in Europa I.4 A Rechtspersonen in Europa I.4 B Fiscale vraagstukken in de interne markt (geassocieerd programma) I.5 Vergelijkend bouwrecht (geassocieerd programma) I.6 Grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in Europa (geasscocieerd programma) I.7 Intellectuele eigendom (geassocieerd programma) Ius Commune 5

18 Programma: Ius commune en publiekrecht Deelprogramma s en onderzoeksgroepen: II.1 Publiekrechtelijke rechtsvergelijking II.2 Constitutionele processen in Europa II.3 Constitutionele processen in de internationale rechtsorde C. GEZAMENLIJKE WETENSCHAPPELIJKE ACTIVITEITEN BINNEN HET PROGRAMMA Hierbij wordt een overzicht geboden van activiteiten die door de Ius Commune Onderzoeksschool als geheel zijn ondernomen en derhalve niet terug te voeren zijn tot een of meer programma s. Op 27 en 28 november 2003 vond te Maastricht het VIIIde Ius Commune congres en op 25 en 26 november 2004 te Leuven het IXde Ius Commune Congres plaats. Sinds 1999 verschijnt een Ius Commune Nieuwsbrief en is er een Ius Commune website. Sinds 2000 worden onder redactie van Hesselink, Hondius, Smits en Stijns de Ius Commune Lectures on European Private Law gepubliceerd. Verschenen zijn de volgende delen: 1. Hector MacQueen, Scots law and the Road to the New Ius Commune. 2. Alan Watson, Legal Transplants and European Private Law 3. Martin A. Hogg, Lowlands to Low Country: Perspectives on the Scottish and Dutch Law of Unjustified Enrichment 4. Aharon Barak, Some Reflections on the Israeli Legal System and its Judiciary 5. Hector MacQueen, Laws and Languages: Some Historical Notes from Scotland 6. Christian Joerges, On the Legitimacy of Europeanising Private Law 7. Horatia Muir Watt, Choice of Law in Integrated and Interconnected Markets: a Matter of Political Economy 8. Roy Goode, Contract and Commercial Law: the Logic and Limits of Harmonisation 6 Ius Commune

19 9. Wouter Snijders, Building a European Contract Law; five Fallacies and two Castles in Spain 10. Anne-Françoise Debruche, Judicial Fairness in the Realm of Strict Law: Comparative Insights around a Classic Encroachment Case In 2001 werd de Ius Commune Prize ingesteld voor de beste publicatie van een jonge onderzoeker op het terrein van ius commune. De jury heeft bestaan uit leden van de in de Onderzoekschool deelnemende faculteiten. In 2003 werd de prijs toegekend aan Mr. M. Olaerts en in 2004 aan Mw. I. Samoy en Mw. S. Cools. Ius Commune 7

20

21 I.1 Europees privaatrecht De centrale doelstelling binnen het overkoepelende deelprogramma Europees privaatrecht is tweeërlei. Binnen het deelprogramma wordt zowel onderzoek verricht naar de spanning tussen nationaal privaatrecht en het recht van de Europese institutionele organen (met name de Europese Unie en de Raad van Europa) als naar de mogelijkheden om ook los van die supra-europese organisaties een Europees privaatrecht te bewerkstelligen. In de eerste plaats geldt immers dat door de toenemende economische, sociale en politieke integratie van de lidstaten van de Europese Unie de uit Brussel afkomstige regelgeving in de diverse lidstaten een steeds belangrijker plaats inneemt. Ook van het EVRM en van de daarop gebaseerde rechtspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens gaat een harmoniserende invloed uit. Daarnaast bestaan ook verdragen op deelterreinen (zoals vele verdragen op het terrein van het personen- en familierecht en het Weens Koopverdrag). Elk van deze instrumenten heeft een weliswaar unificerend effect op Europees niveau, maar ook een desintegrerend effect op nationaal niveau. Doordat de harmonisatie beperkt is tot deelgebieden van nationaal recht, ontstaat immers in de lidstaten, binnen een zelfde rechtsgebied, een cesuur tussen nationaal recht dat geharmoniseerd is met het recht van andere lidstaten en recht dat aan deze harmonisatie ontsnapt. Gevolg daarvan is een grotere dispariteit binnen het recht van elke lidstaat, hetgeen kan leiden tot onevenwichtigheid en een geringere transparantie van het nationale recht. Reeds dit roept de vraag op naar de mogelijkheid van formulering van beginselen die commuun zijn aan de privaatrechtsstelsels van de Europese lidstaten: alleen door een beklemtoning van de grondslagen en algemene beginselen van de diverse rechtsstelsels kan een zekere graad van cohesie binnen het op het grondgebied van een zelfde lidstaat geldende regelenbestand wat ook de oorsprong daarvan moge zijn (cf. het pluralisme van rechtsbronnen) worden bewerkstelligd. In de tweede plaats geldt dat ook de andere mogelijkheden om een Europees privaatrecht te bewerkstelligen en hun mogelijke invloed op nationale rechtsstelsels een wetenschappelijke bestudering behoeven. In dit verband dient wederom de ontwikkeling van algemene beginselen van Europees privaatrecht te worden genoemd, doch nu niet zozeer als panacee voor praktische nationale problemen als wel als zelfstandige methode van niet-centralistische unificatie. Noodzakelijk onderdeel van dit onderzoek is het bestuderen van beginselen en regelingen die aan Europese rechtstelsels gemeenschappelijk zijn, waarvan er vele zijn voortgekomen uit dezelfde historische wortels, met name uit hetgeen vroeger als Europees ius commune werd ervaren. Eveneens noodzakelijk onderdeel hiervan is bestudering van de vraag in hoeverre de rechtsstelsels van de civil law- en de common lawtraditie nader tot elkaar kunnen worden gebracht en welke ervaringen daarmee zijn opgedaan in de zogenaamde gemengde rechtsstelsels. Binnen het overkoepelende deelprogramma Europees privaatrecht (I.1) zijn de meer algemene, methodische en rechtshistorische vragen ondergebracht in het Europees privaatrecht 9

22 project Grondslagen van het privaatrecht (A). In overeenstemming met de traditionele privaatrechtelijke systematiek in de civil law-traditie wordt vervolgens onderscheiden in de projecten Algemeen verbintenissen- en contractenrecht (B), Personen- en familierecht (C) en Goederenrecht (E). Het zeer door Europees recht bepaalde Consumentenrecht is als apart project D opgenomen 10 Europees privaatrecht

23 I.1.A Grondslagen van het privaatrecht A. VOLLEDIGE TITEL Grondslagen van het privaatrecht B. DEELPROGRAMMA S Dit onderdeel is zelf deelprogramma binnen het overkoepelende programma Europees privaatrecht. C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof. Mr. J.M. Smits (UM) onderzoeksleiders Dhr. Prof. Mr. G.R. de Groot (UM) Dhr. Prof. Mr. M. Hesselink (UvA) Dhr. Prof. Mr. C.H. van Rhee (UM) (vanaf 2005) emeritus leden Dhr. Prof. Dr. W. van Gerven (KUL/UM) Dhr. Prof. Mr. J.E. Spruit (UU) senior onderzoekers Dhr. Prof. Dr. D. Vanden Auweele (KUL) Dhr. Prof. Dr. R.J. Van den Bergh (EUR) Dhr. Prof. Dr. A.M.J.A. Berkvens (UM) Dhr. Prof. Mr. J. Hallebeek (VU) Dhr. Prof. Dr. D. Heirbaut (RUGent) Dhr. Prof. Dr. R. Lesaffer (KUL) Dhr, Prof. G.E. van Maanen (UM) Dhr. Mr. J.M. Milo (UU) Dhr. Prof. A.I. Ogus (UM) Dhr. Prof. Dr. F. Stevens (KUL) onderzoekers Dhr. Mr. J.H. Dondorp (VU) Dhr. Mr. J.C. Hage (UM) Mw. Dr. V. Heutger (VU) Grondslagen van het privaatrecht 11

24 promovendi Mw. Mr. O. Cherednychenko (UU) Dhr. Mr. B. van Hofstraeten (UM) Dhr. F.F.M. Maiolo (UM) Mw. Mr. C. Mak (UvA) Dhr. Mr. J. Oosterhuis (VU) Dhr. Mr. M. van Stiphout (KUL) Dhr. Drs. B. Wauters (KUL) D. TREFWOORDEN Europees privaatrecht; Rechtsvergelijking; Harmonisatie; Rechtstheorie; Rechtseconomie; Rechtsgeschiedenis; Recht en vertalen E. SAMENVATTING PROGRAMMAOPZET I. Leiderschap, managementstijl en communicatie De programmaleiding is van oordeel dat goed wetenschappelijk onderzoek plaats dient te vinden in een inspirerende omgeving van gedreven onderzoekers. Zij tracht om aan die omgeving bij te dragen door het frequent organiseren van congressen, workshops en discussiebijeenkomsten en door elk lid binnen het programma de gelegenheid te bieden deel te nemen aan gezamenlijke publicaties. De coördinerend programmaleider heeft daarbij een bijzondere rol in die zin dat hij doorgaans het initiatief neemt voor nieuwe gezamenlijke projecten en er op toeziet dat zoveel mogelijk vanuit alle faculteiten aan het project wordt deelgenomen. De strategie die aan het handelen van de programmaleiding ten grondslag ligt, is dat interfacultaire initiatieven op het terrein van het programma sterk dienen te worden gestimuleerd en dat zoveel mogelijk interdisciplinair wordt samengewerkt. Juist omdat binnen Grondslagen én rechtsvergelijkend én rechtseconomisch én rechtshistorisch én rechtstheoretisch onderzoek wordt verricht, is het bevorderen van samenwerking tussen de onderzoekers van groot belang. De ervaring leert dat dit, vanwege de eigen (publicatie)culturen van de verschillende disciplines, soms moeilijk is maar dat mag niet in de weg staan aan het streven naar intensieve samenwerking binnen het programma. Op het jaarlijkse ius commune-congres wordt dan ook doorgaans een workshop gewijd aan Grondslagen georganiseerd en bovendien vindt door het jaar heen een groot aantal bijeenkomsten plaats waar de onderzoekers elkaar treffen (zie onder g.). Behalve een coördinerend programmaleider uit Maastricht (Smits) kent het programma twee andere Maastrichtse onderzoeksleiders (Van Rhee sinds 2005 speciaal voor de rechtshistorische inbreng en De Groot speciaal voor de vertaalproblematiek). Voorts is inbreng vanuit Amsterdam (Hesselink) gegarandeerd. Dankzij deze concentratie van de onderzoeksleiding in twee steden kunnen 12 Grondslagen van het privaatrecht