Zelforganisaties aan zet: Werken aan seksuele gezondheid volgens de community benadering

Transcriptie

1 Werkblad beschrijving interventie Zelforganisaties aan zet: Werken aan seksuele gezondheid volgens de community benadering Gebruik de handleiding bij dit werkblad of Contact NJi Contact RIVM Gert van den Berg Sandra van Dijk De Erkenningscommissie Interventies is een landelijke en onafhankelijke commissie die de kwaliteit en effectiviteit van interventies beoordeelt voor jeugdzorg, jeugdgezondheidszorg, jeugdwelzijnswerk, ontwikkelingsstimulering, gezondheidsbevordering en preventie. De commissie is ingesteld en wordt secretarieel ondersteund door het Nederlands Jeugdinstituut, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en RIVM Centrum Gezond Leven.

2 Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam (Post)adres Postcode Plaats Telefoon Fax Website (van de interventie) GGD Amsterdam, cluster EDG, productgroep volwassenen Nieuwe Achtergracht WT Amsterdam scremer@ggd.amsterdam.nl Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam (Post)adres Postcode Plaats Telefoon Fax Juan Walter, gezondheidsbevorderaar Nieuwe Achtergracht WT Amsterdam jwalter@ggd.amsterdam.nl Onderstaande in te vullen door Nederlands Jeugdinstituut /RIVM Documentatie voor de erkenningscommissie Aangekruiste documenten worden na de beoordeling geretourneerd. Deelcommissie Aankruisen welke deelcommissie de interventie zou moeten beoordelen. Documentnummer De volgende documentatie wordt in viervoud toegestuurd aan de erkenningscommissie: x 1. x 2. x Interventiebeschrijving Handleiding Zelforganisaties aan zet + losse bijlagen Procesevaluatie Samen Sterker Deelcommissie I. jeugdzorg, psychosociale en pedagogische preventie Deelcommissie II. jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering Deelcommissie III. ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerde hulpverlening en jeugdwelzijn x Deelcommissie IV preventie en gezondheidsbevordering voor volwassenen en ouderen 2

3 Voor u begint Check met behulp van onderstaande lijst of u alle vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. Als u één of meer vragen met nee moet beantwoorden, maakt uw interventie geen kans op erkenning door de erkenningscommissie. Uw interventie moet eerst verder ontwikkeld worden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). De vraagnummers in de checklist corresponderen met de onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de erkenningscriteria. Op de websites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM vindt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop. Criteria voor erkenning op Niveau I: theoretisch goed onderbouwd Vraag 1 Is de aard, ernst, omvang of spreiding van het probleem of risico waar de interventie zich op richt duidelijk omschreven? X Ja Nee Vraag 2 Zijn er concrete doelen, zo nodig onderscheiden in einddoelen en voorwaardelijke doelen? X Ja Nee Vraag 3.1 Bevat de documentatie een definitie van de doelgroep met relevante kenmerken? X Ja Nee Vraag 4.1 Bevat de methodiek een handleiding of protocol waarin de benodigde handelingen, de volgorde ervan, de duur van de interventie, de frequentie en intensiteit van de contacten en materialen zijn vastgelegd? X Ja Nee Vraag 4.2 Zijn de verschillende onderdelen van de interventie beschreven op het niveau van concrete activiteiten? X Ja Nee Vraag 5 Is duidelijk wat de benodigde materialen, waaronder een Nederlandstalige handleiding of protocol, zijn en waar deze materialen verkrijgbaar zijn? X Ja Nee Vraag 6 Is een analyse gemaakt van met het probleem samenhangende factoren (oorzaken, directe en indirecte risico- en beschermingsfactoren)? X Ja Nee Is er een theoretische onderbouwing gegeven waarin de doelgroep, de doelen en de methodiek (de werkzame factoren) verantwoord worden op basis van de probleemanalyse? X Ja Nee Is duidelijk hoe de doelgroep, doelen en methodiek onderling op elkaar aansluiten? X Ja Nee Vraag 8 Is de interventie overdraagbaar, bijvoorbeeld door een systeem van trainingen, begeleiding, registratie, licenties, een overdrachtsprotocol, website, helpdesk of eerdere ervaringen? X Ja Nee Overige Is bekend wie de ontwikkelaar, licentiehouder is en wie de uitvoerende en of ondersteunende organisaties zijn? X Ja Nee 3

4 Samenvatting Het is handig de samenvatting als laatste in te vullen. Gebruik voor de samenvatting als geheel maximaal 600 woorden. Beschrijf hoofddoel(en) of meest karakteristieke (sub)doelen van de interventie. Doel De directe doelen van het programma zijn: Hoger bereik van etnische groepen met verhoogd risico op seksuele ongezondheid; Seksuele gezondheid is een thema op de agenda van de zelforganisatie van deze etnische groepen; Zelforganisaties hebben minimaal een interventie gericht op seksuele gezondheid ontwikkeld en uitgevoerd. Het uiteindelijke doel van het community programma is: Het bevorderen van seksuele gezondheid - een staat van lichamelijk -, emotioneel -, mentaal - en maatschappelijk welbevinden met betrekking tot seksualiteit - bij verschillende gemeenschappen met een verhoogd risico op seksuele ongezondheid. Noem de doelgroep waarop de interventie direct gericht is. Doelgroep Het community programma Zelforganisaties aan zet is ontwikkeld met Arubaanse, Antilliaanse, Surinaamse en sub-sahara Afrikaanse zelforganisaties, religieuze instellingen en sleutelfiguren rond het thema seksuele gezondheid. Zij worden in deze beschrijving verder zelforganisaties genoemd. De zelforganisaties zijn een intermediaire doelgroep. Zij ontwikkelen in het programma specifieke projecten rond seksuele gezondheid voor hun gemeenschap, de uiteindelijke doelgroep van de interventie. 4

5 Beschrijf de structuur en de inhoud van de interventie. Aanpak De GGD nodigt jaarlijks zelforganisaties van een vastgestelde doelgroep uit om een projectvoorstel in te dienen rond de bevordering van seksuele gezondheid. Daarbij ontvangen (vertegenwoordigers van) deze zelforganisaties training over het te behandelen onderwerp en over projectmatig werken. Daarnaast wisselen de zelforganisaties onderling hun kennis en ervaring uit in bijeenkomsten. Bijzonder aan de aanpak is dat de zelforganisaties zelf verantwoordelijk zijn voor hun projecten. Zij bepalen de inhoud en de opzet van de projecten, voeren deze uit en evalueren ze. De zelforganisaties ontvangen voor hun projecten een financiële bijdrage. Daarnaast zijn zij betrokken bij de opzet van het programma als geheel. Een gezondheidsbevorderaar (of andere functionaris) regelt voor het overkoepelende programma de randvoorwaarden als menskracht bij de GGD, algemene materialen en financiën. De gezondheidsbevorderaar is verder voornamelijk een coach voor de zelforganisaties die zorgt voor een stimulerende omgeving, waarin leren centraal staat. [Voor religieuze leiders van deze gemeenschappen ontwikkelde de GGD Amsterdam samen met enkele religieuze leiders een Train-de-Trainer cursus voor religieuze leiders (Walter et al., 2011). Deze aanvullende cursus is als aparte interventie ingediend bij het CGL als Goed beschreven. In praktijk kunnen (migranten) zelforganisaties namelijk ervaren dat hun projecten rond seksuele gezondheid niet worden gesteund door hun religieuze leiders. De boodschap die geestelijken rond seksuele gezondheid uitdragen is meestal: Geen seks voor of buiten het huwelijk.verder wordt er over het onderwerp vaak niet gesproken. Wanneer religieuze leiders een manier vinden om het woord van God te verbinden met de dagelijkse werkelijkheid, kunnen zij hun achterban ondersteunen bij het bevorderen van seksuele gezondheid en helpen zij stigmatisering van hun naasten voorkomen.] Geef aan of er een handleiding en ander materiaal is. Materiaal Handleiding voor gezondheidsbevorderaars: Zelforganisaties aan zet: Werken aan seksuele gezondheid ; Procesevaluatie Samen sterker! De community benadering voor een betere seksuele gezondheid van Afrikaanse, Antilliaanse, Arubaanse en Surinaamse Amsterdammers ; Ondersteunende training gegeven door Soa Aids Nederland. Beschrijf concluderend de resultaten van Nederlands effectonderzoek, buitenlands effectonderzoek en procesevaluaties van de interventie in maximaal 200 woorden. Meld als er geen onderzoek is: Er zijn geen studies voorhanden. Onderzoek Procesevaluatie: In de periode hebben in totaal 76 zelforganisaties, religieuze instellingen en sleutelfiguren deelgenomen aan het programma in Amsterdam. In die periode zijn 110 verschillende projecten ter bevordering van seksuele gezondheid uitgevoerd (Van Husen & Wagemakers, 2011). De volgende doelstellingen zijn behaald met betrekking tot soa/hiv preventie en seksuele gezondheid: Totstandkoming van een samenwerkingsverband met Afrikaanse, Surinaamse, Antilliaanse en Arubaanse zelforganisaties; Stimuleren van actieve betrokkenheid van de zelforganisaties in hun eigen gemeenschappen; De ontwikkeling en uitvoer van cultuurspecifieke activiteiten die goed aansluiten bij de leefstijlen en belevingswereld van de doelgroepen; Promoten van gezond gedrag onder de doelgroepen; Bijdragen aan meer bewustzijn bij relevante zelforganisaties en hun achterban. Nederlands effectonderzoek:. Uit twee onderzoeken bleek dat community interventies ter bevordering van seksuele gezondheid bij migranten veranderingen teweeg hebben gebracht in de cognities, de intentie tot veilig vrijen en zich laten 5

6 testen of seksuele communicatie (Ten Wolde et al., 2008; Eijling et al., 2011). Eén studie kon geen effect aantonen, mogelijk door de te lage respons (Hesselink et al., 2010). Buitenlands effectonderzoek: Uit drie reviews uit Noord-Amerika blijkt dat de community benadering bij soa/hiv preventie succesvol is in het veranderen van risicogedrag, het toenemen van testen en/of het reduceren van het overbrengen van HIV. Verschillende artikelen wijzen daarnaast op bijkomende voordelen als toegenomen eigen effectiviteit, zelfvertrouwen, empowerment, economische verbetering, ontwikkeling van samenwerking, toegenomen bekwaamheid van de zelforganisaties en het realiseren van sterke en steunende community s (Merzel et al., 2003; Sales et al., 2006; Jones et al., 2009). 6

7 Beschrijving voor erkenning op niveau I: theoretisch goed onderbouwd A. Interventiebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 1. Risico- of probleemomschrijving Geef aan wat het probleem of het risico is waarop de interventie zich richt. Beschrijf de aard, ernst, omvang en spreiding van het probleem, en de gevolgen bij niet ingrijpen. Als deze informatie er niet is, geef dat dan ook aan. Maximaal 400 woorden. Begin 2000 blijkt dat bij personen van Antilliaanse, Surinaamse en Afrikaanse afkomst vaker een soa/hiv-infectie wordt vastgesteld dan bij andere groepen (Laar et al., 2002). Etnische minderheden in hoge-inkomen landen als Nederland zijn kwetsbaar voor hiv-infectie. Met name wanneer individuen kort geleden zijn gemigreerd vanuit landen waar hiv-prevalentie hoog is, zoals sub-sahara Afrika (El Karimy et al., 2001). Afrikaanse culturen blijken andere opvattingen en ideeën te hebben over bijvoorbeeld hiv (El-Karimy et al., 2001). Surinaamse, Antilliaanse en Sub-Sahara Afrikaanse heteroseksuele mannen en ook vrouwen vertonen meer seksueel risicogedrag. Dat wil zeggen veel partners, gelijktijdige partners, weinig condoomgebruik en onbeschermde seks met losse partners (Gras et al., 1999; Wiggers et al., 2003; Van Veen et al., 2005). Daarnaast komen er relatief veel tienerzwangerschappen voor bij Surinaamse, Antilliaanse en Ghanese migrantenmeisjes (Stuart et al., 2002; Bakker & Vanweesenbeeck, 2006; Garssen, 2008). Ook brengt de migrantenstatus op zich stressoren met zich mee die seksueel risicogedrag bevorderen (Soskolne & Shtarkshall, 2002; Heus, 2010). Daarnaast is meer sprake van seksuele dwang onder allochtone jongeren (De Graaf et al., 2005). Uit registraties van het RIVM blijkt dat anno 2010 bij sommige migrantengroepen in Nederland nog steeds meer soa en hiv voorkomt (Vriend et al., 2011). Op 1 januari 2010 is één op de vijf inwoners van Nederland allochtoon. De helft van hen is in Nederland geboren en behoort daarmee tot de tweede generatie (Nicolaas et. al., 2010). 2. Doel van de interventie De traditionele Nederlandse voorlichting houdt echter onvoldoende rekening met de cultuur, subjectieve normen en het feitelijke gedrag van etnische groepen (El- Karimy et al., 2001; Wiggers et al., 2003; Hollander & Frouws, 2011). Soskolne en Shtarkshall (2002) concluderen dat participatie van migranten community s essentieel is om inzicht te krijgen in de cultuur en passende interventies voor migranten te ontwikkelen. Ook is onderkend dat gezondheidsbevordering zich niet alleen op het individu moet richten, maar ook op de sociale en fysieke leefomgeving van de doelgroep (Saan & De Haes, 2005; World Health Organization, 1986; World HealthOrganization, 2005). Redenen voor de GGD Amsterdam om voor een meer bottum-up benadering te kiezen en een community programma te ontwikkelen met zelforganisaties. Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART De directe doelen van het programma zijn: Hoger bereik van etnische groepen met verhoogd risico op seksuele ongezondheid die anders niet of slecht worden bereikt; Seksuele gezondheid is een thema op de agenda van de zelforganisatie van 7

8 (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). deze etnische groepen; Actieve participatie van de zelforganisaties aan het programma: deelname aan besluitvorming rondom de inhoud van het jaarlijks onderwerp van seksuele gezondheid, trainingsdeelname en indienen van projectvoorstellen; Minimaal 90% van de zelforganisaties, met wie een samenwerkingsverband is aangegaan, ontwikkelen en voeren cultuurspecifieke projecten succesvol uit; Zelforganisaties zijn in staat maatwerk te leveren voor de door de zelforganisatie geselecteerde doelgroep. Voorbeeld GGD Amsterdam: Jaarlijks melden zich ± 25 zelforganisaties aan die deel uitmaken van de doelgroepdefinitie en dienen een projectvoorstel in; Seksuele gezondheid staat op de agenda van deze organisaties, namelijk het schrijven van een projectidee, het deelnemen aan trainingen, het ontwikkelen en uitvoeren van een activiteit en de evaluatie hiervan; Actieve participatie: Jaarlijks wordt samen met de zelforganisaties afgesproken welk specifiek aspect van seksuele gezondheid het komende jaar het thema wordt. Daarbij wordt informatie uit het voorgaande jaar meegenomen; Over het gekozen thema vinden trainingen en bijeenkomsten plaats en kunnen zelforganisaties projecten indienen. Zelforganisaties worden ondersteund in het schrijven van hun projectvoorstel; Minimaal 23 van de 25 zelforganisaties ontwikkelen en voeren hun interventies uit. Iedere zelforganisatie documenteert met een eindverslag de uitvoering; Maatwerk is gerealiseerd als de interventie voldoende de doelgroep differentieert (leeftijd, gender, ouders) en inhoud en gebruikte methoden bij deze differentiatie aansluiten. Het uiteindelijke doel van het community programma is: Het bevorderen van seksuele gezondheid bij verschillende gemeenschappen met een verhoogd risico op seksuele ongezondheid. Seksuele gezondheid is een staat van lichamelijk -, emotioneel -, mentaal - en maatschappelijk welbevinden met betrekking tot seksualiteit; het is niet alleen maar de afwezigheid van ziekte, disfunctie of gebrek. Seksuele gezondheid vereist een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit en seksuele betrekkingen en de mogelijkheid tot het aangenaam en veilig beleven van seksualiteit, vrij van dwang, discriminatie en geweld. Om tot seksuele gezondheid te komen en deze te handhaven moeten de seksuele rechten van alle mensen worden gerespecteerd, beschermd en waargemaakt. (WHO, 2012: sexual health) 3. Doelgroep van de interventie Wat is de einddoelgroep van de hier beschreven interventie? Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep. Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken van de doelgroep waarop de interventie zich direct richt. 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? Het community programma Zelforganisaties aan zet (Zaz) is ontwikkeld met Arubaanse, Antilliaanse, Surinaamse en sub-sahara Afrikaanse zelforganisaties rond het thema seksuele gezondheid bij hun achterban. Door participatie van de einddoelgroep (de achterban van de zelforganisatie) bij de opzet, ontwikkeling en uitvoering van de interventie wordt voor maatwerk ten behoeve van de einddoelgroep gezorgd. Het gaat hierbij om zowel de cultuurspecifieke aspecten als ook om leeftijd, gender, seksuele oriëntatie en ouderschap. De einddoelgroepen zijn die specifieke gemeenschappen waarbij uit registraties en onderzoek blijkt dat zij meer soa of hiv-infecties kennen, of meer kwetsbaar zijn op het gebied van seksuele gezondheid. (Vertegenwoordigers van) zelforganisaties die deze einddoelgroepen bedienen zijn de intermediaire doelgroep van de community interventie. Een zelforganisatie is een vereniging of stichting bestaande uit leden die 8

9 activiteiten ontplooien ten behoeve van de gemeenschap, vaak op basis van vrijwilligheid (Gowricharn & Nolen, 2004). Naar schatting zelforganisaties zetten zich in Nederland in voor migrantengemeenschappen. Deze zelforganisaties worden ook wel migrantenorganisaties genoemd. De organisaties verschillen onderling sterk in de etnische (sub-)doelgroep die zij vertegenwoordigen, doelstellingen die zij willen bereiken en terreinen waar organisaties zich oprichten (bijvoorbeeld religie, onderwijs en hulpverlening). Ook verschillen zij in omvang, professionaliteit en organisatie. De meeste migrantenorganisaties werken lokaal of regionaal en een enkele organisatie opereert landelijk (Frouws et al., 2010). Ook voor andere gemeenschappen bestaan er in Nederland zelforganisaties, bijvoorbeeld voor wijken of buurten, woonwagenbewoners, uitkeringsgerechtigden en sekswerkers. Beschrijf indicatie- en contraindicatiecriteria indien van toepassing (indien van toepassing kunnen deze criteria vereist zijn voor erkenning; zie handleiding). Meld ook hoe de doelgroep wordt geselecteerd. Noem eventueel gebruikte selectieinstrumenten en vereiste scores. 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria De gezondheidsbevorderaar stelt de einddoelgroepen vast door het bestuderen van cijfers, richtlijnen en literatuur rond seksuele gezondheid. Alle zelforganisaties die zich inzetten voor die einddoelgroepen worden uitgenodigd deel te nemen aan het community programma. Er zijn geen andere selectiecriteria. De gezondheidsbevorderaar vindt de zelforganisaties via collega s, sociale kaarten, de Kamer van Koophandel, sleutelfiguren of andere zelforganisaties. Een contra-indicatie is wanneer er geen draagvlak is bij de betrokken zelforganisaties voor de community aanpak of voor het te behandelen onderwerp. Om het community programma toe te passen is het nodig dat de betrokken zelforganisaties het probleem rond seksuele gezondheid bij hun achterban herkennen, dat zij inzien dat zij daar een belangrijke rol in kunnen spelen en dat zij daar ook iets aan willen doen. Het is daarnaast belangrijk dat de gezondheidsbevorderaar goed luistert naar de behoeften van de zelforganisaties. Geven de zelforganisaties aan dat een ander onderwerp prioriteit heeft, dan kan de gezondheidsbevorderaar lobbyen binnen de GGD om geld en tijd te besteden aan dat specifieke onderwerp. Of anders kan de gezondheidsbevorderaar de zelforganisaties in contact brengen andere organisaties die een rol kunnen spelen voor die onderwerpen die prioriteit hebben bij de zelforganisaties. Geef aan of de interventie uitsluitend, mede of niet bedoeld is voor (specifieke) migrantengroepen en voor welke. Geef ook aan of er speciale aanpassingen of voorzieningen voor deze groepen zijn. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: De interventie is niet speciaal ontwikkeld voor migrantengroepen. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: Het programma heeft geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. 3.3 Toepassing bij migranten Het community programma is mede ontwikkeld met Arubaanse, Antilliaanse, Surinaamse en sub-sahara Afrikaanse zelforganisaties, maar de werkwijze is ook goed toe te passen bij zelforganisaties van andere culturen en gemeenschappen. Wanneer wordt gewerkt met migrantenorganisaties, gelden de volgende aanpassingen qua voertaal en materiaal van het programma: Alle schriftelijke communicatie en beschikbare materialen zijn in het Nederlands geschreven. De zelforganisaties kunnen aanvraagformulieren, werkplannen, evaluaties en reacties in het Engels invullen; Tijdens de algemene bijeenkomsten en trainingen is de spreektaal Engels, waarbij toelichtingen in het Nederlands worden gegeven wanneer dat nodig is. De sheets worden daarbij in het Nederlands getoond; Uit ervaring is gebleken dat andere culturen het vaak zeer waarderen, wanneer er ook iets te eten is bij de bijeenkomst of training; Wat betreft overige materialen kan gedacht worden aan: Ondersteunende folders in verschillende talen; Condooms met op de verpakking afbeeldingen van personen uit verschillende culturen, zodat ze ook diverse gemeenschappen aanspreken; Donkere oefendildo s. 4. Aanpak van de interventie Beschrijf de structuur en de opbouw van de interventie. 4.1 Opzet van de interventie Het community programma Zaz kent een gezamenlijke planning, een projectmatige aanpak, een jaarlijkse cyclus en is opgezet voor een periode van ongeveer vier à vijf 9

10 Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen, en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd. jaar. Voor de projectmatige aanpak is het fasenmodel van projectmatig werken voor gezondheidspromotie gehanteerd (Scheerder et al., 2003). De indeling bestaat uit een oriëntatie-, plannings-, uitvoerings- en afrondingsfase. In het community programma is sprake van twee faseringen in een programmajaar: één fasering van het programma als geheel, en één van de projecten die de zelforganisaties daarbinnen uitvoeren. In de handleiding staan de fasen uitgewerkt, met de stappen die daarbinnen worden gezet door de gezondheidsbevorderaar en de globale doorlooptijd. In Amsterdam is de looptijd van het programma vijf jaar. Deze is inmiddels al een keer met vijf jaar verlengd. Jaarlijks worden de volgende activiteiten uitgevoerd: Uitnodiging van alle deelnemende en niet-deelnemende zelforganisaties die als doelgroep zijn gedefinieerd voor een publieke bijeenkomst. Op deze bijeenkomst worden alle uitgevoerde projecten aan elkaar gepresenteerd en wordt een themakeus gemaakt gelieerd aan seksuele gezondheid. De deadline voor het indienen van interventie voorstellen wordt bekendgemaakt als ook de procedure. De trainingsdata voor het volgende jaar worden meegedeeld. Bij het schrijven van een projectvoorstel kunnen de zelforganisaties ondersteuning vragen van de gezondheidsbevorderaar. Na het verstrijken van de deadline voor het indienen van interventievoorstellen beoordelen verschillende GGD-functionarissen de voorstellen. Een leescommissie maakt een selectie en beoordeelt op een interne vergadering de voostellen. Om de kwaliteit van de projecten te bewaken zijn criteria opgesteld gedurende de planningsfase en worden de projecten hierop beoordeeld in de oriëntatiefase. Belangrijk is dat de criteria helder zijn voor de zelforganisaties. De geformuleerde criteria zijn onder te verdelen in procedurele en inhoudelijke criteria (Van Husen en Wagemakers, 2011): Procedurele criteria: Opgevoerde kosten gericht op activiteiten en niet op structurele kosten van de zelforganisaties; Looptijd (één of twee jaar); Ervaring en deelname van de zelforganisatie aan het programma; Eén project per zelforganisatie per jaar. Inhoudelijke criteria: Passend binnen het plan van aanpak van het programma; Relevantie binnen de doelstelling van het programma; Kwaliteit van het projectvoorstel (methodologische onderbouwing); Bereik van de beoogde doelgroep (omvang en achtergrond); Doelstelling op het gebied van kennisvergroting en/of gedragsverandering; Voldoende training aan de intermediairen voor uitvoering; Haalbaarheid, tijdsplanning, uitvoerbaarheid en verwachte resultaten. Er wordt doorgaans rekening gehouden of de zelforganisatie voor de eerste keer of al meerdere keren een project heeft ingediend en uitgevoerd. Vanuit het principe learning by doing stellen we hogere eisen aan zelforganisaties met veel ervaring in het ontwikkelen en uitvoeren van interventies in de loop der jaren. Niet alle voorstellen voldoen aan deze criteria of hebben voldoende helder hun projectidee opgeschreven. Deze zelforganisaties worden uitgenodigd om in een gesprek verbetervoorstellen te bespreken. Na het verstrijken van de deadline voor het indienen van herschreven voorstellen gaat de leescommissie een definitieve selectie maken. Afgewezen voorstellen worden met de zelforganisaties besproken en ook voor hen blijft het mogelijk om de trainingen bij te wonen. Wanneer het projectvoorstel is gehonoreerd, tekenen de zelforganisaties een overeenkomst en ontvangen 80% van de toegekende financiële bijdrage. Vervolgens voeren de zelforganisaties hun project zelfstandig uit, waarbij ze ondersteuning van de gezondheidsbevorderaar kunnen krijgen. De zelforganisaties worden gedurende het project begeleid door de projectleider. Er zijn drie contactmomenten. Op verzoek is meer begeleiding mogelijk. Na het vaststellen van de seksuele gezondheidsthema s, bijvoorbeeld gender krijgen de afgevaardigden van de zelforganisaties een inhoudelijk training over gender. Waarbij naast kennis ook meteen geoefend wordt hoe een project op te zetten dat 10

11 gender als hoofdthema heeft. In het vervolg kan de zelforganisatie een project met het thema gender indienen. De GGD Amsterdam ondersteunt de ontwikkeling en uitvoering van de interventies. Daarnaast zijn er twee formulieren ontwikkeld die voor de procesbewaking worden gebruikt. Formulier 1 wordt ingevuld vooraf aan de activiteit. Items zijn: thema, doelen, doelgroep, deskundige, locatie, tijd, datum en materialen die men gaat gebruiken. De GGD Amsterdam heeft voor de zelforganisaties een lijst van deskundigen opgesteld die werkzaam zijn bij een van de organisaties die onderdeel zijn van de keten, denk aan GGD Amsterdam, GGZ, SoaAidsNederland. Kiest de zelforganisatie ervoor om een andere deskundige uit te nodigen, dan moet de naam, deskundigheid en de materialen die gebruikt gaan worden tijdens de activiteit vooraf voorgelegd worden aan de GGD. Op deze wijze bewaakt de GGD Amsterdam de kwaliteit van de uitvoering. Formulier 2 wordt na de uitvoering van de activiteit ingevuld. Hierop worden de volgende items genoteerd: datum, tijd, locatie, het aantal bereikte mensen, leeftijd, geslacht, zijn de doelen bereikt? Zo niet, wat zijn de redenen hiervoor; bijzonderheden met betrekking tot de bijeenkomst; vervolgafspraken, bijvoorbeeld een verdiepingsbijeenkomst. De gezondheidsbevorderaar van de GGD Amsterdam bezoekt aangekondigd of onaangekondigd een of meerdere activiteiten van de zelforganisatie. Op deze wijze monitort de GGD Amsterdam de voortgang van het project. De zelforganisaties die een project uitvoeren, zorgen zelf voor de evaluatie en een financiële verantwoording van hun project. Wanneer de evaluatie en verantwoording in orde zijn, ontvangt de zelforganisatie het resterende bedrag van 20%. Soms is een project nog niet gereed, of heeft het nog onvoldoende resultaat opgeleverd, ondanks de eerder genoemde mogelijkheid tot bijsturing. Dan stelt de zelforganisatie in afstemming met de gezondheidsbevorderaar een vervolgplan op. Is er helemaal geen zicht op een goede afronding, dan ontvangt de zelforganisatie het resterende bedrag niet. In dat geval gaat de gezondheidsbevorderaar samen met de zelforganisatie na hoe dit kon gebeuren en wat gedaan kan worden om dit een volgende keer te voorkomen. Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden. 4.2 Inhoud van de interventie Programmakeuze voor meerdere jaren Het community programma voor bevordering van seksuele gezondheid met zelforganisaties is een meer jaren programma. Daarin oriënteert de gezondheidsbevorderaar zich aanvankelijk op de seksuele gezondheidproblematiek door het bestuderen van cijfers en literatuur en het nagaan van de voorgeschiedenis. Vervolgens organiseert hij een publieke bijeenkomst voor zelforganisaties om inzicht te krijgen in de behoeften van de zelforganisaties en een basis te leggen voor de samenwerking. Voorbeeld doelgroepbepaling: De soa-polikliniek van de GGD Amsterdam registreert jaarlijks soa/hiv prevalentie cijfers. Begin 2000 bleek hieruit dat bij personen van Antilliaanse, Surinaamse en Afrikaanse afkomst vaker een soa/hiv-infectie werd vastgesteld dan bij andere groepen in Amsterdam. De prevalentie van hiv was binnen deze groepen ook hoog binnen de niet-msm * groep. De wethouder en de GGD Amsterdam nodigen eind 2004 gezamenlijk alle Arubaanse, Antilliaanse, Surinaamse en sub-sahara Afrikaanse zelforganisaties uit voor een werkconferentie. Ook organisaties die actief zijn op het gebied van soa/hiv preventie worden daarbij uitgenodigd. De belangrijkste uitkomst van de werkconferentie is dat de migranten zelforganisaties en de GGD de handen ineen willen slaan om soa/hiv preventie activiteiten uit te voeren binnen de genoemde gemeenschappen in Amsterdam. Op basis van de behoeften van en in samenwerking met de zelforganisaties stelt de gezondheidsbevorderaar een programmaplan op. Vervolgens organiseert de gezond- * MSM = Mannen die Seks hebben met Mannen 11

12 heidsbevorderaar een algemene informatiebijeenkomst voor zelforganisaties. In deze bijeenkomst licht de gezondheidsbevorderaar de werkwijze en het thema van dat jaar toe, wisselt met de zelforganisaties verder van gedachten over de voorgestelde opzet en nodigt hen uit voor enkele basistrainingen rond seksuele gezondheid en projectmatig werken. Na de basistrainingen begint de jaarlijkse cyclus zoals onder opzet staat beschreven. De GGD nodigt de zelforganisaties uit om een projectvoorstel in te dienen rond seksuele gezondheid. De inhoud van het interventievoorstel is zeer verschillend per zelforganisatie. Dat is de kracht van de community benadering die hiermee de zelforganisatie in staat stelt met haar vermogen en inschatting aan haar achterban maatwerk te leveren. Voorbeeld: In Amsterdam zijn in de periode in totaal 110 verschillende projecten door de zelforganisaties ontwikkeld en uitgevoerd. De projecten laten een enorme verscheidenheid in methode, doelstelling en doelgroep zien, waaronder voorlichtingsbijeenkomsten, discussie- en debatbijeenkomsten, radioprogramma s, televisieprogramma s, trainingsbijeenkomsten, theatervoorstellingen, spreekuren, Internet applicaties, campagnes, kerkdiensten, dansvoorstellingen, verstrekking van informatie en condooms op locatie. De themakeuze per jaar geeft wel een kader voor de inhoud van de projectideeën maar de organisatie is vrij om voor een ander thema een voorstel te schrijven. Voorbeelden van de thema s zijn: Stigma en taboe: leren omgaan met hiv-positief zijn en met hiv-positieve mensen. Stigma en taboe weerhouden mensen om zich te laten testen. Door stigma en taboe weten veel mensen niet hoe om te gaan met hiv-positieve mensen en hiv-positieve mensen hebben weinig eigen waarden en ondervinden last door zelfstigmatisatie; Seksuele diversiteit: Bij deze training staan twee thema s centraal, het bespreekbaar maken van seksuele diversiteit, met focus op homoseksualiteit en lesbisch zijn én de gevolgen van het niet bespreekbaar maken van seksuele diversiteit in relatie tot seksuele gezondheid. Uitgangspunt van dit thema is het recht om te kiezen met wie hij/zij zijn/haar leven wil delen, seks mee wil hebben. Door on the down low te leven, is er grote kans dat mensen risico s nemen of onvoldoende kunnen onderhandelen over safe seks. Met alle gevolgen van dien voor hun eigen seksuele gezondheid of die van hun partner(s). Ook wordt over de homohealings die plaatsvinden in sommige van deze gemeenschappen gesproken als overtreding van de seksuele rechten van het individu. Religie en seksuele gezondheid, namelijk het bespreekbaar maken van de gevolgen van religieuze waarden en normen op het bevorderen van seksuele gezondheid. De directe aanleiding zijn de hiv healings, waarbij het individu gevaar loopt in het geval van hiv te denken dat men genezen is. Gevolgen kunnen zijn dat zij/hij stopt met haar/zijn medicatie en mogelijkerwijs met veilig vrijen; Thema gender, geeft inzicht in de factoren die leiden tot ongelijkheid tussen man en vrouw en tot welke seksuele gezondheidsrisico s (soa s, onveilige seks, seks onder dwang etc.) dat kan leiden. Ieder jaar worden de ingediende voorstellen beoordeeld door professionals van de GGD Amsterdam op grond van de inhoudelijke criteria: Passend binnen het plan van aanpak van het programma; Relevantie binnen de doelstelling van het programma; Kwaliteit van het projectvoorstel (methodologische onderbouwing); Bereik van de beoogde doelgroep (omvang en achtergrond); Doelstelling op het gebied van kennisvergroting of gedragsverandering; Haalbaarheid, tijdsplanning, uitvoerbaarheid en verwachte resultaten. o. Voorbeelden van gerealiseerde projecten zijn: 12

13 o o o o o Biba safe (veilig vrijen) via de Antilliaanse TV, een televisieprogramma waarin verschillende gezondheidsrisico s van onveilige seks aan de orde komen en hoe deze voorkomen kunnen worden; Doorbreek het taboe op hiv (Kerkhuis Zuidoost), focus van dit project is het doorbreken van het hiv gerelateerde stigma & taboe en het verbeteren van de kwaliteit van leven van hiv positieve mensen; Hiv/soa preventie in de West Afrikaanse Gemeenschap (Stichting Godiya), focus is gericht in het vermeerderen van kennis over verschillende seksuele gezondheid onderwerpen en het beïnvloeden van hun attitude met betrekking tot seksuele gezondheidsthema s; Gewoon erover praten (Stichting Parel), het bespreekbaar maken van seksualiteit en seksuele gezondheid binnen een schoolsetting; Breek het taboe. Begin bij jongeren (Stichting Sabana) seksuele gezondheidsthema worden uitgebeeld en besproken door middel van toneel. Aan het eind van het jaar worden de resultaten van de projecten, de evaluatie daarvan en feedback van de zelforganisaties gebruikt om het programma te evalueren, de werkwijze aan te scherpen en het thema voor het komende jaar te bepalen. Ook dit doet de gezondheidsbevorderaar in samenspraak met de zelforganisaties. Voorbeeld: In Amsterdam werd in het programma gewerkt met Arubaanse, Antilliaanse, Surinaamse en sub-sahara Afrikaanse zelforganisaties. In eerst instantie was het thema soa/hiv preventie. Uit de literatuur was bekend dat binnen deze culturen taboe bestaat ten opzichte van seksualiteit. Over soa/hiv werd niet of nauwelijks gesproken en daarnaast werden mensen met hiv en aids vaak gestigmatiseerd. Het bestaan van stigma en taboe werd bevestigd door de vertegenwoordigers van de zelforganisaties in het eerste programmajaar. Op grond daarvan is voor het tweede jaar gekozen voor het thema stigma & taboe. In aansluiting op dit thema organiseerde de gezondheidsbevorderaar de trainingen en zetten de zelforganisaties hun projecten op. Andere thema s die in de loop van de jaren aan de orde zijn geweest zijn gender, seksuele diversiteit en religie. Aanvullende Train-de-Trainer cursus voor religieuze leiders In praktijk kunnen migranten zelforganisaties ervaren dat hun projecten rond seksuele gezondheid niet worden gesteund door hun religieuze leiders. Binnen migranten gemeenschappen is religie sterk verweven en religieuze leiders hebben daardoor een grote invloed binnen die gemeenschappen. De boodschap die geestelijken rond seksuele gezondheid uitdragen is meestal: Geen seks voor of buiten het huwelijk.verder wordt er over het onderwerp vaak niet gesproken. Niet praten over seksuele gezondheid vergroot juist de kans op soa/hiv infecties, seksueel misbruik en tienerzwangerschappen, die binnen sommige migrantengemeenschappen meer voorkomen. Wanneer religieuze leiders een manier vinden om het woord van God te verbinden met de dagelijkse werkelijkheid, kunnen zij hun achterban ondersteunen bij het bereiken van seksuele gezondheid en helpen zij stigmatisering van hun naasten voorkomen. De GGD Amsterdam en enkele religieuze leiders ontwikkelden hiervoor een Train-de-Trainer cursus voor religieuze leiders (Walter et al., 2011). Deze aanvullende cursus is als aparte interventie ingediend bij het CGL als Goed beschreven. 5. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante De handleiding Zelforganisaties aan zet: Werken aan seksuele gezondheid volgens de community benadering. is te downloaden via de website van de GGD Amsterdam: De handleiding is ook vertaald in het Engels. De volgende werkdocumenten zijn beschikbaar als bijlage op cd-rom bij de handlei- 13

14 websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er aparte materialen zijn voor migranten en zo ja welke. ding, zowel als pdf als te bewerken word-document. 1 Aanvraagformulier projectplan + toelichting; 2 Richtlijnen voor deelname; 3 Werkplan per activiteit + toelichting; 4 Evaluatieformulier per activiteit + toelichting; 5 Inhoudelijk eindverslag en financiële verantwoording + toelichting; 6 Overeenkomst; 7 Eigen jaarplan. Op de cd-rom is ook de Nederlandse versie van de procesevaluatie te vinden. Daarnaast ontwikkelde Soa Aids Nederland bij de handleiding een training voor gezondheidsbevorderaars en andere functionarissen om hen te ondersteunen bij de invoering van de community interventie. Voor meer informatie: zie de website: 14

15 B. Onderbouwing van de interventie 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Geef aan hoe probleemanalyse, doel, doelgroep en methodiek op elkaar aansluiten. In uw betoog moet antwoord gegeven zijn op de volgende vragen (zie ook de handleiding bij dit werkblad): Probleemanalyse Wat zijn de factoren (determinanten) die het probleem beïnvloeden? Onderbouw dit met theorieën en/of onderzoeksliteratuur, een redenering (ratio) of een visie. Als u hiervoor gebruik maakt van een algemene theorie over gedragsverandering, maak dan aannemelijk dat deze van toepassing is op het probleem. Geef aan hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Noem oorzakelijke, risico-, instandhoudende, verzachtende en /of beschermende factoren. Beïnvloedbare factoren Welke factoren zijn beïnvloedbaar? Laat dit alles zien met theorie/ studies of voorbeelden. Op welke veranderbare factoren richt de interventie zich? Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Kan het doel met de gekozen aanpak worden bereikt? Maak dit aannemelijk aan de hand van studies en /of ervaringen. Laat zien dat de doelgroep aansluit bij de probleemanalyse. Werkzame factoren /mechanismen Wat zijn de werkzame factoren /mechanismen? Welke elementen mogen bij aanpassing van de interventie niet ontbreken? Verantwoording Voor de verantwoording kan gebruik worden gemaakt van Nederlands en /of internationaal onderzoek naar de theorie achter de interventie, naar Begin 2000 blijkt dat bij personen van Antilliaanse, Surinaamse en Afrikaanse afkomst vaker een soa/hiv-infectie wordt vastgesteld dan bij andere groepen (Laar et al., 2002). Etnische minderheden in hoge-inkomen landen als Nederland zijn kwetsbaar voor hiv-infectie. Met name wanneer individuen kort geleden zijn gemigreerd vanuit landen waar hiv-prevalentie hoog was, zoals sub-sahara Afrika (El Karimy et al., 2001). Ook komen bijvoorbeeld tienerzwangerschappen en abortussen veel voor bij Surinaamse en Antilliaanse meisjes en Afrikaanse en Midden- en Zuid-Amerikaanse vrouwen. Daarnaast is meer sprake van seksuele dwang onder allochtone jongeren (De Graaf et al., 2005; Bakker & Vanweesenbeeck, 2006). De traditionele Nederlandse voorlichting houdt echter onvoldoende rekening met de cultuur, subjectieve normen en het feitelijke gedrag van etnische groepen (El-Karimy et al., 2001; Wiggers et al., 2003; Hollander & Frouws, 2011). Hierdoor is het bereik van etnische groepen klein. In Amsterdam leven dermate veel verschillende culturen dat het niet realistisch is om de werving voor deelname aan de interventie en de inhoud van iedere interventie voor de bevordering van seksuele gezondheid door de professional cultuurspecifiek te maken. Participatie van migranten community s is essentieel om inzicht te krijgen in de cultuur en passende interventies voor migranten te ontwikkelen (Soskolne en Shtarkshall, 2002). Met name bij het onderwerp seksuele gezondheid is het belangrijk dat de inhoud van de interventie aansluit bij de religieuze, cultuurhistorische achtergrond en waarden en normen van de groep die men graag wil bereiken. Passende interventies kunnen het bereik van etnische groepen verhogen. Zelforganisaties bieden zich hierbij aan als goede partner voor een cultuursensitieve vertaalslag van gezondheidsboodschappen naar de einddoelgroep toe. Om interventies met betrekking tot seksuele gezondheidsbevordering toe te snijden op verschillende gemeenschappen is het hier beschreven community programma met zelforganisaties ontwikkeld. Het werken met zelforganisaties heeft ook het voordeel dat interventies niet alleen gericht zijn op het individu, maar ook op de sociale en fysieke leefomgeving van de doelgroep. Deze brede blik is van groot belang voor het succes van gezondheidsbevordering. (Saan & De Haes, 2005; World Health Organization, 1986; World Health Organization, 2005). De principes van de community benadering zijn gebaseerd op de zogenaamde community-based aanpak zoals beschreven in belangrijke WHO-handvatten: het Ottawa Charter on Health Promotion (1986) en het Bangkok Charter on Health Promotion (2005). Volgens de WHO Working Group on Health Promotion Evaluation (Rootman, 2001) zijn de principes van gezondheidsbevordering: - Empowerment van individuen en community; - Participatie van alle belanghebbenden in alle stadia en processen; - Holistisch: fysieke, mentale, sociale en spirituele gezondheid; - Intersectoraal; - Gericht op gelijkheid en sociale rechtvaardigheid; - Duurzaamheid; - Verschillende strategieën inzetten om gezondheid te bevorderen. In het community programma Zelforganisaties aan zet zijn belangrijke werkprincipes als empowerment, (doelgroep)participatie en intersectorale samenwerking en de sociale netwerkbenadering uitgewerkt. We zullen ze hier in samenhang met de gestelde directe doelen bespreken. Doordat zelforganisaties zelf de projecten ontwikkelen en uitvoeren is ieder project uniek voor de te bereiken doelgroep, de doelen en de aanpak. Door kwaliteitsmaatsta- 15

16 onderdelen van de interventie en /of naar soortgelijke interventies, en van onderzoek naar buitenlandse versies van de interventie. ven te handhaven zoals het beoordelen van de projecten aan de hand van criteria, verplichte deelname aan trainingen en aan individuele begeleiding wordt getracht dat de interventies ter bevordering van seksuele gezondheid doeltreffend zijn. Deze waarborgen voor de kwaliteit van de interventie ten behoeve van seksuele gezondheid zullen onder de verantwoording van de uiteindelijke doelen van het programma aan het einde van deze alinea bespreken. Verantwoording ten aanzien van de directe doelen, doelgroep en aanpak Om het bereik te verhogen spelen de cultuurspecifieke wervingskanalen een grote rol. Om hiervan gebruik te kunnen maken is een basis vereist, die gestoeld is op partnerschap van gelijkheid, tevens onderdeel van community based werken. Allereerst de voorwaarden: Samenwerken met migranten zelforganisaties Binnen het community programma werkt een GGD (of andere organisatie) samen met zelforganisaties. Uit literatuur blijkt dat zelforganisaties hun gemeenschap goed vertegenwoordigen binnen gezondheidsbevorderende programma s. Zij hebben ervaring en expertise in huis met betrekking tot de vragen en behoeften van hun achterban, evenals ervaring en expertise over mogelijke succesvolle aanpakken en oplossingen (Chillag et al., 2002; Jones & Sargeant, 2009; Hollander & Frouws, 2011; Van Pelt et al., 2011). Ook hebben de zelforganisaties het vertrouwen van de doelgroep (Hollander & Frouws, 2011). De zelforganisaties worden gedreven door waarden en een duidelijke missie en hun kracht ligt verder in het feit dat ze ongehinderd kunnen staan voor ideeën die belangrijk zijn voor de gezondheid. Ondanks dat die ideeën controversieel kunnen zijn en soms worden tegengewerkt door bijvoorbeeld een regering of beleidsmakers (Gaist, 2010). Voor de duurzaamheid van de interventies is het van belang dat de zelforganisaties samenwerken met grote organisaties als GGD-en en kennisorganisaties. Reden is dat de zelforganisaties veel werken met vrijwilligers en daardoor te maken hebben met een snel wisselende personele bezetting. Hierdoor ontstaat ook een snel verloop van kennis en vaardigheden (Hollander en Frouws, 2011). Hoewel de preventieactiviteiten die zelforganisaties ontwikkelen veelal redelijk kleinschalig zijn, met een bereik van enkele tientallen of honderden personen, kent het bereik van deze projecten op landelijk niveau een gunstig beeld (Boot & Knapen, 2005). Intersectorale samenwerking Door formele samenwerking tussen (delen van) verschillende sectoren in de maatschappij ontstaat een efficiëntere, effectievere en langduriger werkwijze dan wanneer de gezondheidssector alleen zou werken (Nutbeam, 1998; Koelen & Van den Ban 2004). In het programma is sprake van intersectorale samenwerking, doordat de GGD samenwerkt met verschillende soorten zelforganisaties, religieuze instellingen en sleutelfiguren. Daarbij stimuleren de begeleidingscommissie en de gezondheidsbevorderaar de samenwerking tussen deze organisaties en sleutelfiguren onderling. Verder betrekt de gezondheidsbevorderaar verschillende andere organisaties uit de keten rondom seksuele gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan het COC, Soa/Aids Nederland en de Soa-polikliniek van de GGD zelf. De gezondheidsbevorderaar zet de kennis en vaardigheden van deze organisaties in voor het programma en verlaagt de drempel tussen deze organisaties en de zelforganisaties. Intersectorale samenwerking vindt ook plaats met organisaties die financiële steun aan het programma verlenen, zoals de gemeente en andere financiers. Financiële bijdrage In het community programma Zelforganisaties aan zet ontvangen de deelnemende organisaties een bijdrage voor de ontwikkeling en uitvoering van hun projecten. Onderzoeken tonen aan dat financiële bijdragen aan zelforganisaties de gezondheidsbevordering steunen, gezien het bijdraagt aan de capacity-building (Bobbitt-Cooke, 2005; Johnson et al., 2007) en daarnaast ondernemerschap en creativiteit stimuleert (Hartwig et al., 2009). Voorwaarde is wel dat ook andere vormen van begeleiding en training aanwezig zijn (Chillag et al., 2002; Schmidt et al., 2009). Ook Pot (2011) 16

17 vindt in het kader van haar afstudeeronderzoek dat financiële middelen een positieve invloed kunnen hebben op de bereidheid van zelforganisaties om samen te werken. De werving en het bereik Alle zelforganisaties gebruiken de mond tot mond reclame. Het is de meest effectieve manier van werven onder migrantengroepen. Als zelforganisaties gebruikmaken van cultuurspecifieke radio en /of televisie, dikwijls door hen zelf beheerd, dan zenden zij jingles uit om aandacht te vragen voor een komende activiteit. Soms worden op hun achterban gerichte posters gemaakt om de activiteit onder de aandacht van de achterban te brengen. De kracht van deze werving is dat een organisatie die het vertrouwen van hun achterban geniet op een cultuurspecifieke waarden en normen respecterende wijze het onderwerp seksuele gezondheid op de agenda zet. Sociale netwerken: sleutelfiguren en peer educators Mensen oefenen in een sociaal netwerk invloed op elkaar uit. Zo kan het sociale netwerk steun en bruikbare feedback bieden (Laverack, 2007). Daarnaast wordt informatie verspreid via leden van het bestaande netwerk. Dit kan via de natuurlijke helpers: personen tot wie de leden zich toch al wenden voor advies, steun of hulp (Eng & Parker, 2002). Deze mensen worden ook wel opinieleiders of sleutelfiguren genoemd. In het programma krijgen vertegenwoordigers van zelforganisaties (inclusief religieuze organisaties) en individuele sleutelfiguren training aangeboden. Zij vormen met hun gemeenschappen natuurlijke sociale netwerken en kunnen zo de bevordering van seksuele gezondheid steunen. Ook kunnen de vertegenwoordigers van de zelforganisaties een project over seksuele gezondheid voor hun achterban opzetten. Doordat in het programma onderlinge samenwerking wordt gestimuleerd, breiden de netwerken van de deelnemers zich uit. Voor de projecten kunnen de vertegenwoordigers van de zelforganisaties en ook vrijwilligers uit de gemeenschap opgeleid worden tot peer educators. Onderzoek laat zien dat het inzetten van peer educators positieve effecten heeft voor de seksuele gezondheid (Kocken et al., 2001; Martijn et al., 2004, Jones & Sargeant, 2009; Drummond et al., 2011), ook bij jongeren (Maticka-Tyndale & Barnett 2010; Veinot, 2010; Hollander & Frouws, 2011). Agenda setting De samenwerking met de GGD Amsterdam geeft aanleiding om het gezondheidsthema te agenderen. De community based werkwijze van de GGD Amsterdam geeft de ruimte om het onderwerp op een voor de achterban van de zelforganisatie geaccepteerde wijze te agenderen. Hierbij speelt ook de actieve participatie van de woordvoerende leden van de zelforganisatie een rol bij het bepalen van het jaarlijkse thema van het programma. Actieve participatie Bij participatie zijn mensen uit een community betrokken bij het vaststellen van behoeften en doelen en de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van gezondheidsbevorderende activiteiten (Koelen & Van den Ban, 2004; South et al., 2005; Wagemakers et al., 2007). Bij de start van het community programma wordt het overkoepelende thema seksuele gezondheid door de GGD aangereikt en wordt nagegaan of hiervoor draagvlak bestaat bij de zelforganisaties. In de uitwerking van het programma wordt het te behandelen subthema jaarlijks samen met de zelforganisaties bepaald. Ook worden de zelforganisaties betrokken in het programma als geheel. Doordat de zelforganisaties in het programma zelf hun projecten ontwikkelen, uitvoeren en evalueren, is er sprake van een hoge mate van participatie. Het community programma ondersteunt de participatie door te voorzien in verschillende individuele contactmomenten, groepsbijeenkomsten en trainingen. Participatie op het niveau van raadpleging lijkt minimaal nodig om aan empowerment te werken (Jacobs et al., 2005). Het is belangrijk om samen met vertegenwoordigers van de doelgroep interventies op te zetten, uit te voeren en te evalueren. Het is 17