Twintigers en religie Waarin geloven zij?

Transcriptie

1 remonstrants maandblad jaargang 23 nr. 5 mei 2012 Twintigers en religie Waarin geloven zij?

2 van de redactie Waarin geloven twintigers? Deze maand verdiept AdRem zich in de leef- en geloofswereld van twintigers. In veel kerken is deze leeftijdscategorie een lastig te bereiken groep. Na de zondagsschool en de jongerenwerkprogramma s is het ineens niet meer zo duidelijk wat er aangeboden zou moeten of kunnen worden. De twintigers zelf lijken daar soms evenmin een duidelijk beeld bij te hebben. Wat voor de meeste kerken geldt, geldt ook voor de remonstranten. Met die bijzonderheid, dat wij een eigen gemeente hebben voor die leeftijdsgroep (tot 35 jaar): de Arminiusgemeente. Dat gaf in ieder geval ons als redactie de mogelijkheid een samenwerkingsprojectje te maken van dit nummer en op zijn minst onze eigen twintigers aan het woord te laten. Timon Vervoorn uit Rotterdam schrijft over spannend klinkende activiteiten als Voorlezen Voor Het Stappen Gaan en Na Het Zingen De Kerk Uit. Arminius vroeg aan de Groningse predikant Lense Lijzen wat er in die stad voor studenten gebeurt en wat verwacht hij van zijn middelbare scholieren, als zij ouder worden? Deelnemers van de landelijke gesprekskring van Arminius vertellen hoe zij God zien. Uiteraard krijgt Arminius uitgebreid gelegenheid te vertellen hoe zij er op dit moment voor staan en wat zij allemaal doen. De redactie ging op bezoek bij het Vreemdlandfestival, een onder meer door het Amsterdamse studentenpastoraat en kerkelijke twintigerswerk georganiseerde ontmoetings- en studiedag. Een gesprek met Johan Roeland, ooit jongerenpastor bij de remonstrantse gemeente Utrecht, nu wetenschapper met als specialisme twintigers en religie, maakt veel duidelijk over de achtergrond van de kloof tussen kerk en twintigers. Pijnlijke conclusie: de manier waarop remonstranten kerk zijn en willen zijn, zal maar weinig twintigers aanspreken. Misschien iets optimistischer conclusies kunnen getrokken worden uit het boek van professor Joep de Hart, Maak alles nieuw. Maar, zoals die titel al aangeeft, zonder ingrijpende veranderingen zal het niet gaan. Ten slotte, want mei is ook de maand van Pinksteren: een overweging van Bert Fibbe over het wonder van het neerdalen van de Geest. En dat is misschien nog het meest hoopgevend. Bert Dicou Hoofdredacteur Het volgende nummer van AdRem verschijnt op 12 juni. onder leiding van franck ploum toegang 5 euro 12 mei 2012 in vrijburg Diepenbrockstraat 46, 1077 We Amsterdam Deelnemers: PvdA: Rick Jonker SP: Dylan bergen CDJA: falgun binnendijk SGPj: Jan Mark ten Hove JovD: elroy Huijsman D66: Alexander scholtes GL: fem Korsten boerkaverbod: ja of nee? politici zijn net dominees: ja of nee? Ritueel slachten: ja of nee? islamitische politieke partij in nederland: ja of nee? uur: ontvangst uur: welkom en opening uur: start debat o.l.v. franck Ploum uur: in debat met de zaal uur: slot akkoord uur: borrel en napraten. Jongerengemeente Arminius meer info: in dit nummer onder meer: 3 Landelijke gesprekskring Arminius 4 Tussen kerk en festival 6 Jongerengemeente Arminius 9 Op verkenning in het noorden 10 Na het zingen de kerk uit 10 t Rentmeestertje 12 Column Het wonder 13 Miniatuur 14 Overweging 15 Boekbespreking Hoe God verdween uit de Tweede Kamer 16 Vreemdlandfestival 18 Boekbespreking Maak het nieuw 20 Het gezicht van... colofon Redactie: Sigrid Coenradie, Bert Dicou (hoofdredacteur), Martijn Junte, Michel Peters (eindredacteur) en Lilian Roos. Redactieadres: AdRem, p/a Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel , adrem@remonstranten.org Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@remonstranten.org, of via boven staand redactieadres. ING t.n.v. AdRem Utrecht Website: Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro per jaar voor niet-remonstranten. Advertentiewerving: Eric Zinger, , ericzinger@kpnmail.nl, tarieven op aanvraag verkrijgbaar. Uitgave: Boekencentrum Uitgevers Ontwerp: Marjorie Specht, Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN X Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie.

3 gesprekskring Arminius Elke zes weken komt een groepje Arminianen bij elkaar ergens in Nederland voor een bijeenkomst van de landelijke gesprekskring van remonstrantse jongerengemeente Arminius. Ze praten over vragen die hen in het dagelijks leven bezig houden. De vragen hebben meestal betrekking op geloof of kerk. Tijdens de bijeenkomst in maart ging het gesprek over God. Dat was de aanleiding voor dit artikel, dat bestaat uit antwoorden van Arminianen op de vraag: Hoe zie jij God? Hoe zien twintigers en dertigers Ik heb geen concreet beeld van God. Ik geloof dat er iets is, een hogere macht, en die noem ik God. Of God mannelijk of vrouwelijk is, weet ik niet. Ook weet ik niet zeker of God bestaat, maar ik geloof graag dat dat zo is. God? Het lijkt mij eigenlijk heel onwaarschijnlijk dat God bestaat. Een kracht die niet alleen almachtig is, maar ook nog eens kan kiezen tussen goed en kwaad. En die, zoals we vooral in het Oude Testament lezen, wel heel erg menselijk is? Nee, dan zou mijn God toch meer een kracht zijn die het goede in de wereld naar boven haalt door ons eraan te herinneren hoe het ook zou kunnen zijn. Als een soort pop-up op internet, die je er op de vreemdste momenten aan herinnert dat er vele prijzen te winnen zijn als je Hem volgt. Maar ik durf lang niet altijd te geloven dat Hij bestaat. Dus misschien dat ik God nog wel het meest zie als iets dat alle gelovigen delen: hoop. Hoop dat het goede altijd zal voortbestaan in de mens en de wereld. Ik weet niet zeker of God bestaat maar het lijkt mij wel een heel mooi idee, ik voel een verlangen naar God en misschien is dat wel geloof. Zelf kan ik niet zo goed de juiste woorden vinden om God te omschrijven. Ik denk dat velen van ons daar last van hebben. Ik refereer daarom graag even aan Karen Armstrong in haar boek Een geschiedenis van God : Als we beweerden dat we Hem begrepen, kon Hij niet God zijn, maar was hij gewoon een projectie van de mens. Ook omschreef iemand God eens als een Beeldenstormer, iemand die constant de starre beelden, die we van hem hebben, probeert omver te werpen. Ik vind dat wel een mooie beeld van God. Want soms kan ik boos zijn op God, soms denk ik Zijn liefde te voelen, het feit dat dit beeld continue verandert getuigt voor mij van Zijn aanwezigheid. Net als bij mensen: je beeld van iemand kan alleen veranderen als diegene daadwerkelijk bestaat. Ik heb me nooit verbonden gevoeld met God of een god. Wel met goddelijkheid: die ervaar ik in zingen, liefde, zon, rechtvaardigheid en pizza s ; ). Die liefde kan alles en overal zijn en me plotseling overvallen: of ik nu bij een uitvaart ben, mijn katje zie spelen of over de zee uitkijk en de zoute oneindigheid ervan ruik. Het ontbreken van een relatie met God voelt dan ook niet als een gemis. jaargang 23 nr. 5 mei

4 thema Twintigers en religie Tussen kerk Onderzoek naar de religieuze Johan Roeland (1977) studeerde theologie in Utrecht. Een tijdje was hij nog jongerenpastor in de remonstrantse gemeente in Utrecht. Hij werkt nu op de faculteit Theologie van de VU als docent Media, religie en cultuur. Hij promoveerde op de religieuze beleving van evangelicale jongeren in Nederland. De verbouwing van zijn huis in Schoonrewoerd zodat er in de toekomst ook jongeren begeleid kunnen wonen is in volle gang, maar tussen de bedrijven door trok hij tijd uit voor AdRem om over zijn onderzoeksterrein te spreken. Hoe ziet de religieuze identiteit van twintigers er uit? De twintiger bestaat natuurlijk niet. Sociologen die onderzoek doen naar religie in Nederland gebruiken begrippen als individualisering, subjectivering en privatisering om over de veranderingen in religieuze beleving te praten, maar ik heb moeite met die begrippen. Ik doe liever kwalitatief onderzoek waaruit veel meer nuances over de spirituele ambitie, over idealisme en over morele waarden van jonge mensen naar boven komen. Twintigers zouden volledig geseculariseerd zijn, maar het is maar wat je daaronder verstaat. Een deel van de jongeren voelt zich in de eerste plaats thuis in evangelicale en orthodoxe kerken. Een grote groep van zestig procent bevindt zich daarentegen in een grijs gebied waarin zij zich afzetten tegen de kerken, maar tegelijkertijd weinig ophebben met diehard atheïsme. Spiritualiteit vat ik op in brede zin als diepe gedrevenheid, of gedrevenheid door hogere waarden. Een dergelijke spiritualiteit bestaat onder die groep jongeren wel degelijk, maar het heeft een heel andere vorm dan wat traditionele kerken er onder verstaan. Deze jongeren willen geen bevoogding en zijn op zoek naar lichte gemeenschappen, waarin zij gezelschap en saamhorigheid zoeken. Denk aan het lezen van een bepaald tijdschrift, deelname in sociale media, vrijwilligerswerk. Popfestivals en films moeten we bovendien serieus nemen als we op zoek zijn naar spirituele drijfveren van twintigers. Kijk naar een dancefestival als Sensation. Naast de boodschap van hedonisme en entertainment, worden in de visuals van het festival boeddhistische elementen geprojecteerd. Een film als Avatar is een zoektocht naar de spirituele dimensie van de kosmos. Deed het erg goed bij jongeren. Het gevaar is wel dat deze spiritualiteit de fase van de eigen identiteitsvorming niet overstijgt, een strikt private aangelegenheid is en niet stimuleert tot sociale actie. Toch zie ik dat laatste ook om me heen: idealisme in een baan, reizen om anderen te helpen, actieve vriendschappen onderhouden, wonen in woongroepen, zich inzetten voor maatschappelijke problemen. Praktisch handelen lijkt de nieuwe vorm van spiritualiteit. Komt God nog voor in de spiritualiteit van twintigers? De christelijke God en de traditie van de kerken is niet meer vanzelfsprekend. Er worden heel veel religieuze repertoires aangeboden en jongeren maken daar een eclectische mix van. De markt van mogelijkheden is echter wel zo n beetje in kaart te brengen. Evangelische jongeren voelen zich happy in tal van christelijke contexten. De hedendaagse spirituelen lezen zelfhulpboeken of boeken over een succesvol bestaan op de arbeidsmarkt, ze volgen psychologische cursussen of zoeken naar zingeving in eenheid en rust. Dan heb je de moslimjongeren die nieuwe vormen van islam aan het ontwikkelen zijn. En ten slotte een groep die opgaat in de spiritualiteit van het vitale leven, zeg dertigers die een volkstuintje beginnen of een hang hebben naar het platteland. Het zijn mensen die zich bekommeren om de mens en de aarde. Waarom jouw concentratie op evangelische jongeren? Onder sociologen zijn de seculariseringstheorie en de subjectiveringstheorie in zwang. Die wilde ik eens loslaten op evangelische jongeren als case study. De eerste theorie gaat bij hen niet op, de tweede ogenschijnlijk wel. In het evangelisch christendom lijkt religie immers volstrekt gesubjectiveerd, het gaat om de strikt persoonlijke beleving van God. De charismatische varianten hebben bovendien een sterk therapeutisch karakter, waarin sociale actie helemaal ontbreekt. Tegelijkertijd wordt de persoonlijke beleving gezocht en ondergebracht in gemeenschappen, kerkelijke, maar ook lichte en tijdelijke gemeenschappen op festivals, waar het persoonlijke gedeeld en bepaald wordt. In die zin is ook de subjectiveringstheorie problematisch. Evangelische jongeren komen niet zelden uit orthodox- christelijke kerken. Vanuit hun per- 4 adrem remonstrants maandblad

5 en festival beleving van twintigers spectief gezien hebben ze in evangelische kerken op drie terreinen meer vrijheid, dat maakt de aantrekkingskracht ervan uit. In de eerste plaats ligt er een sterke link met de popcultuur. Dat wordt als cool ervaren. In de tweede plaats is de religieuze beleving heel anders. Niet meer een zondagochtenddienst, maar worshipmuziek door een band vanaf een podium. Ook de beleving is die van de popcultuur, dus de thrill van de muziek, bassen die door je lijf dreunen, het gemeenschapsgevoel om bij het concert te zijn. Het evangelicale geloof ontpopt zich nog wel eens als festivalreligiositeit, durf ik wel te zeggen. In de derde plaats wordt er open gepraat en gediscussieerd over bijvoorbeeld seks en over school. Kijk naar het Flevofestival, dat evolueerde van geslotenheid naar een eerlijk gesprek over allerlei zaken die voor jongeren belangrijk zijn. Veel van deze jongeren vallen voor een duidelijk repertoire en zijn op zoek naar geloofwaardige narratieven. Maar ook zie je een progressieve stroming, ik noem het de postevangelicale beweging, waarin de hele geloofstraditie bediscussieerd wordt. Alles staat ter discussie, het geloof wordt vragenderwijs beleefd. Spannend hoe dat gaat aflopen. Waar blijven de remonstrantse jongeren? Dit alles is niks voor de remonstranten natuurlijk, dat moet je ook niet willen reproduceren. Evangelische jongeren kun je misschien wel als postmodern bestempelen, de remonstranten zijn juist übermodern. Zij kenmerken zich door rationaliteit, intellectualisme en individualisme. Bij de evangelicalen prevaleert het hart, bij de remonstranten het hoofd. Qua esthetiek zetten jullie sterk in op de hogere kunsten, dat vinden twintigers niet zelden elitair. Worship is eigenlijk De Toppers in een religieus jasje. De remonstranten profileren zich bovendien nog als een echte kerk, terwijl jongeren niet zoveel van instituten meer moeten hebben. De gemeenschap vraagt ook flink wat van haar leden, terwijl veel jongeren misschien wel meer de tijdelijke en vrije festivalgemeenschap willen ervaren. Op die festivals wordt het gewone leven en de dagelijks sleur even buiten de deur gehouden, de euforie van het gezamenlijk beleefde moment overheerst. Slechts een klein deel van de jongeren wordt bediend door een kerk met de eigenschappen als die van de Remonstrantse Broederschap. Er is in Nederland weinig onderzoek gedaan naar religieuze beleving van twintigers. Wel zijn er prachtige studies uit de VS, waarin kwalitatief en kwantitatief onderzoek werd gecombineerd. Ik zou graag eens een etnografie, een beschrijving van binnenuit, van de religieuze beleving van Nederlandse twintigers willen maken! Mooi plan, maar eens vakgroepen op andere universiteiten en kerkelijke instituten polsen of zij twee ton voor een AIO op willen brengen Michel Peters Coördinator communicatie bij de remonstranten jaargang 23 nr. 5 mei

6 thema Twintigers en religie remonstrantse jongerengemeente Arminius De jongerengemeenschap Arminius is ontstaan omdat een groep remonstrantse bevriende jongeren verspreid over Nederland ging wonen en het contact wilde behouden. Na overleg werd in het najaar van 1993 besloten een landelijke remonstrantse jongerengemeente op te richten voor jongeren tussen de 18 en 35 jaar. Deze gemeente kwam er op de Algemene Vergadering van bestuur van Zij beriep een eigen predikant en begon diensten te organiseren op de Hoorneboeg. Dit bleek succesvol en mensen sloten zich bij Arminius aan. 6 adrem remonstrants maandblad

7 Helaas werd die toestroom gaandeweg minder en toen wij bij Arminius kwamen kijken was het al heel moeilijk om een nieuw bestuur te vinden. Gelukkig werd dit toch gevonden en de gemeente bleef bestaan. Ook startte het nieuwe bestuur een jaarlijkse landelijke jongerendag die direct bij de eerste keer al een aantal nieuwe leden naar Arminius trok. Met veel inspanning is toen Arminius in leven gehouden. Kijkend naar de leeftijdsverdeling in de christelijke gemeenten lijkt het er op dat mensen pas rond hun vijftigste remonstrant kunnen zijn. Maar is het nodig om jonge remonstranten te hebben? Is een jonge remonstrant niet net zoiets als een witte raaf? Een vreemd verschijnsel dat zo nu en dan toevallig voorkomt. Kijkend naar de leeftijdsverdeling in de christelijke gemeenten lijkt het er soms op dat mensen pas rond hun 50 e remonstrant kunnen zijn. Dan hebben ze de rust en wijsheid verzameld die benodigd zijn voor het relativeren van geloofswaarheden. De jongere christenen zijn toch vooral bij de zwaardere kerken te vinden, waar duidelijke taal wordt gesproken, opwekkingsliedjes gezongen, en waar dan ook veel meer voor hen georganiseerd wordt. Is het niet rendabeler om onze PR in te zetten om juist de 50+ ers naar de Remonstrantse Broederschap te trekken? Wij hopen dat dit niet zo is, en bij Arminius hebben we wel gezien dat er best een grote groep jonge christenen is die graag met elkaar in gesprek gaat over geloof zonder dat er één waarheid gevonden hoeft te worden. Voor die mensen wil Arminius graag activiteiten organiseren en in onze ogen gaat dat steeds beter. Het blijft lastig, want geografisch gezien blijft de gemeenschap erg verdeeld, maar tegenwoordig zijn we zelfs langzaam maar zeker aan het groeien. Dat heeft mogelijk te maken met de introductie van het tientjeslidmaatschap. Voor tien euro per jaar krijgen jongeren korting op onze activiteiten en ontvangen ze ons gemeenteblad, de VrijZinnig. Zo is de financiële drempel lager en worden mensen gestimuleerd om actief betrokken te zijn. Bovendien zijn veel Arminianen aangesloten bij een lokale remonstrantse gemeente, een dubbele vrijwillige bijdrage was voor hen soms verwarrend. Kringen en activiteiten Momenteel zijn er twee gesprekskringen actief bij Arminius: Kring Oost in Hengelo en een landelijke gesprekskring, waarvan de deelnemers meestal in Utrecht bij elkaar komen. De bijeenkomsten van de landelijke gesprekskring staan dit seizoen meestal in het teken van begrippen uit de Cathechismus van de Compassie. Zo is er gesproken over Verbondenheid, Waarheid, Roeping en God. Naast gesprekskringen zijn er jaarlijks zes activiteiten waar Arminianen en belangstellenden aan deel kunnen nemen: een startzaterdag of -zondag aan het begin van het nieuwe seizoen (na de zomer), een weekend op landgoed de Hoorneboeg bij Hilversum, een kloosterweekend, een jongerendag, een dienst georganiseerd in samenwerking met een lokale gemeente, en in december een kerstdiner. Jaarlijks in september begint het nieuwe Arminiusseizoen. Arminius organiseert dan een startactiviteit, soms in samenwerking met een lokale gemeente. In 2010 hebben we een actieve bijdrage geleverd aan de Gemeentezondag in Zwolle. Seizoen 2012/2013 zal worden geopend met een startweekend op de Hoorneboeg. Een weekend op de Hoorneboeg is de oudste activiteit van Arminius. Tot nu toe vond dit meestal plaats in juni. Dit jaar zal het Hoorneboegweekend voor het eerst in september worden georganiseerd. De organisatie is in handen van Arminianen die met pensioen gaan, een predikant, en andere Arminianen die mee willen helpen. Het Hoorneboegweekend staat in het teken van een thema: in 2011 was dat Vrijheid. Naast verschillende activiteiten houden we tijdens dit weekend onze ALV. Op zondag organiseren we gezamenlijk een viering: we gaan uiteen in kleine groepjes, die elk een bijdrage leveren. Zo zijn er onder andere een muziekgroepje en een groepje dat de te lezen teksten uitkiest. Tijdens het kloosterweekend, meestal in het najaar, verblijven we een paar dagen in een klooster of een andere religieuze gemeenschap. We kiezen elk jaar een andere orde of gemeenschap, om zo te ervaren hoe verschillende kloosterordes en religieuze gemeenschappen leven. Na bezoeken aan benedictinessen, dominicanen en trappistinnen (cisterciënzers van de strenge observantie), zullen we dit najaar een weekend verblijven bij protestantse leefgemeenschap De Refter. Sinds 2008 organiseert Arminius regelmatig een jongerendag. We streven ernaar om dat elk jaar in een andere plaats te doen. De jongerendag vindt plaats op een zaterdag en staat in het teken van een thema. In 2008 was dat Jezus is van ons, in 2009 stond de dag in het teken van keuzes maken, in 2011 was het thema God what s next? en op 12 mei 2012 organiseren we een debatmiddag met als thema Geloven in de politiek. Arminius organiseert ook kerkdiensten in samenwerking met lokale gemeenten. Zo hebben we met Pinksteren een keer meegewerkt aan de dienst in Nieuwkoop. En in januari van dit jaar werkte een aantal Arminianen mee aan een dienst in Rotterdam met het thema Roeping. Na afloop van een dienst die Arminius mede georganiseerd heeft, volgt altijd een lunch met al dan niet aansluitend nog een andere activiteit voor de aanwezige Arminianen en belangstellenden. Ongeveer een week voor Kerst organiseert Arminius een kerstdiner. Arminianen, oud-arminianen en belangstellenden worden dan uitgenodigd voor een middag en avond met muziek, een kerstverhaal, en een borrel en diner waarvoor iedereen iets klaarmaakt. In 2011 vond het kerstdiner plaats in de grote vergaderzaal van het jaargang 23 nr. 5 mei

8 Landelijk Bureau: de voorbereidende commissie had deze zaal omgetoverd tot een sfeervolle ruimte waarin geen vergaderzaal meer te herkennen was. Pas na afloop, toen alles was opgeruimd, realiseerden we ons dat de zaal er gewoonlijk heel anders uitziet De toekomst van Arminius Wij hebben vertrouwen in een toekomst voor Arminius. Arminius is en blijft een gemeente waar 18 tot 35-jarigen uit heel Nederland remonstrantse of remonstrantsgezinde leeftijdsgenoten kunnen ontmoeten, ook als die er in hun eigen lokale gemeente weinig zijn. Lijkt Arminius je wat en ben je tussen de 18 en 35 jaar? Kom dan vrijblijvend een keer kijken bij één van onze activiteiten! Kijk op voor meer informatie. Bent u al ouder dan 35? Jammer, u kunt geen tientjeslid meer worden van Arminius. U kunt wel donateur worden. En als u jongeren tussen de 18 en 35 jaar kent voor wie Arminius iets is, kunt u ze nu alles over ons vertellen. Rolf en Froukje Harkes Voorzitter en secretaris van jongerengemeente Arminius onder leiding van franck ploum toegang 5 euro 12 mei 2012 in vrijburg Diepenbrockstraat 46, 1077 We Amsterdam Deelnemers: PvdA: Rick Jonker SP: Dylan bergen CDJA: falgun binnendijk SGPj: Jan Mark ten Hove JovD: elroy Huijsman D66: Alexander scholtes GL: fem Korsten boerkaverbod: ja of nee? politici zijn net dominees: ja of nee? Ritueel slachten: ja of nee? islamitische politieke partij in nederland: ja of nee? Lijkt Arminius je wat en ben je tussen de 18 en 35 jaar? Kom dan vrijblijvend een keer kijken bij één van onze activiteiten! uur: ontvangst uur: welkom en opening uur: start debat o.l.v. franck Ploum uur: in debat met de zaal uur: slot akkoord uur: borrel en napraten. Jongerengemeente Arminius meer info: GOD - What s next? 5 maart :00 tot 17:00 uur Entree 7,50 Geertekerk te Utrecht Met theatermaker Kees van der Zwaard & vele workshops over geloof Voor iedereen tussen de 18 en 35 jaar die geïnteresseerd is in spiritualiteit Aanmelden en meer informatie via 8 adrem remonstrants maandblad

9 thema Twintigers en religie Op verkenning in het noorden Met Pasen heeft al voor de derde keer het project Lichtlopers in de Groningse binnenstad plaatsgevonden. Een kerkentocht in de paasnacht voor jongeren van 16 tot 30 jaar. Afwisselend zijn er creatieve en meditatieve programma s tot we bij de laatste kerk, tijdens het ochtendgloren, samen een viering hebben. En daarna een paasontbijt. Met acht deelnemende kerken en het studentenpastoraat een levend teken van oecumene. Studentenpastoraat Bij mijn komst in 2008 dacht ik (toen 44) nog dicht bij de studenten te staan, maar er was in twintig jaar natuurlijk veel veranderd. Denk alleen maar aan de communicatie. De levensvragen en de behoefte aan een gemeenschap bleken echter blijvende elementen tijdens de intensieve studiejaren. Het GSp Studentenplatform voor Levensbeschouwing beschikt in Groningen over een eigen pand. Vier pastores zijn er actief; twee PKN ers, een doopsgezinde en een remonstrantse. Er is betrokkenheid van een gereformeerd vrijgemaakte collega en sinds kort ook van de nieuwe anglicaanse pastor. Een goede aanwinst. De katholieken hebben hun deelname in het afgelopen decennium stopgezet. Op de Kraneweg eten studenten samen, zijn er kleine vieringen en vooral ook lezingen en cursussen. Recente gasten waren James Kennedy en Herman Wijffels. Twee keer per seizoen geef ik zelf een cursus. De laatste knoopte aan bij Religie voor atheïsten van Alain de Botton en daaraan nam een grote groep deel. Dergelijke thema s op de rand van geloof en cultuur/samenleving trekken veel belangstelling. Maar ook een bijbelcursus en een belijdenisgroep kunnen op goede deelname rekenen. Over de opzet van de wekelijkse vieringen in de Martinikerk wordt op dit moment gediscussieerd. Studenten worden niet direct remonstrant, maar het eigen geluid komt wel door. Remo-jongeren Net zo boeiend is het bezig zijn met de jongeren in de remonstrantse gemeente. In de herfst van 2008 gingen we van start met een groep van voornamelijk middelbare scholieren. Het merendeel kende elkaar nog van de zondagsschool, maar ook zaten er een aantal bij elkaar op school. Deze 12+ groep, net iets ouder dan mijn eigen kinderen, was opnieuw een eye opener voor mij. De brug naar hen toe werd mede geslagen door Hanneke Plancius, hun vroegere zondagsschooljuf. We begonnen om de twee maanden op zondagmiddag, met afsluitend een maaltijd bij een van de vier gezinnen thuis. Deze opzet werkte goed in onze Groningse regiogemeente. Aanvankelijk met sport- en vrije tijdsactiviteiten zoals bowlen en zelfs waterskiën. Maar gaandeweg ook met serieuzere zaken. Zo keken we naar de film Shawshank Redemption van Frank Darabont, die aardig wat discussie Lichtlopers Paasnacht 2012 za 7 april Lopend op het oude ritme van de nacht De Paasnacht in Stad wordt weer een belevenis! Door jongeren, voor jongeren Een nacht om op te blijven een nacht om te vieren, te verstillen en te werken Als pelgrims onderweg naar de morgen Doe mee. Word een lichtloper! opleverde. Twee jaar geleden gaven we de groep de naam Quindici (15), want 12+ voldeed niet meer. Met nu inmiddels een paar studerenden verandert ook de aard van de activiteiten. Eind vorig seizoen organiseerden twee leden een excursie naar Almere en de Oostvaardersplassen, waar de een ons planologisch rondleidde en de ander vertelde over het natuurbeheer in Flevoland. En recent bezochten we de Groningse synagoge in de Folkingestraat. Binnenkort gaan we ons beraden op de toekomst van Quindici, want de acht leden waaieren langzamerhand uit over het land. Ik ben nieuwsgierig waar we op uitkomen. Lense Lijzen Predikant remonstrantse gemeente Groningen jaargang 23 nr. 5 mei

10 thema Twintigers en religie Na het zingen de kerk uit Jongeren in de remonstrantse gemeente Rotterdam De Remonstrantse Gemeente Rotterdam kent een aardig grote groep jongeren. Deze jongeren zijn in meer of mindere mate betrokken bij de jongerenactiviteiten binnen de gemeente. Zo is er een Kring Jong Gelovige, en initiatieven als Voorlezen Voor Het Stappen Gaan en Na Het Zingen De Kerk Uit. De laatste samenkomst van Voorlezen Voor Het Stappen Gaan vond plaats tijdens het muziekevenement The Passion op Witte Donderdag. Toen ging een groep jongeren samen met de predikant genieten van dit inspirerende spektakel in het centrum van Rotterdam. Zelf ben ik nauw betrokken bij Na Het Zingen De Kerk Uit. Deze activiteit vindt op meerdere zondagen door het jaar heen plaats, waarbij jongeren na de kerkdienst met elkaar wat gaan eten en drinken. Doel is om gezellig met elkaar bij te praten. Soms gaan de gesprekken de diepte in en wordt de preek aangehaald. Soms gaan gesprekken enkel over voetbaluitslagen, tentamens of andere luchtige zaken die ons bezighouden. Regelmatig schuift ook de predikant van dienst even aan. Zelf vind ik dit een mooie activiteit om andere jongeren binnen de gemeente beter te leren kennen. Deze ontmoeting met elkaar is voor mij een absolute meerwaarde. De interactie met elkaar maakt voor mij geloven veel boeiender en interessanter. Geloven doe je tenslotte niet alleen! Zelf ben ik begin 2011 vriend geworden van de gemeente. Ik ben dus nog vrij kort betrokken bij de remonstranten en moet soms nog steeds mijn weg vinden binnen de gemeente. Uit eigen ervaring weet ik dat de drempel om andere jongeren binnen de gemeente te ontmoeten soms als relatief hoog ervaren kan worden. Na Het Zingen De Kerk Uit probeert deze drempel aanzienlijk te verlagen. Waar de uitdrukking voor het zingen de kerk uit vaak een negatieve bijsmaak achterlaat, heeft Na Het Zingen De Kerk Uit het tegenovergestelde tot doel. Het is een laagdrempelige activiteit, waarbij iedereen die zichzelf jong acht, mag aansluiten om nader kennis te maken met andere jongeren binnen de Remonstrantse Gemeente Rotterdam. De eerstvolgende samenkomst is op zondag 3 juni. Er wordt om 12:00 verzameld bij de kerk. Wees welkom! Timon Vervoorn t Rentmeestertje DUURZAAMHEID Duurzaamheid is een probleem van relaties en als consument kun je het verschil maken. Dit is een uitspraak van Herman Wijffels, boegbeeld van de duurzaamheidsbeweging in Nederland. Wat bedoelt hij hiermee? De relatie met de producent van de producten die wij kopen is in onze samenleving uit het zicht geraakt. We krijgen een keur van producten voorgeschoteld, maar we weten niet hoe en waar en door wie deze producten zijn geproduceerd. Als we ons daar wel rekenschap van geven, zullen we ons ook meer bewust worden van de gevolgen van die productie voor mens, dier en milieu. Een steeds groeiend aantal keurmerken probeert ons te helpen bij het maken van onze keuze, maar je moet onderhand een studie gevolgd hebben om te weten waar die keurmerken voor staan en bovendien hoor je zo nu en dan berichten dat sommige keurmerken weinig voorstellen. Kunt U het nog allemaal volgen? Wijffels pleit tegen de gangbare stroom van globalisering en schaalvergroting in voor kleinschaligheid. Ga eens vaker naar de lokale groenteboer, bakker of slager. Dat vergt misschien wat meer inspanning, maar het biedt de mogelijkheid veel bewuster keuzes te maken en een vertrouwensband te ontwikkelen met degene die verantwoordelijk is voor de producten die we kopen. Laten we allemaal proberen ons nog meer bewust te zijn van de effecten van ons handelen op mens, milieu en dier. Als consument maken we uiteindelijk het verschil. t Rentmeestertje komt uit de koker van de taakgroep Duurzame Ontwikkeling. Voor een nadere uitwerking en toelichting zie de website onder de button Remonstranten geven online. Contactpersoon: Casper Ebeling Koning, tel , ebelingkoning@planet.nl 10 adrem remonstrants maandblad

11 in memoriam Pelgrom Hendrik van Lent Met Pelgrom van Lent is het remonstrantse predikantenkorps een misschien niet zo bekende, maar wel markante persoonlijkheid ontvallen. Hij werd geboren in Vlaardingen op 21 oktober Zijn ouders hadden het niet breed, maar hebben zich veel ontzegd om hem en zijn broer te laten studeren. Al vroeg had hij het voornemen om predikant te worden, mede geïnspireerd door de toenmalige Vlaardingse predikant ds. W.J.H. Hubeek. Na de MULO deed hij examen Gymnasium Alpha, gevolgd door studie in Leiden. Zijn belangstelling gold vooral het Oude Testament en het Jodendom. Zijn eerste gemeente was Nieuwkoop/Zwammerdam ( ), gevolgd door Gouda/Schoonhoven. In de periode heeft hij met veel vrucht en voldoening gewerkt in onze enige buitenlandse gemeente, Friedrichstadt a/d Eider. Hij was een trouwe pastor, zocht contact met de plaatselijke samenleving en kerken en had, als steeds, speciaal aandacht voor de geschiedenis van de streek waarin hij werkte. Dat resulteerde in de eervolle benoeming tot lid van de plaatselijke Schützenverein. Terug in Nederland ontving hij een bijzondere opdracht voor het nieuwe structuurgebied Flevoland en werd hij voorganger van de pas opgerichte kring Noord West Veluwe, met als woonplaats Dronten, daarna het pas gestichte Lelystad. Na zeven jaar in de verstrooiing verlangde hij naar een klassieke gemeente. Het werd de afdeling Varsseveld van de Nederlandse Protestanten Bond, nog steeds de grootste van Nederland. Met kenmerkende zelfspot vertelde hij wel eens, dat hij was gekozen omdat hij een auto bezat en zijn theologisch hoger ingeschatte mede-kandidaat niet. De zeventien jaren in Varsseveld tot aan zijn emeritaat per 1 september vormen ongetwijfeld het hoogtepunt van zijn predikantschap. Onvermoeibaar heeft hij zich ingezet, allereerst als pastor en prediker (hij was echt onze dominee ), als jongerenpredikant met jaarlijks grote groepen aannemelingen, maar ook als docent maatschappijleer en school- catecheet, als lid van verenigingen en stichtingen, vooral op het gebied van de plaatselijke geschiedenis. Hij initieerde de jaarlijkse uitwisseling met jongeren uit Hollingstedt, welke tot op de dag van vandaag wordt voortgezet. Voor zijn vele verdiensten werd hij op 22 april 1991 benoemd tot ridder in de Orde van Oranje Nassau. Hij was een goedlachse, joviale en meelevende man. In de rouwdienst op de Slangenberg werd hij getypeerd als een man met een eigen humor en soms een bulderende lach, maar bovenal een integer mens met een warm kloppend hart. Maar ook werd zijn onwankelbare geloofsvertrouwen genoemd, dat hem er al die jaren doorheen heeft gedragen. Zijn laatste jaren, door ziekte steeds meer aan huis gebonden en tenslotte in een verpleeghuis opgenomen, zijn niet altijd gemakkelijk geweest, ondanks de steun van zijn (ex-)vrouw Gerda van de Pol en hun drie kinderen. Op zaterdag 3 maart 2012 is hij overleden. Marinus Koster Remonstrants predikant met emeritaat jaargang 23 nr. 5 mei

12 column Het wonder De kerk is zwijgend en leeg. Stilte weergalmt er. In verre hoeken en hoog onder het dak, waar de mus en de zwaluw hun woning hebben, lijken zich, angstig en uitgedoofd, de klanken te hebben verstopt van een orgel dat de geest heeft gegeven. Hier en daar zitten kerkgangers, als collectezakken die iemand vergeten is mee te nemen. Tussen hen strekken zich banken waarop diepe rust zich te slapen heeft gelegd. Op de preekstoel troont, majesteitelijk, leegte. Het is zondagmorgen. Er wordt een gastpredikant verwacht. Of eigenlijk zou verwacht moeten worden. Want ook de verwachting lijkt moedeloos en bezweken. Een deur gaat voorzichtig open, zijn scharnieren kreunend van eenzaamheid. De gastpredikant waagt zich naar binnen en waadt door de stilte naar voren. Een moedig man is hij. Sterk. Rechtop. Onbevreesd en met geheven hoofd. Een eigentijdse Mozes. Een man van wie wonderen mogen worden verwacht. Een tegenspraak van zijn omgeving. De leegte maakt plaats en vlucht van de preekstoel. En het wonder gebeurt. De predikant neemt het Woord en de wateren van de stilte worden gespleten. Hij baant majestueus en onweerstaanbaar een weg door het zwijgen. De galm van de stilte verstomt. De slaap wordt verjaagd uit de kerkbanken. Het orgel krijgt de geest en herleeft. De uitgedoofde klanken werpen hun angst af en komen uit hun schuilplaatsen te voorschijn. De verwachting hervat moed en de kerk veert op. Collectezakken worden gevuld. Er is leven en gerucht. Het is een wonder, waarover men als over alle wonderen slechts kan mee praten als men het beleefd heeft. Hoe weinigen doen dat! Bert Fibbe Lid kerkenraad Rotterdam Ambrose Ongwen wint Compassieprijs 2012 Op 5 april 2012 werd de Compassieprijs 2012 uitgereikt aan Ambrose Ongwen. Vier jaar geleden richtte hij de organisatie Seeds of Peace, Africa (SOPA) op. Als voorzitter en oprichter van SOPA heeft Ambrose Ongwen samen met de Nederlandse organisatie IKV Pax Christi het Peace & Sports Programme ontwikkeld. Door zijn impact zijn organisaties bij elkaar gekomen, hebben individuen hoop gekregen en is de gemeenschap in het grensgebied tussen Kenia, Oeganda en Soedan versterkt. Dit gebied heeft te lijden onder jonge krijgers die op gewelddadige wijze elkaar vee afhandig maken. Ambrose Ongwen heeft de jonge krijgers in dit gebied kennis laten maken met voetbal en hij heeft hen laten zien dat sport een alternatieve manier is om een heldenstatus te bereiken. Het motto van het Peace & Sports Programme is: Niet schieten en doden, maar schieten en scoren. In het programma wordt ook de lokale bevolking betrokken. De Compassieprijs is een initiatief van de Remonstranten (Tom Mikkers), het Mozeshuis, de Doopsgezinden, Nederlandse Protestanten Bond en de Vrijzinnige Protestanten. De jury bestaat uit vertegenwoordigers uit de sportwereld en de organiserende partijen. In 2011 werd de prijs voor het eerst uitgereikt, toen in de categorie Theater en Cultuur. De van oorsprong Liberiaanse theatermaker Bright O. Richards ontving de prijs voor zijn theatervoorstelling As I left my father s house. 12 adrem remonstrants maandblad

13 miniatuur Ouderwets Doorgaans beschouw ik me niet als ouderwets. Ik zing vol enthousiasme uit de bundel LICHT, ik raak ontroerd door The Passion, vorig jaar in Gouda en dit jaar in Rotterdam, en zing uit volle borst mee (je moet de liedjes wel kennen natuurlijk, beetje bij de tijd zijn dus). Ik vind het puik als Denny de Munk alias Christus boven op de Erasmusbrug uit de dood opstaat en, indachtig zijn dubbelganger uit Rio de Janeiro, de stad innig omarmt. De perfect geregisseerde opvoering wist twintigduizend mensen op de been te krijgen. Hoe bestaat het toch dat mensen uit deze tijd, jong en oud, het presteren om met een gigantisch kruis door de straten te zeulen in een land waar tot voor kort processies waren verboden en waar sommige politici de religie achter de voordeur willen terugdringen? Reken er maar niet op, zou ik zeggen. The Passion is een christelijke coming out. Daar is geen kruid tegen gewassen. Ik denk dat het een blijvertje is en ben daar blij mee, en zelfs trots op. Het verhaal is van ons allemaal. Hoe actueler verteld, hoe beter. De vraag is of ouderwets zijn, in welke vorm dan ook, wel verstandig is. Doorgaans dus, vind ik mezelf allesbehalve ouderwets. Maar dat valt tegen. Net als vorig jaar, keek ik naar The Passion aansluitend aan een uitvoering van de Matthäus Passion in het Concertgebouw. Ik meen het verhaal van vorig jaar op deze plaats al te hebben verteld. Naast mij in de rij voor het toilet stonden twee jonge dames (korte rokken, hoge hakken, beeldig), genodigden van een financiële instelling met culturele aspiraties. Gelet op het type rij waarin wij ons bevonden en op de lengte van de Matthäus Passion, waren de dames enigszins bezorgd. Is er een pauze?, vroeg de ene. Jazeker, want we hebben het toetje nog niet gehad, antwoordde de tweede. Ik moest er toen hartelijk om lachen. Dit jaar lachte ik minder. Toen ik dezelfde muziektempel betrad voor een kamerconcert, was de Matthäus in de grote zaal reeds begonnen. Maar in de hal, daar waar genodigden ontvangen worden, stonden overal halflege champagneglazen en deels opgegeten vette hapjes. Kriskras door het gebouw. Je moet tenslotte aan de inwendige mens denken alvorens Bach te lijf te gaan. Ik raakte helemaal uit mijn doen. Ik was geschokt, vond het gruwelijk ongepast en kwam in opstand. Wat me op kritische opmerkingen van mijn gezelschap kwam te staan. Wat ben je ouderwets!, kreeg ik te horen. Ik, ouderwets? Jazeker, dit hier is volkomen normaal in deze tijd. You better get used to it! Daar stond ik dan ouderwets te wezen met mijn goede gedrag! Later heb ik erover nagedacht. Je kunt dus op verschillende manieren ouderwets zijn: door de popliedjes van The Passion als afgrijselijke riedeltjes te beschouwen (je hebt liever Bach) maar ook door Bourgondisch genietende Matthäus-gangers voor stijlloze figuren uit te maken (dan heb je liever helemaal geen Bach, als het zo moet). De vraag is of ouderwets zijn, in welke vorm dan ook, wel verstandig is. Niet als je je kinderen en kleinkinderen nog enigszins wilt volgen, in ieder geval. Maar evenmin als je deel wilt blijven uitmaken van het culturele leven van deze tijd. Blijven hangen aan het oude vertrouwde bakelieten telefoontoestel (zie hierboven) heeft weinig zin: de verbinding is verbroken. Maar ja, alle kaarten zetten op de nieuwste smart phone heeft net zo weinig zin, met dank aan Vodafone. Kortom: als ik volgend jaar een goede Goede Week wil hebben, moet ik 1) in de Passion-processie mee gaan lopen en de liedjes van tevoren uit mijn hoofd leren en 2) uitgenodigd zien te worden door een culturele instelling met verstand van penningen. Het kan, zegt The Secret. Christiane Berkvens-Stevelinck Predikant in de remonstrantse gemeenten Rotterdam en Breda jaargang 23 nr. 5 mei

14 overweging Twintigers, zwevende gelovigen? Het gebeurt me de laatste jaren steeds meer, dat vooral jonge mensen -twintigers- mij vertellen over hun overtuiging dat er een leven na dit leven is. In dat leven kijken onze geliefde gestorvenen vrolijk op ons neer en wachten ze tot wij ze komen vergezellen, ooit. Dat deze gesprekken zich vooral rond begrafenissen voordoen heeft een logica, omdat de angst voor de dood nog steeds een prominente plek inneemt in het emotionele leven van mensen. En die is van alle tijden. Ook de bijbel worstelt er mee. En de kerk in de eerste eeuwen dacht zich een comfortabele positie toe te eigenen door een plekje in die hemel te beloven aan alle brave (betalende) gelovigen. Daar pasten ze veel oude teksten op aan. Dat op dit moment de kerken steeds minder mensen aan zich weten te binden met dit argument, heeft als reden dat mensen voor hun hemel geen kerk meer nodig hebben. Ze creëren hun eigen hemel, hun eigen geloof, hun eigen god. En vooral de vrijzinnigen zijn de oorzaak van dit verschijnsel. Hun visie op eigen verantwoordelijkheid, individuele geloofsbelijdenis en het ontbreken van god als standaard opperwezen, emancipeerde de mens en veroverde langzaamaan vele (protestantse) kerken. Daardoor hebben steeds meer mensen die kerk niet meer nodig voor hun geloof. En nu staan we met deze erfenis te kijken naar allerlei bewegingen die schaamteloos de waarden van de kerk in hapklare brokken en in een modern jasje overnemen. Maar zijn zij werkelijk een alternatief of concurrent van de kerken? Zijn zij goedkoper en beter? Joep de Hart analyseert in zijn boek Zwevende Gelovigen veel van dit moderne geloven, van deze religieuze gevoelens. En hij trekt interessante conclusies: de alternatieve, new age-achtige spiritualiteit is geen alternatief. Want met een vertraging van tien jaar geldt voor die beweging hetzelfde als voor kerkelijk Nederland. De geïnteresseerden zijn vooral veertigers en vijftigers, jongeren zie je weinig op de parabeurzen. Hij schat deze groep in op 1 miljoen, tegenover ruim 4 miljoen kerkleden. Veel mensen zijn zwevende gelovigen geworden, van de ene groep naar de andere club, en landen nergens meer, binden zich niet meer aan een gemeenschap. De vraag blijft natuurlijk ook, of dit alternatieve geloven (holistisch, spiritueel, occult) niet altijd al heeft bestaan, ingebed in een kerkcultuur. Ik zie deze vermenging zeker ook in mijn huidige vrijzinnige en remonstrantse (jongeren)kring! Maar uit elk onderzoek weer, blijkt een diep menselijk verlangen, en dat is de wens om tot een diep inzicht te komen over wie ik ben en waartoe. Klaas Hendrikse schreef kortgeleden een nieuw boek, met als titel God bestaat niet en Jezus is zijn zoon. Hierin doet hij een mooie poging de bijbel terug te brengen tot een kern waar de belangen van kerk en machthebbers van afgepeld zijn. Zo blijft er een god en een Jezus over die we weer in ons hart kunnen sluiten. Een god en een Jezus die ons geen schuld aanpraten, maar ons de mogelijkheid geven onze schulden te vergeven waar dat hoort, hier onder ons, jij aan jou, ik aan jou. Je zou kunnen zeggen dat hij god en Jezus de mensen laat zijn die ons het zelfinzicht geven, zodat wij onze schuldenaren kunnen vergeven. Zo dicht brengt hij god en Jezus naar ons toe. Toch is het de taak van de creatieve denkers in deze wereld, christenen, holisten, engelen noem ik die creatieve denkers nu maar even, om eens echt anders te denken. Dat is denken, dat van ik naar een betere wereld gaat, dat van egocentrisch naar solidair denken gaat. Dat is creatief denken: anders denken, anderen een lichtend voorbeeld zijn, Licht der wereld zijn. Zwevende gelovige worden dus, niet gebonden aan een instituut, maar aan een doel. Engel worden dus. Dik Mook Jongerenpastor in gemeente Amsterdam Vrijburg De Glazen Engel van Herman Lamers Een engel is ook maar een mens. Die suggestie wekt Herman Lamers met De Glazen Engel. Hij ontwierp de eigentijdse versie van aartsengel Michaël in opdracht van de gemeente Zwolle. ( foto: Flickr/Akbar Sim. 14 adrem remonstrants maandblad

15 boekbespreking Waar blijft de C van het CDA? Dr. Eginhard Meijering, remonstrants predikant met emeritaat, van 1976 tot 2001 lector aan de Universiteit van Leiden, dook de politieke geschiedenis van confessionele partijen in. Dat resulteerde in een nieuw boek Hoe God verdween uit de Tweede Kamer. De ondergang van de christelijke politiek. Hij beschrijft daarin het proces van ontkerstening van het Nederlandse parlement. Dat proces is natuurlijk een afspiegeling van de deconfessionalisering van de maatschappij als geheel. Debatteren met de bijbel in de hand was gebruikelijk tot aan de jaren zestig van de vorige eeuw. God en openbaring waren eerder de norm dan de uitzondering. In alle belangrijke kwesties waarover de gemoederen hoog opliepen, van de spoorwegstaking in 1913 tot het toetreden van socialisten in de regering van 1939, van het gezantschap bij het Vaticaan in 1925 tot het Bisschoppelijk Mandement van 1954, van het ontbreken van de zegenbede in de troonrede in 1980 tot het aantreden van het Paarse kabinet in 1994: Meijering laat zien dat de bijbel steevast op tafel kwam en als leidraad gold voor veel parlementariërs. Maar daarna was dat afgelopen. Zo n vorm van christelijke politiek is bij het huidige CDA ver te zoeken, zo concludeert hij. De redactie stelde de auteur een aantal vragen. Wat is christelijke politiek? Is christelijke politiek mogelijk? Christelijke politiek in de traditionele zin van het woord is politiek die genormeerd is aan de bijbel, het is politiek waar een duidelijke geloofsovertuiging aan ten grondslag ligt. SGP en ChristenUnie bedrijven een dergelijke politiek, maar het CDA voldoet niet meer aan deze omschrijving van christelijke politiek die zij vroeger zelf hanteerde. Christelijke politiek heeft altijd ter discussie gestaan. Vrijzinnig predikant Roessingh, die lid was van de Tweede Kamer, meende dat christelijke politiek niet mogelijk was. Je kunt wel de ethiek van je naaste liefhebben voorstaan, zo meende hij, maar dat hoeft niet religieus te zijn. Hij noemde dat een ethisch christendom. Het CDA van nu schaar ik ook onder dit ethische christendom, maar dat staat ver af van christelijke politiek. Is christelijke politiek nog wenselijk? Dit boek is natuurlijk een historisch overzicht, maar ik zet daar persoonlijk wel vraagtekens bij. Confessionele partijen zijn oorspronkelijk opgericht als een soort bescherming van het recht op eigen scholen van de religieuze stromingen. Met de pacificatie van 1917 werd confessioneel en nietconfessioneel onderwijs gelijkgesteld. De confessionele partijen bleven echter bestaan als bescherming van de belangen van de eigen zuil. In hoeverre willen christenen in onze tijd nog dat hun belangen als christenen worden behartigd? Die behoefte is niet zo groot meer, denk ik. Voor het CDA geldt dat er geen kerkelijke achterban meer is, die om christelijke politiek vraagt. Ze zouden zich dus eigenlijk moeten opheffen. Wat is het belang van deze studie? Geen wereldschokkend nieuws, maar een illustratie van de ontkerkelijking in de politiek. Tot de jaren 60 van de vorige eeuw hadden christelijke partijen een meerderheid in de Kamer en vlogen de bijbelse argumenten over tafel. Voor het CDA geldt dat nu niet meer. Het boek stelt inderdaad de vraag naar het bestaansrecht van confessionele partijen. Hoe komt het dat het CDA bij voorkeur met rechts regeerde en alleen in uiterste noodzaak met links? De progressieve stroming in het CDA is nooit overheersend geweest. Vanaf 1918 bestond er evenredige vertegenwoordiging in de politiek. De bisschoppen riepen de KVP toen al op om met de protestanten te gaan regeren en niet met de socialisten. Die geloofden immers niet in het hiernamaals. Met het Mandement van 1954 werd die boodschap herhaald. Na de oorlog tot 1958 moest de verzorgingsstaat worden opgebouwd, daarvoor was samenwerking met de socialisten nodig. Van februari 2007 tot februari 2010 zaten PvdA en CDA samen in het kabinet Balkenende IV. Dat is het CDA niet goed bekomen, want bij de verkiezingen daarna leden zij een enorme nederlaag. Dr.Eginhard Meijering, Hoe God verdween uit de Tweede Kamer. De ondergang van de christelijke politiek. Uitgeverij Balans, Prijs 19,95. ISBN jaargang 23 nr. 5 mei

16 thema Twintigers en religie festival Vreemdland foto s: Catharina Schilder Redactielid Lilian Roos bezocht het Vreemdlandfestival op 31 maart in Amsterdam. De vele jonge bezoekers kwamen er in contact met jonge vluchtelingen. Zij ervoeren aan den lijve hoe het is om te vluchten, om je leven weer op te bouwen in een vreemd land. Het begon als studenten-intranet van het Harvard College in Nu is Facebook bij jong en oud uitgegroeid tot een digitale sociaalnetwerk-site. Kort door de bocht betekent Facebook dat je zichtbare vrienden, ook je digitale vrienden worden. Via een systeem ons-kent-ons, voeg je steeds meer vrienden toe, totdat je zowaar een enorm vriendenbestand hebt opgebouwd. Deze sociale media zijn de moderne vorm van verzuiling, zetten zich snel slim in voor breed geïnteresseerden en voor je het weet ben je gekoppeld aan allerlei groepen, bomvol nieuwe vrienden. Tot over de hele wereld reikt je netwerk, van toenmalig zandbakvriendje tot vriend die je nooit in levende lijve gezien hebt. Een vriend die meer vreemd dan vertrouwd met je is. Tot het moment dat je wordt uitgenodigd door een Facebook vriend om een evenement te bezoeken Omkering Verleg je grenzen, betreed de wereld van de vluchteling was de tekst op de uitnodiging om het Vreemdlandfestival in de protestantse Keizersgrachtskerk in Amsterdam te bezoeken. Als bezoeker ben jij de vreemde die het land betreedt, die het vluchten en het onderweg zijn ervaart om aan te komen in een vreemd en onbekend land. Het eendaagse festival brengt debat, muziek, theater en feest en er wordt actie gevoerd. Het festival wordt geopend met hier zingen vreemden zich tot vrienden, een regel uit het aanvangslied Op hoop van zegen. Normaliter start de zondagse dienst met dit lied, aldus de predikant van deze kerk. Dan volgt het ritueel om jezelf voor te stellen aan de vreemde buurman of buurvrouw die naast je zit in het decor. De vreemdeling wordt minder vreemd en het vertrouwde wordt minder vertrouwd. 16 adrem remonstrants maandblad

17 Hier zingen vreemden zich tot vrienden Met de voorstelling As I Left my Father s House van Bright O. Richards (winnaar van de Compassieprijs 2011) wordt het festival geopend. Hij voert het stuk op in een labyrint als decor. In het decor zit het publiek en wordt de muziek gemaakt. De stilte die hij laat vallen, wordt verbroken door Arabische woorden, die enkele minuten door de kerkzaal klinken. Afwisselend spreekt vervolgens een christen, een moslim en een jood. Iedere persoon met een eigen religie, cultuur en levenservaring. De christen wordt vertolkt door de maker van deze voorstelling. Een gevluchte Liberiaan die zeventien jaar geleden zijn land heeft verlaten voor de burgeroorlog. Zijn levensverhaal dat tot in Nederland reikt, wordt treffend door hem verwoord. De moslim beleeft zijn lijden niet alleen, of toch wel? In zijn verhaal verwijst hij vaak naar de beleving van zijn kinderen, die zwijgend naar de grond staren. De jood is een jongen zonder weet van zijn afkomst, totdat hij verneemt van zijn tweede moeder dat zijn eerste moeder ook niet zijn echte moeder was. De man die hij vader noemt, is ook niet zijn echte vader. De jood is in verwarring, graaft naar zijn verleden en ontmoet de waarheid. Vluchtelingen vertellen hun wereld met ieder een eigen culturele en religieuze achtergrond. Bidden Gebeden worden gesproken in de richting van de hemel, het geloof is belangrijk voor een vluchteling. De gesproken teksten van de christen, de moslim en de jood zijn geïnspireerd op de woorden en handelingen van de profeten uit de drie abrahamitische religies. Aan het eind van de voorstelling klinken zinnen als: Maak onze harten weer leeg, maak ons tot mensen die zich overgeven aan uw liefde. Bevrijd onze toekomst, leer mij zielenrust te vinden. Geleerd dat het leven beschermd moet worden, ze zit in mijn ziel, ze gaat voorbij aan succes en optimisme, ik blijf haar koesteren. Voordat de dj zijn plek inneemt onder de kansel, wordt het avondgebed ingeleid. Eerst vraagt men de deelnemers naar hun indrukken van dit festival: Omschrijf in één zin wat je het meest heeft getroffen tijdens het verblijf in Vreemdland. Ik schrijf op: mensen staan centraal, inspirerend, indrukwekkend, ontdaan, zoektocht naar de vreemde, triestheid en vreugde gaan hand in hand. En ook: waarom kunnen we niet gewoon voor elkaar zorgen, dan hoeven er geen vluchtelingen te zijn? Het gebed geeft ruimte aan verschillende vormen van geloof, specifiek wordt gevraagd naar het beleven van het geloof in Afrika versus Nederland. Dat zit zo. Grof gezegd, wonen Nederlanders een dienst bij en bidden vanaf papier. Afrikanen beleven de dienst en bidden vanuit hun hart. Men bidt niet alleen in moeilijke tijden, ook andere momenten kunnen worden neergelegd bij God, altijd. Het gebed is verweven met het alledaagse bestaan. Men moet de kracht en het vertrouwen hebben dat het betekenis heeft wat je bij God neerlegt. Zonder bestaansmiddelen houdt men toch geloof en hoop met de uitspraak I have eaten prayer. Het leven wordt niet geleid met bidden, maar het leven wordt biddend geleid. Een vluchteling bidt continue, er is altijd sterke hoop en geloof op de moeilijkste momenten in het leven. De geest kan niet worden gedood, hoewel de eenzaamheid zwaar valt. Er volgt een tijd dat er niet meer gebeden kan worden en alleen zingen nog helpt. Langzaam maar zeker brengt het zingen je dan weer terug naar het gebed. Beelden Erica Meijers, hoofdredacteur van de Helling, stelt de slotvraag op het Vreemdlandfestival: wanneer houd je op een mens te zijn en word je een vluchteling? Op het moment dat een ander een beeld maakt van wie jij bent, zegt iemand. Jouw identiteit wordt daarmee vastgesteld, en vormt zich daarmee tot een wegwerpidentiteit. Een beeld wordt je opgelegd en je wordt kapot gemaakt. Kan je dit beeld grijpen en omkeren? Een beeld doet tekort. Het is niet voor niets dat bijvoorbeeld in de islam geen beelden van God mogen worden gemaakt. Als jij denkt over hoe het beeld van een ander er uit ziet, dan is je beeld af, maar welke projectie geeft dit beeld nu werkelijk? De mens is een raadsel, een deel van zijn identiteit is niet te vatten in een beeld. Alleen als je het niet begrijpt, maak je een beeld. Het verbod op beelden voorkomt dat we er een absolute waarde aan toekennen. Mensen die vluchten uit hun land, omdat een beeld voor hen is gevormd en hen tot vreemdeling en uitgestotene heeft gemaakt, moeten in een nieuw land niet opnieuw een gestold beeld opgeplakt krijgen over hun identiteit. Tot slot dient ieder voor zich een bijzonder moment te ervaren in het gebed. Dit bijzondere moment maakt je tot een vreemdeling, omdat alleen jij over en voor dit moment een beeld kan vormen. Dan wordt het avondgebed afgesloten met de woorden: Geef ons het licht, laat ons bidden voor de Syriër en de Nederlandse regering. Laat Nederland niet verder vervreemden van zichzelf. Lilian Roos Redactielid AdRem jaargang 23 nr. 5 mei

18 thema Twintigers en religie Maak het nieuw! Wij voelen allemaal wel een beetje aan waarom het kerkelijk leven in Nederland aan teloorgang onderhevig is, maar Joep de Hart weet het precies. Als godsdienstsocioloog doet hij onderzoek naar religieuze ontwikkelingen en de positie van de kerken. Over religieuze ontwikkelingen en de positie van de kerken De missie van de godsdienstsocioloog is niet de validering of de verspreiding van Gods woord, maar hij geeft een analyse van wat dit doet met mensen als sociale wezens. Joep de Hart is als senior onderzoeker verbonden aan het Sociaal en Cultureel Planbureau en sinds eind vorig jaar als bijzonder hoogleraar Nieuwe en vernieuwende vormen van christelijke gemeenschap in hun betekenis voor de Nederlandse samenleving (vanwege de stichting Kerk en Wereld) aan de Protestantse Theologische Universiteit. Hij publiceerde een nieuw boek Maak het nieuw! Over de religieuze ontwikkelingen en de positie van de kerken. Michel Peters las zijn inaugurale rede, waarin het boek in verkorte vorm wordt weergegeven, en scharrelde eens wat gegevens bij elkaar. Drie ontwikkelingen Voor de afgelopen drie decennia signaleert De Hart drie belangrijke ontwikkelingen. In de eerste plaats de leegloop bij de grote kerken en de opvallende stabiliteit en zelfs groei bij een aantal kleinere, behoudende protestantse kerken en evangelische stromingen. In de tweede plaats de opkomst van migrantenreligies (de islam en gemeenschappen van christenmigranten). Het aantal christenmigranten wordt geschat op tussen de en 1 miljoen gelovigen! In de derde plaats de verspreiding van sterk individueel gekleurde religieuze en spirituele interesses onder de bevolking. Het aantal leden van de rooms-katholieke kerk of de protestantse kerk in Nederland daalde sinds 1970 met een kwart. Een aantal orthodoxe en bevindelijk protestantse kerken wist zijn ledenbestand min of meer op peil te houden, voornamelijk via een geboorteoverschot. In dezelfde periode kenden de pinkstergemeenten en evangelische broedergemeenten een opvallende aanwas van leden. De nieuwe leden komen doorgaans uit andere protestantse richtingen, zeg maar een circulation of the saints. Van een keerpunt in het ontkerkelijkingproces is geen sprake, de groei is bij lange na niet voldoende om de leegloop bij de twee grootste kerkgenootschappen te compenseren. Religieuze gedaanteverandering Er is een nieuwe visie op religie aan het ontstaan onder de Nederlanders. Een belangrijk element van die nieuwe visie is dat je waarheid innerlijk moet ervaren. Religie wordt meer als persoonlijke spiritualiteit beleefd dan als kerkelijkheid. De Haar noemt dat een spirituele revolutie. Zij wordt gezien als iets wat voortdurend verandert tijdens je leven. En als iets wat zelfwerkzaamheid vereist: je zal haar zelf bijeen moeten zoeken uit allerlei tradities en stromingen. Aan oude begrippen (bidden, een leven na de dood, rituelen) wordt een nieuwe betekenis gegeven, die niet perse aan het christendom wordt ontleend. Kortom, de nieuwe visie op religie is dynamisch en open, persoonlijk getint en actief, niet institutioneel en pragmatisch. Maatschappelijke gevolgen Regelmatige kerkgangers zijn actiever in het levensbeschouwelijke, maar ook in het gewone vrijwilligerswerk. Zij verlenen vaker informele hulp en behoren tot de meest gulle en regelmatige schenkers aan goede doelen. De ontkerkelijking werkt negatief uit op deze vormen van maatschappelijke inzet. Of de alternatieve spiritualiteit hiervoor compensatie kan bieden is twijfelachtig. Het gaat daar toch vooral om individuele groei en ontplooiing. Wat moeten de kerken ermee? Professor de Hart doet een aantal aanbevelingen voor een kerk die ernaar streeft zoveel mogelijk mensen aan te spreken. Daartoe behoren o.a.: Meer aandacht voor de omgeving waarin men functioneert. Het doorbreken van het grijze en traditionele imago dat de kerken vooral in de ogen van veel jongeren hebben. Het ontwikkelen van meer individuele trajecten en meer diversiteit in het aanbod, met oog voor het belang van verschil in levensfasen en leefstijlen. Het durven experimenteren met nieuwe vormen en het leren van succesvolle initiatieven (zoals de virtuele kerk, Thomasdiensten e.d.). 18 adrem remonstrants maandblad

19 advertentie TE HUUR SENIOREN APPARTEMENTEN MET EEN VRIJZINNIG RELIGIEUZE UITSTRALING WAAR IEDEREEN WELKOM IS! De Timanshof te Bennekom De Roosebrink te Wageningen De Aleidahof te Bennekom De Timanshof In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer, iedereen is er welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads- respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer. Voorzieningen De appartementen zijn aangesloten op een alarm - systeem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek/ vergaderruimte. De bewoners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies. De Roosebrink Huurprijs De huurprijs varieert van 431, euro tot 730, euro. De servicekosten variëren van 72, euro tot 193, euro. Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met Mw. L. Kik of Mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtiging. De Aleidahof Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe Hof van Sint Pieter 27, 6721 TN Bennekom Telefoon: Internet: info@vrssh-zuidveluwe.nl jaargang 23 nr. 5 mei

20 het gezicht van... Gerard Wijland Een handgemaakt zilveren vorkje bij de cake. Natuurlijk, dat past bij een zilversmid. Gerard Wijland (79) is al 45 jaar collectant in gemeente Schoonhoven. Reden voor de redactie om eens langs riviertje De Vlist te kronkelen voor een gesprek. Over het collectant zijn is niet zo veel te melden, zegt hij. Maar en passant vertellen hij en zijn vrouw Joke interessante verhalen over zijn werkzame leven en over de historie van de remonstrantse gemeenschap daar. Zilver Na de lagere school in Rotterdam heb ik daar nog een jaar de ambachtsschool gevolgd. Op mijn veertiende ben ik verhuisd naar Schoonhoven, waar ik bij zilversmid Krins ben gaan werken. Daarnaast ging ik nog vier avonden per week naar de vakschool voor onderwijs in rekenen en tekenen. Vijfentwintig jaar heb ik daar in loondienst gewerkt. Toen ben ik voor mezelf begonnen in Schoonhoven. Sindsdien heb ik een heel ander leven gekregen, ik heb me verder ontwikkeld want ik moest gaan boekhouden, examens doen en mensen van hoog tot laag te woord staan. En ik kreeg ineens waardering voor mijn werk. Minister Hans van den Broek liet bestellingen voor relatiegeschenken bij mij doen en geregeld heb ik voorwerpen naar eurocommissaris Hans Andriessen gebracht in Brussel. Tien jaar geleden ben ik met smeden opgehouden, mijn schouder is versleten van het hameren en zagen. Ik kan niet eens meer zonder pijn de stok van de collectezak vasthouden. Tijd dus om ook daar nu mee te stoppen. Remonstrants leven Joke en ik zijn 53 jaar getrouwd. Zij kwam uit Gouda en ik uit Rotterdam. We hebben elkaar ontmoet bij de wekelijkse bijeenkomsten van de VCJC. Joke komt uit een remonstrants nest, met een opa die koster was in Gouda. Ons huwelijk is bevestigd door ds Van Lent. Vijfendertig jaar lang was de gemeente in Schoonhoven niet erg bloeiend, nog een handvol mensen hield de kerk overeind. Rond 1970 had ik zo n vijftien jongeren gevonden die bij de kerk betrokken wilden zijn, maar de groep viel uiteen omdat de kerkenraad onvoldoende steun gaf. Dat vind ik nog steeds jammer. De grote omslag kwam tien-twaalf jaar geleden. Toen kwam er een groep jongeren en mensen van buiten bij ons kerken (bijvoorbeeld Marieke Paarlberg) die de gemeenschap tot bloei hebben gebracht. Samen met predikant Roos Ritmeester had hun inzet een enorme wervende kracht, zodat we nu achtentachtig leden en vrienden hebben. Met Pinksteren vorig jaar zijn er nog negen mensen bevestigd. Er is een dameskoor opgericht en er worden lezingen en concerten in de kerk gehouden. In de keek op de preek drinken we koffie en cake na de dienst en bespreken dan de preek. En dan hebben we de engelenbak natuurlijk. Daarin zitten papiertjes met namen. Wie mee doet trekt een naam van zijn engel en met die persoon of dat stel trek je dan een jaar lang intensiever op (dagtochtjes, uit eten, concerten). Waarom we bij de remonstranten zitten? We zijn tegen de orthodoxie. Wij geloven dat wij zelf verantwoording moeten afleggen, zelf moeten blijven nadenken. En omdat we gehecht zijn aan ons kerkgebouw, voegt Joke toe. Ik kom er al sinds mijn achtste, dat gebouw is als een wollen deken. Pensioen Nu ben ik met mijn postzegels bezig, help ik in huis en ga ik dammen. We wandelen en fietsen veel en maken reisjes binnen en buiten Nederland. Maar vooral ben ik gaan lezen en schrijven. Vorig jaar heb ik een bundel met 322 limericks uitgegeven. En we genieten van onze twee dochters en onze vijf kleinkinderen. Een jonge atlete uit Schinnen bidt steeds voor de strijd gaat beginnen. Maar eentje uit Mook deed dat dus toen ook. Wie zal van hen beiden nu winnen? Michel Peters Coördinator communicatie bij de remonstranten 20 adrem remonstrants maandblad