tstilstaan dstilstaan Zwolle 75 jaar Kranenburg

Transcriptie

1 dstilstaan Zwolle 75 jaar Kranenburg 1

2 Deze brochure is gemaakt bij het 75-jarig bestaan van begraafplaats Kranenburg in Zwolle. Al vanaf het begin, in 1933, was het de bedoeling om van Kranenburg, behalve begraafplaats, ook een park te maken. Een park met mooie natuur, waarin het fijn is om te zijn. Te wandelen, te zitten, na te denken, vogels, bloemen en mooie bomen te kijken, tot rust te komen. 2

3 De geschiedenis van Kranenburg Bij deze brochure zijn ook twee wandelroutes gemaakt. Eentje voert langs verschillende bijzondere plaatsen en monumenten op de begraafplaats. De tweede wandelroute, speciaal voor de groenliefhebber, laat u de mooie flora en fauna van Kranenburg zien. Deze wandelroutes zijn te verkrijgen op het Stadskantoor, op het Informatiecentrum van de gemeente Zwolle, bij de beheerder van de begraafplaats en via internet. Van buitenplaats tot begraafplaats In 1926 kocht de gemeente Zwolle de voormalige havezate Craanenburg, één van de grootste achttiende eeuwse buitenplaatsen van Overijssel. Craanenburg lag aan de noordoostzijde van Zwolle. Aan het begin van de twintigste eeuw raakte de algemene begraafplaats Meppelerstraatweg vol. Deze begraafplaats was in 1824 aangelegd buiten de vestingwerken van Zwolle, aan de uitvalsweg richting Meppel. Het was niet mogelijk om de begraafplaats uit te breiden of om meer begraafplekken te maken binnen de bestaande begraafplaats. Daarom zocht de gemeente naar een nieuwe locatie. Die vond de gemeente in havezate Craanenburg. Mooi park Kranenburg zou behalve enkel begraafplaats en een plek om dierbaren te herdenken, ook een park worden. Zwollenaren konden daar dan op zon- en feestdagen naartoe gaan om te wandelen. Naast het park Het Engelse Werk, aan de zuidwestzijde van de stad, wilde de gemeente ook graag een park aan de andere kant van de stad. In 1928 schreef de gemeente Zwolle een prijsvraag uit: wie ontwerpt op deze buitenplaats het mooiste gravenpark. Het uitschrijven van prijsvragen was in die tijd voor dit soort projecten niet ongebruikelijk. Aan de ene kant gaf het de opdrachtgever - in dit geval de gemeente - de mogelijkheid om voor relatief weinig geld in het bezit te komen van verschillende ontwerpen om uit te kiezen. Tegelijk bood het landschaps- en tuinarchitecten de mogelijkheid om te laten zien wat zij in huis hadden. Het winnende landschapsarchitectenbureau was H. Copijn & Zoon. Hun ontwerp ging uit van de bestaande structuren van de buitenplaats. Copijn voegde aan de al bestaande paden twee ellipsvormige padenstelsels toe, waarlangs de graven in een parkachtig geheel zouden komen te liggen. Copijn heeft in het ontwerp elementen uit verschillende stijlperioden gecombineerd. Zo gebruikte hij onder andere de Hollandse landschapsstijl die in de negentiende eeuw populair was. Copijn ontwierp een grote vijver bij de ingang. Werklozen hebben deze vijver met de schop gegraven, in het kader van de werkverschaffing tijdens de crisisjaren van de jaren dertig. De grote vijver is niet diep, ongeveer 1,20 meter. Het ontwerp van Copijn is in fasen uitgevoerd. Eerst kwam de entree met de vijver erachter en het gedeelte van de begraafplaats wat nu het Parkgedeelte heet. De eerste begrafenis was in Het Bosgedeelte, het Hagenparkgedeelte en de Parnassusberg zijn uitbreidingen van latere datum. 3

4 Het Parkgedeelte Klassensysteem op Kranenburg: hoe rijker, hoe groter Mensen kregen vroeger een graf dat paste bij hun maatschappelijke klasse. Bij de aanleg van de begraafplaats werd daar ook rekening mee gehouden. In het Parkgedeelte van Kranenburg kunt u die klassen terugzien. Er waren zes klassen: een hoofdklasse en de klassen 1 tot en met 5. Aan de afmetingen van het graf en de grootte van het gedenkteken kon je die klassen herkennen. Hoe rijker mensen waren geweest, hoe groter het graf en het gedenkteken op het graf. De rijkste mensen lagen in de hoofd- en eerste klasse, iets minder rijke in de tweede en zo verder. Elke klasse had een eigen tarief. De armere mensen werden in de vierde klasse begraven. En mensen die niets konden betalen, kregen een graf in de vijfde klasse. Dat waren de zogenaamde algemene graven. Dat betekende dat in één graf mensen bij elkaar werden begraven die geen familie van elkaar waren. Op deze graven kwam meestal ook geen gedenkteken. In het westen van het land is deze manier van begraven tegenwoordig heel gewoon. In dit deel van het land, en ook op Kranenburg dus, kennen we dit bijna niet. De meeste graven die nu worden uitgegeven zijn huurgraven met een uitsluitend recht. Dat wil zeggen dat de rechthebbende, de huurder dus, bepaalt wie er in het graf begraven mogen worden. Behalve voor de armste mensen gebruikten ze de algemene graven ook voor levenloos geboren kindjes of jonge kinderen. Honderden kinderen werden op deze manier op Kranenburg anoniem, zonder grafsteen, begraven, zoals gebruikelijk was tot in de loop van de jaren zeventig. Voor hen, én voor alle andere kinderen die op Kranenburg zijn begraven, is in het jubileumjaar 2008 een monument geplaatst bij de vijver in het Hagenparkgedeelte. In de loop der jaren verdween langzaam maar zeker de klassenmaatschappij. Toen de gemeente in 1978 het Bosgedeelte van de begraafplaats in gebruik nam, is het klassensysteem dan ook formeel afgeschaft. Het klassenstelsel is en blijft alleen wel herkenbaar in het Parkgedeelte. Dat komt door de bestaande structuur en de aanduiding van de verschillende rijen. Het woord klasse is vervangen door rij. Het is de bedoeling van de gemeente om het Parkgedeelte in die oude, oorspronkelijke sfeer te houden. Toen het klassensysteem werd opgeheven zijn de tarieven voor de hele begraafplaats gelijkgetrokken. Dit is een voorbeeldsteen uit de eerste klasse. Voorbeeld van de stenen uit de tweede klasse. Stenen uit de vierde klasse. 4 De aula is even oud als de begraafplaats, maar is wel een aantal keren verbouwd. Vroeger zaten er open erkers aan de aula. Die zijn later verbouwd tot toilet en garderoberuimte.

5 5

6 Uitbreidingen In 1978 kwam de eerste uitbreiding van Kranenburg: het Bosgedeelte. In het begin konden mensen kiezen voor twee categorieën graven. Bij een eerste categorie mocht de steen iets groter zijn dan bij een tweede categorie. Een graf uit de eerste categorie was dan ook duurder dan die uit de tweede. Oude bomen In de tijd dat het landgoed Kranenburg, dat is gebouwd rond 1375 en is afgebroken in 1844, nog in gebruik was, werd het hout uit het bos gebruikt voor palen, bouwmateriaal, brandhout en dergelijke; het zogenaamde geriefhout. Elke tien jaar ongeveer werden de takken bij de grond afgezaagd waardoor hakhout ontstond. De bomen die nu in het bos staan zijn daarom zo n honderd jaar oud, maar de boomstronken met hun wortels veel ouder; tussen de tweehonderd en driehonderd jaar. De beuken aan de beukenlaan, een laan die nog goed zichtbaar is, zijn ongeveer tweehonderd jaar oud. Het Hagenparkgedeelte Het Hagenparkgedeelte vormde de tweede uitbreiding van de begraafplaats Kranenburg. Dit deel is in 1992 in gebruik genomen. De naam Hagenpark is afgeleid van de hier geplante hagen. De hoge strakke hagen hebben rode bladeren, de golvende hagen hebben groene bladeren. De medewerkers van de begraafplaats snoeien ze elk jaar. Dat is heel specialistisch werk. De grote eikenbomen die in dit gedeelte staan, zijn nog een overblijfsel van het landgoed Kranenburg. De grootste is de Quercus Robur, oftewel Zomereik. Deze boom is maar liefst 350 jaar oud. De vijver van het Hagenpark In het Hagenparkgedeelte is een vijver aangelegd in de vorm van een gestileerde lelie. De bron van de vijver symboliseert de oorsprong van het leven. Het water stroomt weg zoals ook het leven geleefd wordt. Het verval in de vijver staat symbool voor het leven dat niet altijd even vlak/vlekkeloos verloopt. Staand bij de bron kun je het eind van de vijver niet zien. Net zoals het leven zelf bij het begin daarvan, bij de geboorte, ook niet te overzien is. De Parnassusberg Elk landgoed had vroeger een verhoogd uitkijkpunt om over het landgoed heen te kijken. Dit element wilde de gemeente terugbrengen op Kranenburg. Daarom is de Parnassusberg gemaakt. De Parnassusberg is vernoemd naar de Griekse berg Parnassus, een symbolische woonplaats van dichters. Dit gedeelte is in 2003 in gebruik genomen. De Parnassusberg is een cirkelvormige heuvel, opgebouwd uit twee terrassen, omgeven door hagen. De cirkelvorm van de berg staat symbool voor het allesomvattende. De eerste uitbreiding van Kranenburg stamt uit 1978, het Bosgedeelte. Het uitkijkpunt op de Parnassusberg. Lommerrijk Bosgedeelte 6

7 Monumenten Het Zandhovemonument: eerbetoon aan gerepatrieerde Nederlandse en Indische ouderen uit Oost-Nederlands-Indië die de laatste dagen van hun leven doorgebracht hebben in verpleeghuis Zandhove. De gedenksteen bij de begraafplaats van de Broerenkerk. In 1990 zijn hier de resten herbegraven van mensen die daarvoor een laatste rustplaats hadden in de Zwolse Broerenkerk. Algemeen herdenkingsmonument In het Bosgedeelte is in 2008 een algemeen herdenkingsmonument geplaatst. Deze gedenkplek is speciaal bedoeld voor nabestaanden van mensen die geen graf in Zwolle hebben, maar die toch hun dierbaren op een plek willen herdenken. De plaatselijke uitvaartverzorgers en het Uitvaartcentrum hebben dit monument aangeboden aan begraafplaats Kranenburg. Kindermonument Ter nagedachtenis aan alle kinderen die ooit - vroeger veelal anoniem - begraven zijn op de begraafplaats Kranenburg is in 2008 een gedenkteken opgericht. Dit gedenkteken is een glazen plaat met daarop een kort fragment van een gedicht gemaakt door de Zwolse stadsdichter Lenze L. Bouwers: leg je bosje bloemen neer - hoor, til de stilte - je bent alleen weer samen De gebruikte symbolen erop zijn symbolen die voorkomen op kindergraven van Kranenburg. Zandhovemonument Het Zandhovemonument is in maart 2002 op Kranenburg neergezet, als herinnering en eerbetoon aan gerepatrieerde Nederlandse en Indische ouderen uit Oost-Nederlands-Indië die de laatste dagen van hun leven doorgebracht hebben in verpleeghuis Zandhove. Eind jaren vijftig richtte de gemeente op verzoek van de rijksoverheid Zandhove in voor mensen die vaak generaties lang in voormalig Nederlands-Indië gewoond hadden. Sommigen van hen hadden familie die ook naar Nederland kwam, anderen hadden in Nederland geen familie. Zandhove nam onder andere daarom bij overlijden de begrafenis en zorg voor de graven voor haar rekening. Zo n driehonderd overledenen zijn zoveel mogelijk in één grafveld begraven. Het waren algemene graven, waar Zandhove de eigenaar van was. Daarom was het mogelijk dat in één graf verschillende mensen werden begraven die geen familie van elkaar waren. De laatste begrafenis was in In 2001 heeft Zandhove de grafrechten van deze graven aan de gemeente overgedragen. Om deze mensen niet te vergeten, is er een grafkelder gemaakt waar de overledenen na het verstrijken van de wettelijke grafrustduur zijn herbegraven. Bij deze kelder is een speciaal monument geplaatst. Het dak van het monument is gemaakt van metalen palmbladeren. Gedenksteen Broerenkerk In 1990 zijn op Kranenburg de resten herbegraven van mensen die daarvoor een laatste rustplaats hadden in de Zwolse Broerenkerk, een kerk in het centrum van Zwolle gebouwd in de vijftiende eeuw. Voor de aanleg van vloerverwarming, bij de restauratie van deze kerk, moesten de bestaande zerkenvloer en een laag grond worden verwijderd. Dat werk zou de ondergrond verstoren en de skeletten die in de grond lagen ernstig beschadigen. Ook zou het verband tussen de graven en de bovenliggende zerken definitief verdwijnen. In totaal zijn van 529 individuen skeletten of delen van skeletten geborgen, die zich geheel of gedeeltelijk in anatomisch verband bevonden. Daarnaast zijn van meer dan 500 individuen resten opgegraven. Het ging in deze laatste groep van 500 om eerder geruimde graven. 7

8 Kranenburg en de Tweede Wereldoorlog In de Tweede Wereldoorlog is de kwekerij naast de begraafplaats gebruikt voor onderduikers. Zij sliepen daar en soms ook buiten in de erkers van de aula van de begraafplaats. Ook een grafkelder op de begraafplaats Bergklooster, die naast Kranenburg ligt, is als slaapplaats gebruikt. Een bewoner van de kwekerij destijds, vertelde dat de meeste Duitsers nogal bijgelovig waren en zeker s avonds en s nachts de begraafplaats meden. Daarbij kwam dat Kranenburg toen, meer dan nu, verscholen lag in het bos. Ook zijn op de begraafplaats geweren verstopt van militairen die bij de Nederlandse overgave bij de Vechtbrug waren gelegerd. Die geweren zijn nooit teruggevonden, ook niet door degene die ze daar heeft verstopt. In september 1944 zijn bij een razzia alle mannen meegenomen die op dat moment bij het gezin waren dat toen in het woonhuis bij de kwekerij woonde. Bij die inval vond de vijand twee Duitse uniformen, die in het huis waren verstopt. De bezetters dachten daarom dat de bewoners gedeserteerde Duitsers hadden geholpen. Dat was niet zo; verzetsmensen hadden de uniformen gestolen. Als strafmaatregel moesten alle mannen mee. Zij werden gevangen gezet en verhoord. De meeste van hen zijn later weer vrijgelaten. Een aantal is op de Grevenweg, vlakbij de begraafplaats, gefusilleerd. Een van hen was Anne Haan, die nog maar zeventien was. Zijn vader was een onderwijzer die ook verzetswerk deed. De heer Metz senior, toen bewoner van het huis op de kwekerij, had Anne s vader aangeboden om Anne op te vangen op de begraafplaats, omdat dat veel veiliger zou zijn dan de stad Herbegrafenis Na de oorlog zijn zoveel mogelijk gefusilleerde verzetshelden, en ook Anne Haan, herbegraven op Kranenburg. Tot dan toe lagen deze oorlogsslachtoffers op verschillende plaatsen begraven. Vermoedelijk was deze herbegrafenis op 5 mei Het opgerichte comité Monument Gevallenen sloot op 27 april 1949 een overeenkomst met de gemeente Zwolle. Daarin spraken ze af dat deze 27 graven in stand blijven zolang de begraafplaats bestaat. Ook staat er in de overeenkomst dat het onderhoud ten laste komt van de gemeente en dat in de graven alleen de weduwe of ouders van de gefusilleerden bij hen mogen worden begraven. Geallieerde rijksgraven In het Parkgedeelte heeft de Oorlogsgravenstichting acht graven in eigendom, de zogenaamde geallieerde rijksgraven. Dit betekent dat de gronden echt in eigendom zijn van deze stichting. Er zijn omgekomen geallieerden begraven. In de nacht van 21 mei 1944 is een Britse bommenwerper van het type AVRO Lancaster met de registratie ME722, die deel uitmaakte van het 103e squadron van de Royal Air Force op een bombardementsmissie naar Duisburg, door Duits Luchtafweergeschut geraakt en nabij Zwolle De steen van Anne Haan, zoon van een verzetsman in de Tweede Wereldoorlog. Herbegrafenis gefusilleerde verzetshelden omstreeks 5 mei Geallieerde graven. 8

9 Nederlandse oorlogsgraven. Eind jaren 90 is deze Duitse speld gevonden bij werkzaamheden. neergestort. Van de zeven bemanningsleden kwamen er drie om, waaronder twee broers. Zij zijn op 22 mei 1944 op Kranenburg begraven. De drie zijn samen in een dubbel graf begraven, omdat het niet mogelijk was om precies te bepalen van wie welk stoffelijk overschot was. Bij de aanleg van de Twistvlietbrug in de Zwolse wijk Stadshagen, aan het begin van deze eeuw, bleken de resten van de Lancaster in de grond te liggen. In 2003 heeft de Koninklijke Luchtmacht het toestel geborgen. Toen zijn er ook nog stoffelijke resten gevonden van de drie omgekomen bemanningsleden. Deze zijn op 24 augustus 2006 met passend eerbetoon bijgezet in het graf. Hierbij waren mensen van de Oorlogsgravenstichting, Amerikaanse ambassade en een aalmoezenier aanwezig. Er was geen familie. De rijksgraven zien er nagenoeg allemaal hetzelfde uit. De Oorlogsgravenstichting heeft daarvoor gekozen om zo geen onderscheid tussen de rangen en standen van de oorlogsslachtoffers te maken. Aan de grafsteen is alleen de nationaliteit af te lezen. De gemeente voert in opdracht van de Oorlogsgravenstichting de plantkundige verzorging van rijksgraven uit. De stichting stelt ook eisen aan de beplanting en komt elk jaar de staat van onderhoud van de graven inspecteren. Duitse slachtoffers Tijdens de oorlog zijn er ook Duitse oorlogsslachtoffers begraven op begraafplaats Kranenburg. Deze Duitsers werden met militaire eer begraven en kregen een twee meter hoge houten plank op het graf waarin aan de bovenkant een Duitse onderscheiding Het IJzeren Kruis was uitgesneden. Na de oorlog zijn de Duitsers opgegraven. Zij werden herbegraven op de militaire begraafplaats te IJsselstein (Limburg). Bij werkzaamheden eind jaren negentig is nog een speld gevonden die de Duitsers droegen. De bemanning van de AVRO Lancaster die op 21 mei 1944 neerstortte bij Zwolle. 9

10 10 tstilstaan

11 Graven met cultuurhistorische waarde Isaäc Antonie van Roijen ( ) Kranenburg heeft graven met cultuurhistorische waarde. In de wandelroute langs bijzondere plekken en monumenten staat een uitgebreide beschrijving van deze graven. Graven van bekende Zwollenaren Helmig Jan van der Vegt ( ) was een Nederlands politicus. Hij is één van de twaalf oprichters van de SDAP (Sociaal Democratische Arbeiderspartij). Later is uit onder andere deze partij de PvdA ontstaan. Hendrik van der Vegte ( ) was Minister van Waterstaat in het kabinet De Geer I. Van der Vegte was lid van de Anti- Revolutionaire Partij. Ook was hij wethouder. Gerardus Horreüs de Haas ( ) was een hervormde predikant en voorzitter van de SDAP in Zwolle. Hij heeft zich ingezet voor de viering van 1 mei in Zwolle. Nog steeds vindt ieder jaar op de Dag van de Arbeid een korte plechtigheid plaats bij zijn graf. Isaäc Antonie van Roijen ( ) was burgemeester van Zwolle, Eerste Kamerlid en medeoprichter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Jean Charles Philip Eeftink Schattenkerk ( ) was chirurg in het Sophia-ziekenhuis (nu Isala klinieken) en oprichter van Medisch Contact. Hij kreeg landelijke bekendheid door zijn nauwe betrokkenheid bij het artsenverzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Helmig Jan van der Vegt ( ) Gerardus Horreüs de Haas ( ) 11

12 Zoeksysteem Bij de ingang van de begraafplaats staat een informatiezuil waarop bezoekers kunnen opzoeken wie waar begraven ligt. Via een aanraakscherm kunt u de locatie van alle graven opzoeken. Vervolgens kunt u een printje maken waarop de looproute is aangegeven naar het pad waar het graf zich bevindt. Planten en dieren Via het zoeksysteem in deze informatiezuil kunt u graven opzoeken en de route laten printen. Het gras- en maaibeheer van de gemeente Zwolle op Kranenburg richt zich al vanaf de zeventiger jaren op het in stand houden en vergroten van de ecologische waarden. Een voorbeeld daarvan zijn de graslandjes rondom de vijver bij de ingang van Kranenburg. Die worden maar één tot twee keer per jaar gemaaid. Daarna wordt het maaisel afgevoerd. Door deze vorm van beheer wordt de bodem steeds iets schraler. Daardoor krijgen minder gewone en soms zelfs zeldzame, plantensoorten een kans. Enkele van die zeldzame plantensoorten zijn: de Zwolse Anjer, de Rietorchis, het Grasklokje en de Voorjaarslathyrus. De hele begraafplaats beheert de gemeente Zwolle op een zo natuurlijk mogelijke manier; er wordt zo min mogelijk ingegrepen in het natuurlijke verloop. Daarnaast worden voor grafbeplanting zoveel mogelijk inheemse soorten gebruikt, oftewel planten die van nature op die plek voorkomen. Ook wordt er geen gebruik gemaakt van chemische bestrijdingsmiddelen. Bij de aanleg van de begraafplaats zijn wel uitheemse soorten geplant. Dat komt omdat het ecologisch beheer pas uit de jaren zeventig stamt van de vorige eeuw. De uitheemse soorten op Kranenburg hebben wel een grote dendrologische waarde. Vanwege het ecologisch beheer zijn er ook veel soorten dieren die de begraafplaats als leefgebied hebben gekozen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Ransuil, de Wielewaal, de Groene Specht, de Grote Bonte Specht, de Boomkruiper en Boomklever, en ook aan de eekhoorn die hier veel voorkomt. Zeldzame plantensoorten krijgen een kans op Kranenburg, zoals deze Kievitsbloem. 12 (rechts) De grote eik bij de vijver in het Hagenparkgedeelte door de seizoenen heen.

13 13

14 Heerlijk wandelen Je kunt op Kranenburg heerlijk wandelen. Veel mensen doen dat regelmatig. De begraafplaats is zo groot dat het heel goed mogelijk is om er een flinke wandeling te maken, zonder dat je twee keer hetzelfde pad loopt. Al wandelend is het vaak gemakkelijker om je gedachten op een rijtje te zetten of iets echt te overdenken. En als je niet alleen wandelt, maar met een dierbare kom je gemakkelijk tot een echt gesprek. De omgeving en de natuur zijn heel rustig en het feit dat het toch zichtbaar een begraafplaats is zetten zaken die je bezighouden in de juiste proportie. Ook de ligging nodigt de liefhebber uit voor een fikse wandeling rondom Kranenburg. Een heerlijke wandeling is het rondje begraafplaats Bergklooster, begraafplaats Kranenburg, stukje Kranenburgweg en dan de Bergkloosterweg. De beheerder van de begraafplaats heeft op Kranenburg twee wandelingen uitgezet. Eén langs de bijzondere objecten en één speciaal voor de groenliefhebber. Op pagina drie van deze brochure leest u hoe u aan deze wandelroutes kunt komen. Rondleidingen De beheerder organiseert rondleidingen voor groepen die daarvoor belangstelling hebben. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een kerkgenootschap, een gespreksgroep of deelnemers van een bepaalde opleiding. Daarbij is het begraven in principe de insteek. Een verklaarbaar belang van de rondleiding moet er daarom wel zijn. Laat je inspireren Bezoekers komen ook naar Kranenburg om vogels te kijken, te fotograferen, te tekenen of schilderen of om gedichten schrijven. De begraafplaats is voor veel mensen een inspirerende plaats. Kranenburg is nu ruim twintig hectare groot en heeft (medio 2008) zo n 6000 graven. 14 (rechts) Herdenkingsmonument Broerenkerk.

15 15

16 Islamitische graven In 1991 is bij de uitbreiding met het Hagenparkgedeelte ook een deel van de begraafplaats speciaal ingericht om mensen te kunnen begraven met een islamitische geloofsovertuiging, naar hun eigen wensen en gebruiken. Daar is plek voor 120 graven. Kranenburg was een van de eerste begraafplaatsen in Nederland waar zo n speciaal gedeelte kwam. Inmiddels kan er op circa 70 begraafplaatsen in Nederland op een islamitische manier worden begraven. Vooral moslims van de tweede en derde generatie willen in Nederland worden begraven. De eerste generatie kiest meestal voor het land van herkomst als laatste rustplaats, bijvoorbeeld in een familiegraf of in de geboorteplaats. Soms vanaf de tweede generatie, omdat die in Nederland geboren is, speelt dat minder. Maar meestal pas vanaf de derde generatie. Moslims hebben eigen gebruiken rondom de dood en begrafenissen. Bijvoorbeeld het waken bij een stervende en het afleggen en begraven van een dode zijn aan nauw omschreven rituelen gebonden. Die gebruiken verschillen wel weer onderling, afhankelijk van het land van herkomst van de moslim. Ook op begraafplaats Kranenburg zie je iets terug van die islamitische gebruiken. De graven op het islamitische gedeelte verschillen van die van de andere graven. Zo zijn bijvoorbeeld alle graven op Mekka gericht en worden de overledenen ook met het gezicht naar Mekka begraven. In de meeste graven ligt maar één persoon. Daarnaast zie je op nieuwe graven een heuveltje met overgebleven zand liggen. Dat komt omdat in de meeste moslimgraven een soort nis wordt gemaakt. Volgens het islamitisch geloof kunnen daar de twee engelen Munkar en Nakir plaatsnemen om de overledene te ondervragen. Islamitische groeperingen spreken in de moskee voor de overledenen een speciaal gebed uit na het avondgebed aan het begin en aan het eind van de ramadan - de islamitische vastentijd. Na dit avondgebed wordt vaak de begraafplaats bezocht om de overledenen bij het graf te gedenken. Moslims moeten volgens hun geloof hun overledenen zo snel mogelijk begraven. Het liefst binnen 24 uur. Volgens de Nederlandse Wet op de lijkbezorging mag er niet binnen 36 uur na overlijden begraven worden. Moslims in Nederland wachten meestal met begraven totdat er 36 uur verstreken is, maar het is mogelijk om ontheffing te vragen. Binnen niet al te lange tijd is het bestaande islamitische deel vol. Nu al kijkt de gemeente Zwolle naar de mogelijkheden voor een nieuw islamitisch gedeelte. Kranenburg was één van de eerste begraafplaatsen in Nederland waar mensen begraven kunnen worden met een islamitische geloofsovertuiging. 16

17 Omgaan met de dood In de 75 jaar dat deze begraafplaats bestaat zijn we heel anders tegen de dood en tegen begraven aan gaan kijken. En die verschillen zie je ook op begraafplaats Kranenburg terug. Het klassensysteem kun je nu nog steeds goed herkennen in het Parkgedeelte. Ook zie je op de begraafplaats elementen terug van de periode van na de Tweede Wereldoorlog tot eind jaren tachtig, toen Nederland een cultuur kende van het wat verstoppen van de dood. Door die taboesfeer rond dood en begraven, trad een hele duidelijke verzakelijking op. Begrafenissen werden vaak standaard uitgevoerd. Omdat er nauwelijks sprake was van een individuele invulling, zijn de grafstenen uit die periode vaak nagenoeg hetzelfde. De nieuwe graven op Kranenburg hebben een veel individueler karakter. Dat komt omdat de dood tegenwoordig meer bespreekbaar is. Steeds meer mensen denken tijdens hun leven al na over hoe zij hun uitvaart geregeld willen hebben en of zij begraven willen worden of gecremeerd. En waar zij dat dan willen. Tegenwoordig is het steeds meer mogelijk om op je eigen manier de uitvaart voor een dierbare te organiseren. Rouwverwerking In de rouwverwerking op de begraafplaats zie je ook een verschuiving. Vroeger zochten mensen vaak steun en troost in de kerk en in de geloofsbeleving. Door een veel kleinere binding met de kerk willen mensen in veel grotere mate bezig zijn met het graf zelf. Nabestaanden besteden tijd en zorg aan de aankleding ervan. Op de nieuwere gedeelten van Kranenburg zijn steeds meer mogelijkheden, waardoor het graf meer eigen wordt. Op Kranenburg zijn veel soorten en maten van grafbedekking mogelijk, maar niet alles kan op elke plek op de begraafplaats. Het gedeelte waarin het graf zich bevindt, bepaalt de mogelijkheden. Op de nieuwere gedeelten van Kranenburg zijn steeds meer mogelijkheden om het graf te bedekken zoals hierboven te zien is. 17

18 Ontwikkelingen Uitvaartdriehoek De gemeente Zwolle heeft in een zogeheten Masterplan Kranenburg vastgelegd dat de begraafplaats tot het midden van deze eeuw nog een aantal keren zal worden uitgebreid. Met de nieuwe uitbreiding zijn er vanaf 2009 ook wandgraven op Kranenburg. De begraafplaats Bergklooster krijgt ook een nieuw gedeelte. Met de komst van het nieuwe uitvaartcentrum is de uitvaartdriehoek Kranenburg - Bergklooster - Crematorium Kranenburg op deze locatie flink uitgebreid waardoor er veel mogelijk is voor het uitvoeren van individuele uitvaartwensen. Zuinig op geschiedenis Het doel van de gemeente Zwolle is dat alle burgers zoveel mogelijk volgens hun eigen wensen worden begraven. Tegelijk is de gemeente ook heel zuinig op haar geschiedenis. En dus ook op de geschiedenis van Kranenburg. Sinds een paar jaar heeft de gemeente Zwolle daarom de Belanghebbendenraad Kranenburg. Dat is een groep burgers die het gemeentebestuur gevraagd en ongevraagd adviseert over zaken die spelen op en rondom de begraafplaats Kranenburg. De tijdelijke commissie Cultuurhistorisch waardevolle graven heeft in 2007 op Kranenburg een aantal graven aangewezen die belangrijk zijn om voor de toekomst te bewaren. De gemeente zal aan dat behoud zeker medewerking verlenen. De gemeente probeert zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de wensen en behoeften van de burgers. Aan de ene kant zien we de ontwikkeling dat nabestaanden veel waarde hechten aan een persoonlijke uitvaart en een graf dat zich onderscheidt. Uitvaarten worden ook luxer. Aan de andere kant wordt de gemeente ook steeds vaker geconfronteerd met het overlijden van één van haar burgers waarvoor niemand bereid is de opdracht en dus de kosten voor een uitvaart op zich te nemen. Samen maken we de Stad Met het collegeprogramma Samen maken we de stad wil het gemeentebestuur van Zwolle de krachten bundelen met burgers, organisaties en bedrijven in de stad. Samen steeds verder werken aan een mooiere stad. Kranenburg is onderdeel van die stad. De gemeente kan en wil het niet alleen. Daar zijn anderen bij nodig. Burgers van Zwolle. U dus. 18

19 19

20 Colofon Uitgave: gemeente Zwolle Tekst: afdeling Burgerzaken gemeente Zwolle Medewerkers begraafplaatsen gemeente Zwolle Tekst- en eindredactie: Astrid ter Borgh Foto s: Marco van Dalfsen, Marion Olthof Vormgeving: Repro gemeente Zwolle Druk: PlantijnCasparie Openingstijden Kranenburg is dagelijks geopend van zonsopgang tot zonsondergang. Op de begraafplaats zijn geen voertuigen toegestaan. Een rolstoel is beschikbaar. Die kunt u vinden in de fietsenstalling buiten het hek van de begraafplaats. Vragen over Kranenburg of over begraven? U kunt uw vragen stellen via de website van de gemeente Zwolle, U kunt ook bellen met telefoonnummer (038) (afdeling Burgerzaken) of met de begraafplaats zelf, telefoon (038) Gemeente Zwolle Postbus GA Zwolle telefoon (038) postbus@zwolle.nl uitgave