MEDICATIE BIJ ASTMA EN COPD: DE BOMEN EN HET BOS...
|
|
- Vincent Verbeek
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 MEDICATIE BIJ ASTMA EN COPD: DE BOMEN EN HET BOS... Marionne van Hardeveld M ANP longziekten 16 november 2015
2 Astma en COPD en ACOS Richtlijnen : GINA en GOLD De bomen en het bos Medicatie Casuïstiek ( 2x2) Exacerbatie/ longaanval behandeling Nieuwe middelen Vragen?
3 Astma Aandoening met een chronische ontsteking aan de luchtwegen. Deze chronische ontsteking is geassocieerd met hyperreactiviteit leidend tot recidiverende perioden van wheezing, dyspnoe, druk op de borst en hoesten vooral s nachts of in de ochtend. Deze perioden kunnen gepaard gaan met wisselende luchtwegobstructie: vaak reversibel spontaan of met medicatie. GINA 2015
4
5 COPD COPD is een chronische progressieve aandoening, die wordt gekarakteriseerd door een luchtwegobstructie die niet volledig reversibel is. Deze obstructie is geassocieerd met een abnormale inflammatoire reactie van de longen op schadelijke partikels en gassen, met name als gevolg van roken. GOLD 2015
6 Risk Factors for COPD Genes Infections Socio-economic status 2014 Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease
7
8 ACOS astma/copd overlap syndroom
9 Richtlijnen GINA The Global Initiative for Asthma (2015) GOLD Global Strategy for Diagnosis, Management and Prevention of COPD(2014)
10
11 COPD GOLD criteria Ernst van de obstructie Dat is dus niet hetzelfde als de ernst van de ziekte! In geval van FEV1/FVC < 70%: GOLD 1: Licht FEV1 > 80% predicted GOLD 2: Matig 50% < FEV1 < 80% predicted GOLD 3: Ernstig 30% < FEV1 < 50% predicted GOLD 4: Zeer ernstig FEV1 < 30% predicted
12 Classificatie van COPD vlgs GOLD Voor ernstclassificatie, kies de hoogste categorie van FEV 1 en exacerbaties Patient Kenmerken spirometrie Aantal exacerbaties MRC CAT A B C D Laag risico weinig symptomen Laag risico veel symptomen Hoog risico weinig symptomen Hoogrisico veel symptomen GOLD < 1 GOLD > 2 1 GOLD 3-4 > < 1 GOLD 3-4 > 2 > 2 1
13 De FEV1 wordt minder belangrijk Meer aandacht voor exacerbaties Meer aandacht voor klachten en ziektelast Meer aandacht voor comorbiditeit Geen grote veranderingen in het medicatiealgoritme
14 Behandeldoelen COPD Beperken van (benauwdheids)klachten Verbeteren van het inspanningsvermogen Verbeteren van de ziektegerelateerde kwaliteit van leven Verlagen van toekomstige ziektelast: normaliseren van de achteruitgang van de longfunctie voorkomen van exacerbaties uitstellen of voorkomen van invaliditeit, arbeidsongeschiktheid en mortaliteit Bron: NHG-Standaard COPD 2015/GOLD 2015
15 Stoppen met roken Bewegen: sportschool of fysiotherapie Behandeling co-morbiditeit Begeleiding psychosociale problematiek Ontwikkelen ziekte-inzicht/ zelfmanagement
16 Luchtwegverwijders Salbutamol (1968) Ipratropium ( 1973) Ontstekingsremmers Beclomethasone (1972) Predniso(lo)n (1955) Nadien een eindeloze rij van variaties en combinaties
17
18 Luchtwegverwijders = β2- agonisten - kortwerkend (SABA) Short-acting beta- agonists - Langwerkend (LABA) Long-acting beta- agonists Anticholinergica (LAMA) Long-acting muscarineantagonist Inhalatie corticosteroïden (ICS) Combinaties
19 Beschikbare geneesmiddelgroepen excl. exacerbatiebehandeling en recente introducties Groep Stofnaam Merknaam Kortwerkende β 2 -agonisten (SABA) Kortwerkende anticholinergica (SAMA) Combinatiepreparaten luchtwegverwijders (SABA/SAMA) Langwerkende β 2 -agonisten (LABA) Langwerkende anticholinergica (LAMA) Inhalatiecorticosteroïden (ICS) Combinatiepreparaten (ICS/LABA) Salbutamol Terbutaline Ventolin, merkloos Bricanyl Ipratropium Atrovent, merkloos Fenoterol/ipratropium Salbutamol/ipratropium Formoterol Indacaterol Salmeterol Berodual Combivent Tiotropium Spiriva Beclometason Budesonide Ciclesonide Fluticason Beclometason/formoterol Budesonide/formoterol Fluticason/formoterol Fluticason/salmeterol Oxis, Foradil, Atimos, merkloos Onbrez Serevent Qvar, merkloos Pulmicort, merkloos Alvesco Flixotide Foster Symbicort Flutiform Seretide, merkloos Bron:
20 Introducties vanaf 2013 Groep Stofnaam Merknaam Toedieningsvorm Langwerkende β 2 - agonisten (LABA) Olodaterol Vilanterol Striverdi alleen in combinatie Respimat, soft mist aerosol Langwerkende anticholinergica (LAMA) Aclidinium Glycopyrronium Umeclidinium Eklira Seebri Incruse Genuair, multidose DPI* Breezhaler, single dose DPI Ellipta, multidose DPI ICS/LABA combinaties Budesonide/formoterol Fluticason/vilanterol DuoResp Relvar Spiromax, multidose DPI Ellipta, multidose DPI Duale luchtwegverwijders (LABA/LAMA) Formoterol/aclidinium Indacaterol/glycopyrronium Vilanterol/umeclidinium Duaklir Ultibro Anoro Genuair, multidose DPI Breezhaler, single dose DPI Ellipta, multidose DPI *) DPI = droog poeder inhalator Bron:
21 Verbetering: Symptomen Inspanningstolerantie Luchtwegobstructie
22 Bonchodilatatie : β2- agonisten Binding β2- agonisten (LABA/SABA) aan receptor Stijging intracellulair camp door Relaxatie glad spierweefsel
23 anticholinergicum; (LAMA) werkzaam op muscarinereceptoren (M1-M3) in het motorisch zenuwstelsel M1en M3:bronchoconstrictie M2 beschermt tegen vernauwing: binding ongewenst
24 Anticholinergica, o.a.: Β2- agonisten, o.a.: Droge mond Hoofdpijn Tachycardiën Candidiasis Tremoren Reflex-tachycardiën Hoofdpijn Hypokaliëmie
25 Werking Niet exact bekend verminderen de gevoeligheid van weefselreceptoren voor ontstekings- en bronchusvernauwende mediatoren hebben stabiliserende invloed op slijmvliezen, vaatwanden en celmembranen. Bijwerkingen, o.a.: dysfonie (heesheid en keelpijn) door lokale myopathie van de musculatuur van de glottis bij circa 5% van de patiënten tot orale candidiasis Bij overdosering bijnierschorsinsufficiënti e
26 COPD behandeling
27 Stabiel COPD: Langwerkende β2-agonisten of anticholinergica de voorkeur boven kortwerkende middelen Op basis van effectiviteit en bijwerkingen hebben inhalatiemiddelen de voorkeur boven orale medicatie Behandeling met ICS toegevoegd aan langwerkende luchtwegverwijders wordt geadviseerd voor patiënten met een hoog risico op exacerbaties 2013 Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease
28 Overige medicatie COPD Mucolytica: patiënten met taai sputum kunnen baat hebben: meestal echter weinig baat Hoestonderdrukkende middelen: niet aanbevolen Theophyline toename vd c-amp oa in longen, maar minder luchtwegverwijding dan LABA en LAMA. grote kans bijwerkingen (tachycardie, hartritme stoornissen, 2014 Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease misselijkheid/braken etc)
29 Wisdom onderzoek: 2485 COPD patiënten met een exacerbatiehistorie kregen triple therapie (tiotropium, salmeterol, fluticason) gedurende 6 weken. Fluticason werd gerandomiseerd gecontinueerd of gestaakt in 3 stappen gedurende 12 weken Primair eindpunt: tijd tot eerste ernstige exacerbatie. Follow-up duur 12 maanden Resultaten: Geen verschil in tijd tot eerste exacerbatie (HR 1.06; 95% CI, ) Significant grotere achteruitgang Magnussen H., Disse in B., et FEV al., Withdrawal 1 in groep of Inhaled waarin Glucocorticoids ICS werd and gestaakt Exacerbations of COPD, New Engl J Med 2014;371:
30 Astma behandeling
31 INSPIRE - astmabelevingsonderzoek: Slechts 28% van de patiënten, op ICS of ICS/LABA, heeft een goede astmacontrole (N=3.415 onderhoudsbehandeling ICS of ICS/LABA) Partridge et al BMC Pulmonary Medicine 2006; 6:13
32 Geijer et al. NHG-Standaard Astma bij volwassenen M27. Huisarts Wet 2007; 50: Astma behandeling 1 NHG-Standaard Astma: STAP 2 STAP 1 STAP 3 STAP 4 Consultatie longarts Toevoegen LABA of ICS/LABA onderhoud én zonodig Toevoegen lage of matige dosering ICS Kortwerkende luchtwegverwijder Niet bereiken van de onderstaande behandeldoelen Behandeldoel niet bereikt ondanks matige dosis ICS Frequente symptomen >2 keer per week Weinig frequente symptomen 2 keer per week Persisterend astma Intermitterend astma
33 LONGARTS/ VS LONGZIEKTEN Stap 4 LABA/ICS en leukotriënereceptor antagonist Stap 5 ICS (hoog) LABA, leukotriënereceptor antagonist en LAMA Stap 6 stap 5 met OCS Overweeg Omalizumab vanaf stap 5, step down indien mogelijk
34 Leukotriënenreceptorantagonist: in combinatie met ICS Remt bronchoconstrictie + Steroïd-sparend effect Cromoglicaten: werkingsmechanisme niet duidelijk minder werkzaam dan ICS. niet meer geadviseerd Omalizumab: monoklonaal antilichaam tegen IgE (12 jaar en ouder en bij verhoogd totaal IgE > 76 IE/ml). Behandeling in de 2e lijn Immunotherapie: enig bewijs voor de effectiviteit. De plaats van de behandeling bij volwassenen is beperkt
35 Hoe maak ik een keuze?
36 Astma, COPD, ACOS Frequente exacerbaties Ernst Astma of COPD Intolerantie/Co-morbiditeit Passende inhalator
37 Keuze inhalator Leidende principes: optimale match inhalator - patiënt: ( vaardigheden, levensstijl, gebruikersgemak en de plaats van longdepositie) teller of dosis indicator uniformiteit van inhalator-type. combinatie-inhalator : gebruiksgemak en therapietrouw bevorderen dosisaerosol altijd met een voorzetkamer, anders ademgestuurde aërosol. Bij poederinhalator: multidose i.vm. gebruiksgemak LAN Goed Gebruik Inhalatiemedicatie Astma en COPD november 2014
38 Casus 1 Pat COPD II RVK: toename klachten van dyspneu d effort. Medicatie: Spiriva (LAMA)
39 Casus 2 Pat COPD III RVK: 2x opname + aanhouden klachten hoesten, gekleurd sputum en dyspneu Medicatie: - Duaklir (LAMA/LABA) 1dd1 - salbutamol Redihaler (SABA) zn max 4 dd1-2
40 Casus 3 Astma RVK: via HA, toename dyspnoe klachten Medicatie: Salbutamol Redihaler zn gebruikt SABA dagelijks wel baat SABA LF wisselt veel last van weersverandering
41 Casus 4 Astma RVK: verwezen ivm hoesten. Geen dyspnoe Uitslagen: - LF normaal, niet reversibel - Histamine: positief Medicatie: geen
42 Casus 5 Astma RVK: kramp in benen en handen gedurende de nacht Medicatie: Foster Nexthaler 2 dd 2 + zn extra - baat bij Foster - Gebruik ook voor sporten
43 longaanval
44 Exacerbatie = longaanval An exacerbation of COPD is: an acute event characterized by a worsening of the patient s respiratory symptoms that is beyond normal dayto-day variations and leads to a change in medication Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease
45 Functioneren Exacerbatie COPD /longaanval Normale variatie in klinische status Mate van verslechtering die kan worden gedefinieerd als exacerbatie Exacerbatie Rodriguez-Roisin et al Chest Tijd
46 Longaanval vroegtijdig herkennen Nationaal Actieprogramma Chronische Longziekten (LAN) Doel 1: 25% reductie van het aantal opnamedagen astma en COPD Vroegtijdig herkennen en behandelen van een exacerbatie kan ziekenhuisopname voorkomen
47 Impact van exacerbaties Verhoogde mortaliteit met exacerbaties Solerr-Cataluna et al. 2005, Connors et al. 1996, Seneff et al Geacceleerde achteruitgang longfunctie Donaldson et al. 2002, Kanner et al Exacerbaties Negatives impact op HRQoL en symptomen Seemungal et al Toename zorggebruik Strassels et al. 2001, Britton et al Rodriguez-Roisin et al Chest
48 Behandelen exacerbaties 1 Meest voorkomende oorzaak: - Virale of bacteriële (B)LWI Klinische presentatie patiënt van belang: (acute) verslechtering van symptomen ( anders dan dag- tot dagvariatie) Belangrijkste behandel doel: - minimaliseren van de impact - Voorkomen van nieuwe exacerbaties 2014 Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease
49 Behandelen exacerbaties 2 Kortwerkende beta 2 -agonisten ( SABA) in combinatie met of zonder kortwerkende anticholinergica (SAMA) worden bij voorkeur gebruikt bij de behandeling van een exacerbatie. Systemische corticosteroïden en AB kunnen de hersteltijd verkorten, de LF (FEV 1 ) en de PaO 2 verbeteren. Het risico op terugval verlagen, en de opname duur verkorten COPD exacerbaties kunnen vaak worden voorkomen 2014 Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease
50 Risico op longaanvallen de longfunctie eerdere longaanvallen De beste voorspeller van het aantal longaanvallen in 2016 is het aantal longaanvallen in 2015 Grootste kans bij twee of meer exacerbaties in het laatste jaar en een FEV1 < 50% van voorspeld Een ziekenhuisopname telt voor 2! Global Strategy for Diagnosis, Management and Prevention of COPD
51 Nieuwe medicatie COPD: Phosphodiesterase-4 Inhibitors = Roflumilast (Daxas) Alpha-1 antitrypsine therapie: bij AAD. Kan mogelijk afbraak longweefsel vertragen. nieuwe therapieën richten zich op herstel via stamcellen of met moleculen die de aanmaak van de gewenste eiwitten stimuleren. ASTMA: anti-il5 (Mepolizumab) Tiotropium
52 Phosphodiesterase-4 Inhibitors= Roflumilast(Daxas) Bij patiënten met: COPD (GOLD 3 en 4) + 2 of meer exacerbaties/jaar + chronische bronchitis - niet steroïde ontstekingremmend - kan aantal exacerbaties ( welke behandeld dienen te worden met orale corticosteroïden ) verminderen Echter: Minder klinische onderzoeksgegevens dan ICS Vaak gewichtverlies Kans op suïcide niet uitgesloten Niet vergoed (45 euro) 2014 Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease
53 Reductie astma exacerbaties met anti- IL5 n= 621 astma - eosinofiel - exacerbaties > 2/jr > 1000 μg fluticasone Mepolizumab-infuus/4 wk 38-52% reductie in aantal exacerbaties/jaar Pavord et al, Lancet 2012
54 Tiotropium in Asthma Poorly Controlled with Standard Combination Therapy Kerstjens et al. NEJM patiënten met ernstig astma alle medicijnen gewoon doorgebruikt daarbij tiotropium erbij of placebo jaar lang doorgebruikt verbetering long functie? vermindering aantal longaanvallen?
55 % patiënten met een longaanval Astma exacerbaties % vermindering Tiotropium 282 days, Placebo 226 days) Placebo Tiotropium 5µg 10 0 Bovenop normale medicatie Dagen Weinig bijwerkingen: droge mond HR, hazard ratio; d, days ICS, inhaled corticosteroid; LABA, long-acting β 2 -agonist Kerstjens et al. NEJM 2012
56
Inhalatiemedicatie en techniek Netwerkavond Fynon
Inhalatiemedicatie en techniek Netwerkavond Fynon Rianne Dijk Longverpleegkundige 29 november 2017 Stellingen Tiotropium is een kortwerkende luchtwegverwijder Klopt niet Seretide is een combinatiepreparaat
Nadere informatieNieuwe medicatie voor astma / COPD
Nieuwe medicatie voor astma / COPD Waarom nieuwe middelen? Betere werkzaamheid Mindere bijwerkingen Minder frequente toedieningen Nieuw inhalatie-apparaat Goedkoper Met de tijd meegaan; wil niet achter
Nadere informatieUitgebreide Longfunctietest
Uitgebreide Longfunctietest Longziekten Beter voor elkaar Inleiding Binnenkort wordt u in ons ziekenhuis verwacht voor een longfuntieonderzoek. Met dit onderzoek wordt de werking van de longen vastgesteld.
Nadere informatieMethacholine-provocatietest. bij overgevoelige luchtwegen
Methacholine-provocatietest bij overgevoelige luchtwegen Wat is een methacholine-procovatietest Sommige mensen, bijvoorbeeld astmapatiënten, hebben last van overgevoelige luchtwegen die sterk reageren
Nadere informatieOBSTRUCTIEVE LONGAANDOENINGEN: Door de bomen het bos opnieuw zien. Diensten Longziekten AZ Maria Middelares Gent AZ Sint-Vincentius - Deinze
OBSTRUCTIEVE LONGAANDOENINGEN: Door de bomen het bos opnieuw zien Diensten Longziekten AZ Maria Middelares Gent AZ Sint-Vincentius - Deinze COPD: welke bos kiezen? Dr Paul Germonpré- Pneumologie AZ Maria
Nadere informatieHistamineprovocatietest
Histamineprovocatietest Longziekten Beter voor elkaar 2 Histamineprovocatietest Binnenkort wordt u in ons ziekenhuis verwacht voor een histamineprovocatietest. Deze test geeft belangrijke informatie over
Nadere informatieInstructie geeft lucht
Instructie geeft lucht Spiegelbijeenkomst 15 april 2015 Miriam Stoks, apotheker Brenda Spanbroek, longverpleegkundige Robbert Behr, kaderhuisarts astma-copd Inleiding Workshop: - Therapietrouw bij astma
Nadere informatieInhaleren; eenvoudig toch? E. Boot, verpleegkundig specialist
Inhaleren; eenvoudig toch? E. Boot, verpleegkundig specialist Inhaleren is makkelijk en even te doen. Inhoud Inhalatiemedicatie Werking van de verschillende inhalatiemedicatie Inhalatie technologie Diverse
Nadere informatieLongfunctie HISTAMINEDREMPEL BEPALING
Longfunctie HISTAMINEDREMPEL BEPALING INLEIDING U bent ingestuurd voor een histaminedrempel bepaling. In deze folder leest u wat dit onderzoek inhoudt en wat er van u verwacht wordt. VOORBEREIDING THUIS
Nadere informatieWorkshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007
Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l en inleiding idi Presentatie van regionale voorschrijfcijfers
Nadere informatieLongfunctieonderzoek bij kinderen
Longfunctieonderzoek bij kinderen Binnenkort komt uw kind voor de in deze folder beschreven longfunctieonderzoeken. De onderzoeken helpen de kinderarts een beter beeld te krijgen van het functioneren van
Nadere informatieIMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD GEEN BELANGENVERSTRENGELING
IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD DISCLOSURE IN DE BELANGEN HUISARTSENPRAKTIJK SPREKERS: GEEN BELANGENVERSTRENGELING 29 januari + 30 januari 2015 KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK IMPLEMENTATIE
Nadere informatieMedicatie bij COPD: Therapie op maat?
IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD DISCLOSURE IN DE BELANGEN HUISARTSENPRAKTIJK SPREKERS: IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK GEEN BELANGENVERSTRENGELING 29 januari + 30 januari 2015
Nadere informatieMedicatie bij COPD: Therapie op maat?
IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD DISCLOSURE IN DE BELANGEN HUISARTSENPRAKTIJK SPREKERS: IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK GEEN BELANGENVERSTRENGELING 29 januari + 30 januari 2015
Nadere informatieHERZIENE AANBEVELINGEN VAN GINA VOOR ASTMA, EN VAN GOLD VOOR COPD
HERZIENE AANBEVELINGEN VAN GINA VOOR ASTMA, EN VAN GOLD VOOR COPD In november 2006 verschenen de herziene aanbevelingen van GINA (Global Initiative for Asthma) voor astma, en van GOLD (Global Initiative
Nadere informatieHistamine provocatietest
Histamine provocatietest Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding In deze folder vindt u informatie over de histamine provocatietest. De longfunctielaborant begeleidt
Nadere informatieCOPD, Emfyseem, spiroflow. 16 oktober 2018 Chantal Kroese - Bovée
COPD, Emfyseem, spiroflow 16 oktober 2018 Chantal Kroese - Bovée Leerdoelen COPD en emfyseem Definitie en beeldvorming Patronen en interpretatie van spiro flow curve medicatie bij COPD Wat is COPD Blijvende
Nadere informatieMedicatiestaking bij longfunctietest
Medicatiestaking bij longfunctietest In overleg met uw arts heeft u besloten om binnenkort een longfunctietest te ondergaan. Om deze longfunctietest goed te kunnen uitvoeren, kan het zijn dat u voorafgaand
Nadere informatieRegionaal formularium astma / COPD
Regionaal formularium astma / COPD Dr. V. van der Meer, huisarts / kaderarts astma COPD Drs. R. Roelofsen, huisarts / kaderarts i.o. astma COPD Welk middel en device kiest u? Mw. A, 40 jaar Astma, nieuw
Nadere informatieRegien Kievits, Gerrit van Roekel Malaga, 2014
Regien Kievits, Gerrit van Roekel Malaga, 2014 Dhr Terlouw, 62 jaar is sedert 1 jaar bekend met COPD, Gold 2. Rookgeschiedenis: 52 pakjaren Comorbiditeit: ACS 60 jarige leeftijd, dotter met stentplaatsing.
Nadere informatieDatum afspraak: LONGFUNCTIE- ONDERZOEK Inspanningstesten. Tijd en onderzoeksduur: Stoppen met uw longmedicatie. Ja (zie blz. 1) Nee.
LONGFUNCTIE- ONDERZOEK Inspanningstesten 17952 Datum afspraak: Tijd en onderzoeksduur: Stoppen met uw longmedicatie Ja (zie blz. 1) Nee nvt Uw afspraak voor het longfunctieonderzoek Voor het onderzoek
Nadere informatieHistamine-provocatie test
Histamine-provocatie test Test die de prikkelbaarheid van de luchtwegen meet Let op: voor deze test mag bepaalde longmedicatie niet gebruikt worden, zie folder. Binnenkort komt u voor een longfunctieonderzoek
Nadere informatieklacht afkorting voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease, een
: factoren verergeren en 3 klacht afkorting voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease, een, zoals ingen voornaamste de doen om te verbeteren. Daarom hebben we deze serie werkboeken voor zelfmanagement
Nadere informatieVoor persoonlijk gebruik, niet ter distributie
Voor persoonlijk gebruik, niet ter distributie ASTMA en COPD: de juiste combinatietherapie voor de juiste patiënt Guy BRUSSELLE Dienst Longziekten UZ Gent 10/02/2015 Astma en COPD: overzicht Astma versus
Nadere informatieMetacholine-provocatie test. Test die de prikkelbaarheid van de luchtwegen meet
Metacholine-provocatie test Test die de prikkelbaarheid van de luchtwegen meet Binnenkort komt u voor een longfunctieonderzoek op de polikliniek longziekten B70. Een longfunctieonderzoek kan bestaan uit
Nadere informatieInspanningsonderzoek bij astma op de longfunctieafdeling
Inspanningsonderzoek bij astma op de longfunctieafdeling Belangrijk: Lees deze folder bijtijds en goed door. Met sommige longmedicijnen moet u tijdelijk stoppen. Om vast te stellen of u inspanningsastma
Nadere informatieDisclosure belangen spreker. Inhalatie Medicatie Instructie School. Doelstelling IMIS. Stichting IMIS e.a. Toets. Agenda
Disclosure belangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Geen Inhalatie Medicatie Instructie School Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium
Nadere informatieHoestpoli. Uw bezoek aan de hoestpoli. Afspraakbevestiging. Welke voorbereidingen zijn nodig?
Hoestpoli De hoestpoli is voor mensen met chronische hoest. U heeft een chronische hoest als u langer dan drie weken hoest. Chronische hoest kan uitputtend zijn en er voor zorgen dat u niet normaal kunt
Nadere informatieInspanningsonderzoek / looptest
Longgeneeskunde Inspanningsonderzoek / looptest Afspraak Dag en datum:... dag... Tijd:...uur Waar: Longgeneeskunde, functieonderzoeken. Gebouw C, verdieping 1, ontvangst 4 Kunt u op de datum van het onderzoek
Nadere informatieCOPD PROTOCOL. CELLO Leiden. Auteur: Mw. M. v. Mierlo, praktijkondersteuner
COPD PROTOCOL CELLO Leiden Auteur: Mw. M. v. Mierlo, praktijkondersteuner September 2010 1 Inleiding CELLO, Coöperatie Eerste Lijn Leiden en Omstreken, is een organisatie van solistisch werkende huisartsen,
Nadere informatieAcetylcysteïne wordt niet aanbevolen bij de behandeling van COPD, omdat geen voordeel is aangetoond ten opzichte van placebo. fenoterol/ipratropium
5 10 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 1 juli 2016 van de registratiehouders die volgens de consultatieprocedure kunnen reageren. COPD Onderhoudsbehandeling
Nadere informatieIntroductie Boehringer Ingelheim
Introductie Boehringer Ingelheim Kenmerken Boehringer Ingelheim Familiebedrijf, sinds 1885, Ingelheim am Rhein, Duitsland Niet beursgenoteerd, lange termijn strategie 145 vestigingen in 45 landen Ruim
Nadere informatieAfbakening. Casus Wim van Wanten Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie
DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: Medicamenteuze therapie bij Astma GEEN BELANGENVERSTRENGELING Riccardo Fornaro, huisarts Gezondheidscentrum Hoensbroek Noord, kaderhuisarts astma-copd KADERHUISARTS SCHAKEL
Nadere informatieMedicamenteuze therapie bij COPD
Medicamenteuze therapie bij COPD Workshop Bert van Bremen 28 maart 2017 Amsterdam 20 april 2016 Zwolle Disclosure sheet Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder
Nadere informatieINNOVATIES IN DE BEHANDELING VAN ASTMA EN COPD. Prof. Dr. W. De Backer UA
INNOVATIES IN DE BEHANDELING VAN ASTMA EN COPD Prof. Dr. W. De Backer UA Nieuwe inzichten/mogelijkheden voor inhalatie Talrijke nieuwe producten of devices - Bestaande producten in nieuwe/andere devices
Nadere informatieINHALATIE Hanneke van Dijk kinderlongverpleegkundige
INHALATIE 30-06-2015 Hanneke van Dijk kinderlongverpleegkundige Doelstelling Aan het eind van deze workshop is de groep bekend met wat voor mogelijkheden er zijn om inhalatie medicatie toe te dienen en
Nadere informatieCasusschetsen astma/copd
Casusschetsen astma/copd 7 augustus 2000 Casusschets 1 Mevr. N, is een 26 jarige adipeuze Surinaamse vrouw die sinds 1994 in Nederland woonachtig is. Sinds haar komst naar Nederland heeft zij in wisselende
Nadere informatieBegeleiding Nieuwe Medicatie
Begeleiding Nieuwe Medicatie Doelstellingen: De gezondheid van de patiënt verbeteren De therapietrouw verbeteren De efficiëntie van de behandelingen verbeteren Arts en apotheker versterken elkaars informatie
Nadere informatieHistamineprovocatietest. Polikliniek longziekten
Histamineprovocatietest Polikliniek longziekten Over Alrijne Zorggroep Het Diaconessenhuis Leiden en Rijnland Zorggroep (Rijnland Ziekenhuis en de verpleeghuizen Leythenrode en Oudshoorn) zijn sinds 1
Nadere informatieLongfunctieonderzoek en provocatietest Medicijnen stoppen
Longfunctieonderzoek en provocatietest Medicijnen stoppen Belangrijk: Lees deze folder bijtijds en goed door. Met sommige longmedicijnen moet u tijdelijk stoppen. U heeft een afspraak voor een longfunctieonderzoek.
Nadere informatieLongfunctietest. staken longmedicatie Longziekten. Beter voor elkaar
Longfunctietest staken longmedicatie Longziekten Beter voor elkaar 2 Inleiding Binnenkort wordt u in ons ziekenhuis verwacht voor een longfuntieonderzoek. Met dit onderzoek wordt de werking van de longen
Nadere informatieInfospot. Gebruik van geneesmiddelen bij COPD en astma in de ambulante zorg. April Mei Juni 2017
Infospot Gebruik van geneesmiddelen bij COPD en astma in de ambulante zorg April Mei Juni 2017 Inhoud 1 Inhoudstafel Inleiding... 2 I. Evolutie van het aantal patiënten in de voorbije 3 jaren... 3 Aantallen
Nadere informatieFARMACOTHERAPIE BIJ CHRONISCH OBSTRUCTIEF LONGLIJDEN: EEN UPDATE
FARMACOTHERAPIE BIJ CHRONISCH OBSTRUCTIEF LONGLIJDEN: EEN UPDATE In de Folia van september 2000 verscheen een overzichtsartikel over farmacotherapie bij chronisch obstructief longlijden (chronic obstructive
Nadere informatieMedicijngebruik bij kinderen met astma
Medicijngebruik bij kinderen met astma Afdeling kindergeneeskunde Vooraf Bijna alle kinderen met astma gebruiken medicijnen, meestal inhalatiemiddelen. In de praktijk blijken veel kinderen hun medicijnen
Nadere informatiedubbeldiagnose Workshop deel 1 Dhr. R Indeling workshop POH - HA overleg
Disclosure belangen spreker dubbeldiagnose Geen belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder 2 Indeling workshop Workshop deel 1 inventariseren vragen in de zaal + casus plenair NHG standpunt over dubbeldiagnose
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker Geen belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Dubbeldiagnose Indeling workshop inventariseren vragen in de zaal + casus plenair NHG standpunt over dubbeldiagnose - hoe de
Nadere informatieWelkom op de nieuwjaarsborrel van HUS
Welkom op de nieuwjaarsborrel van HUS 1. Gezamenlijk Medisch onsult voor mensen met DM of glucose intolerantie Irene Groenewegen, huisarts Mariahoek Eveline Fassaert, POHS Binnenstad Brigitte Wieman,
Nadere informatieInhalatie Technologie en Medicatie
faculteit wiskunde en natuurwetenschappen farmacie en farmaceutische wetenschappen CAHAG 24 januari 2013 1 Inhalatie Technologie en Medicatie Farmaceutische Technologie en Biofarmacie Het belang van inhalatie
Nadere informatieNationaal nascholingscongres anesthesiologie
Nationaal nascholingscongres anesthesiologie Thema: De Longen 9 november 2016 Longmedicatie en operatie: what's new? Dr. Daan W. Loth AIOS Longziekten Amphia Ziekenhuis, Breda Geen conflict of interest
Nadere informatieAfbakening. Casus A Wim van Wanten. Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie
DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: Medicamenteuze therapie bij Astma GEEN BELANGENVERSTRENGELING Jos Dirven, huisarts Renswoude, kaderhuisarts astma-copd Riccardo Fornaro, huisarts Hoensbroek, kaderhuisarts
Nadere informatieAstma. Chronos, 14 juni 2016. Regien Kievits, kaderarts astma/copd
Astma Chronos, 14 juni 2016 Regien Kievits, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieInhalatie-instructie Workshop XXXXXXXXXXX. Zorggroep Synchroon
Inhalatie-instructie Workshop XXXXXXXXXXX Zorggroep Synchroon Programma: LAN, Long Alliantie Nederland Inhalatietechnologie en inhalatietechniek - Poederinhalatoren - Dosisaërosolen + Voorzetkamers - Ademgeactiveerde
Nadere informatieWat is astma eigenlijk? 5 stellingen
Leerdoelen Kennis over: Moeilijk behandelbaar astma Wim Oomen & Regien Kievits 2017 Wat is astma nu precies? Reflectie over astma-zorg in eigen praktijk Verschil tussen moeilijk behandelbaar en ernstig
Nadere informatieASTMA PROTOCOL CELLO. Leiden
ASTMA PROTOCOL CELLO Leiden Mei 2011 1 Inleiding Dit protocol omvat uitleg ziektebeeld, diagnose, doelstellingen, niet medicamenteuze therapie, medicamenteuze therapie en schema dosering inhalatiemiddelen.
Nadere informatieZORGPAD ASTMA & COPD 784
ZORGPAD ASTMA & COPD 784 Inleiding Binnenkort verwachten wij u op de polikliniek van het Sint Franciscus Gasthuis vanwege klachten van uw luchtwegen. Om de oorzaak van de klachten te achterhalen en om
Nadere informatiecopd-behandeling breder dan alleen medicatie
Vermindering ziektelast moet uitgangspunt zijn copd-behandeling breder dan alleen medicatie Medicatie is slechts een onderdeel van de totale copd-behandeling, zegt prof. dr. Emiel Wouters, hoofd van de
Nadere informatieAstma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten
Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten Astma Chronische ontstekingsreactie van de luchtwegen die samengaat met de neiging van het luchtwegsysteem om sneller
Nadere informatieAstma en COPD. Aanbevelingen en lijsten geneesmiddelen
Astma en COPD Aanbevelingen en lijsten geneesmiddelen Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1 e Deel ASTMA 5 I. Astma aanbeveling 6 1. Stel de diagnose 6 2. Kies de chronische behandeling 6 3. Elementen
Nadere informatieASTMA bij volwassenen
ASTMA bij volwassenen Prof Dr Guy BRUSSELLE Dienst Longziekten UZ Gent 27/02/2019 Casus: Sofie, 33 jaar VG: astma sinds 14-jarige leeftijd; allergisch aan dierenepitheel (kat, hond) HA: sinds maanden dyspneu
Nadere informatieN.B. De aanwezigen merken op dat de verpleegkundigen in een aantal gevallen geen raad weten met de toepassing van Pulmicord e.d.
Pagina 1 van 2 Longmedicatie: Werking, bijwerkingen en wisselwerkingen 10 september 2015 Longpunt Haarlem door M. M. A. Blondel-Neefjes, Apotheker Schalkwijk Apotheek en Apotheek Molenwijk Er is een aantal
Nadere informatieLongfunctieonderzoeken
Longfunctieonderzoeken In deze folder geeft het Spijkenisse Medisch Centrum u algemene informatie over longfunctieonderzoeken die op de longpolikliniek (route 77) worden uitgevoerd. Leest u deze informatie
Nadere informatieAstma & COPD Uitgangspunten LTA en locale werkafspraak: Controle-eis LTA: Diagnostiek astma/copd (door huisarts) Controle bij astma en COPD
Astma & COPD Uitgaande van de Landelijke Transmurale Afspraak (LTA) Astma & COPD van 2002 (coproductie NHG: Nederlands Huisartsen Genootschap en NVALT: Nederlandse Vereniging voor Artsen voor Longziekten
Nadere informatieLongfunctieonderzoeken
Longfunctieonderzoeken In deze folder geeft Spijkenisse Medisch Centrum u algemene informatie over longfunctieonderzoeken die op de longpolikliniek (route 77) worden uitgevoerd. Leest u deze informatie
Nadere informatieDubbeldiagnose. Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts
Dubbeldiagnose Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts Quiz 1 COPD is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen Beiden Quiz 2 Astma is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen
Nadere informatie2014140443 v20: FK Achtergrondinformatie Astma Pagina 1 van 16
2014140443 v20: FK Achtergrondinformatie Astma Pagina 1 van 16 5 10 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 1 juli 2016 van de registratiehouders die
Nadere informatieTransmurale werkafspraken
Silvia Hiep GHO-GO COPD terugkomdag Transmurale werkafspraken verwijs en terugverwijsbeleid Programma Inleiding Verwijscriteria volgens de LAN / SLA Casuïstiek Discussie 2 1 Definitie volgens NHG standaard
Nadere informatiePoliklinisch Zorgpad COPD
Longgeneeskunde Poliklinisch Zorgpad COPD www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl LON032 / Poliklinisch Zorgpad COPD / 11-12-2014 2 Poliklinisch
Nadere informatieBijlage II. Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging van de voorwaarden van de vergunningen voor het in de handel brengen
Bijlage II Wetenschappelijke conclusies en redenen voor de wijziging van de voorwaarden van de vergunningen voor het in de handel brengen 5 Wetenschappelijke conclusies Algehele samenvatting van de wetenschappelijke
Nadere informatieHuisarts en longarts ernstig astma
Huisarts en longarts ernstig astma lentebries 6 maart 2019 Els JM Weersink, Pulmonologist Department of pulmonology Location AMC Amsterdam University Medical Centers The Netherlands Casus mevrouw 60 jaar
Nadere informatieOnderwijsmateriaal voor toetsgroepen
COPD: Inhalatiemiddelen bij COPD kritisch bekeken 1. Toelichting In dit onderwijsmateriaal, gebaseerd op de herziene NHG-Standaard COPD (juli 2007), de CBO-richtlijn medicamenteuze therapie van COPD (2007)
Nadere informatieHet Pufff... boekje. Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl
Het Pufff... boekje Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl Locatie Eindhoven: Locatie Veldhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 de Run 4600 Postbus 90 052 Postbus 7777 5600 PD Eindhoven 5500 MB Veldhoven Deze informatie
Nadere informatieCOPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel
COPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel Inhoud Definities Etiologie en impact Diagnose Behandeling Definitie van COPD COPD, een ziekte die voorkomen en behandeld kan worden,
Nadere informatiePiepjes en Pufjes. 8 september 2014
Piepjes en Pufjes 8 september 2014 NHG standaard: Astma bij kinderen Patrick Bindels Huisarts Praktijk Buitenhof Hoofd afdeling Huisartsgeneeskunde Erasmus MC Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen bij astma
Nadere informatieMetacholine provocatietest. Longziekten
Longziekten Geachte patiënt Met deze informatiebrochure wensen wij u te informeren over de metacholine provocatietest. Dit is een onderzoek om een verhoogde prikkelbaarheid van de luchtwegen vast te stellen.
Nadere informatieZelfmanagement van COPD exacerbaties (longaanval)
COPD Zelfmanagement van COPD exacerbaties (longaanval) Dr. Jaap Trappenburg Multiple choice A. Het grootste deel van onze COPD patiënten weet WEL wat een exacerbatie is. B. Het grootste deel van onze COPD
Nadere informatieVijf gedragsthema s lopen als een rode draad door de begeleiding van de patiënt met astma/copd:
Praktijkondersteuning bij COPD en astma Doel van praktijkondersteuning is het ophogen en/of verdieping van kennis bij de patiënt en het daaraan verbonden zelfmanagement 1. De begeleiding richt zich in
Nadere informatieVoorbeeld consultatieaanvraag: expertteam COPD/Astma
Voorbeeld consultatieaanvraag: expertteam COPD/Astma Veel praktijken weten het expertteam te vinden wanneer zij specialistische vragen hebben met betrekking tot de behandeling van een patiënt met Diabetes
Nadere informatieLongfunctieonderzoek bij kinderen
Longfunctieonderzoek bij kinderen Binnenkort komt uw kind in het ziekenhuis voor een longfunctieonderzoek. Waarschijnlijk heeft de kinderarts u al het een en ander verteld over het onderzoek dat bij uw
Nadere informatieDisclosure belangen spreker Adembenemend 2016
Disclosure belangen spreker Adembenemend 2016 (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium
Nadere informatieWorkshop: Reversibiliteitstest
Workshop: Reversibiliteitstest Kevin De Soomer Longfunctie UZA VVLR, Colloquium 2016 Bronnen: Standaardisatie rapport ATS/ERS 2005 GINA richtlijnen GOLD richtlijnen Stellingen: JUIST / FOUT 1. Om de reversibiliteit
Nadere informatieHistamineprovocatietest
Histamineprovocatietest Longziekten Beter voor elkaar 2 Histamineprovocatietest Binnenkort wordt u in ons ziekenhuis verwacht voor een histamineprovocatietest. Deze test geeft belangrijke informatie over
Nadere informatieHistamineprovocatietest
Histamineprovocatietest Wat is een histamine-provocatietest? Sommige mensen, bijvoorbeeld astmapatiënten, hebben last van overgevoelige luchtwegen die sterk reageren op bepaalde prikkels van buitenaf.
Nadere informatieP olik lin isch m an agem en t can patiën ten m et Ch ron isch Obstru ctief Lon glijden : bek n opte h an dleidin g
P olik lin isch m an agem en t can patiën ten m et Ch ron isch Obstru ctief Lon glijden : bek n opte h an dleidin g BASED ON THE GLOBAL STR ATEGY FOR DIAGNOSIS, MANAGMENT AND P REVENTION OF COPD GLOBAL
Nadere informatieDe nieuwe standaarden astma en COPD. Wat is nieuw
De nieuwe standaarden astma en COPD Wat is nieuw De patiënt staat centraal Veranderingen Nieuwe definitie luchtwegobstructie Nieuwe indeling ernst astma en COPD Plaats reversibiliteitstest bij astma en
Nadere informatieLeuvense Dagen voor Huisartsgeneeskunde Dienst Pneumologie
Leuvense Dagen voor Huisartsgeneeskunde Dienst Pneumologie COPD in de huisartspraktijk Marc Decramer Diensthoofd Pneumologie UZ Gasthuisberg 31 mei 2012 Vrouw 59 jaar Geschiedenis 40 pakjaren gerookt progressief
Nadere informatieHistamine provocatietest Pneumologie. Patiënteninformatie
Histamine provocatietest Pneumologie Patiënteninformatie Afspraak histamine provocatietest : Heilig Hart Ziekenhuis Leuven Brochure histamine, pneumologie 2 Inhoudstafel 1. Inleiding... 3 1.1. Wat is een
Nadere informatie(Farmaco)therapie bij asthma en COPD. L. Decoster AZ Turnhout
(Farmaco)therapie bij asthma en COPD L. Decoster AZ Turnhout GINA GOLD ASTHMA Doel van asthma behandeling 1. Symptoom controle: goede controle van symptomen behouden van normaal activiteitsniveau 2. Risico
Nadere informatieAchtergronden casusschetsen astma/ copd
Achtergronden casusschetsen astma/ copd 7 augustus 2000 Inleiding Dit Interline programma is gemaakt voor groepen die (meer dan) een jaar geleden het longproject hebben gevolgd. Het is gedeeltelijk een
Nadere informatieLongfunctieonderzoek op de longfunctieafdeling. Informatie voor ouders en/of verzorgers
Longfunctieonderzoek op de longfunctieafdeling Informatie voor ouders en/of verzorgers Inhoudsopgave Informatie voor ouders... 1 1. Inleiding... 1 2. Longfunctieonderzoek... 1 3. Voorbereiding... 1 4.
Nadere informatieIndeling workshop. De Machinist 2014 7 oktober 2014 Chantal Kroese Karin Aulbers 10-10-2014 DUBBELDIAGNOSE ASTMA & COPD
DUBBELDIAGNOSE ASTMA & COPD DUBBEL MOEILIJK TE INTERPRETEREN De Machinist 2014 7 oktober 2014 Chantal Kroese Karin Aulbers 1 Indeling workshop Casus besprekingen NHG standpunt over dubbeldiagnose - hoe
Nadere informatieTreatable and able to treat: keuzes in behandeling
Treatable and able to treat: keuzes in behandeling Huib Kerstjens en Marlies van Dijk 1-3 november 2017 Disclosures Huib Kerstjens: Het UMCG heeft geld ontvangen voor lezingen, adviseurschappen en studies
Nadere informatieGeneesmiddelen bulletin
Geneesmiddelen bulletin maart 2017 jaargang 51, nummer 3 25 Redactieadres: Geneesmiddelenbulletin, Mercatorlaan 1200, 3528 BL Utrecht P. R. I. K. B. O. R. D Opnieuw bezien Afgewezen geneesmiddelenregistraties
Nadere informatieAstma medicatie voor kinderen
Astma medicatie voor kinderen Kindergeneeskunde mca.nl Inhoudsopgave De volgende inhalatiemedicatie wordt gebruikt bij kinderen met astma 3 Inhalatietechniek 5 Afbouwschema Ventolin/Salbutamol/Airomir
Nadere informatieLongfunctieonderzoek
Longfunctieonderzoek Spiro Spiro met medicatie Let op: bij deze test mag bepaalde longmedicatie niet gebruikt worden, zie folder. NO meting Diffusie Whole Body Plethysmografie Functionele Residuale Capaciteit
Nadere informatieVerrichtingen longziekten
Verrichtingen longziekten Wat voor onderzoeken kunnen er gedaan worden als u last heeft van uw longen De longarts kan verschillende onderzoeken bij u laten doen. In deze folder leest u welke onderzoeken
Nadere informatieAstma behandelplan. Kindergeneeskunde. mca.nl
Astma behandelplan Kindergeneeskunde mca.nl Inhoudsopgave Telefonisch spreekuur 2 Hoe werken de medicijnen? 3 Tips 3 Groene zone 4 Oranje zone 5 Rode zone 6 Afbouwschema Ventolin/Salbutamol/Airomir 100
Nadere informatieInhalatietherapie: Puffen of vernevelen. Geert Celis. Hvpk fm pneumologie
Inhalatietherapie: Puffen of vernevelen Geert Celis Hvpk fm pneumologie Longdepositie Inhoud Zakverstuiver (pmdi) + droogpoeder inhalator (DPI) + verneveling Voor- en nadelen Techniek Educatie inhalatietherapie:
Nadere informatieLONGFUNCTIEONDERZOEKEN
LONGFUNCTIEONDERZOEKEN In deze folder geeft Spijkenisse Medisch Centrum u algemene informatie over longfunctieonderzoeken die op de longpolikliniek (route 77) worden uitgevoerd. Leest u deze informatie
Nadere informatieRapport. Medicatie bij Astma en COPD. Voorschrijven en gebruik in de eerste lijn
Rapport Voorschrijven en gebruik in de eerste lijn Colofon Auteurs Anke Lambooij, apotheker, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik dr. Joost de Metz, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik Rob
Nadere informatieGert verpooten. COPD versus Astma RIZIV RIZIV
Gert verpooten Consensusrichtlijnen COPD versus Astma De onderzoeksgroep van GV ontvangt steun van Fresenius, Amgen, Roche, Novartis, Baxter en Teva. GV is Belgisch hoofdonderzoeker voor de ALTITUDE studie
Nadere informatie