Aan de slag in de vlindertuin

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Aan de slag in de vlindertuin"

Transcriptie

1 Aan de slag in de vlindertuin In dit schema kun je zien welke ideeën voor activiteiten je verder nog kunt vinden op In dit document geven we voorbeelden van activiteiten in huis met bewoners en kinderen samen. Kinderen levend materiaal in de klas buiten Bewoners binnen buiten Samen groep 1-2 o o o beleving o o binnen x groep 3-4 o o o creatief o o buiten o groep 5-6 o o o informatief o o groep 7-8 o o o werken in de tuin o Extra knutselideeën o Alle groepen: Werken in de tuin o Activiteiten samen - voorbereiding Een belangrijke reden voor het VSBfonds en De Vlinderstichting om aan zorginstellingen een gratis vlindertuin aan te bieden, is het geven van een stimulans aan de integratie tussen bewoners en kinderen uit de buurt. De Vlindertuin biedt voldoende mogelijkheden om bewoners en kinderen met elkaar in contact te laten komen. Enkele aanwijzingen om dergelijke activiteiten goed voor te bereiden staan hieronder. Goede afspraken maken Allereerst is het zaak om tussen zorginstelling en school goede afspraken te maken over het bezoek van de kinderen aan de vlindertuin. Achter dit document vindt u daarvoor een conceptsamenwerkingsovereenkomst. Hoe vaak komt de school, welke bewoners worden daarbij betrokken en welke activiteiten kunnen worden uitgevoerd zijn vragen die van te voren beantwoord moeten zijn. DE VLINDERSTICHTING Samen: Activiteiten in huis 1

2 Groepen splitsen Wanneer de hele klas schoolkinderen op bezoek komt bij de instelling, is het raadzaam om de kinderen te splitsen in kleinere groepen. Ook de bewoners kunnen verdeeld worden in verschillende groepen. De groepen kunnen dan bijvoorbeeld in verschillende ruimten werken of voor een deel binnen en voor een deel buiten aan het werk gaan. Vooraf Als kinderen bijvoorbeeld in de tuin aan de slag gaan kunnen ze eventueel van te voren enkele bewoners die het leuk vinden om naar de bezigheden van de kinderen te kijken, ophalen van hun kamers. Meer mogelijkheden Er zijn vele mogelijkheden voor gezamenlijke activiteiten van kinderen en bewoners. Veel van de genoemde activiteiten uit de lespakketten voor kinderen en activiteiten voor bewoners zijn prima om te vormen tot een gezamenlijke activiteiten. DE VLINDERSTICHTING Samen: Activiteiten in huis 2

3 Activiteiten in huis Voor sommige bewoners is het heel lastig om te communiceren met anderen. Het samen bezig zijn is daarom een ideale manier om bewoners en kinderen met elkaar in aanraking te laten komen. Een overzicht van de activiteiten in dit hoofdstuk: Kijken naar knutselende kinderen Naambordjes planten en vlinders Vlinderspel maken Reukzakjes maken Kleurwedstrijd Tuindagboek bijhouden Verhalen voorlezen Kijken naar knutselende kinderen Veel bewoners zijn niet in staat op een actieve manier met kinderen samen iets te doen. Voor hen geldt het aanwezig zijn bij een activiteit of les van de kinderen in de vlindertuin al als een activiteit. Al zittend kunnen ze dan genieten van de bedrijvigheid die het bezoek van een groep schoolkinderen met zich meebrengt. Naambordjes planten en vlinders Er kan een knutselmiddag georganiseerd worden, waarop de bewoners samen met de schoolkinderen naambordjes maken van de planten die in de tuin voorkomen en van de vlinders en eventueel andere insecten die er te zien zijn. Het is erg leuk als niet alleen de namen van de planten en insecten op de bordjes komen te staan, maar ook een plaatje van de betreffende plant of vlinder. Als de bordjes in de tuin komen, moeten ze watervast zijn. Je kunt ze bijvoorbeeld (laten) plastificeren. Als de bordjes klaar zijn kunnen ze door middel van een gezamenlijke activiteit in de tuin geplaatst worden. Vlinderspel maken Met eigen tekeningen, plaatjes uit tijdschriften, de zoekkaarten of de vlinderplaatjes bij de vlinderinformatie uit de bijlage 'Vlinders herkennen' bij de lespakketten, kunnen de schoolkinderen, eventueel met hulp van de bewoners, een vlinder-kwartetspel maken. Als het af is kunnen ze het spel samen met de bewoners spelen. Een vlinder-memoryspel is een andere mogelijkheid. DE VLINDERSTICHTING Samen: Activiteiten in huis 3

4 Reukzakjes maken Van geurende planten uit de vlindertuin, zoals de lavendel, kunnen reukzakjes gemaakt worden. Door de bewoners of door de schoolkinderen kunnen kleine stoffen zakjes gemaakt worden. Gebruik hiervoor kleurige lapjes stof en zorg ervoor dat de zakjes met een koordje dichtgeknoopt kunnen worden. Vul deze zakjes met de geurige bloemetjes. Kleurwedstrijd Op school of bij de zorginstelling kunnen de leerlingen een kleurplaat kleuren. Op de bij lesideeën kunt u enkele voorbeelden vinden. Enkele bewoners vormen een jury om de mooiste kleurplaten uit te zoeken. De (winnende) kleurplaten kunnen een plekje krijgen in de school of in de zorginstelling. Tuindagboek bijhouden De bewoners en de leerlingen kunnen samen een tuindagboek bijhouden. Hierin wordt alles opgeschreven wat er in de tuin gebeurt aan activiteiten, wat er is gedaan aan het onderhoud van de tuin, hoe het gaat met de ingezaaide plantjes enzovoort. Ook alle vlinderwaarnemingen kunnen in dit dagboek opgeschreven worden, evenals gegevens over de weersomstandigheden. Het geheel kan opgevrolijkt worden met tekeningen of foto s die door de schoolkinderen of door de bewoners gemaakt zijn. Verhalen voorlezen Jongere kinderen luisteren graag naar verhalen. Sommige bewoners zullen het leuk vinden om aan een groep een verhaal voor te lezen. Het is natuurlijk leuk om een verhaal te kiezen met het thema natuur. Andersom kan ook: de wat oudere kinderen kunnen bewoners voorlezen. DE VLINDERSTICHTING Samen: Activiteiten in huis 4

5 Bijlage I: Concept samenwerkingsovereenkomst Zorginstelling: en school/scoutinggroep maken de volgende afspraken met betrekking tot het gezamenlijk gebruik van de VSB Vlindertuin: welke groep(en) wordt/worden betrokken? frequentie van het bezoek van de school: gezamenlijke activiteiten bewoners en kinderen dit jaar:.. de kinderen leveren de volgende bijdrage aan het onderhoud van de tuin: overige afspraken: Contactpersonen: Zorginstelling: Naam: Telefoon: School/scouting: Naam: Telefoon: Datum: Namens de zorginstelling: Namens de school/scoutinggroep: naam:... naam:... handtekening: handtekening: DE VLINDERSTICHTING Samen: Activiteiten in huis 5

6 Bijlage II: Evaluatie samenwerking Datum: Aanwezigen: Is de samenwerking tussen zorginstelling en school/scouting naar wens verlopen? Welke activiteiten hebben plaatsgevonden? Is de (eventuele) bijdrage aan het onderhoud van de tuin naar wens verlopen? Is er veel gebruik gemaakt van de tuin door bewoners en/of kinderen? Zo nee, hoe zou het gebruik gestimuleerd kunnen worden? Wat zijn de afspraken voor volgend jaar op het gebied van: onderhoud: bezoek kinderen: activiteiten met bewoners: gezamenlijke activiteiten kinderen en bewoners: DE VLINDERSTICHTING Samen: Activiteiten in huis 6

Aan de slag in de vlindertuin

Aan de slag in de vlindertuin Aan de slag in de vlindertuin In dit schema kun je zien welke ideeën voor activiteiten je verder nog kunt vinden op www.vlindertuinen.nl. In dit document geven we voorbeelden van activiteiten in de vlindertuin

Nadere informatie

Van eitje tot vlinder

Van eitje tot vlinder Werkblad Van eitje tot vlinder Wat is de goede volgorde van de plaatjes? Begin bij plaatje : de vlinder legt eieren. Schrijf de letter a in hokje. Welk plaatje is de volgende? Zet de letter ervan in hokje

Nadere informatie

Wat ga je schrijven: een verklarende tekst. Voorbereiden op het schrijven: een film bekijken

Wat ga je schrijven: een verklarende tekst. Voorbereiden op het schrijven: een film bekijken Les 1: Verklaren hoe planten groeien Wat ga je schrijven: een verklarende tekst Hoe komt het eigenlijk dat planten groeien? Je schrijft een verklarende tekst voor leerlingen van een andere klas. Welke

Nadere informatie

Wat ga je schrijven: een verklarende tekst. Voorbereiden op het schrijven: een film bekijken

Wat ga je schrijven: een verklarende tekst. Voorbereiden op het schrijven: een film bekijken Les 1: Verklaren hoe planten groeien Wat ga je schrijven: een verklarende tekst Hoe komt het eigenlijk dat planten groeien? Je schrijft een verklarende tekst voor leerlingen van een andere klas. Welke

Nadere informatie

Veldwerkweek opdracht

Veldwerkweek opdracht Veldwerkweek opdracht Nadine van Popering Lizette Zwemer Carlijn Brekelmans Commentaar/verbeterpunten De concepten zijn niet heel duidelijk, deze moeten dus beter naar voren komen. Geef bijvoorbeeld aan

Nadere informatie

Koolwitjes in de klas!

Koolwitjes in de klas! Via internet kunnen van maart tot en met september bij De Vlinderstichting levende eitjes, rupsen en poppen van het groot koolwitje besteld worden. Dit lespakket hoort bij zo n pakket eitjes, rupsen en

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Totaal materialen heide Materialen per groepje 1A Sporen van grazers 3 Witte bakken 3 Pincetten Zoekkaart bos- en heideplanten 1B Dennen trekken Handschoenen voor elk kind Zoekkaart bos- en heideplanten

Nadere informatie

Natuur & Milieu Educatie

Natuur & Milieu Educatie Natuur & Milieu Educatie Groep 5 Tuinieren op de m² Materiaalpakket Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4.

Nadere informatie

Koolwitjes in de klas! (Groep 7 & 8)

Koolwitjes in de klas! (Groep 7 & 8) Koolwitjes in de klas! (Groep 7 & 8) Via internet kunnen van maart tot en met september bij De Vlinderstichting levende eitjes, rupsen en poppen van het groot koolwitje besteld worden. Dit lespakket hoort

Nadere informatie

Was er voldoende informatie, en was deze duidelijk genoeg? Heb je het boek voorgelezen / besproken in de groep?

Was er voldoende informatie, en was deze duidelijk genoeg? Heb je het boek voorgelezen / besproken in de groep? Welke schrijfster bezocht jullie? Hebben jullie alle informatie tijdig ontvangen? Was er voldoende informatie, en was deze duidelijk genoeg? Heb je het boek voorgelezen / besproken in de groep? Wat vonden

Nadere informatie

Het houden van een spreekbeurt

Het houden van een spreekbeurt Het houden van een spreekbeurt In deze handleiding staan tips over hoe je een spreekbeurt kunt houden. Waar moet je op letten? Wat moet je wel doen? En wat moet je juist niet doen? We hopen dat je wat

Nadere informatie

Basis Werkwoordspelling is onderdeel van de Bundel Basisprogramma's. Deze bundel bevat ook Basisspelling en Basisgrammatica.

Basis Werkwoordspelling is onderdeel van de Bundel Basisprogramma's. Deze bundel bevat ook Basisspelling en Basisgrammatica. Basis Werkwoordspelling Basis Werkwoordspelling is onderdeel van de Bundel Basisprogramma's. Deze bundel bevat ook Basisspelling en Basisgrammatica. Basis Werkwoordspelling is een programma voor het leren

Nadere informatie

Beschrijving: De knuffels op verschillende lichaamsdelen houden. Bijvoorbeeld op je hoofd, op de buik, op de voet

Beschrijving: De knuffels op verschillende lichaamsdelen houden. Bijvoorbeeld op je hoofd, op de buik, op de voet Babygroepen Beweegknap 1. Bewegen met knuffel Beschrijving: De knuffels op verschillende lichaamsdelen houden. Bijvoorbeeld op je hoofd, op de buik, op de voet 2. Dansen en dan knuffelen Beschrijving:

Nadere informatie

Hier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw.

Hier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw. Hier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw. Vlinders in de tuin Vooral op warme dagen kun je veel vlinders zien in allerlei

Nadere informatie

Thema nieuwsbrief Karel in de lente April 2015

Thema nieuwsbrief Karel in de lente April 2015 Thema nieuwsbrief Karel in de lente April 2015 Beste ouders en/of verzorgers Tijdens de vorige thema s hebben de kinderen veel gedaan. Zo hebben ze uitstapjes gedaan, geknutseld, gezongen en de boekjes

Nadere informatie

Koolwitjes in de klas! (Groep 5 & 6)

Koolwitjes in de klas! (Groep 5 & 6) Koolwitjes in de klas! (Groep 5 & 6) Via internet kunnen van maart tot en met september bij De Vlinderstichting levende eitjes, rupsen en poppen van het groot koolwitje besteld worden. Dit lespakket hoort

Nadere informatie

Koolwitjes in de klas!

Koolwitjes in de klas! Via internet kunnen van maart tot en met september bij De Vlinderstichting levende eitjes, rupsen en poppen van het groot koolwitje besteld worden. Dit lespakket hoort bij zo n pakket eitjes, rupsen en

Nadere informatie

Bijlage 1. Beste ouders/verzorgers van de leerlingen van groep 3/4,

Bijlage 1. Beste ouders/verzorgers van de leerlingen van groep 3/4, Bijlage 1 Brief aan de ouders Beste ouders/verzorgers van de leerlingen van groep 3/4, De komende periode gaan wij aan de slag met het thema feesten. We bespreken allerlei feestelijke momenten in het jaar

Nadere informatie

Leskist THEMA-handleiding Een weekend in de provincie Utrecht Groep 5 en 6

Leskist THEMA-handleiding Een weekend in de provincie Utrecht Groep 5 en 6 BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leskist THEMA-handleiding Een weekend in de provincie Utrecht

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: spechten Groepje 2: muizen Groepje 3: vossen Groepje 4: eekhoorns Groepje 5: egels Kleine beestjes + voedselketens

Nadere informatie

Opdrachtenboekje. Waterkant

Opdrachtenboekje. Waterkant enboekje Dit boekje is van Naam:... School:... Groep:... Waterkant - 1 - Dit heb je nodig Lichtgrensmeter 2 loeppotjes aquariumbakje plastic lepel of klein schepnetje groot schepnet zoekkaart waterdiertjes

Nadere informatie

Studieplanner leerlingen NAAM: Datum Weekopdracht. Doel en in: klaar Week 1 Week 2 Leren leren : Tekst 1 lezen tot aan het plaatje met de

Studieplanner leerlingen NAAM: Datum Weekopdracht. Doel en in: klaar Week 1 Week 2 Leren leren : Tekst 1 lezen tot aan het plaatje met de Studieplanner leerlingen NAAM: Opgegev Benodigde Datum Weekopdracht Doel en in: materialen klaar Week 1 Week 2 Leren leren : Tekst 1 lezen tot aan het plaatje met de ministers. Opdrachtenboekje 5 Markeer

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Herfst

Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten

Nadere informatie

Docentenhandleiding. Het leven in een kasteel. Voor leerkrachten van groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs

Docentenhandleiding. Het leven in een kasteel. Voor leerkrachten van groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs Docentenhandleiding Het leven in een kasteel Het leven in een kasteel Voor leerkrachten van groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs Voorwoord este leerkracht, Een kasteel is meestal heel oud en er heeft zich

Nadere informatie

Leydse Weelde. Marie de Brimeu - B

Leydse Weelde. Marie de Brimeu - B Leydse Weelde Marie de Brimeu - B Welkom in Museum Boerhaave. Je gaat de tentoonstelling Leydse Weelde Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw bekijken. Met groene ontdekkingen worden natuurlijk planten

Nadere informatie

Activiteitenboekje. Brede School Kei 13 Brede School Kei 13 Wezenland 582 7415 JM Deventer 0570 625031. september december 2014

Activiteitenboekje. Brede School Kei 13 Brede School Kei 13 Wezenland 582 7415 JM Deventer 0570 625031. september december 2014 Opgaveformulier Alle gegevens invullen en inleveren bij Marjan Bouwman of de juf of meester. Of zoals aangegeven via de mail. U krijgt bericht als uw kind geplaatst is. Ja, ik geef mijn kind op voor deze

Nadere informatie

1. Heeft u bloemen in uw tuin of op uw balkon waar de bijen, hommels en vlinders nectar en stuifmeel kunnen halen?

1. Heeft u bloemen in uw tuin of op uw balkon waar de bijen, hommels en vlinders nectar en stuifmeel kunnen halen? Bloemen in Rooi Bijen hommels bloemen en vlinders zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. 90% 80% 70% 50% 40% 30% 20% 0% 1. Heeft u bloemen in uw tuin of op uw balkon waar de bijen, hommels en vlinders

Nadere informatie

Wat krijgen de leerlingen te zien? Het Spetterlab Oude kunst Prehistorie

Wat krijgen de leerlingen te zien? Het Spetterlab Oude kunst Prehistorie Museumles groep 1-2 Overgisteren De leerkracht heeft een koffer gevonden, zomaar op straat. Ze besluiten de koffer open te maken om te kijken wat er in zit. Samen komen ze er achter dat de koffer van een

Nadere informatie

Maatschappelijke Stage Me4You (MAS) Baudartius College Zutphen

Maatschappelijke Stage Me4You (MAS) Baudartius College Zutphen Maatschappelijke Stage Me4You (MAS) Baudartius College Zutphen schooljaar 2014-2015 Me4You Maatschappelijke Stage op het Baudartius College in Zutphen in samenwerking met Stichting Perspectief. Bij de

Nadere informatie

Het communicatieplan MEDIAMANAGEMENT STUURGROEPENHANDLEIDING COMMUNICATIEPLAN THEMA M2

Het communicatieplan MEDIAMANAGEMENT STUURGROEPENHANDLEIDING COMMUNICATIEPLAN THEMA M2 Het communicatieplan MEDIAMANAGEMENT STUURGROEPENHANDLEIDING COMMUNICATIEPLAN THEMA M2 1 Inhoudsopgave Inleiding Hoofdstukken in het communicatieplan 1. Inleiding 2. Doelstelling 3. Doelgroep 4. Projectachtergrond

Nadere informatie

Werkblad bij deel 2 Opdracht 4: Voorkennis ophalen

Werkblad bij deel 2 Opdracht 4: Voorkennis ophalen Werkblad bij deel 2 Opdracht 4: Voorkennis ophalen Je hebt in de vorige les veel geleerd over sinkholes en hoe ze ontstaan. Ook zijn er in deze les veel begrippen naar voren gekomen. Schrijf bij het stripje

Nadere informatie

Aan de slag in de vlindertuin

Aan de slag in de vlindertuin Aan de slag in de vlindertuin Naast het uitvoeren van diverse activiteiten in de vlindertuin, kunnen bewoners en kinderen ook een bijdrage leveren aan het onderhoud van de tuin. Hieronder wordt een aantal

Nadere informatie

HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren

HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren 1. Inleiding Aan de hand van een concept cartoon verdiepen leerlingen zich in de vraag hoe het komt dat een meisje een meisje is. Een concept cartoon is een visuele

Nadere informatie

Vlinders tellen in de VSB Vlindertuin - handleiding- -

Vlinders tellen in de VSB Vlindertuin - handleiding- - Vlinders tellen in de VSB Vlindertuin - handleiding- - Deze handleiding is verschenen in het kader van het project VSB Vlindertuinen. Dit project is een initiatief van het VSB Fonds en De Vlinderstichting.

Nadere informatie

Lesbrief Beestjes tekenen naar verhaal

Lesbrief Beestjes tekenen naar verhaal Lesbrief Beestjes tekenen naar verhaal Doelgroep: Groep 5 t/m 8 Lesduur: ± 45 minuten Leerstofgebied: Wereldoriëntatie, Kunstzinnige oriëntatie Werkvorm: Zelfstandig Doel van de opdracht: Het leren hoe

Nadere informatie

Maak je eigen tentoonstelling

Maak je eigen tentoonstelling Maak je eigen tentoonstelling MuseumKlas Met MuseumKlas maak je zelf een tentoonstelling, in de klas! Het Bijbels Museum biedt met deze toolkit suggesties voor het maken van een tentoon stelling over religieuze

Nadere informatie

Les 1. 1 En jij? O 2 keer per jaar O 3 keer per jaar O 4 keer per jaar. Wat is een rapport? 1. Krijgt jouw kind een rapport?

Les 1. 1 En jij? O 2 keer per jaar O 3 keer per jaar O 4 keer per jaar. Wat is een rapport? 1. Krijgt jouw kind een rapport? Les 1 Wat is een rapport? 1 En jij? 1. Krijgt jouw kind een rapport? O ja O nee 2. Krijgen kleuters ook een rapport? O ja O nee 3. Kreeg jij vroeger in de school ook een rapport? O ja O nee Wanneer? Wat

Nadere informatie

BROCHURE:-LEZEN? JA-GRAAG!-

BROCHURE:-LEZEN? JA-GRAAG!- -! BROCHURE:-LEZEN? JA-GRAAG!- Lezen? ja graag! Kinderen lezen tegenwoordig veel minder, vinden lezen lastig of beginnen er niet eens aan. Misschien lijkt het lezen van een boek teveel op een schoolopdracht,

Nadere informatie

Vertrouwenspersonen. Kleedjesmarkt. Denkt u nog aan de kleedjesmarkt van a.s. woensdag 2 oktober om 12.15 uur?

Vertrouwenspersonen. Kleedjesmarkt. Denkt u nog aan de kleedjesmarkt van a.s. woensdag 2 oktober om 12.15 uur? Openbare Dalton Basisschool De Wetelaar Zanderskamp 95 6983 CG, Doesburg tel: 0313 474292 www.wetelaar.nl e-mail: wetelaar@gmail.com Schooljaar 2013 2014 Inhoud: 30 september 2013 Pagina 1 Kijkmiddag Flash

Nadere informatie

Taak Wie ben ik? Groep Zwaarte Vakgebied Voorbereiding Rol leerkracht Kerndoelen Code ariq,

Taak Wie ben ik? Groep Zwaarte Vakgebied Voorbereiding Rol leerkracht Kerndoelen Code ariq, Taak Wie ben ik? Groep 7 Zwaarte Vakgebied - Sociaal emotionele ontwikkeling - Creatieve ontwikkeling - Taalvaardigheid Voorbereiding - Computer met internet - Papier, verf en kwasten Rol leerkracht -

Nadere informatie

Docentenhandleiding KIES VAARDIG! klas 1/2 VMBO-TL/HAVO/VWO

Docentenhandleiding KIES VAARDIG! klas 1/2 VMBO-TL/HAVO/VWO Docentenhandleiding KIES VAARDIG! klas 1/2 VMBO-TL/HAVO/VWO INHOUDSOPGAVE Inleiding 3 Lesdoelen 4 Overzicht werkvormen 5 Uitleg werkvormen 1. Beeld bij kiezen 6 2. Grote en kleine keuzes 6 3. Gevolgen

Nadere informatie

dieren in de dierentuin

dieren in de dierentuin dieren in de groep 4-5 Geachte leerkracht, Dit lespakket ondersteunt u bij het voorbereiden van uw schoolreisje naar Burgers Zoo. Daarnaast kan het ook prima worden ingezet als u een thema over en of exotische

Nadere informatie

Het onderzoek van de burgemeester 5/6

Het onderzoek van de burgemeester 5/6 Het onderzoek van de burgemeester De burgemeester hoorde dat kinderen ongerust zijn. Nee, ze zijn niet bang voor onweer of harde geluiden. Ze maken zich zorgen over de natuur. Dieren krijgen steeds minder

Nadere informatie

Docentenhandleiding Educatieprogramma

Docentenhandleiding Educatieprogramma Docentenhandleiding Educatieprogramma Hoe, wat & waar Primair Onderwijs groep 3 t/m 6 Inhoud Het Dordrechts Museum..p.3 Algemene doelstelling programma...p.3 Aansluiting bij kerndoelen. p.3,4 Programma:Hoe,

Nadere informatie

Voor jezelf? Les 1 Welkom!

Voor jezelf? Les 1 Welkom! Voor jezelf? Les 1 Welkom! Welkom! Dit is de cursus Voor jezelf? Wil je voor jezelf beginnen? Droom je ervan een eigen bedrijfje te starten? Zou je dit ook kunnen? In deze cursus ga je dit onderzoeken.

Nadere informatie

Aanbod voor zorgcentra 2015-2016

Aanbod voor zorgcentra 2015-2016 Pagina 1 de Bibliotheek voor ouderen Aanbod voor zorgcentra 2015-2016 Pagina 2 de Bibliotheek voor ouderen De Westfriese Bibliotheken willen lezen voor iedereen mogelijk én plezierig maken. Daarbij richten

Nadere informatie

Nieuwsbrief 28-08-2015. Beste ouders,

Nieuwsbrief 28-08-2015. Beste ouders, Beste ouders, Wat leuk was het deze week. Erica heeft een echt aquarium meegenomen en er staat een vissenkom, verder hebben we nog een glazen bak met rupsen in de klas. Een aantal jongens (oa roel, riekelt

Nadere informatie

Dwerggras 30, Rotterdam. 1. Schrijf tijdens het kijken dingen op die jou belangrijk lijken. Je hebt dit later nodig.

Dwerggras 30, Rotterdam. 1. Schrijf tijdens het kijken dingen op die jou belangrijk lijken. Je hebt dit later nodig. Les 1: Een Wikitekst schrijven Waarom ga je schrijven: het Jeugdjournaalfilmpje bekijken Bekijk met de klas het Jeugdjournaalfilmpje over koningin Beatrix op www.nieuwsbegrip.nl 1. Schrijf tijdens het

Nadere informatie

Informatie tweede clubperiode 2013

Informatie tweede clubperiode 2013 Informatie tweede clubperiode 2013 De eerste clubperiode van 2013 gaat alweer aardig opschieten. Voor je ligt het nieuwe clubboekje van VTV Delft locatie Nootdorp voor de tweede periode van 2013! De clubperiode

Nadere informatie

Werkblad 3.1 Opdracht 3, module 3, les 3

Werkblad 3.1 Opdracht 3, module 3, les 3 Werkblad 3.1 Opdracht 3, module 3, les 3 1. Luister naar deel 1 van het gesprek. 2. Lees de zinnen. 3. Wat vertelt de juf? Kruis aan: ja of nee. 1. De kinderen praten in de kring. 2. De kinderen lezen

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe Opdrachten thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: edelherten Sporen zoeken (+ Gipsafdruk maken) Groepje 2: hindes Groepje 3: kalfjes Groepje 4: zwijnen

Nadere informatie

Aan het einde van je stageperiode is het de bedoeling dat je het onderstaande eindverslag invult.

Aan het einde van je stageperiode is het de bedoeling dat je het onderstaande eindverslag invult. Stageverslag Aan het einde van je stageperiode is het de bedoeling dat je het onderstaande eindverslag invult. Tijdens je stage heb je nieuwe dingen geleerd en ervaring opgedaan. Noem er tenminste vijf:

Nadere informatie

Week van Respect. 10 tot en met 15 november 2014. Voorbeelden van activiteiten in de Week van Respect!

Week van Respect. 10 tot en met 15 november 2014. Voorbeelden van activiteiten in de Week van Respect! Week van Respect 10 tot en met 15 november 2014 Breedwijs, de Brede School in Zuid-Berghuizen organiseert rond de dag van respect op 13 november een Week van Respect. Bij respect denken we aan normen en

Nadere informatie

1. Ontdek jouw talenten!

1. Ontdek jouw talenten! 1. Ontdek jouw talenten! Omgaan met informatie 1. Zaken op een rijtje zetten 1 2 3 4 - Ik houd ervan om opgezochte informatie te ordenen - Ik ben goed in het omgaan met (zak)geld - Ik kan belangrijke en

Nadere informatie

Een goede presentatie maken met Power Point. Informatiekunde Leerjaar B1 Omgaan met Excel blad-1-

Een goede presentatie maken met Power Point. Informatiekunde Leerjaar B1 Omgaan met Excel blad-1- Een goede presentatie maken met Power Point Informatiekunde Leerjaar B1 Omgaan met Excel blad-1- Opdracht; Voor deze opdrachten maak je elk eigen werkstukken en documenten. Deze onderdelen die je maakt

Nadere informatie

Team 6: Zonnepanelen. Onderzoek naar het gebruik van zonnepanelen

Team 6: Zonnepanelen. Onderzoek naar het gebruik van zonnepanelen Zonnepanelen op school Team 6: Zonnepanelen Onderzoek naar het gebruik van zonnepanelen Jullie gaan onderzoeken welke producten er zijn op zonnecellen 1. SAMENWERKEN IN EEN TEAM Jullie gaan samenwerken

Nadere informatie

Sociale leeromgeving. Wie zit er in jouw netwerk? Leeromgeving sociale leeromgeving

Sociale leeromgeving. Wie zit er in jouw netwerk? Leeromgeving sociale leeromgeving Sociale leeromgeving Bij sociale leeromgeving gaat het om de mensen die jij kent en hoe je je bij hen voelt. Hoe voel je je in de klas?, kun je goed omgaan met je klasgenoten?, hoe zijn de docenten op

Nadere informatie

Rechtvaardige Rechters in actie

Rechtvaardige Rechters in actie Lesvoorbereiding Rechtvaardige Rechters in actie Print de personagestickers op etiketten of maak er kaartjes van (zie richtlijnen bij Verwondering). Werk graad 2 Print en knip de identiteitskaarten uit,

Nadere informatie

Meneer en mevrouw bunzing zoeken een huis voor de winter

Meneer en mevrouw bunzing zoeken een huis voor de winter Meneer en mevrouw bunzing zoeken een huis voor de winter Dierenpaspoort maken Leerdoel: De leerlingen kennen in hun omgeving twee verschillende biotopen en kunnen enkele hierin veel voorkomende organismen

Nadere informatie

De aarde viert feest

De aarde viert feest Landbouw graad 1 Lesvoorbereiding De aarde viert feest Zoek een mooi potje, vul het met (bos)grond en versier het. Print en knip de vriendenkaartjes 1 keer uit. Print de vriendenverhalen 1 keer uit. Print

Nadere informatie

Inleiding Doelgroep Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen... 4

Inleiding Doelgroep Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen... 4 1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Opzet van de lescyclus... 4 2.1. Algemeen doel... 4 2.2. Doelstellingen... 4 3. Relatie met de kerndoelen & natuurmethoden... 5 4. Voorbereidende activiteit

Nadere informatie

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft

Nadere informatie

VERKORTE DOCENTENHANDLEIDING VAN WIE IS DIE KOFFER? Project voor groep 1 en 2

VERKORTE DOCENTENHANDLEIDING VAN WIE IS DIE KOFFER? Project voor groep 1 en 2 VERKORTE DOCENTENHANDLEIDING VAN WIE IS DIE KOFFER? Project voor groep 1 en 2 COLOFON Erfgoed Nederland heeft Van wie is die koffer? als pilotproject (laten) ontwikkelen in samenwerking met de gemeente,

Nadere informatie

Eindrapportage Tuinvlindertelling 2013: Social networking

Eindrapportage Tuinvlindertelling 2013: Social networking Eindrapportage Tuinvlindertelling 2013: Social networking Eindrapportage Tuinvlindertelling 2013 Rapportnummer 2013-022 Datum 20-11-2013 Samensteller Ineke Radstaat-Koopmans Offerte ingediend bij Prins

Nadere informatie

De waarde van een plaats in een getal.

De waarde van een plaats in een getal. Komma getallen. Toen je net op school leerde rekenen, wist je niet beter dan dat getallen heel waren. Dus een taart was een taart, een appel een appel en een peer een peer. Langzaam maar zeker werd dit

Nadere informatie

Oude bomen. Opdracht 1 - Bijzondere bomen. Opdracht 2 De leeftijd van een boom meten. Benodigdheden

Oude bomen. Opdracht 1 - Bijzondere bomen. Opdracht 2 De leeftijd van een boom meten. Benodigdheden Oude bomen meetlint In Amsterdam staan veel bomen. Sommige van die bomen zijn al heel oud en hebben veel meegemaakt. Bomen kunnen veel betekenen voor mensen. Denk bijvoorbeeld aan de kastanjeboom in de

Nadere informatie

AANBOD 2016-2017 NATUURLIJK ONDERWIJS

AANBOD 2016-2017 NATUURLIJK ONDERWIJS AANBOD 2016-2017 NATUURLIJK ONDERWIJS KANT & KLAAR MAATWERK MOGELIJK 21ST CENTURY SKILLS Kinderen die spelen, beleven en ontdekken in de natuur worden creatiever en gezonder. Liesbeth Bronkhorst, directeur

Nadere informatie

Les 1: Halloween en Sint-Maarten beschrijven

Les 1: Halloween en Sint-Maarten beschrijven Les 1: Halloween en Sint-Maarten beschrijven Wat voor tekst ga je schrijven en waarom? Op 31 oktober is het Halloween en op 11 november is het Sint-Maarten. Veel mensen weten niet zo goed wat voor feesten

Nadere informatie

HET KLOKHUIS ZOEKT ONTWERPERS

HET KLOKHUIS ZOEKT ONTWERPERS HET KLOKHUIS ZOEKT ONTWERPERS Lesbrief Naam Groep Naam ontwerpteam Iedereen aan tafel Bij jullie thuis staat vast een tafel in de woon- of eetkamer. Ook hebben jullie vast stoelen, bestek en servies. Allemaal

Nadere informatie

Document vertellen en presenteren voor de groepen 1, 2, 3 en 4. Doelen van vertellen en presenteren in groep 1 en 2:

Document vertellen en presenteren voor de groepen 1, 2, 3 en 4. Doelen van vertellen en presenteren in groep 1 en 2: Document vertellen en presenteren voor de groepen 1, 2, 3 en 4 Doelen van vertellen en presenteren in groep 1 en 2: Leerlingen raken vertrouwd met het presenteren voor een groep Leerlingen raken vertrouwd

Nadere informatie

Hoe ben jij KNAP??? >> Doe nu de test! Ga naar de 'Vragenlijst' Howard Gardner

Hoe ben jij KNAP??? >> Doe nu de test! Ga naar de 'Vragenlijst' Howard Gardner Hoe ben jij KNAP??? Je zou talent kunnen omschrijven als ergens heel goed in zijn. Elk mens heeft zo z n eigen talenten. Zelfs de grootste luilak die heeft namelijk een slaaptalent en een lui op de bank

Nadere informatie

Voordoen (modelen, hardop denken)

Voordoen (modelen, hardop denken) Voordoen (modelen, hardop denken) Waarom voordoen? Net zoals bij lezen, leren leerlingen heel veel over schrijven als ze zien hoe een expert dit (voor)doet. Het voordoen (modelen) van het schrijven van

Nadere informatie

Lesbrief Meneer Beer

Lesbrief Meneer Beer Lesbrief Meneer Beer Het verhaal Het verhaal gaat over Meneer Beer. Hij is verliefd op een prachtig berinnetje, maar hij durft het haar niet te vertellen. Hij vindt zichzelf maar een eenvoudige beer. Om

Nadere informatie

Kerndoel Deze les levert een bijdrage aan kerndoel 3. De leerlingen leren omgaan met tijd in alledaagse situaties

Kerndoel Deze les levert een bijdrage aan kerndoel 3. De leerlingen leren omgaan met tijd in alledaagse situaties 8. De verjaardagskalender Leeftijdsgroep Ongeveer 12-16 jaar Kerndoel Deze les levert een bijdrage aan kerndoel 3. De leerlingen leren omgaan met tijd in alledaagse situaties Leerstofonderdeel Doel van

Nadere informatie

Een eigen verbouwing. Omdat ik het leuk vind om te verbouwen en leuk dat elk groepje een eigen verbouwing had. 19 maart 2015, Anne Remmerswaal

Een eigen verbouwing. Omdat ik het leuk vind om te verbouwen en leuk dat elk groepje een eigen verbouwing had. 19 maart 2015, Anne Remmerswaal Een eigen verbouwing Omdat ik het leuk vind om te verbouwen en leuk dat elk groepje een eigen verbouwing had. 19 maart 2015, Anne Remmerswaal Educatie- en Competentiestudies (ECS), Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Land Art. Samenvatting: Leerdoel: Uitgewerkte activiteit:

Land Art. Samenvatting: Leerdoel: Uitgewerkte activiteit: Land Art Meeste mogelijkheden met kleur, maar in principe mogelijk in elk seizoen. Afhankelijk van het ontwerp Themawandeling Herfst Samenvatting: Voor kunstenaars en knutselaars biedt het bos een schat

Nadere informatie

ZEG HET MAAR HET PRATEN VAN UW KIND. Leeftijd vanaf 4 jaar

ZEG HET MAAR HET PRATEN VAN UW KIND. Leeftijd vanaf 4 jaar ZEG HET MAAR HET PRATEN VAN UW KIND Leeftijd vanaf 4 jaar Het leren praten van uw kind gaat vaak bijna vanzelf. Toch is er heel wat voor nodig voordat uw kind goed praat. Soms gaat het niet zo vlot met

Nadere informatie

OVERLAST. houd rekening met elkaar. Praktische informatie om overlast te voorkomen

OVERLAST. houd rekening met elkaar. Praktische informatie om overlast te voorkomen OVERLAST houd rekening met elkaar Praktische informatie om overlast te voorkomen Houd rekening met elkaar Er zijn maar weinig mensen die vrij wonen en geen rekening met buren hoeven te houden. Wanneer

Nadere informatie

Vincent-stripverhaal MAKEN VOELEN SAMENWERKEN KIJKEN. Expertisecentrum Kunsttheorie Primair Onderwijs www.expertisecentrum-kunsttheorie-po.

Vincent-stripverhaal MAKEN VOELEN SAMENWERKEN KIJKEN. Expertisecentrum Kunsttheorie Primair Onderwijs www.expertisecentrum-kunsttheorie-po. Vincent-stripverhaal Expertisecentrum Kunsttheorie Primair Onderwijs Vincent-stripverhaal Een opdracht voor groep 5 of 6 gericht op inleven en maken. Leerlingen maken samen een stripverhaal, gebaseerd

Nadere informatie

Informatiemap. Zorgbeleving De Blauwe Vlinder

Informatiemap. Zorgbeleving De Blauwe Vlinder Informatiemap Zorgbeleving De Blauwe Vlinder Even voorstellen In onze zorgbeleving spelen persoonlijke aandacht en betrokkenheid voor de zorgnemer een grote rol. Madhu & Patrick Brunner, initiatiefnemers

Nadere informatie

Masterclass Best Practices in Social Media voor communicatiemedewerkers t.b.v. Building Business

Masterclass Best Practices in Social Media voor communicatiemedewerkers t.b.v. Building Business Masterclass Best Practices in Social Media voor communicatiemedewerkers t.b.v. Building Business Juni 2012 Ronald Provoost Inzet soort Social Media Anders 7% 7% 7% 7% 7% 7% 2% 4% 56% 41% 56% 50% 59% 72%

Nadere informatie

Speel- & Leerbrief APRIL 2015 1. Marja Baeten. Pedagogisch kader kindercentra 0-4 jaar NATUURLIJK SPELEN APRIL 2015.

Speel- & Leerbrief APRIL 2015 1. Marja Baeten. Pedagogisch kader kindercentra 0-4 jaar NATUURLIJK SPELEN APRIL 2015. Pedagogisch werken met plezier s Speel- & Leerbrief APRIL 2015 NATUURLIJK SPELEN Met kinderen in de natuur bezig zijn, stimuleert verschillende onderdelen van hun ontwikkeling. Terwijl ze je helpen in

Nadere informatie

Scholen in het groen. Nieuwe wijken krijgen veel te weinig en te kleine speelhoekjes! Veldjes missen we echt.

Scholen in het groen. Nieuwe wijken krijgen veel te weinig en te kleine speelhoekjes! Veldjes missen we echt. Nieuwe wijken krijgen veel te weinig en te kleine speelhoekjes! Veldjes missen we echt. Scholen in het groen 1 Scholen in het groen Opgroeien in een groene omgeving is belangrijk voor kinderen en draagt

Nadere informatie

Buiten vlinders kijken met groep 1&2

Buiten vlinders kijken met groep 1&2 Buiten vlinders kijken met groep 1&2 Buiten vlinders kijken met groep 1&2 In dit lespakket vind je achtergrondinformatie en lesideeën voor kinderen van groep 3 en 4 waarmee je buiten aan de slag kunt

Nadere informatie

Activatie middelen en ideeën

Activatie middelen en ideeën Activatie middelen en ideeën A4 / A3 aankondigings poster Dank voor alles wat u gegeven hebt, ontvang een applausje op 10 november op het Dorpsplein 28 in Winterswijk A4 / A3 programmaposter Programma

Nadere informatie

Verwijswoorden begrijpen

Verwijswoorden begrijpen 1. Lees de uitleg. Verwijswoorden begrijpen Een verwijswoord wijst naar een ander woord. In veel zinnen in de tekst staan verwijswoorden. Bijvoorbeeld: het, hij, daar, die, dat, ze, haar, er, deze, daarmee.

Nadere informatie

Den Ouden Boerderijnummer: 1595

Den Ouden Boerderijnummer: 1595 arverslag nuari 2014 - december 2014 Den Ouden Boerderijnummer: 1595 Kwaliteitssysteem Zorgboerderijen Versie 4.1, maart 2011. Federatie Landbouw en Zorg Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd

Nadere informatie

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Samenvatting Scores Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Zowel uit de beoordelingen in de vorm van een rapportcijfer als de aanvullende opmerkingen, blijkt dat de

Nadere informatie

Handleiding bij de studielessen voor groep 1-3 van de basisschool NAAM

Handleiding bij de studielessen voor groep 1-3 van de basisschool NAAM Handleiding bij de studielessen voor groep 1-3 van de basisschool NAAM September 2009 In september en oktober 2009 is de Levend Evangelie Gemeente gemeentebreed bezig met het onderwerp GEBED. Op verzoek

Nadere informatie

Juf, wat gaan we eigenlijk leren? Jouw vakkennis - hun basis

Juf, wat gaan we eigenlijk leren? Jouw vakkennis - hun basis Juf, wat gaan we eigenlijk leren? Jouw vakkennis - hun basis Inleiding: Al eerder schreef ik het ebook `het kan zonder groepsplan`. In veel scholen ervaren leerkrachten het maken van groepsplannen als

Nadere informatie

Maatschappelijke Stage Boekje voor leerlingen en organisaties

Maatschappelijke Stage Boekje voor leerlingen en organisaties DE NIEUWE VESTE, LOCATIE HARDENBERG Maatschappelijke Stage Boekje voor leerlingen en organisaties 2011 D E N I E U W E V E S T E, P I E T H E I N S T R A A T 1, 7772 ZJ H A R D E N B E R G. T EL. 0523-262170

Nadere informatie

Zwerfafval. Projecten waaier Gemeente Kollumerland c.a.

Zwerfafval. Projecten waaier Gemeente Kollumerland c.a. Zwerfafval Projecten waaier Gemeente Kollumerland c.a. Inleiding Met deze projectwaaier kunt u eenvoudig projecten uitzoeken voor leerlingen in het kader van het thema zwerfafval, bijvoorbeeld als invulling

Nadere informatie

RV 07 R.K. Basisschool de Vlinder groep 8 Stockholm 3 / 8 3124 SG Schiedam Tel.: 010-4717036 / 010-2470164

RV 07 R.K. Basisschool de Vlinder groep 8 Stockholm 3 / 8 3124 SG Schiedam Tel.: 010-4717036 / 010-2470164 R.K. Basisschool De Vlinder RV 07 R.K. Basisschool de Vlinder groep 8 Stockholm 3 / 8 3124 SG Schiedam Tel.: 010-4717036 / 010-2470164 GOEDE STUDIEGEWOONTEN Bij goed studeren (leren) of huiswerk maken

Nadere informatie

Op zoek naar leuke activiteiten en verenigingen in De Stichtse Hof?

Op zoek naar leuke activiteiten en verenigingen in De Stichtse Hof? Meer informatie? Welzijnsprogramma 2015 Vivium De Stichtse Hof Neem voor meer informatie gerust even contact op met het Uitbureau van De Stichtse Hof. Wij helpen u graag! Op zoek naar leuke activiteiten

Nadere informatie

Stripverhaal.. De vlinder.. De vleugels van een vlinder... De levenscyclus.. Vlinderlied en dans. Verstopte vlinders.. Opvallen of niet..

Stripverhaal.. De vlinder.. De vleugels van een vlinder... De levenscyclus.. Vlinderlied en dans. Verstopte vlinders.. Opvallen of niet.. Lesbrief groep 3 4 Inhoudsopgave Stripverhaal.. De vlinder.. De vleugels van een vlinder... De levenscyclus.. Vlinderlied en dans Verstopte vlinders.. Opvallen of niet.. Het koolwitje Zo maak je een vlinder

Nadere informatie

Het Amsterdam Museum gaat over Amsterdam. In het museum hangen schilderijen.

Het Amsterdam Museum gaat over Amsterdam. In het museum hangen schilderijen. 2 INTRODUCTIE Het programma is gemaakt door het. Het gaat over Amsterdam. In het museum hangen schilderijen. Een schilderij is gemaakt door een schilder. In het museum zijn ook voorwerpen te zien. Het

Nadere informatie

Panelonderzoek inwoners en openbaar groen

Panelonderzoek inwoners en openbaar groen Panelonderzoek inwoners en openbaar groen Gemeente Amersfoort Marlies Visser 2 juni 2015 De meeste panelleden zijn positief over het burgerinitiatief tot het opstellen van een Groenvisie. Men vindt over

Nadere informatie

Curriculum PrO. Hoe maak je een start in je school

Curriculum PrO. Hoe maak je een start in je school Curriculum PrO Hoe maak je een start in je school 27 september 2013 Bewustwording Trots Domein wonen Ik leer zo zelfstandig mogelijk wonen Wat moet je dan weten/ kunnen? Brainstorm op het A4tje met je

Nadere informatie

Inkijkexemplaar. Dit deel gaat over de opdrachten tijdens de stage.

Inkijkexemplaar. Dit deel gaat over de opdrachten tijdens de stage. Dit deel gaat over de opdrachten tijdens de stage. Je kunt een woordenlijst aanleggen. Je kunt een evaluatie invullen. Je weet wat formeel en informeel betekent. Je kunt een interview op je stageplaats

Nadere informatie