Inventaris van het archief van de Commissie Burgerbevolking en Bureau Afvoer Burgerbevolking,

Transcriptie

1 Nummer archiefinventaris: Inventaris van het archief van de Commissie Burgerbevolking en Bureau Afvoer Burgerbevolking, Auteur: Centrale Archief Selectiedienst Nationaal Archief, Den Haag 1986 Copyright: cc0 This finding aid is written in Dutch.

2

3 Cie. Burgerbevolking 3 I N H O U D S O P G A V E Beschrijving van het archief...5 Aanwijzingen voor de gebruiker...6 Openbaarheidsbeperkingen...6 Beperkingen aan het gebruik...6 Aanvraaginstructie... 6 Citeerinstructie... 6 Archiefvorming...7 Geschiedenis van de archiefvormer...7 Geschiedenis van het archiefbeheer...10 De verwerving van het archief...10 Verwant materiaal...11 Verwante archieven Beschrijving van de series en archiefbestanddelen Commissie Burgerbevolking Bureau Afvoer Burgerbevolking te Den Haag ALGEMEEN BIJZONDER Organisatie Taken Bureau Afvoer Burgerbevolking te Eindhoven ALGEMEEN BIJZONDER Organisatie Taken...17 Supplement... 19

4

5 Cie. Burgerbevolking 5 Beschrijving van het archief B E S C H R I J V I N G V A N H E T A R C H I E F Naam archiefblok: Commissie Burgerbevolking, Bureau Afvoer Burgerbevolking Periode: Archiefbloknummer: B24111 Omvang: 2,00 meter; 65 inventarisnummers. Taal van het archiefmateriaal: Het merendeel der stukken is in het Nederlands Archiefbewaarplaats: Nationaal Archief, Den Haag Archiefvormers: Ministerie van Defensie / Commissie Burgerbevolking ( ) Ministerie van Binnenlandse Zaken / Commissie Burgerbevolking ( ) Ministerie van Binnenlandse Zaken / Bureau Afvoer Burgerbevolking ( ) Ministerie van Binnenlandse Zaken / Commissariaat Afvoer Burgerbevolking in de Provincie Noord-Brabant ( ) Bureau Afvoer Burgerbevolking in het Bevrijde Nederlandse Gebied ( ) Samenvatting van de inhoud van het archief: De Commissie Burgerbevolking en het latere Bureau Afvoer Burgerbevolking waren ingesteld om, in een oorlogssituatie, de afgevoerde burgerbevolking te huisvesten en te verzorgen. Het archief bevat notulen, verslagen, correspondentie en rapporten.

6 6 Cie. Burgerbevolking Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Openbaarheidsbeperkingen OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Volledig openbaar Beperkingen aan het gebruik BEPERKINGEN AAN HET GEBRUIK Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht. Aanvraaginstructie AANVRAAGINSTRUCTIE Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen: 1. U maakt een profiel aan op en logt vervolgens in; 2. Via de archiefinventaris (alleen de beschrijvingen met rode nummers) selecteert u het gewenste archiefstuk door op de knop 'Reserveren' te klikken; 3. In het volgende scherm geeft u aan op welke dag u het archiefstuk wilt inzien; 4. Indien u zich bevindt in de studiezaal en een tafelnummer heeft ontvangen kunt u dit nummer vermelden. Als u geen tafelnummer heeft kunt u tafelnummer 777 laten staan; 5. Vervolgens bevestigt u uw reservering door deze te versturen. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Nationaal Archief, Den Haag, Commissie Burgerbevolking, Bureau Afvoer Burgerbevolking, nummer toegang , inventarisnummer... VERKORT: NL-HaNA, Cie. Burgerbevolking, , inv.nr....

7 Cie. Burgerbevolking 7 Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van de archiefvormer GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER De Commissie Burgerbevolking werd ingesteld krachtens het "Voorschrift betreffende de ingeval van oorlog, bij een inval des vijands, voor de afvoer van de uitwijkende, verdreven of in onveilig gebied wonende burgerbevolking te nemen maatregelen" van 26 maart. 1935, geheim Litt. D52, vastgesteld bij beschikking van de Minister van Defensie met instemming van zijn ambtgenoot van Binnenlandse Zaken. Dit "Voorschrift Afvoer Burgerbevolking" was nog van kracht toen er op 29 augustus 1939 werd gemobiliseerd. Op dat moment wachtte een nieuw "Voorschrift Afvoer Burgerbevolking" op invoering, zodat er ten tijde van de mobilisatie in feite twee voorschriften bestonden. Volgens artikel 43 van het oude voorschrift moest de Commissie Burgerbevolking worden ingesteld na de vóór-mobilisatie om, ressorterend onder de Minister van Binnenlandse Zaken, belast te worden met de algemene voorbereiding en leiding van huisvesting en verpleging der afgevoerde burgerbevolking. Inderdaad is de Commissie nog op deze gronden ingesteld door de minister van Binnenlandse Zaken met medewerking van de Minister van Defensie bij beschikking van 30 augustus 1939 nr. 907, afd. Kabinet. Haar eerste vergadering was op 2 september Inmiddels was op 29 augustus 1939 het nieuwe voorschrift door de Minister van Defensie vastgesteld. Voor de samenstelling van de Commissie had dit geen gevolgen. Het nieuwe voorschrift maakte de Commissie Burgerbevolking tot een permanente instelling, die ook in vredestijd bleef bestaan. De Commissie bestond aanvankelijk uit 8 leden: 3 leden benoemd door de Minister van Binnenlandse Zaken, 3 door de Minister van Defensie, 1 door het Hoofdbestuur van het Rode Kruis en een secretaris. In 1943 waren echter de meeste departementen van Algemeen Bestuur vertegenwoordigd, aangevuld met deskundigen op het gebied van het brandweerwezen, de luchtbescherming, de voedselvoorziening, de volksgezondheid, de volkshuisvesting, de politie, de distributie en de bevolkingsboekhouding. De Commissie stelde voor het verrichten van haar taken subcommissies in, namelijk: a. Subcommissie inzake de Volksgezondheid, b. Subcommissie Registratie, c. Subcommissie Financiën, d. Subcommissie inzake de evacuatie van Rijksambtenaren, e. Subcommissie tot Voorbereiding van de Legislatieve Maatregelen. De Subcommissie Registratie had tot taak het aanleggen, inrichten en bijhouden van de registratie van de afgevoerde (geëvacueerde) en anderszins uitgeweken personen. Dè Subcommissie tot Voorbereiding van de Legislatieve Maatregelen had tot taak de wettelijke regelen met betrekking tot de evacuatie van de burgerbevolking voor te bereiden. Vrij snel na haar instelling in 1939 werd aan de Commissie een uitvoerend orgaan toegevoegd: het Bureau Afvoer Burgerbevolking (BAB). Door de Minister van Binnenlandse Zaken werden op 1 september 1939 in de provincies regeringscommissarissen benoemd: Commissarissen Afvoer Burgerbevolking (CAB's). Zij ressorteerden rechtstreeks onder het ministerie en hadden de leiding in de vluchtgebieden. De taak van de Commissie was het opzetten, uitvoeren en begeleiden van plannen voor de evacuatie van de burgerbevolking. Na enige incidentele evacuaties kwam zij

8 8 Cie. Burgerbevolking daadwerkelijk in aktie bij de grote zogenaamde militaire evacuatie van de burgerbevolking in de meidagen van 1940, die ca mensen omvatte. De Directie van het Etappe- en Verkeerswezen (DEV) zorgde daarbij voor het vervoer, de Commissie voor de verzorging en de huisvesting. Vóór 1 juni 1940 waren alle geëvacueerden weer op hun oude adres terug. Uit de Commissie Burgerbevolking werd een redactiecommissie samengesteld die onder andere richtlijnen voor de evacuatie opstelde en na afloop van de grote operatie in mei 1940 een geïllustreerd boekwerk over de evacuatie samenstelde (zie inventaris-nummer 17). Tevens werd een subcommissie "Vluchtelingen Rotterdam" gevormd onder voorzitterschap van oud-minister mr. J.A. de Wilde als regeringscommissaris. Bij zijn besluit van 29 mei 1940 Stbl belastte de Opperbevelhebber van Land- en Zeemacht, H.G. Winkelman, de Commissie met de zorg voor de vluchtelingen uit de geteisterde gebieden. Bij zijn circulaire van 28 augustus 1940 nr afdeling BB bracht de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken ter kennis van de gemeentebesturen dat de Commissie de bevoegdheid had gekregen om vluchtelingen onder te brengen in door haar aangewezen plaatsen en gebouwen en om personen te verplichten leegstaande gebouwen ter beschikking te stellen voor de huisvesting van vluchtelingen. Het ging hierbij om de bevolking van Rotterdam, Middelburg en Den Helder. In verschillende provincies werden in totaal 6 gewestelijke evacuatiebureaux ingesteld, die toezicht hielden op de vluchtelingen in hun gewest. Zij waren belast met de verzorging van het statische gedeelte van de evacuatie. In 1942 moest de Commissie zich opnieuw bezighouden met evacuatiemaatregelen. In augustus werd de gedeeltelijke evacuatie gelast van Walcheren en sedert november 1942 werden evacuatieopdrachten gegeven, waar de gemeenten aan de kust van Noord- en Zuidholland bij betrokken waren. De uitvoering van deze maatregelen noopte de Commissie tot het uitbouwen van haar organisatie, die er als volgt uit kwam te zien: a. Centrale orgaan: Bureau Afvoer Burgerbevolking, b. Gewestelijke organen: 1. Commissarissen Afvoer Burgerbevolking, 2. Gewestelijke evacuatiebureaux. De leiding van het BAB berustte bij een directie, die bestond uit de president-directeur, twee directeuren en een adviserend lid. Het BAB had 7 afdelingen, namelijk: a. Algemeen Secretariaat (algemene correspondentie), b. Valide Bevolking (transport en onderbrenging van geëvacueerden zonder eigen adres), c. Invalide Bevolking (vervoer en onderbrenging van zieken, invaliden, ouden van dagen, a- socialen, enz. en het overbrengen van bewoners uit gestichten en inrichtingen), d. Financiën en Personeel (behandeling der declaraties, comptabele dienst, personeelszaken), e. Algemene Registratie (registratie van geëvacueerden en vluchtelingen ), f. Intendance (beheer van magazijnen en goederen), g. Huishoudelijke Dienst (interne dienst, registratuur, typeafdeling). Daarnaast bezat het BAB een aantal over het land verspreide magazijnen, waarin gebruiksgoederen voor geëvacueerden waren opgeslagen. De CAB's verzorgden het dynamische gedeelte van de evacuatie, namelijk de voorbereiding, de overbrenging en de onderbrenging.

9 Cie. Burgerbevolking 9 Na aankomst op het evacuatieadres ging de zorg voor de vluchtelingen over op de gewestelijke evacuatiebureaus, onder toezicht van de CAB's. In mei 1942 hadden de CAB's, de directie van het BAB en de burgemeesters bij besluit van de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken mr.dr. K.J. Frederiks de bevoegdheid gekregen vervoermiddelen en onderkomens voor het rijk te vorderen ten behoeve van vluchtelingen. Deze bevoegdheid werd in mei 1943 en in mei 1944 met een jaar verlengd. Bij circulaire van de president-directeur van het BAB van 23 juni 1943 afd. secretariaat nr werd aan de burgemeesters ter kennis gebracht dat de gewestelijke evacuatiebureaus, de directie van evacuatienoodinrichtingen (voor opvang zieken) en de gewestelijke commandanten van de evacuatiekampen rechtstreeks onder het BAB vielen, waarbij de CAB's het algemeen toezicht uitoefenden. Het centrale contact waren de besprekingen tussen de Commissie Burgerbevolking, de CAB's, het BAB en de directeuren van de evacuatiebureaus. Na september 1944 werd de verbinding tussen het BAB in Den Haag en Noord-Brabant verbroken, het zuiden van Nederland was namelijk al bevrijd. De heer P.N.L. Staal te Eindhoven trad op als president-commissaris van het BAS voor Noord- Brabant. Hij was tevens CAB voor Noord-Brabant. Ook de evacuatie-noodinrichtingen en de evacuatiekampen in Noord-Brabant stonden rechtstreeks onder leiding van de heer Staal. Een gedeelte van het archief van het uitvoerend orgaan (BAB) van de Commissie Burgerbevolking is gevormd door de heer Staal in zijn functie van CAB-Noord-Brabant respectievelijk presidentdirecteur BAB. Samenstelling Commissie Burgerbevolking lid, tevens voorzitter mr. H.W.J. Mulder, raadadviseur bij het Departement van Binnenlandse Zaken en tijdelijk regeringscommissaris voor de vrijwillige burgerlijke dienst. lid, tevens ondervoorzitter ir. W. Cool, reserve-majoor voor speciale diensten van de Generale Staf, hoofd van de Sectie Burgerbevolking en Krijgsgevangenen bij de Directie van de Etappen- en Verkeersdienst. leden H. Bakker, luitenant-generaal b. d. aangewezen vanwege het Hoofdbestuur van het Nederlandse Rode Kruis 1, mr. Th.M. Bautz, plaatsvervangend hoofd van het Rijksbureau Voedselvoorziening in Oorlogstijd bij het Departement van Economische Zaken, P.L. van Boven, kapitein van de Generale Staf, Hoofd van het Bureau Evacuatie en van het Bureau Inundatiën van het Algemeen Hoofdkwartier 2, mr. J. Heusdens, hoofd van het Bureau Openbare Orde en Veiligheid bij de afdeling Binnenlands Bestuur van het Departement van Binnenlandse Zaken, J. Koolhaas Revers, reserve-kapitein van de Motordienst, werkzaam bij de Directie van de Etappen- en Verkeersdienst, K. van Rijn, kapitein van de Generale Staf, waarnemend hoofd van de IIe Afdeling B van het Departement van Defensie 3. 1 Met ingang van 23 november 1939 vervangen door J.P. de Man, kolonel b.d. der Artillerie. 2 Met ingang van 1 november Met ingang van 1 april 1940 vervangen door A.H. Nijhoff, luitenantkolonel van de" Generale Staf, hoofd van de IIe

10 10 Cie. Burgerbevolking lid, tevens secretaris dr.ir. H.G. van Beusekom, inspecteur van de Volkshuisvesting in algemene dienst bij het Departement van Binnenlandse Zaken 4. Samenstelling Directie Bureau Afvoer Burgerbevolking president-directeur mr. H.W.J. Mulder directeuren J.F.F. Götz mr. J. Heusdens adviserend lid ir. W. Cool Commissarissen Afvoer Burgerbevolking Noord-Holland: J. van der Pluijm, Alkmaar Zuid-Holland: H. Kool, Gouda Zeeland: J.L.A. baron van Ittersum, Middelburg Noord-Brabant: P.N.L. Staal, Eindhoven Limburg: mr. R.G.A. Höppener, Roermond Utrecht: P.L. de Gaay Fortman, Zeist Gelderland: mr. A. baron van Heeckeren van Keil, De Steeg Overijssel: mr. A. baron van Heeckeren van Keil, De Steeg Drenthe: J.A.R. Bosma, Assen Groningen: J.A.R. Bosma, Assen Friesland: mr. H.Ph. baron van Harinxma thoe Slooten, Leeuwarden Geschiedenis van het archiefbeheer GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER De verwerving van het archief DE VERWERVING VAN HET ARCHIEF Overbrenging van een overheidsarchief Afdeling B van het Departement van Defensie 4 Naderhand trad als secretaris op mr. S. Kloosterman, werkzaam bij het Departement van Binnenlandse Zaken.

11 Cie. Burgerbevolking 11 Verwant materiaal Verwant materiaal Verwante archieven VERWANTE ARCHIEVEN Het is aan te bevelen ook de archieven te raadplegen van de Afdeling Hulpverlening Oorlogsslachtoffers en Evacuatiezaken, (1939) (1951)( ) en het Centraal Bureau Verzorging Oorlogsslachtoffers, sinds 1947 Rijksdienst voor Maatschappelijke Zorg, ( )

12

13 Cie. Burgerbevolking 13 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen B E S C H R I J V I N G V A N D E S E R I E S E N A R C H I E F B E S T A N D D E L E N 1 Commissie Burgerbevolking 1 COMMISSIE BURGERBEVOLKING 1 Notulen en agenda's van vergaderingen, 1939, omslag 58, 2-5 Ingekomen en concepten van uitgegane stukken, pakken jan.-juni juli-okt 6 Notulen van de vergaderingen van de commissie met de commissarissen Afvoer Burgerbevolking in de afvoergebieden, omslag 7 Stukken betreffende samenwerking met het opperbevel van land- en zeemacht in verband met inundatie en evacuatie, omslag 8 Stukken betreffende de inundatie van gebieden in Gelderland, Utrecht (Grebbelinie) en Zeeland, omslag 9 Notulen van de vergaderingen van de Subcommissie inzake de Volksgezondheid, pak 10 Stukken betreffende evacuatie van de bevolking van ziekenhuizen, inrichtingen en gevangenissen, pak 11 Notulen en stukken van de vergaderingen van de Subcommissie Registratie, pak 12 Notulen en stukken van de vergaderingen van de Subcommissie Financiën, pak 13 Notulen en stukken van de vergaderingen van de Subcommissie inzake de Evacuatie van Rijksambtenaren, pak 14 Stukken betreffende de werkzaamheden van de Subcommissie tot Voorbereiding van Legislatieve Maatregelen met betrekking tot de evacuatie van de burgerbevolking, omslag

14 14 Cie. Burgerbevolking Stukken betreffende de organisatie in het algemeen van de evacuatie van de bevolking, omslag 16 Stukken betreffende de bemoeiingen van de Commissie met de werkzaamheden van de particuliere Grebbecommissie, opgericht voor hulpverlening aande oorlogsslachtoffers van de Grebbelinie, omslag 17 Teksten voor 9 hoofdstukken van het boek over de werkzaamheden van de Commissie Burgerbevolking, door J. Koolhaas Revers, "Evacuatie in oorlogstijd", met te dien einde aangeleverde verslagen van ooggetuigen, concepten, ( ) 1 pak 18 Plannen voor de evacuatie van de bewoners van de te ontruimen gedeelten van Rotterdam, Den Haag, Dordrecht, Amsterdam, Haarlem, Amersfoort en Utrecht, omslag 19 Stukken betreffende het aanwijzen van Commissarissen Afvoer Burgerbevolking en van hun plaatsvervangers, omslag

15 Cie. Burgerbevolking 15 2 Bureau Afvoer Burgerbevolking te Den Haag 2.1 ALGEMEEN 2 BUREAU AFVOER BURGERBEVOLKING TE DEN HAAG 2.1 ALGEMEEN 20 Verslagen en stukken van de vergaderingen van de directie met de directeuren van de gewestelijke evacuatiebureaux, pak Voorschriften, instructies, aanwijzingen en mededelingen betreffende evacuatie, pakken 21 Algemeen 22 Voor kampen en andere noodverblijven 23 Agenda van ingekomen en concepten van uitgegane stukken, deel 2.2 BIJZONDER Organisatie 2.2 BIJZONDER ORGANISATIE 24 Stukken betreffende de wijze van versturen van telegrammen aan burgemeesters ten behoeve van de afvoer van hun burgerbevolking, pak 25 Stukken betreffende het functioneren van het BAB in Den Haag na de bevrijding, omslag Taken TAKEN Ingekomen stukken van de Commissie Burgerbevolking, pakken 26 Notulen van vergaderingen 27 Staten van spoorwegvervoeren van per gemeente te evacueren personen Ingekomen notulen en stukken van de vergaderingen van Subcommissies van de Commissie Burgerbevolking, pak en 1 omslag 28 Subcommissie Volksgezondheid 29 Subcommissie Registratie Ingekomen verslagen van de commissarissen Afvoer Burgerbevolking van de gang van zaken bij ontruiming en evacuatie, omslagen 30 Gemeenten in provincie Groningen 31 Gemeenten in provincie Friesland 32 Gemeenten in provincie Overijssel 33 Gemeenten in provincie Gelderland, Limburg en Noord-Brabant 34 Gemeenten in provincie Zeeland 35 Gemeenten in provincie Noord- en Zuid-Holland

16 16 Cie. Burgerbevolking Geïnundeerde gebieden in provincie Utrecht, Gelderland, Limburg en Zeeland 37 Ingekomen stukken van de Commandant van de vesting Holland en die van het III' legerkorps betreffende de afvoer van de burgerbevolking, omslag 38 Stukken betreffende ontruiming van gevangenissen, opvoedingsgestichten en inrichtingen, omslag 39 Stukken betreffende voorbereiding, uitvoering en nabeschouwing van de afvoer van burgers en vee uit te evacueren gebieden, pak 40 Stukken betreffende de afvoer van het personeel van de Philipsfabrieken, omslag 41 Stukken betreffende ontruiming en evacuatie van Den Haag, pak

17 Cie. Burgerbevolking 17 3 Bureau Afvoer Burgerbevolking te Eindhoven 3.1 ALGEMEEN 3 BUREAU AFVOER BURGERBEVOLKING TE EINDHOVEN 3.1 ALGEMEEN Ingekomen en concepten van uitgegane stukken bij de CAB Noord-Brabant, pakken en 1 omslag , 1 omslag 3.2 BIJZONDER Organisatie 3.2 BIJZONDER ORGANISATIE 45 Stukken betreffende de wijze van werken van de centrale en gewestelijke organen van het BAB te Eindhoven na het verbreken van de verbindingen met Den Haag, omslag Taken TAKEN Stukken betreffende de werkzaamheden van de Commissariaten Afvoer Burgerbevolking in de provincie Noord-Brabant, pakken Stukken betreffende het onderbrengen van door bombardementen op Duitsland getroffen bewoners in de oostelijke provincies, omslag Stukken betreffende de werkzaamheden van de evacuatiebureaux en -kampen, pak en 1 omslag 50 Verslagen bureaux, 1 pak 51 Verslagen bevolkingsgrootte kampen Stukken betreffende voorbereiding en uitvoering van maatregelen voor evacuatie en paniekvluchten in Noord-Brabant, pakken 52 Voorbereiding 53 Uitvoering Stukken betreffende de evacuatie van de bevolking van gemeenten in Noord- Brabant, pak en 1 omslag 54 Voorbereiding, 1 pak 55 Aangewezen opvanggemeenten Stukken betreffende het onderbrengen van evacués in gemeenten in Noord- Brabant,

18 18 Cie. Burgerbevolking pakken 56 Vorderen van woonruimte en gebouwen 57 Per gemeente beschikbare plaatsen voor zieken

19 Cie. Burgerbevolking 19 Supplement SUPPLEMENT 59 Ingekomen en afschriften van uitgaande stukken van de Subcommissie inzake de Volkgezondheid, pak 60 Notulen en agenda's van de vergaderingen van de Subcommissie Vluchtelingen - Rotterdam, pak 61 Vergaderstukken van de Subcommissie Vluchtelingen - Rotterdam, pak 62 Vluchtelingenstatistiek, staten van aantallen gevluchte personen uit Rotterdam, Den Helder en Walcheren, uitgesplitst over de opvanggemeenten juni februari 1 omslag Stukken betreffende het evacuatieplan pakken 63 Bestanddeel Bestanddeel Bestanddeel 3.