Behandelwijzer Na de diagnose dikkedarmkanker

Transcriptie

1 Behandelwijzer Na de diagnose dikkedarmkanker Polikliniek Chirurgie Telefoon Route 06 Casemanager Darmkanker Telefoon Stoma- en continentiezorg Telefoon (sein 321) Route 4 Telefonisch spreekuur: maandag tot en met vrijdag van 8.00 uur tot 9.00 uur op Dagelijks spreekuur van tot uur. Buiten kantooruren kan voor spoedvragen (die niet kunnen wachten tot het poliklinisch spreekuur) contact worden opgenomen met de Spoedeisende Hulp via Endoscopie-afdeling Telefoon Route 16 Openingstijden: uur (telefonisch voor afspraken tot uur) Dit dossier is eigendom van: Naam:... Adres:... Plaats:... Telefoonnummer:... Bij verlies wordt de vinder dringend verzocht contact op te nemen met de eigenaar van dit boekje. V

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Gemaakte afspraken 3. Vervolgonderzoeken 4. Onderzoeken 5. Fysiotherapie 6. Lastmeter 7. Casemanager 8. Dikke darm 9. Operatie dikkedarmkanker 10. Opname verpleegafdeling 11. Ontslag 12. Redenen om de afdeling/chirurg te bellen 13. Extra informatie 14. Aantekeningen

3 Inleiding U bent op de polikliniek van de MDL-arts (maag-darm-leverarts) geweest. Hij of zij heeft met u de uitslag van de endoscopie en de onderzoeken die u te wachten staan besproken. Deze brochure geeft u aanvullende informatie over dikkedarmkanker en de gemaakte afspraken voor de onderzoeken. Gemaakte afspraken De volgende afspraken zijn voor u gemaakt: Kennismaking casemanager en aansluitend onderzoeken polikliniek Chirurgie begane grond, route 6 Datum: Tijdstip: Casemanager: Afspraak polikliniek MDL, eerste etage, route 14 Dokter... Datum:... Tijdstip:... Bij dikkedarmtumor: afspraak Fysiothrapie, eerste etage, route 11 Afspraak polikliniek Chirurgie, begane grond, route 6 Dokter... Datum:... Tijdstip:... Afspraak polikliniek Chirurgie, begane grond, route 6 Casemanager Datum: Tijdstip:... Aansluitend op de polikliniekafspraak Chirurgie kunt u naar de polikliniek Anesthesie, begane grond, route 5. Voor vragen over bovengenoemde afspraken kunt u telefonisch contact opnemen met de Endoscopieafdeling of met de Casemanager. Casemanager De casemanager begeleidt patiënten vanaf de diagnose tot en met de nazorg. Voor patiënten met colorectaalcarcinoom wordt dan ook een afspraak gemaakt met deze verpleegkundige. Zij zal het eerste aanspreekpunt voor u zijn. De casemanager geeft uitleg over de onderzoeken, de behandeling en mogelijke vervolgbehandelingen. Verder geeft ze psychosociale begeleiding, zoals het bespreken van angsten rondom de diagnose en behandeling, mogelijke gevolgen van de behandelingen en erfelijkheid. Tevens zorgt ze voor continuïteit van de verpleegkundige zorg tussen polikliniek en kliniek en bespreekt ze de mogelijkheden voor nazorg. Deze poliklinische nazorg wordt door haar gegeven en kan bestaan uit wondcontrole, psychosociale begeleiding en begeleiding bij de nabehandeling met cytostatica. De casemanagers Simone Röttgering en Ellen van den Boogaard kunt u bereiken: van maandag t/m vrijdag van 8.00 uur tot uur Telefoonnr: coloncareverpleegkundige@slaz.nl

4 Vervolgonderzoeken U hebt een afspraak meegekregen voor de vervolgonderzoeken. Deze onderzoeken zullen allemaal op één ochtend gepland worden. De afspraak voor de vervolgonderzoeken zal plaatsvinden op donderdag of vrijdag. De onderzoeken en behandelingen vinden plaats op verschillende tijdstippen en afdelingen. U heeft een afspraak op donderdag of op vrijdag. U meldt zich bij de afdeling Chirurgie. Hier wordt u opgevangen door de casemanager die u deze ochtend begeleidt. Vragen over de onderzoeken kunt u met haar bespreken. Omdat er meerdere onderzoeken plaatsvinden raden wij u aan makkelijk zittende kleding te dragen. Neem voor de zekerheid een extra set schone kleding mee. De voorbereiding voor de onderzoeken is verschillend. Soms begint u al een dag voor het onderzoek met de voorbereiding. Lees voor de opname de bijbehorende informatie goed door, zodat u weet wat voor voorbereidingen u moet treffen. Wilt u uw eigen medicijnen meenemen? Ook als u insuline gebruikt. Houd er rekening mee dat als u een coloscopie heeft ondergaan, u zelf niet mag deelnemen aan het verkeer. In verband met de uitwerking van het slaapmiddel mag u niet alleen naar huis en zelf geen auto, bromfiets of fiets besturen. U moet dus écht door iemand worden opgehaald. Ook als u geen coloscopie ondergaat, is het verstandig een begeleider mee te nemen, omdat het een vermoeiende dag kan zijn. Uitslaggesprek met de MDL-arts De uitslagen van bovenstaande onderzoeken worden door de MDL-arts en de casemanager binnen een week op de polikliniek met u besproken. Aan de hand van de uitslagen bespreekt de MDL-arts met u de verdere behandeling. Afspraak chirurg Indien een operatie voor de behandeling nodig is, verwijst de MDL-arts u door naar de chirurg om een eventuele operatie met u te bespreken. De chirurg en de casemanager vertellen u meer over de operatie.

5 Onderzoeken De onderzoeken zijn nodig om te zien hoe uw algehele gezondheid is en om de uitgebreidheid van de ziekte te beoordelen. Op basis hiervan wordt gekeken welke behandeling voor u het beste is. Onderzoeken die u in ieder geval zult krijgen Onderzoek: CT-scan van de buik (Radiologie afdeling, eerste etage, route 15) Een CT-scan, een computertomogram, maakt met behulp van röntgenstralen afbeeldingen van het lichaamsdeel dat onderzocht moet worden om eventuele ziektes of afwijkingen op te sporen. Allergische reactie Meldt u eventuele overgevoeligheid voor jodiumhoudende contrastvloeistof altijd aan de arts en op de afdeling Radiologie. Soms kan er dan voor het onderzoek medicatie gegeven worden. Zwangerschap Bent u (mogelijk) zwanger, neem dan voor nader overleg contact op met de afdeling Radiologie. Een radiologisch onderzoek kan in de eerste maanden van de zwangerschap namelijk schadelijk zijn voor de ontwikkeling van het ongeboren kind. Duur van het onderzoek Het onderzoek duurt ongeveer één uur en twintig minuten, waarvan één uur voorbereiding. Voor het onderzoek Contrastmiddel Om de organen in de buik goed van elkaar te kunnen onderscheiden, krijgt u één uur voor het onderzoek een contrastmiddel te drinken. Dit extra uur is bij de afspraaktijd inbegrepen. Contrastmiddel kan diarree veroorzaken. Neem daarom voor de zekerheid een set schone kleding mee. Medicijngebruik Eventuele medicijnen kunt u gewoon blijven gebruiken. Het onderzoek De laborant vraagt u op de onderzoekstafel plaats te nemen. Kleding kunt u soms gewoon aanhouden, als het kleding zonder metaal is. Tijdens het onderzoek beweegt de tafel zich door een korte, ronde, aan beide kanten geheel open tunnel. De laborant houdt u door een raam in de gaten en staat via een intercom met u in verbinding. Tijdens het onderzoek krijgt u eventueel via een prik in uw arm contrastvloeistof toegediend, die het lichaam na het onderzoek via de urine weer verlaat. In de korte, ronde tunnel worden de foto's gemaakt. Daar voelt of ziet u niets van. De röntgenbuis hoort u wel om u heen draaien. Het is belangrijk dat u zo stil mogelijk blijft liggen. Na het onderzoek Het is goed om de dag na het onderzoek extra veel te drinken. De uitslag Uw behandelend arts zal de uitslag met u bespreken.

6 Naar huis Na het onderzoek mag u naar huis. Gebruik van eigen of openbaar vervoer is geen probleem. Complicaties Complicaties zijn niet te verwachten. Vragen Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, stelt u die dan gerust aan de arts of laborant. Of belt u met de afdeling Radiologie. Onderzoek: Röntgenfoto van de borstkas (Radiologie afdeling, eerste etage, route 15) Dit is een röntgenfoto van hart en longen. Deze kan direct gemaakt worden na de CT-scan. Onderzoek: MRI van het bekken bij rectumtumor (Radiologie afdeling, eerste etage, route 15) Magnetic Resonance Imaging (MRI) is een methode om beelden van het lichaam te verkrijgen met behulp van een grote sterke magneet, radiogolven en een computer. Tijdens het onderzoek ligt u in een soort tunnel. Daarom wordt het onderzoek ontraden aan patiënten die last hebben van claustrofobie, angst voor kleine ruimtes. De volgende voorwerpen mogen de magneetruimte niet in: Zwangerschap Bent u (mogelijk) zwanger, neem dan voor nader overleg contact op met de afdeling Radiologie. Een MRI-onderzoek wordt de eerste maanden van de zwangerschap ontraden. Duur van het onderzoek Het onderzoek duurt ongeveer een halfuur. Voor het onderzoek Metaal Sommige metalen voorwerpen kunnen tijdens het onderzoek een schadelijke effect hebben op de magneet van het MRI-apparaat of op uzelf. Ook verstoort metaal de beelden. Laat waardevolle voorwerpen daarom zoveel mogelijk thuis. Per ongeluk meegebrachte voorwerpen kunt u bij aankomst in bewaring geven. Draag tijdens het onderzoek geen make-up of haarlak, want die kunnen metalen deeltjes bevatten. Neem kleding zonder metalen deeltjes mee, zoals een joggingpak, om tijdens het onderzoek te dragen. Voor het onderzoek zult u op eventueel aanwezig metaal gescreend worden. U wordt verzocht zich om te kleden in de zelf meegenomen kleding

7 zonder metaal. Toiletgebruik Wilt u voor het onderzoek nog even naar het toilet? Ga dan naar de toiletten op de gang, want in de MRI-ruimte is geen toilet aanwezig. Het onderzoek Tijdens het onderzoek ligt u op een tafel. De laborant schuift de onderzoekstafel het MRI-apparaat in. Dat ziet eruit als een tunnel met open uiteinden. Het is belangrijk dat u stil blijft liggen en ontspant. Tijdens het maken van de beelden hoort u een hard kloppend of brommend geluid. De laborant ziet u op een monitor en heeft contact met u via een intercom. In sommige gevallen krijgt u contrastvloeistof toegediend via een prikje in de arm. De uitslag Uw behandelend arts zal de uitslag met u bespreken. Naar huis Na het onderzoek mag u naar huis. Gebruik van eigen of openbaar vervoer is geen probleem. Complicaties Complicaties zijn niet te verwachten. Vragen De informatie over het onderzoek is bedoeld als aanvulling op het gesprek met de arts. De algemene aard van de informatie kan niet altijd recht doen aan iedere individuele situatie. Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, stel die dan gerust aan de arts of verpleegkundige. Of bel met de afdeling Radiologie. bril gebitsprothese gehoorapparaat sieraden horloge pennen portemonnee potloden sleutels munten zakmes metalen knopen riem schoenen creditcards bankpas haarspelden metalen beugelbh veiligheidsspelden mascara haarlak metalen voorwerpen

8 Fysiotherapie In het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis zijn we voortdurend bezig onze zorg te verbeteren. Daarom bieden we u standaard een consult fysiotherapie aan. Tijdens dit consult kunt u met de fysiotherapeut bespreken of u problemen ervaart met bewegen. Daarnaast geeft de fysiotherapeut advies hoe u zo goed mogelijk in conditie komt of blijft tot het moment van de operatie. De afspraak met de fysiotherapeut is aansluitend aan de tweede afspraak met de MDL(Maag-, Darm-, Lever) arts. De afspraak vindt plaats op de afdeling fysiotherapie. U kunt zich daar melden bij het secretariaat.

9 De lastmeter Kanker is een ziekte die uw leven ingrijpend kan verstoren. De ziekte en behandeling kunnen niet alleen lichamelijke klachten maar ook psychische, praktische en sociale problemen met zich meebrengen. In het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis maken we daarom gebruik van de Lastmeter. Op dit formulier geeft u op een schaal van 0 tot 10 aan hoe het met u gaat. Daarna geeft u op een vragenlijst aan welke mogelijke problemen u ervaart op praktisch, sociaal, emotioneel, levensbeschouwelijk en of lichamelijk gebied. De antwoorden kunnen als leidraad worden besproken in een gesprek met uw casemanager. Deze kan u, indien gewenst, adviezen geven of doorverwijzen naar een gespecialiseerde zorgverlener. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat door aanvullende psychosociale zorg mensen weer het gevoel kunnen krijgen meer controle te hebben over de situatie waardoor men zich sterker voelt en beter met de ziekte kan omgaan. Wij vragen u de lastmeter meerdere keren tijdens uw behandeling in te vullen, te beginnen binnen twee weken na het eerste gesprek met uw behandelend arts waarin u de diagnose darmkanker te horen heeft gekregen. De lastmeting zal maximaal vier keer per jaar worden afgenomen. Zo kunnen veranderingen in de loop der tijd duidelijk worden. Natuurlijk kunt u ervoor kiezen om dat vaker te doen, minder vaak of helemaal niet. Informatie, steun en belangenbehartiging Ondersteunende diensten in het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Oncologiepsycholoog Het is niet verwonderlijk als u soms het gevoel heeft het niet meer aan te kunnen. Als je gezond bent is het leven vaak al een hele klus, laat staan als je kanker hebt. Dan kan het prettig zijn erover te praten, de zaken op een rijtje te zetten met iemand die wat verder van u weg staat dan uw partner of uw kinderen. Maar soms is praten alleen niet voldoende en heb je ook behoefte aan ontspanning, aan het tot rust brengen van je gespannen spieren en van je hoofd waar het soms tolt van de vele gedachten. Eenvoudige ontspanningstechnieken kunnen daarbij helpen. U kunt een afspraak maken via de polikliniek Interne Geneeskunde. Telefoonnummer: (020) Geestelijke verzorging Een ingrijpende ziekte confronteert mensen met de wezenlijke vragen van het bestaan. Dit zijn vragen met betrekking tot de betekenis van het eigen leven. Het zijn deze vragen waar de begeleiding, die de Dienst Geestelijke Verzorging aan mensen geeft, op wordt afgestemd. In een gesprek met een geestelijk verzorger kunnen vragen naar voren komen over de spanning voor het verloop van de ziekte en de zorgen voor thuis, maar ook over gevoelens van onmacht, de angst voor de dood, de vraag naar de zin en het waarom van dit alles en soms ook de vraag naar wat God hiermee van doen heeft. Tijdens uw verblijf in het ziekenhuis kan de verpleegkundige een afspraak voor u maken met één van de geestelijk verzorgers.

10 De dikke darm Functie dikke darm Ons voedsel komt via de slokdarm, maag en dunne darm in de dikke darm terecht. De dikke darm is het laatste deel van ons spijsverteringskanaal. In de dikke darm wordt vocht weer geresorbeerd, dat wil zeggen weer opgenomen in de bloedbaan. Daardoor dikt de inhoud tot normale ontlasting in. De dikke darm bestaat uit een aantal delen: Rechtsonder in de buik ligt het coecum. De dunne darm komt hierop uit. Aan het coecum zit het wormvormig aanhangsel, de appendix (blinde darm). Rechts in de buik, tot aan de lever, loopt het opstijgende deel van de dikke darm (colon ascendens). Bij de lever maakt de dikke darm een bocht en loopt onder de maag naar links. Dit heet het dwars lopende deel (colon transversum). Vervolgens maakt de dikke darm opnieuw een bocht en loopt links in de buik naar beneden: het dalende deel (colon descendens). Dit gaat over in een S-bochtig deel (sigmoïd). Het laatste deel van de dikke darm bestaat uit de endeldarm (rectum), die eindigt met de sluitspier (anus). Anatomie darmstelsel: 1. Jejunum 2. Ileum 3. Ileocoecale klep 4. Coecum 5. Appendix 6. Colon ascendens 7. Colon transversum 8. Colon descendens 9. Rectum Darmkanker en poliepen Dikkedarmkanker kan vóórkomen in alle delen van de dikke darm. Het meest komt het voor in de endeldarm, het sigmoïd en in het begin van de dikke darm. Grote goedaardige poliepen kunnen in alle delen van de darm voorkomen. Als poliepen nog klein zijn, kunnen ze doorgaans via een endoscoop verwijderd worden. Een operatie is dan niet nodig. Bij grote poliepen moet wel een operatie uitgevoerd worden. Het is van belang dat sommige goedaardige poliepen verwijderd worden, omdat ze kwaadaardig kunnen worden als ze langer blijven bestaan. Klachten De klachten die bij dikkedarmkanker optreden, zijn sterk afhankelijk van de aard en de plaats van de afwijking. Als deze zich in het laatste deel bevinden, dus in het sigmoïd of in de endeldarm, heeft u andere klachten dan bij een afwijking in het begin van de dikke darm.

11 In het laatste deel van de dikke darm is het voedselrestant al ingedikt als het moet passeren. Een eventuele afwijking aldaar zit de ontlasting als het ware in de weg. Mede daardoor kunnen één of meer van de volgende klachten optreden: Veranderingen in het ontlastingspatroon, bijvoorbeeld veel verstopping of afwisselend verstopping en diarree. Rood bloed en/of slijm bij de ontlasting door beschadiging. Loze aandrang. Bij afwijkingen in het eerste deel van de dikke darm treden verstoppingen zelden op. Zijn er wel verstoppingen en daarbij bloedingen, dan verlopen deze vaak ongemerkt omdat er een vermenging van bloed en ontlasting te zien is waarbij de ontlasting zwart kan worden. Bloedarmoede komt hierbij vaak voor. Vroege opsporing Vroege opsporing van dikkedarmkanker is belangrijk. Hoe eerder de ziekte wordt ontdekt en behandeld, des te groter is de kans op langdurige ziektevrije overleving en genezing. Behandelmogelijkheden Er zijn drie soorten gangbare behandelingen: 1. opereren 2. radiotherapie (bestralen) 3. chemotherapie (behandeling met medicijnen die de kankercellen bestrijden). De meest toegepaste behandeling is een operatie. Soms is opereren alleen genoeg, maar vaak zult u een combinatie van twee of meer krijgen, tegelijkertijd of na elkaar. Doel van de behandeling Een behandeling kan genezing tot doel hebben (curatieve behandeling). Een operatie kan soms gevolgd worden door een aanvullende behandeling (adjuvant), of vooraf gegaan worden door een behandeling (neo-adjuvant) om de kans op genezing te vergroten. Er kan ook een behandeling gegeven worden als genezing niet meer mogelijk is (palliatieve behandeling) ter onderdrukking van klachten, verbetering van kwaliteit van leven of verlenging van het leven. Bij de keuze van een behandeling spelen het stadium van de ziekte, de plaats van de tumor, maar ook uw algemene gezondheid en uw wensen een belangrijke rol. Bespreek uw ideeën met uw arts als u vindt dat de gevolgen van een behandeling niet (meer) op wegen tegen het te verwachten resultaat.

12 Operatie dikkedarmkanker Dikke darmkanker kan op verschillende manieren geopereerd worden. Hierbij is het stadium (hoe ver het gezwel is uitgebreid) en de plaats van het gezwel in de darm van belang. Deze factoren bepalen de uitgebreidheid van de ingreep en of er wel of niet een (tijdelijk) stoma geplaatst moet worden. Bij voorkeur ondergaat u een kijkoperatie. Een kijkoperatie wordt ook wel minimaal invasieve chirurgie genoemd omdat er geopereerd wordt via meerdere kleine gaatjes. Via deze kleine sneetjes, worden de camera en speciale instrumenten naar binnen gebracht. Het camerabeeld is in de operatiekamer op verschillende schermen te zien en sterk vergroot waardoor het operatiegebied van dichtbij te bekijken is. In sommige gevallen is het niet mogelijk om zo n kijkoperatie te doen omdat u bijvoorbeeld eerdere buikoperaties heeft gehad. Ook is het mogelijk dat tijdens de operatie wordt besloten alsnog via een grotere snede te opereren omdat de camera niet voldoende overzicht biedt. Tijdens een operatie wordt de tumor zo ruim mogelijk weggenomen. Dit betekent dat schijnbaar gezond weefsel om de tumor heen ook weggehaald wordt. Met het blote oog is niet te zien tot waar de kankercellen zich hebben verspreid. De randen van het stuk darm dat wordt weggesneden, wordt door een patholoog onderzocht om duidelijkheid te krijgen over de grootte van de tumor en het stadium van de ziekte. Tumor in de dikke darm Standaard dikke darmchirurgie Bij een standaard operatie bij dikke darmkanker wordt de tumor verwijderd door het zieke deel van de dikke darm inclusief omliggende lymfeklieren weg te halen. Daarna worden de twee darmuiteinden weer met elkaar verbonden. Een dergelijke verbinding noemt men een anastomose. Soms is dit niet mogelijk of niet wenselijk. Dan maakt de chirurg een kunstmatige uitgang op de buikwand (stoma). Het uiteinde van de dikke darm wordt dan via een sneetje in de buik naar buiten gebracht. De ontlasting verlaat via deze kunstmatige uitgang het lichaam en wordt opgevangen in een speciaal zakje. Tumor in het rectum Low anterior resectie Een low anterior resectie is een operatie waarbij het gedeelte van de endeldarm (laatste stuk van de dikke darm) waar de tumor zich bevindt, wordt verwijderd. De chirurg haalt naast het aangedane deel van de endeldarm ook het omliggende vetweefsel waarin de lymfklieren zich bevinden weg. Daarmee verkleint de chirurg de kans dat het gezwel terugkeert. Deze operatie vindt plaats in het OLVG. Meestal wordt bij deze operatie een tijdelijk stoma op het laatste deel van de dunne darm (ileostoma) gezet om de verbinding tussen de darmuiteinden (anastomose) goed te laten genezen. Een stoma is een kunstmatige uitgang rechts of links op de onderbuik waarbij de ontlasting in een zakje wordt opgevangen. Voor de operatie krijgt u een intakegesprek met de stomaverpleegkundige van het Sint Lucas Andreas ziekenhuis. Na de operatie zal de stomaverpleegkundige u begeleiden bij het omgaan met de stoma. Met vragen kunt u altijd terecht bij een van de stomaverpleegkundigen. Een tijdelijk stoma kan meestal pas na drie maanden worden opgeheven als de verbinding tussen de darmuiteinden genezen is. Hiervoor ondergaat u opnieuw een operatie. Uw ontlasting gaat na deze operatie weer via de normale weg. Voorafgaand aan deze operatie vindt vaak behandeling plaats met radiotherapie (bestraling, in het AMC) eventueel in combinatie met chemotherapie (in het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis). Door deze behandeling slinkt de tumor

13 en is deze gemakkelijker te verwijderen. Deze behandeling kan kort zijn (5 dagen direct gevolgd door de operatie) of lang (dagelijks gedurende 5 weken of meer). De duur van de bestraling is afhankelijk van de plaats en uitgebreidheid van de tumor. Rectumamputatie Een rectumamputatie is een operatie waarbij de gehele endeldarm inclusief de anus wordt verwijderd. Deze operatie vindt plaats als de tumor zich te dicht bij de anus bevindt. Bij deze operatie krijgt u altijd een kunstmatige opening in uw darm met een uitgang in de buikwand (stoma).

14 Opname verpleegafdeling U hebt met uw behandelende arts afgesproken dat u binnenkort een dikkedarmoperatie ondergaat. In het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis én het OLVG werken wij met een versneld herstelprogramma rondom de operatie. Dit is gedurende de afgelopen jaren een belangrijke nieuwe ontwikkeling binnen de dikkedarmchirurgie. Bij dit versneld herstelprogramma is het belangrijk te beseffen dat het doel niet is om u eerder uit het ziekenhuis te ontslaan. Het doel is om ervoor te zorgen dat u sneller hersteld bent van de operatie met minder complicaties (bijvoorbeeld longontsteking of doorliggen). Met als resultaat dat u eerder in staat bent het ziekenhuis te verlaten en eerder uw leven kunt hervatten zoals voorheen. In tegenstelling tot de zorg zoals die vroeger werd gegeven heeft u een veel actievere rol in uw eigen herstel. Zo wordt er van u verwacht dat u direct na de operatie start met drinken, eten, en uit bed gaat om te mobiliseren. Deze extra inspanning resulteert in een sneller herstel, immers rust roest. In het hierna volgend overzicht zullen enkele belangrijke elementen van het versneld herstel programma worden belicht. Versneld herstelprogramma Dag van de operatie tot 2 uur voor de operatie mag u helder drinken ( bij voorkeur roosvice of limonade) probeer na de operatie nog zeker 500 ml te drinken 's avonds mag u iets lichts eten (beschuit, cracker, boterham) probeer tenminste 15 minuten op de bedrand te zitten en met de benen te bungelen De eerste dag na de operatie streef er naar om twee liter te drinken probeer om vandaag al normaal te eten (boterhammen, warme maaltijd) het streven is om meer dan twee uur uit bed te zijn eet uw ontbijt/lunch/avondeten bijvoorbeeld aan tafel. Het is hierbij beter om meerdere keren wat korter in de stoel te zitten dan één keer heel lang als u last heeft van slijm in de longen is het van belang dat u regelmatig het slijm probeert op te hoesten De tweede dag na de operatie en verder zoals de eerste dag na de operatie; probeer zoveel mogelijk te drinken, eten en uit bed te komen de verpleegkundige zal met u bespreken of het mogelijk is dat u de derde of de vierde dag naar huis gaat.

15 Ontslag Ontslag uit het ziekenhuis Afhankelijk van welke operatie u heeft ondergaan en het verloop daarvan, kunt u gemiddeld 3 á 4 dagen na de operatie het ziekenhuis verlaten. Als u een stoma heeft gekregen zal de opname langer duren. Als er speciale thuishulp nodig is, wordt dit vanuit het ziekenhuis geregeld. Wanneer kunt u met ontslag als de pijn met pijnstilling in tabletvorm onder controle is als u zelfstandig kunt mobiliseren als u vast eten verdraagt en voldoende vochtinname heeft (minimaal 1½ liter) als u winden laat en/of ontlasting heeft gehad als u niet meer misselijk bent Na ontslag U heeft een operatie aan de darmen ondergaan. Deze informatie bestaat uit algemene richtlijnen en adviezen voor thuis. Adviezen voor thuis U zult merken dat u in het begin nog snel vermoeid bent, maar dat u geleidelijk aan meer kan doen. Op geleide van de pijn mag u uw dagelijkse activiteiten weer hervatten. Het is belangrijk in beweging te blijven. Aan te raden is voorzichtig te zijn met bewegingen die pijn doen. Sporten/werken U mag, wanneer u zich goed voelt, weer gaan sporten en werken. U moet lichamelijke inspanning wel geleidelijk opvoeren. U mag de eerste zes weken niet te zwaar tillen en/of een zware sport beoefenen. Ook zwaar huishoudelijk werk, zoals stofzuigen, raden wij af. De wond Na een operatie heeft u een wond. Dit kan een open of een gesloten wond zijn. Indien de wond thuis verzorgd moet worden, zal de verpleegkundige u deze vaardigheid gedurende de opname aanleren. Ook zorgt de verpleegkundige ervoor dat u de juiste verbandmaterialen in uw bezit heeft. Gesloten wonden hebben geen speciale verzorging nodig. U kunt zich gewoon wassen of douchen. Eten en drinken U hoeft geen speciaal dieet te volgen. Het is wel belangrijk goed te blijven drinken, ongeveer 1½ tot 2 liter per dag. Pijn Bij pijn mag u drie keer daags 1000 mg paracetamol in tabletvorm nemen. Indien dit niet (voldoende) helpt, neem dan contact op met uw huisarts. Indien u van uw behandelend specialist een recept voor andere pijnmedicatie heeft gekregen, dan dient u zich daar aan te houden. Houdt u zich wel aan de voorgeschreven dosering. Medicijnen Indien u thuis medicijnen moet gebruiken, kunt u deze de dag van het ontslag ophalen bij de ziekenhuisapotheek.

16 Seksualiteit Na de operatie kunnen er klachten op seksueel gebied optreden welke consequentie kunnen hebben voor uw seksuele functioneren. Darmkanker is meer dan alleen een lichamelijke ziekte. U moet uzelf weer opnieuw ontdekken, probeer daarbij te luisteren naar lichaam en gevoel. Seksualiteit blijft een lastig onderwerp om te bespreken, maar het kan een belangrijk aandachtspunt zijn bij de kwaliteit van leven. Schroom niet om contact op te nemen met de behandelende arts of stomaverpleegkundige, u kunt daar uw vragen stellen en problemen bespreken. Stoma Wanneer u met een stoma naar huis gaat, is het belangrijk dat u deze op de juiste manier kunt verzorgen. De stomaverpleegkundige en de verpleegkundige gaan u hierin trainen. Toch kan het voorkomen dat u thuis met onzekerheden zit of dat de huid rondom de stoma geïrriteerd is. U kunt altijd contact opnemen met de stomapolikliniek. Darmproblemen Darmproblemen kunnen erg vervelend zijn na een operatie. U kunt last hebben van buikpijn, een opgeblazen gevoel, krampen, winderigheid en een onregelmatige stoelgang of diarree. Deze klachten zijn vervelend maar niet ernstig. De volgende adviezen kunnen u helpen uw darmklachten te verminderen: zorg voor voldoende lichaamsbeweging probeer regelmatig en gezond te eten wees matig met koffie en alcohol drink veel: ongeveer 1½ tot 2 liter kauw goed en gebruik bij voorkeur kleine maaltijden

17 Redenen om de verpleegafdeling, poli of chirurg te bellen? Bij klachten rondom het wondgebied als: Of bij: nabloeding, als de wond blijft bloeden en de pleisters in één à twee uur doorweekt zijn wanneer de wond ontstoken is. Dit herkent u aan roodheid, pijn, zwelling en warm aanvoelen wanneer de wond opengaat koorts, hoger dan 38 graden ernstige en/of toenemende pijn in de buik aanhoudende misselijkheid en/of braken, waardoor u niet of nauwelijks kunt eten en/of drinken aanhoudende diarree, meer dan vijf keer per dag, of andere problemen met de ontlasting kunt u contact opnemen met de casemanager op maandag tot en met vrijdag, de polikliniek Chirurgie of de Spoedeisende Hulp. Zie de telefoonnummers hieronder. Mocht u in het weekend, 's avonds of 's nachts vanwege vochtophoping in het wondgebied ernstige problemen krijgen, zoals pijn, roodheid of vochtlekkage, dan kunt u zich melden bij de Spoedeisende Hulp van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis via telefoon: (020) Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Afdeling A4, telefoon: / Stomapolikliniek, telefoon: Polikliniek Chirurgie, telefoon: U kunt ook altijd bellen of mailen met de casemanager als u twijfelt of zich onzeker voelt over klachten die u heeft en die mogelijk met uw ziekte en/of behandeling te maken hebben. Casemanager telefoon: coloncareverpleegkundige@slaz.nl Bereikbaar op maandag tot en met vrijdag.

18 Extra informatie Informatieve website over darmkanker, verzorgd door de Maag Lever Darm Stichting Stichting voor patiënten met kanker aan het spijsverteringskanaal Voor lotgenotencontact per mail kunt u mailen naar: lotgenotencontact@spks.nl Nederlandse stomavereniging Voor lotgenotencontact kunt u een bezoekdienst aanvragen per telefoon op nummer: of via het invullen van het formulier aanvragen bezoekdienst op de site van de stomavereniging te vinden onder wie zijn wij -> wat doen wij -> lotgenotencontact Vereniging van integrale kankercentra Nederlandse federatie voor kankerpatiëntenorganisaties Centrum die psychosociale zorg biedt aan mensen met kanker en hun naasten Website met informatie over trials Website voor kinderen die geconfronteerd worden met kanker van hun ouders of andere naasten. Tevens geeft deze website ouders, leerkrachten, hulpverleners en andere betrokkenen informatie over wat er in de hoofden van kinderen omgaat zodat kinderen en de mensen die dichtbij hen staan, beter met de situatie kunnen omgaan. Site die informatie geeft over mogelijkheden, ondersteuning en begeleiding voor mensen met kanker Revalidatieprogramma voor mensen die kanker hebben (gehad)

19 Aantekeningen