Artikelen. Bijzondere Commissie Seksueel Misbruik: aanbevelingen zullen de kinderen beter beschermen. Stefaan Van Hecke

Transcriptie

1 Artikelen 161 Bijzondere Commissie Seksueel Misbruik: aanbevelingen zullen de kinderen beter beschermen Stefaan Van Hecke Advocaat aan de Balie van Gent Volksvertegenwoordiger Eerste ondervoorzitter van de Bijzondere Commissie Seksueel Misbruik De schok was groot toen prof. Peter Adriaenssens in september 2010 een tussentijds activiteitenverslag bekendmaakte van de werking van de Commissie voor de behandeling van klachten van seksueel misbruik in een pastorale relatie, beter bekend als het rapport Adriaenssens. Deze commissie was op initiatief van de Kerk opgericht en had tot doel om in verzoening en erkenning van slachtoffers te voorzien. Als gevolg van de huiszoekingen die in juni 2010 in het kader van de zogenaamde Operatie-Kelk werden uitgevoerd, werden de activiteiten van deze commissie stopgezet. Maar in september volgde wel nog het rapport Adriaenssens dat bijzonder veel aandacht kreeg in de pers. De verhalen en details uit het rapport waren gruwelijk en choquerend. Tijdens de plenaire vergadering van 28 oktober 2010 werd het voorstel 1 tot oprichting van een bijzondere commissie, voluit genoemd de Bijzondere Commissie betreffende de behandeling van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie, inzonderheid binnen de kerk (verder genoemd: Bijzondere Commissie ), eenparig aangenomen 2. Nog dezelfde dag werd de Bijzondere Commissie geïnstalleerd. In totaal kwam de Bijzondere Commissie 39 keer bijeen en werden er 112 personen gehoord, gaande van verantwoordelijken uit de kerk en de religieuze ordes, over magistraten, politiemensen, advocaten, vertegenwoordigers van slachtoffer(s)(verenigingen), hulpverleners, psychiaters, deskundigen, tot buitenlandse experten. Het woordelijk verslag van alle openbare zittingen werd eveneens gepubliceerd 3, maar is omwille van de omvang (1.305 bladzijden) enkel te raadplegen op de website van de Kamer en niet in gedrukte vorm. Vijf maanden later, op 31 maart 2011, werd het 483 pagina s tellende eindrapport unaniem aangenomen door de Bijzondere Commissie en tijdens de plenaire vergadering van de Kamer van 7 april 2011 bijna unaniem goedgekeurd 4. Het bevat, naast een aantal pertinente vaststellingen (waarover hier niet verder uitgewijd wordt), een concreet voorstel aan de kerk om in te stemmen met een arbitrageprocedure 5 om een antwoord te bieden aan de verwachtingen van de slachtoffers (en hun familie) die vaak werden geconfronteerd met verjaarde feiten. Tevens werden 66 concrete aanbevelingen geformuleerd 6. Het is onmogelijk om al deze aanbevelingen op te sommen en toe te lichten. In deze bijdrage wordt geprobeerd om een overzicht te geven van de belangrijkste aanbevelingen die rechtstreeks of onrechtstreeks kinderen en jongeren aanbelangen. 1. PRIORITEITEN VOOR HET STRAFRECHTELIJK BELEID 7 De Bijzondere Commissie heeft vastgesteld dat de strijd tegen de misdrijven van seksuele aard thans geen prioriteit is van het strafrechtelijk beleid, terwijl de bestrij- 1. Het voorstel werd ingediend door Renaat Landuyt (sp.a), Daniel Bacquelaine (MR), Christian Brotcorne (cdh), Sophie De Wit (N-VA), Karine Lalieux (PS), Raf Terwingen (CD&V), Carina Van Cauter (Open Vld) en Stefaan Van Hecke (Ecolo-Groen!). 2. Zie 3. Zie 4. Zie 5. Eindrapport, p Eindrapport, p Aanbeveling 22 en 23, Eindrapport p LARCIER TJK 2011/3 161

2 ARTIKELEN 162 ding van intrafamiliaal geweld er wel deel van uitmaakt. Mede daardoor kan het gedrag van de actoren bij de tenlasteneming van de slachtoffers ingrijpend worden gewijzigd. Er kon overigens ook vastgesteld worden dat het vorige Nationaal Veiligheidsplan voor de periode werd voorafgegaan door een Kadernota Integrale Veiligheid en dat zulks niet het geval is geweest voor het plan Daarom werd aanbevolen om de strijd tegen seksueel misbruik en pedofilie als een prioriteit te beschouwen van het strafrechtelijk beleid die moet worden opgenomen in de richtlijnen die de minister krachtens artikel 143quater van het Gerechtelijk Wetboek uitvaardigt. In het volgende Nationaal Veiligheidsplan, dat moet worden voorafgegaan door een Kadernota Integrale Veiligheid, moeten een actieprogramma en een actieplan inzake seksuele misdrijven worden opgenomen. Dat programma moet zowel een onderdeel dader als een onderdeel slachtoffer omvatten. Een efficiënte aanpak van seksueel misbruik vraagt een bijzondere en gecoördineerde inzet van verschillende actoren. Zowel in de Kadernota Integrale Veiligheid, het Nationaal Veiligheidsplan als in de richtlijnen van het College van procureurs-generaal moet daarom bijzondere aandacht gaan naar de strijd tegen seksueel misbruik. Dit betekent volgens de Bijzondere Commissie dat er: een bijzondere prioriteit wordt toegekend aan seksueel misbruik; cijfers worden bijgehouden inzake de evolutie van het misdaadfenomeen 8 ; wordt gewaakt over de specifieke richtlijnen inzake ontvangst van klagers, inschatting van klachten, aanpak ingevolge klachten, aanpak zonder klachten, opmaak van het oorspronkelijk proces-verbaal, opname van verhoor, inzet van gespecialiseerde politie of parketpersoneel, enz.; wordt gezorgd voor afstemming van het welzijnsbeleid van de gemeenschappen op het veiligheidsbeleid van het federale niveau na de interministeriële conferentie Justitie-Welzijn. 2. INVOEREN VAN DE BURGERRECHTELIJKE AANSPRAKELIJKHEID De Bijzondere Commissie stelt vast dat het kan gebeuren dat de schadeloosstelling van de slachtoffers, en met name de tenlasteneming van de kosten van de behandelingen die zij vaak moeten ondergaan, in het gedrang komt omdat de daders onvermogend zijn. Er bestaat juridische controverse over de vraag wanneer toepassing kan worden gemaakt van artikel 1384, derde lid BW (dat bepaalt dat de aansteller burgerrechtelijk aansprakelijk is voor de schade veroorzaakt door zijn aangestelde), onder meer met betrekking tot het gezag van de kerkelijke autoriteiten op priesters, broeders, enz. Een priester heeft een inkomen en kan dus op dat inkomen aangesproken worden wanneer hij wordt veroordeeld tot betaling van schadevergoedingen. Indien de priester onvoldoende middelen heeft om aan de veroordeling (volledig) te kunnen voldoen, is het voor de slachtoffers vaak problematisch om zich met succes te kunnen wenden tot de aansteller (het bisdom). Maar het probleem stelt zich nog veel scherper voor het geval dat een geestelijke is toegetreden tot een orde of congregatie en bij deze intrede al zijn goederen heeft afgestaan. Hij beschikt dan vaak niet meer over een eigen vermogen of eigen inkomen. De slachtoffers blijven dan helemaal in de kou staan, tenzij een beroep kan worden gedaan op het Slachtofferfonds. Daarom wordt aanbevolen om een wetgevend initiatief te nemen om een burgerrechtelijke aansprakelijkheid in te voeren van elkeen die enig gezag uitoefent op de pleger van seksueel misbruik van een minderjarige. De aansprakelijkheid van de superieuren voor schade die door de bedienaars van de eredienst wordt veroorzaakt, zou op twee manieren kunnen worden geregeld: ofwel via een aanvulling van artikel 1384 BW, ofwel bij de hervorming van de openbare financiering van de erediensten. In een voorstel van een werkgroep die werd belast met de hervorming van de wetgeving op de erediensten en de niet-confessionele levensbeschouwelijke organisaties, en dat reeds is voorgesteld in het parlement, was een bepaling voorzien waarin de band tussen de bedienaar van de eredienst en de hiërarchie werd bepaald in termen van aansteller-aangestelde (wat meteen de toepasselijkheid met zich zou meebrengen van art. 1384, lid 3 BW). Nog volgens de voorstellen van de werkgroep zou elke erkende levensbeschouwing het statuut vastleggen van de bedienaren en de afgevaardigden van de levensbeschouwing. Bij gebreke van een vastgesteld statuut zouden dan de bepalingen gelden van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten. 8. De Bijzondere Commissie werd tijdens haar werkzaamheden en meer bepaald bij het verzamelen van relevant cijfermateriaal geconfronteerd met gebrekkige registratiepraktijken, in de betrokken sectoren, inzake de diverse aspecten van seksueel misbruik. Binnen meerdere sectoren zijn de registratiesystemen slechts in beperkte mate uitgebouwd of blijven ze afwezig. Slechts zelden bieden de registratiesystemen specifieke informatie en verder inzicht in de problematiek van seksueel misbruik van minderjarigen, of seksueel misbruik in gezagsrelaties. Daarnaast laat de wijze van registreren vrijwel geen vergelijkingen tussen deze sectoren toe, noch algemene conclusies. Er is enerzijds nood aan een continue verzameling van cijfermateriaal op een vergelijkbare wijze en anderzijds dient verdere statistische analyse mogelijk te worden gemaakt. Er werden dan ook specifieke aanbevelingen geformuleerd i.v.m. de gegevensverzameling en wetenschappelijk onderzoek (zie aanbevelingen 24 en 25). 162 TJK 2011/3 LARCIER

3 TOELICHTING BIJ DE AANBEVELINGEN VAN DE BIJZONDERE COMMISSIE SEKSUEEL MISBRUIK Voorzien in een burgerrechtelijke aansprakelijkheid van bepaalde autoriteiten zou niet alleen een goede zaak zijn voor slachtoffers van seksueel misbruik, het zou tevens een belangrijke preventieve werking kunnen hebben. Die autoriteiten zullen er dan toe aangezet worden (beter en nauwer) toezicht uit te oefenen op de mensen die van hen afhangen, en alle passende maatregelen te nemen om herhaling te voorkomen. 3. OPTREDEN IN RECHTE VOOR HET BEHARTIGEN VAN COLLECTIEVE BELANGEN De Bijzondere Commissie heeft vastgesteld dat de slachtoffers jarenlang niet altijd de kracht hebben gevonden zich tot het gerecht te wenden. Bovendien beschikken de organisaties die de slachtoffers verdedigen en bijstaan, niet over de nodige juridische middelen om op te treden, gelet op de rechtspraak van het Hof van Cassatie aangaande het belang dat verenigingen met een collectief maatschappelijk doel kunnen aanvoeren. Om de stilte van de slachtoffers te doorbreken en rekening houdend met hun terughoudendheid om zelf naar de rechter te stappen, stelt de Bijzondere Commissie daarom voor dat het mogelijk zou moeten zijn dat bij wet bepaalde instanties of verenigingen die in hun maatschappelijk doel de behartiging van de collectieve belangen van minderjarige slachtoffers van seksueel misbruik hebben ingeschreven, in rechte kunnen optreden in de geschillen waartoe de toepassing van de artikelen 372 tot 378bis van het Strafwetboek aanleiding kan geven, wanneer die misdrijven zijn gepleegd tegen minderjarige slachtoffers. De slachtoffers en hun vertegenwoordigers zouden dan, indien zij dit wensen, hun vordering kunnen toevoegen aan die van dergelijke instanties of verenigingen; op die manier kunnen slachtoffers hun voordeel doen met de ervaring van en de juridische ondersteuning door dergelijke instanties of verenigingen. 4. CLASS ACTION Om dezelfde reden heeft de Bijzondere Commissie aanbevolen dat er tevens werk zou moeten worden gemaakt van een wettelijk raamwerk dat de slachtoffers in staat stelt om in groep een vordering in te stellen: een class action. De figuur van de class action is nog niet gekend in het Belgisch recht, maar er is dringend een regeling nodig. De laatste jaren werden er al verschillende initiatieven genomen om tot een wetgevend kader te komen. Zo werd een ontwerp uitgewerkt door de regering dat recent voor advies werd voorgelegd aan de Raad voor het Verbruik. Het betreft twee teksten 9,10. Dit ontwerp is nog niet ingediend in het parlement. Er bestaat tevens een wetsvoorstel, ingediend op 29 mei door de Ecolo-Groen!-fractie en tot slot nog een voorstel uitgewerkt door de Orde van Vlaamse Balies 12. De basisteksten zijn dus zeker voorhanden om ook dit werk aan te vatten. 5. VERKLARING VAN BENADEELDE PERSOON GEBRUIKSVRIENDELIJKER MAKEN Uit de hoorzittingen is gebleken dat de bij artikel 5bis V.T.Sv. bedoelde verklaring van benadeelde persoon onvoldoende bekend is bij slachtoffers. Bij de indiening van een klacht wordt het slachtoffer niet automatisch ingelicht over de mogelijkheid een dergelijke verklaring af te leggen. Bovendien lijkt de procedure te formalistisch te zijn. De Bijzondere Commissie beveelt daarom aan dat de politiediensten die een klacht noteren systematisch het slachtoffer zouden inlichten over de mogelijkheid zich benadeelde persoon te verklaren en over de rechten die daarmee gepaard gaan. Tevens moeten ze het slachtoffer het ad-hocdocument overhandigen. De Bijzondere Commissie beveelt ook aan dat de nadere regels voor de verklaring van benadeelde persoon worden vergemakkelijkt, onder meer door te bepalen dat ze kan worden ontvangen door de politieofficier die het proces-verbaal opstelt of door het politiecommissariaat dat ze onmiddellijk zal overzenden aan het secretariaat van het Openbaar Ministerie. Het slachtoffer of diens advocaat moet ook de mogelijkheid krijgen om de verklaring per ondertekende brief aan het secretariaat van het Openbaar Ministerie te versturen. 6. DE VERJARINGSTERMIJN WORDT OPGETROKKEN TOT 15 JAAR Volgens artikel 21 V.T.Sv. verjaren niet correctionaliseerbare misdaden na 15 jaar, andere misdaden na 10 jaar, wanbedrijven na 5 jaar en overtredingen na 6 maanden. In de praktijk worden seksuele misdaden veelal gecorrectionaliseerd. De verjaringstermijn voor seksuele misdrijven, hetzij niet-gecontraventionaliseerde wanbedrijven of gecorrectionaliseerde misdaden, bedraagt dus vijf jaar. Artikel 21bis V.T.Sv. voorziet hierop echter meteen in een dubbele uitzondering voor wat seksuele misdrijven LARCIER TJK 2011/3 163

4 ARTIKELEN 164 gepleegd tegen minderjarigen betreft. Deze is er gekomen omdat er zich in deze gevallen een bijzonder probleem stelde. Vaak kwamen deze misdrijven immers pas aan het licht jaren na de feiten. Daarom werd in 2000 beslist de verjaringstermijn voor deze misdrijven pas te laten lopen vanaf de dag waarop het slachtoffer de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt. Ook werd bepaald dat in geval van correctionalisering van deze misdrijven, de feiten onderworpen blijven aan de verjaringstermijn die geldt voor deze misdrijven, zijnde 10 jaar 13. Niettemin heeft de Bijzondere Commissie geconstateerd dat het veel slachtoffers heel wat jaren kost vooraleer zij er toe komen over het seksueel misbruik te spreken dat zij hebben ondergaan. Een verjaringstermijn van 15 jaar is vandaag reeds van toepassing op de niet-correctionaliseerbare misdaden, dat wil zeggen de ergste misdaden tegen het leven en de fysieke integriteit van mensen. De Bijzondere Commissie beveelt daarom aan dat de misdrijven als bedoeld in de artikelen 372 tot 377, 379, 380, 409 en 433quinquies, 1, eerste lid, 1 van het Strafwetboek op 15 jaar worden gebracht. 7. VERPLICHTE AUDIOVISUELE OPNAMES VAN DE VERHOREN VOOR MINDERJARIGEN EN KWETSBARE PERSONEN Bij wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, die in werking is getreden op 1 april 2001, werd de mogelijkheid ingevoerd tot audiovisuele opnamen van het verhoor van minderjarigen, en dit om te vermijden dat het minderjarige slachtoffer meerdere malen zijn verhaal moet doen. Die beslissing om een minderjarige te horen die getuige of slachtoffer is van zeden- en gewelddelicten, kindermishandeling en -verwaarlozing, en hiervan een audiovisuele opname te maken, komt toe aan de procureur of de onderzoeksrechter. Is de minderjarige ouder dan 12 jaar dan moet hij toestemmen, is hij jonger dan 12 jaar dan moet hij enkel over deze beslissing worden ingelicht. De artikelen 93 tot 101 Sv. bepalen de modaliteiten van dit audiovisueel verhoor. Het verhoor moet plaatsvinden in een speciaal daartoe aangepaste ruimte. Naast de verhoorder zelf kan ook een vertrouwenspersoon worden toegelaten tot het verhoor. Het verhoor kan eveneens worden gevolgd door een psychiater of psycholoog die als deskundige is aangesteld om het verhoor te observeren. Zoals artikel 92 Sv. thans geformuleerd is 14, wordt van het verhoor alleen een audiovisuele opname gemaakt op verzoek van de procureur des Konings of de onderzoeksrechter. De Bijzondere Commissie beveelt aan dat op termijn een audiovisuele opname van het verhoor verplicht zou moeten zijn, niet alleen voor minderjarigen, maar ook voor kwetsbare personen. Het slachtoffer ouder dan 12 jaar moet wel toestemming geven. Om te voorkomen dat strafzaken worden gedwarsboomd omdat een belangrijke vormvereiste zoals het audiovisueel verhoor niet in acht is genomen, is het aangewezen te wachten tot de politiediensten over alle vereiste middelen voor audiovisuele opnames beschikken, alvorens deze aanbeveling in werking te laten treden. 8. BEROEPSGEHEIM Volgens artikel 458 Sw. 15 kan enkel degene die drager is van het beroepsgeheim de dader zijn van het misdrijf van de schending. Artikel 458 Sw. vermeldt ook de geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers en vroedvrouwen als houders van een beroepsgeheim. Daarnaast is artikel 458 Sw. ook van toepassing op alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd. Dit is een zeer brede formulering. In tal van bijzondere wettelijke bepalingen werd het personeel toepassingsgebied van het strafrechtelijk beroepsgeheim uitgebreid (bv. Decreet Centra Leerlingenbegeleiding, Decreet Algemeen Welzijnswerk, enz.). Volgens de rechtspraak en rechtsleer geldt de geheimhoudingsplicht voor alle gegevens die ter kennis worden gebracht omwille van de uitoefening van het beroep. Ook beroepsmatig verworven informatie die niet noodzakelijk is voor de beroepsuitoefening zelf behoort hiertoe. Geheimen zijn alle feiten, gegevens, beslissingen, meningen die zijn toevertrouwd. Het blijft dus niet beperkt tot confidenties van de patiënt, maar ook alle technische vaststellingen of informatie verworven van derden behoren daartoe. 13. C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht en internationaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, p Art. 92 Sv.: 1. De procureur des Konings of de onderzoeksrechter kan de audiovisuele opname bevelen van het verhoor van minderjarigen die het slachtoffer zijn van de in artikel 91bis bedoelde misdrijven of daarvan getuige zijn, met hun toestemming. Indien de minderjarige minder dan twaalf jaar oud is, is het voldoende hem hierover in te lichten. 2. De audiovisuele opname van het verhoor van minderjarigen die slachtoffer of getuige zijn van andere misdrijven dan die bedoeld in 1, kan worden bevolen in geval van ernstige en uitzonderlijke omstandigheden, met hun toestemming. Indien de minderjarige minder dan twaalf jaar oud is, is het voldoende hem hierover in te lichten. 15. Art. 458 Sw.: Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd frank tot vijfhonderd frank. 164 TJK 2011/3 LARCIER

5 TOELICHTING BIJ DE AANBEVELINGEN VAN DE BIJZONDERE COMMISSIE SEKSUEEL MISBRUIK Het prijsgeven van het beroepsgeheim kan leiden tot een veroordeling wegens schending van het beroepsgeheim. Zwijgplicht is dus de regel, al kan dit in bepaalde omstandigheden worden doorbroken. Met name in het geval van een getuigenis in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie bestaat er een spreekrecht, geen spreekplicht. De houder van het beroepsgeheim beschikt in deze over een zekere beoordelingsvrijheid, al kan de feitenrechter, zo blijkt uit de rechtspraak, nagaan of het beroepsgeheim niet wordt afgewend van zijn doel. Wanneer er een wettelijke verplichting bestaat om confidentiële gegevens bekend te maken, moet de houder van het beroepsgeheim dit uiteraard wel doen. In die zin moet ook melding worden gemaakt van de ambtelijke en private aangifteplicht voorzien in de artikelen en 30 Sv. 17 Op basis van artikel 29 Sv. moeten ambtenaren en contractuelen verplicht aangifte doen van misdaden en wanbedrijven waarvan ze kennis krijgen in de uitoefening van hun ambt, op straffe van tuchtrechtelijke sancties. Artikel 30 Sv. stelt dat iedereen aangifte dient te doen van bepaalde misdrijven waarvan men getuige is. Ook het gedeeld beroepsgeheim werd in de rechtspraak en rechtsleer aan strikte voorwaarden gebonden. Uitwisseling van gegevens kan in die zin enkel tussen door een beroepsgeheim gebonden personen, binnen dezelfde hulpverleningscontext met dezelfde betrokkenheid en finaliteit. Enkel need to know-gegevens kunnen worden overgezonden. En dit telkens in het belang van de hulpverlening van de cliënt, bij voorkeur ook met de toestemming van deze cliënt. Tot slot wordt ook erkend dat er zich situaties kunnen voordoen waarin een geheimhouder zijn beroepsgeheim doorbreekt om een hoger belang te vrijwaren en de doorbreking van het beroepsgeheim de enige uitweg is om dit hoger belang te beschermen. De noodtoestand legitimeert met andere woorden de schending van het beroepsgeheim wanneer dit absoluut noodzakelijk is voor het afwenden van onmiddellijk dreigend gevaar voor de aantasting van de fysieke integriteit. In die context dient melding te worden gemaakt van artikel 422bis Sw. 18 en artikel 458bis Sw. 19 De figuur van het schuldig verzuim in artikel 422bis Sw. creëert de verplichting hulp te verlenen of te verschaffen door tussenkomst van derden bij een feitelijke toestand van ernstig gevaar. Artikel 458bis Sw. werd ingevoerd op 1 april 2001 als resultaat van de discussies in de nasleep van het Dutroux-schandaal. Het geeft aan een houder van het beroepsgeheim de mogelijkheid dit te schenden wanneer hij bepaalde misdrijven gepleegd op een minderjarige wil melden, zonder strafrechtelijke vervolging te moeten vrezen en zonder een beroep te moeten doen op de noodtoestand als rechtvaardigingsgrond. Hiervoor dient echter aan verschillende voorwaarden te zijn voldaan. Er moet worden opgemerkt dat het in deze enkel om een mogelijkheid gaat (meldingsrecht) en niet om een verplichting. Artikel 458bis Sw. is van toepassing op alle vertrouwelijke gegevens. Het moet gaan om aanranding van de eerbaarheid en verkrachting, doodslag, opzettelijke slagen en verwondingen, genitale verminking of kinderverwaarlozing gepleegd op minderjarigen. Voorwaarde is wel dat één van deze misdrijven reeds is gepleegd. Een louter preventieve aangifte kan dus niet. Bovendien moet de geheimhoudingsplichtige de minderjarige zelf hebben onderzocht of zelf door het slachtoffer in vertrouwen zijn genomen. Er moet ook sprake zijn van een ernstig en dreigend gevaar voor de psychische of fysieke integriteit van de minderjarige. Tot slot vereist de wet dat de geheimhouder de integriteit van de minderjarige niet zelf of met behulp van anderen kan beschermen. Het doorbreken van het beroepsgeheim kan met andere woorden enkel als ultimum remedium. De Bijzondere Commissie heeft vastgesteld dat over de bestaande draagwijdte van het beroepsgeheim geen overeenstemming bestaat. Dit neemt niet weg dat het beroepsgeheim al te vaak als alibi heeft gediend voor Art. 29 Sv.: Iedere gestelde overheid, ieder openbaar officier of ambtenaar die in de uitoefening van zijn ambt kennis krijgt van een misdaad of van een wanbedrijf, is verplicht daarvan dadelijk bericht te geven aan de procureur des Konings bij de rechtbank binnen wier rechtsgebied die misdaad of dat wanbedrijf is gepleegd of de verdachte zou kunnen worden gevonden,en aan die magistraat alle desbetreffende inlichtingen, processen-verbaal en akten te doen toekomen. ( ) 17. Art. 30 Sv.: Ieder die getuige is geweest van een aanslag, hetzij tegen de openbare veiligheid, hetzij op iemands leven of eigendom, is eveneens verplicht daarvan bericht te geven aan de procureur des Konings, hetzij van de plaats van de misdaad of van het wanbedrijf, hetzij van de plaats waar de verdachte kan worden gevonden. 18. Art. 422bis Sw.: Met een gevangenisstraf van acht dagen tot één jaar en met een geldboete van vijftig frank tot vijfhonderd frank of met een van die straffen alleen wordt gestraft hij die verzuimt hulp te verlenen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf dienst toestand heeft vastgesteld hetzij die toestand hem is beschreven door degenen die zijn hulp inroepen. Voor het misdrijf is vereist dat de verzuimer kon helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen. Heeft de verzuimer niet persoonlijk het gevaar vastgesteld waarin de hulpbehoevende verkeerde, dan kan hij niet worden gestraft, indien hij op grond van de omstandigheden waarin hij werd verzocht te helpen, kon geloven dat het verzoek niet ernstig was of dat er gevaar aan verbonden was. De straf bedoeld in het eerste lid wordt op twee jaar gebracht indien de persoon die in groot gevaar verkeert, minderjarig is. 19. Art. 458bis Sw.: Eenieder, die uit hoofde van zijn staat of beroep houder is van geheimen en die hierdoor kennis heeft van een misdrijf zoals omschreven in de artikelen 372 tot 377, 392 tot 394, 396 tot 405ter, 409, 423, 425 en 426, gepleegd op een minderjarige, kan, onverminderd de verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis, het misdrijf ter kennis brengen van de procureur des Konings, op voorwaarde dat hij het slachtoffer heeft onderzocht of door het slachtoffer in vertrouwen werd genomen, er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de psychische of fysieke integriteit van de betrokkene en hij deze integriteit zelf of met hulp van anderen niet kan beschermen. LARCIER TJK 2011/3 165

6 ARTIKELEN 166 zwijgen, ook al ging het om totaal ontoelaatbare feiten ten aanzien van kinderen of bijzonder kwetsbare personen. De Bijzondere Commissie erkent het beroepsgeheim, maar wil vooral dat er niet schuldig gezwegen wordt. De Bijzondere Commissie stelt daarom drie wijzigingen in artikel 458bis Sw. voor die ertoe strekken: 1 de werkingssfeer van het artikel uit te breiden tot de kennisname van de misdrijven die werden onthuld aan de houder van het geheim, niet alleen door het slachtoffer, maar ook door de dader of een derde; 2 er naast het begrip minderjarige ook het begrip kwetsbaar persoon die het slachtoffer is van seksueel misbruik in op te nemen; 3 het artikel uit te breiden tot de potentiële slachtoffers; 4 de verwijzing naar artikel 422bis Sw. onder te brengen in een tweede lid, teneinde te preciseren dat wie geen gebruik maakt van zijn informatieverstrekkingsrecht terwijl is voldaan aan de voorwaarden voor die afwijking van de inachtneming van het beroepsgeheim, zich schuldig kan maken aan niet-bijstand aan een in gevaar verkerend persoon. Artikel 458bis van het Strafwetboek zou dan als volgt moeten worden gewijzigd: Eenieder, die uit hoofde van zijn staat of beroep houder is van geheimen en die hierdoor kennis heeft van een misdrijf zoals omschreven in de artikelen 372 tot 377, 392 tot 394, 396 tot 405ter, 409, 423, 425 en 426, gepleegd op een minderjarige of op een wegens een zwakheid of een fysiek of psychisch gebrek bijzonder kwetsbaar persoon, kan het misdrijf ter kennis brengen van de procureur des Konings, hetzij wanneer er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of psychische integriteit van de minderjarige of de bijzonder kwetsbare persoon en het slachtoffer deze integriteit zelf of met hulp van anderen niet kan beschermen, hetzij wanneer er een gewichtig en reëel risico bestaat dat andere minderjarigen of kwetsbare personen het slachtoffer worden van de in voormelde artikelen bedoelde misdrijven. Een persoon die in de in het vorige lid opgesomde omstandigheden de procureur des Konings niet inlicht, kan worden vervolgd met toepassing van artikel 422bis. 9. KINDERPORNOGRAFIE De Bijzondere Commissie constateert dat artikel 383bis van het Strafwetboek, ingevoegd bij een wet van 13 april 1995, op uiteenlopende wijze wordt geïnterpreteerd. Die bepaling luidt: hij die ( ) [kinderpornografie] tentoonstelt, verkoopt, verhuurt, verspreidt, uitzendt of overhandigt ( ) ( 1), evenals hij die ( ) [kinderpornografie] wetens ( ) bezit ( ) ( 2). De vraag of die bepaling ook betrekking heeft op het bekijken van kinderpornografie en tot de werkingssfeer ervan behoort, staat ter discussie. Aanbevolen wordt dan ook om de draagwijdte van artikel 383bis Sw. te verduidelijken om komaf te maken met de uiteenlopende interpretaties ervan. Daarbij moet enerzijds rekening worden gehouden met de hangende procedures, die de Bijzondere Commissie geenszins beoogt te doorkruisen, en anderzijds met de gemeenschapsbevoegdheden in verband met de maatregelen ter voorkoming van kinderpornografie. 10. OVERZENDING VAN EEN VONNIS AAN DERDEN EN INFORMATIEVERSTREKKING AAN DERDE Uit de hoorzittingen is gebleken dat de werkgever, het representatief orgaan of de overheid die de tuchtrechtelijke bevoegdheid uitoefent wettelijk niet in kennis moesten worden gesteld van een eventuele veroordeling van de werknemer, van het lid van die instantie of van de persoon op wie de overheid een tuchtrechtelijke bevoegdheid uitoefent, voor feiten van pedofilie of van seksueel misbruik. Het gaat hierbij bijvoorbeeld over de bisschop in het geval van een veroordeling van een priester of over de Orde van Geneesheren bij de veroordeling van een arts. De werkgever, het representatief orgaan of de tuchtoverheid worden uitsluitend ingelicht ingeval de betrokkene beroepshalve in contact komt met kinderen. Daarom wordt aanbevolen dat, wanneer een dader wordt veroordeeld wegens feiten van pedofilie of seksueel misbruik, en hij door zijn hoedanigheid of beroep in contact staat met kinderen of andere kwetsbare personen en er een werkgever, een representatief orgaan of een overheid met tuchtrechtelijke bevoegdheid bekend is, de feitenrechter die hem veroordeelt, moet kunnen opleggen dat het vonnis wordt overgezonden aan die werkgever, dit representatief orgaan of die tuchtoverheid. Dit gebeurt na een grondige beoordeling door de feitenrechter van de ernst van de feiten, de resocialisatiecapaciteit en het risico van herhaling. Uit de hoorzittingen kon worden afgeleid dat derden, werkgevers, representatieve organen of overheden die de tuchtrechtelijke bevoegdheid uitoefenen niet op de hoogte worden gebracht en dat ze niet aan het parket mogen vragen verduidelijkingen te krijgen over het onderzoek dat aan de gang is tegen hun werknemer, een lid van hun instantie of een persoon op wie ze een tuchtrechtelijke bevoegdheid uitoefenen als dat onderzoek betrekking heeft op feiten van seksueel misbruik of van pedofilie. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een klacht tegen een arts en/of priesters. De werkgever, het representatief orgaan of de tuchtoverheid worden uitsluitend ingelicht ingeval de betrokkene beroepshalve in contact komt met kinderen. 166 TJK 2011/3 LARCIER

7 TOELICHTING BIJ DE AANBEVELINGEN VAN DE BIJZONDERE COMMISSIE SEKSUEEL MISBRUIK Daarom wordt tevens aanbevolen dat er gezocht wordt naar een gerechtelijk mechanisme om de procureur des Konings, na tussenkomst van een onderzoeksrechter, de mogelijkheid te bieden de nodige preventieve maatregelen te treffen, zonder dat er noodzakelijkerwijze een gerechtelijk onderzoek dient opgestart te worden. 11. CHILD FOCUS De noodzaak van één centraal meldpunt voor alle feiten van seksueel misbruik, zowel voor minderjarige als voor meerderjarige slachtoffers, is onbetwist. De Bijzondere Commissie stelde vast dat één van de taken van Child Focus er precies in bestaat om als centraal meldpunt voor seksueel misbruik op te treden. Maar deze taak is nauwelijks of niet gekend bij het grote publiek waar Child Focus vooral gekend is als organisatie die snel optreedt bij verdwijningen. Child Focus is een eerstelijnsmeldpunt. Die instantie moet dus zorgen voor een goede gegevensdoorstroming tussen de diverse diensten die in tweede lijn slachtoffers bijstaan en begeleiden. De Bijzondere Commissie beveelt dan ook aan dat de bevolking moet worden herinnerd aan de taak van Child Focus, dat optreedt als centraal meldpunt voor alle feiten van seksueel misbruik, waardoor het mogelijk wordt er álle feiten van seksueel misbruik te melden, ook wanneer de slachtoffers meerderjarig zijn. De bevolking moet daar met een voorlichtingscampagne op worden gewezen. Child Focus moet aandacht blijven hebben voor een degelijke doorstroming van de informatie die deze instantie in dat verband verkrijgt en voor de samenwerking met de hele sector. 12. AFSTEMMING EN COÖRDINATIE VAN DE SLACHTOFFERZORG De algemene slachtofferzorg is thans verdeeld over drie belangrijke sectoren: politie (slachtofferbejegening), justitie (slachtofferonthaal) en hulpverlening (slachtofferhulp en therapie). Deze verdeling over drie sectoren is voor vele slachtoffers niet transparant. Niet overal blijken deze drie sectoren even vlot samen te werken, onder meer wat het wettelijk voorziene systeem van doorverwijzing van slachtoffers betreft. Zowel op lokaal als op bovenlokaal niveau dient de samenwerking tussen de drie sectoren versterkt te worden. De Bijzondere Commissie heeft dan ook aanbevolen dat op arrondissementeel niveau de bestaande overlegstructuren, met name de arrondissementele raden voor slachtofferbeleid, optimaler benut dienen te worden. Deze overlegorganen dienen proactief aangestuurd te worden en zij dienen jaarlijks publiek te rapporteren over het gevoerde en gerealiseerde beleid. 13. WOONVERBOD Krachtens artikel 382bis van het Strafwetboek kan de rechter nu al, bij veroordeling op grond van in de artikelen 372 tot 377, 379 tot 380ter, 381 en 383 tot 387 van hetzelfde wetboek beoogde feiten jegens een minderjarige of van betrokkenheid bij dergelijke feiten, in het vonnis het verbod opnemen bepaalde activiteiten uit te oefenen waarbij de veroordeelde zich in aanwezigheid van kinderen zou bevinden. Die bepaling staat de rechter evenwel niet toe de veroordeelde te verbieden op bepaalde specifieke plaatsen te verblijven. De Bijzondere Commissie oordeelt het opportuun om een wettelijk kader te creëren waarbinnen de rechter de mogelijkheid wordt gegeven om een woonverbod uit te spreken bij de veroordelingen op basis van de artikelen 372 tot 378 van het Strafwetboek. Het zal dus zeker geen automatisme zijn, maar een maatregel die door de bodemrechter kan worden opgelegd. 14. HANDVEST VAN CHILD FOCUS + MODEL 2 Child Focus kondigt aan ten behoeve van de sportfederaties een handvest voor goed gedrag te zullen uitbrengen, bestemd voor de instellingen of clubs die in contact komen met jongeren. Aan de gemeenschappen wordt gesuggereerd om de sportfederaties, de jeugdbewegingen en alle sectoren waar men met minderjarigen in contact komt, uit te nodigen het door Child Focus aangekondigde handvest te onderschrijven. Dank zij de hoorzittingen kon worden vastgesteld dat de indiensttreding van trainers in de meeste sportverbanden of van begeleiders in de jeugdbewegingen aan geen enkele voorwaarde was onderworpen en dat met name niet werd nagetrokken of die trainers of die begeleiders voordien niet waren veroordeeld wegens seksueel misbruik of pedofilie. De Bijzondere Commissie suggereert de gemeenschappen om de organisaties waar meerderjarigen met minderjarigen in contact komen, te verzoeken hun leden een getuigschrift van goed zedelijk gedrag, model 2, voor te leggen. 15. VERDRAG VAN LANZAROTE Het Verdrag (van de Raad van Europa) van Lanzarote beoogt de bescherming van kinderen tegen seksuele uitbuiting en seksueel misbruik en zet een grote stap vooruit in de preventie van zedenmisdrijven tegen kinderen, de vervolging van de plegers van die misdrijven en de bescherming van de kindslachtoffers. De bescherming van de kinderen en hun rechten vormt er 167 LARCIER TJK 2011/3 167

8 ARTIKELEN 168 de hoeksteen van. Het verdrag geeft de voorrang aan het welzijn van het kind, houdt daarbij rekening met zijn mening, zijn behoeften en zijn bekommeringen en neemt zich voor zijn hoger belang onafgebroken te verdedigen. België heeft dit verdrag evenwel nog niet bekrachtigd. De Bijzondere Commissie beveelt dan ook aan dat dit verdrag snel wordt bekrachtigd. BESLUIT Deze vijftien aanbevelingen zijn maar een deel van de aanbevelingen die werden geformuleerd; het komt er nu op aan op snel werk te maken van de uitvoering van deze aanbevelingen. Er werd in ieder geval meteen een opvolgingscommissie geïnstalleerd (met dezelfde samenstelling als de Bijzondere Commissie zelf), die de uitvoering op de voet zal volgen. Deze opvolgingscommissie zal ook instaan voor de redactie van de noodzakelijke wetswijzigingen. Zo is het de bedoeling om de nodige wetswijzigingen te bundelen in één wet, een soort Wet Diverse Bepalingen Seksueel Misbruik, zodat in één beweging tal van wetswijzigingen samen kunnen worden gestemd. Verder dienen er ook diverse initiatieven te worden genomen door de minister van Binnenlandse Zaken, Justitie en Sociale Zaken en door de gemeenschapsregeringen. De minister-presidenten van de drie gemeenschappen hebben in ieder geval al meteen een exemplaar van het rapport gekregen met de vraag om dit ter harte te nemen. Alles staat of valt nu met een effectieve uitvoering van deze aanbevelingen. Met dit eindrapport en de 66 concrete aanbevelingen heeft het parlement zijn verantwoordelijkheid genomen. 168 TJK 2011/3 LARCIER