Quickscan Sociale. wijkteams Juli 2013 Joren van Popta Vincent Kokke. Gouda

Transcriptie

1 Quickscan Sociale Gouda wijkteams Juli 2013 Joren van Popta Vincent Kokke JSO Expertisecentrum voor jeugd, samenleving en ontwikkeling Nieuwe Gouwe Westzijde 1, 2802 AN Gouda Postbus 540, 2800 AM Gouda

2 Basismodel Sociale Wijkteams Gemeenten werken in toenemende mate gebiedsgericht. De wijk of het dorp vormen de schaal waarop interventies steeds meer worden ingezet. Dit beperkt zich niet tot de gemeenten, maar mede in het licht van de nieuwe Wmo-ondersteuningsstructuur gaan ook de zorgaanbieders en de eerste lijn meer gebiedsgericht werken en wordt meer nadruk gelegd op de verbinding tussen cure/care en welzijn. Waar de zorg zich meer op het ziektebeeld richt, richt welzijn zich eerder op de sociale kwaliteit en omgevingsfactoren (leefbaarheid). Daarin kunnen zorg en welzijn elkaar versterken; bevorderen van gezondheid in plaats van behandelen van ziekten. Gemeenten zien zich voor nieuwe taken gesteld die met minder geld moeten worden uitgevoerd. Naast innovatie wordt er een beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid, zelfhulp en eigen kracht, informele (sociale) en en vrijwillige inzet. We zien in het gebiedsgerichte werken een ontwikkeling waarbij aandacht voor heel, schoon en veilig, via sociaal (sociale binding) verschuift naar meer aandacht voor informele zorg- en dienstverlening; van een leefbaarheidsaanpak naar een aanpak voor informele zorg- en dienstverlening; van specialistische en verkokerde individuele zware zorg naar meer generalistische inzet dichtbij mensen en hun (informele) en. In veel gemeenten zijn experimenten en/of pilots gestart rondom het fenomeen van sociale wijkteams. Hiermee willen gemeenten komen tot 1 toegangspoort (integrale toegang) voor zorg en ondersteuning. De kern van de aanpak is veelal gebaseerd op de gedachte van één gezin, één plan, één regisseur maar uitdrukkelijk ook gericht op het doelmatiger gebruik van middelen door te normaliseren en te ontzorgen. De teams worden breed samengesteld en op een schaalniveau gepositioneerd waardoor snel handelen en korte lijnen centraal staan en maatwerk geleverd kan worden. De huidige sociale wijkteams vormen voor de betrokken professionals vaak een leeromgeving gericht op de komende decentralisaties en de vormgeving van Wmonieuw. Het is een vorm van learning on the job, gericht op het stimuleren van het denken over en het implementeren van deze nieuwe aanpak door een krachtige motivatie van individuele medewerkers in de richting van de geformuleerde doeleinden. Centraal staan competenties en gedragsrepertoire door oa. casuïstiekbesprekingen, scholing en coaching. De sociale wijkteams richten zich op het vergroten van zelfredzaamheid, participatie, toename gezondheid, veiligheid, terugdringen werkloosheid en mensen met schulden en voorkomen van duurdere zorg en ondersteuning. De wijkteams zijn een nieuwe vorm van basiszorg voor volwassenen die het leven tijdelijk niet op eigen kracht aankunnen.

3 Present zijn Outreachend Pro-actief Leefwereld Collectief Lichte hulp Systeem wereld Individueel Zwaardere hulp Basisvoorzieningen Informeel Formeel Bur ger GE- SWT SP SP SP Benutten Sociaal Scan leefdomeinen GE-SWT= Generalistisch sociaal wijkteam SP=specialist De sociale wijkteams vormen de verbinding tussen de leefwereld van mensen en de systeemwereld ; 1. Schakelen tussen de signalen (knelpunten, mogelijkheden en kansen) en het regulier aanbod van 1 ste en 2 e lijn. 2. Zijn present en preventief aanwezig in de wijk (om erger te voorkomen) en vormen de toegang tot hulp. 3. Werken pro-actief (via bv. huisbezoek) en outreachend op basis van een naar buiten toe gerichte generalistische houding. 4. Benutten de specialistische kennis van de generalisten in het wijkteam. 5. Richten zich met een persoonlijke benadering op vraagverheldering, scannen alle leefdomeinen en de eventuele belemmeringen om deel te nemen aan de samenleving en arbeid. 6. Benutten de mogelijkheden van formele en informele sociale en van betrokkene en bieden eerste hulp en (lichte) ondersteuning en begeleiding. 7. Maken een plan van aanpak inclusief de taakstelling van de burger zelf. 8. Schakelen met of huren specialisten waar nodig in en houden de vinger aan de pols. 9. Coördineren de ondersteuning waarbij meerdere ondersteuners betrokken zijn en dragen zorg voor op- en afschaling van eigen of ingeschakelde ondersteuning. 10. Wijzen de weg naar inclusieve (basis)voorzieningen en leren hulpvragers de weg naar hun (eigen) hulpbronnen. 11. Ontwikkelen met partners een sociale agenda. Individuele vragen worden omgezet naar collectieve oplossingen en nieuwe (wijk)arrangementen, waarbij burgers, vrijwilligers en ervaringsdeskundigen ook zelf een rol in (kunnen) vervullen.

4 Het versterken van sociale en maakt onderdeel uit van de aanpak van gemeenten om participatie van kwetsbare mensen te vergroten en meer aandacht voor informele zorg- en dienstverlening te bewerkstelligen (wederkerigheid). De wederzijdse informele hulp- en dienstverlening richt zich niet zozeer op zorg in enge zin (cure) maar meer op persoonlijke zaken (care) als sociale- en emotionele ondersteuning en praktische dienstverlening. Een onderdeel van de aanpak is het realiseren van een veranderende mindset van bewoners zodat zij de noodzaak inzien, de verantwoordelijkheid (leren) dragen en de bereidheid hebben om meer voor elkaar te betekenen of voor elkaar te zorgen, maar ook (leren) de vraag (weten) te stellen in hun eigen sociale en dit ook weten op of uit te bouwen en te onderhouden. De opbouw van sociale en is als zodanig persoonsgebonden en individueel gericht op zelfredzaamheid maar kent ook een uitdrukkelijke collectieve kant van samenredzaamheid en sluit aan op de sociale infrastructuur van de civil society. Waar mogelijk wordt het gedachtengoed van de zorgzame samenleving verwerkt in het nieuwe subsidiebeleid. In deze quickscan zijn we op zoek gegaan naar de basiselementen van de ontwikkeling van de sociale wijkteams en de specifieke accenten van een aantal gemeenten: We hebben daarbij gebruik gemaakt van informatie over de ontwikkeling van sociale wijkteams in: Dordrecht, Nijmegen, Groningen, Leeuwarden, Zoetermeer/Pijnacker, Leiden, Utrecht, Arnhem, Enschede, Eindhoven, Lelystad. Het basismodel (pagina 3) is aangevuld met de specifieke (kleur)accenten van een gemeente waarmee het verschil wordt gemaakt. Alle accenten zijn verwerkt in een totaalbeeld van sociale wijkteams (pagina 10). Ter afsluiting zijn opgenomen, de levensdomeinen, gebiedsgrootte, financiering teams, competenties van de generalistische professionals in de sociale wijkteams en de afbakening generalist/ specialist.

5 Leefwereld Collectief Lichte hulp Systeem wereld Individueel Basisvoorzieningen Vrijwilligers Familie Present zijn Outreachend Pro-actief Zwaardere hulp Informeel Buurt Zelfhulp Formeel Bur ger WIP GE- SWT Wijk Sport, cultuur SP SP SP Werk Onderwijs Benutten Sociaal Scan leefdomeinen Sa= Sociale agenda GE-SWT= Generalistisch sociaal wijkteam SP=specialist WIP= Wijk Informatie Punt Dordrecht: Sociaal Wijkteam Het Dordtse model wordt gevormd door de combinatie van drie schakels: Wijkinformatiepunt (ontvangst door vrijwillige gastvrouwen en heren reintegratietrajecten-) Laagdrempelige, herkenbare, toegankelijke plek in de wijk voor informatie, advies en ondersteuning (wonen, zorg, inkomensondersteuning en leefbaarheid) Eerste contact en vraagverkenning d.m.v. quickscan door gastvrouw/heer zo nodig doorverwijzing naar sociaal wijkteam Sociaal wijkteam Verdieping vraagverheldering en zo nodig ondersteuning (bemiddeling uitkerende instanties, daginvulling en activering, voorkomen sociaal isolement) Eropaf huisbezoeken op basis van huurachterstanden, signalen van organisaties en bewoners en bij nieuwe huurders. Op basis van deze signalen leggen van contacten met bewoners en het bieden van ondersteuning. Doorverwijzing, schakeling regulier aanbod bij verslaving en/of psychische stoornis Wijk (nog fysiek; toekomst virtueel ) (ca. 20 organisaties vormen schil om het wijkteam, gericht op optimale samenwerking, signaleren (dubbelingen/ hiaten), opschalen en afschalen, Deelnemers wijkteam: Algemeen maatschappelijk werk, Mee consulent, Sociaal cultureel werker/ ouderenwerker, Wijkverpleegkundige (i.h.k.v. zichtbare schakel), Medewerker woningcorporatie Deelnemers wijk o.a. Thuiszorg, basisscholen, GGZ, GGD, DWO, MEE Drechtsteden, Sportbedrijf, Woonbron

6 Basisvoorzieningen Eindhoven: Sociaal Wijkteam Vrijwilligers Informeel Zelfhulp Formeel Sport, cultuur Werk Familie Buurt Onderwijs Centrale vraag: wat denkt de hulpvrager zelf dat er aan de hand is en wat denkt de persoon zelf nodig te hebben? Stappen zijn dan: Eindhovenaren en hun sociale en Informele en in de stad Sociale basisvoorzieningen Generalistisch werkende teams Stedelijke specialistische voorzieningen Present zijn Outreachend Pro-actief Burger Benutten Sociaal Leefwereld Collectief Lichte hulp Systeem wereld Individueel Zwaardere hulp GE- SWT Multidisciplinair Team SP SP SP Scan leefdomeinen GE-SWT= Generalistisch sociaal wijkteam SP=specialist = Coöperatie Organisatie Oprichting WIJ-coöperatie; vereniging van eigenaren op basis van gelijkwaardigheid en gelijk belang. De gemeente is opdrachtgever; de WIJ-coöperatie voert uit: Generalistische wijkteam Generalistische multidisciplinaire team multiproblem huishoudens (overdracht daarna naar wijkteam) Scheiding van generalisten en specialisten i.v.m. verkoopgedrag Ieder team krijgt een bestuurlijke peetvader (wethouder) Wij-professionals werken in de wijk; hebben geen vaste uitvalsbasis

7 Leefwereld Collectief Lichte hulp Systeem wereld Individueel Basisvoorzieningen Vrijwilligers Familie Present zijn Outreachend Pro-actief Zwaardere hulp Informeel Buurt Zelfhulp Formeel Burger GE- SWT Sport, cultuur Een toegang T J&G SP SP SP Werk Onderwijs Jeugd Benutten Sociaal Scan leefdomeinen GE-SWT= Generalistisch sociaal wijkteam SP=specialist TJ&G= Team Jeugd en gezin Utrecht: Sociaal Wijkteam Toegang tot uitvoering Zij gaan op cliënten af als er problemen dreigen om escalatie en daarmee zwaardere interventies te voorkomen. Gebruik wordt gemaakt van de zelfredzaamheidsmatrix Er komt één ingang op buurtniveau voor informatie en advies, cliëntondersteuning en generalistische begeleiding. Buurtteam Sociaal kent geen wachtlijst Er is geen indicatie nodig voor de ondersteuning van het Buurtteam Sociaal Bij aanmelding wordt bekeken welke mensen problemen op meerdere terreinen hebben en dus geholpen worden door een generalistisch professional Mensen met enkelvoudige problemen worden zoveel mogelijk geholpen door vrijwilligers of bij complex problemen een gespecialiseerde hulpverlener. Samen met cliënt wordt een plan van aanpak opgesteld met als basis welke mogelijkheden cliënt en zijn omgeving hebben. Motto: generalistische inzet waar mogelijk, specialistische inzet waar nodig Concrete begeleiding, ondersteuning, activering, verzorging Het normale leven staat centraal: gezond verstand en het zoeken naar eenvoudige oplossingen zijn vertrekpunt van de werkwijze Generalistische werker is gericht op verbetering gehele situatie en toename gebruik van voorzieningen die men nodig heeft. Meer nadruk op lichtere zorg en ondersteuning en mobilisatie eigen Als eigen te weinig mogelijkheden biedt wordt gezocht naar mogelijkheden in het georganiseerde informele. Motto: vrijwillige inzet waar mogelijk, professionele steun waar nodig. Waar mogelijk wordt de ondersteuning collectief aangeboden Hulp en zorg wordt gekoppeld aan activering en gaat uit van het principe van wederkerigheid. Wat kan cliënt ook betekenen voor de samenleving en voor andere cliënten. Eén toegang volwassenen en jeugd Zorg voor kinderen en jongeren vergt een ander soort generalistische kennis en ervaring en kent andere samenwerkingspartners. Buurtteam Jeugd&Gezin blijven bestaan. Gezocht wordt wel naar één ingang voor beide teams voor doorsluizing naar het juiste team op basis van dominante problematiek.

8 Leefwereld Collectief Lichte hulp Systeem wereld Individueel Basisvoorzieningen Vrijwilligers Familie Present zijn Outreachend Pro-actief Zwaardere hulp Informeel Buurt Zelfhulp Formeel Burger GE- SWT Wijk Sport, cultuur SP SP SP Werk Onderwijs SA Benutten Sociaal Individuele vragen omzetten in collectief aanbod cq wijkarrangementen Scan leefdomeinen Sa= Sociale agenda GE-SWT= Generalistisch sociaal wijkteam SP=specialist Leiden: Sociaal Wijkteam Professionals in het wijk zijn de oren en ogen van de wijk. De wijklocatie is vooral uitvalsbasis: werkers werken outreachend en op vindplaatsen zoals scholen. Toegang tot uitvoering De professionals leggen contact, zoeken mensen op, activeren het informele. Ze pakken signalen op van bv. School, huismeester, politie of huisartsen. Ze voeren keukentafelgesprekken (integraal en vraag achter de vraag en achterhalen het eigen, toewerkend naar een arrangement dat door mensen en hun is samengesteld). Gebruik wordt gemaakt van de zelfredzaamheidsmatrix. Concrete begeleiding, ondersteuning, activering, verzorging De professionals bieden ondersteuning en hulp, coördineren en faciliteren initiatieven. Bij meer complexe problemen zorgt het team voor een goede coördinatie van de benodigde hulp Specifieke uitgangspunten Wijkagenda: geformuleerde (geprioriteerde) gezamenlijke doelen collectief welzijn en brengt focus in de werkzaamheden betrokken instellingen. Basis: wijkanalyse van knelpunten en kansen. Bewoners en organisaties stellen deze agenda op en zijn samen verantwoordelijk voor uitvoering. Gemeente heeft regisserende rol. Doelgroep: de wijkagenda is wijkgebonden en heeft hiermee een functie voor alle bewoners en organisaties in de wijk. Werkzaamheden: de wijkagenda is van de wijk; bewoners bepalen samen met vrijwilligers en professionals de agenda, herkennen zich in de doelen en verbinden zich actief aan het behalen van de resultaten. Aansturing: in dit proces heeft de gemeente een regisserende rol. Dat betekent in de komende 2 jaar verschuiving van inzet van ambtelijke capaciteit t.b.v. het proces. Daarna zal dit naar verwachting minder intensief worden.

9 Leefwereld Collectief Lichte hulp Systeem wereld Individueel Basisvoorzieningen Vrijwilligers Familie Present zijn Outreachend Pro-actief Campagne Huisbezoek Zwaardere hulp Informeel Buurt Zelfhulp Formeel Burger GE- SWT Sport, cultuur Werk Onderwijs Benutten Sociaal Individuele vragen omzetten in collectief aanbod cq wijkarrangementen Scan leefdomeinen Leeuwarden: Sociaal Wijkteam Outreachend werken, tijd, vertrouwen, presentie, vraaggericht werken, empowerment, inzet op mogelijkheden en eigen kunnen zijn belangrijke methodische uitgangspunten van het frontlijnteam. De frontlijnwerker kan als allrounder optreden omdat hij werkt vanuit een team dat bestaat uit werkers met verschillende deskundigheden. Collega s voeden, coachen en denken mee waardoor kennis wordt uitgebreid en nieuwe inzichten ontstaan. Het is de generalist bij de bewoners en de specialist in het team. Via campagneaanpak gaan de frontlijnteamleden langs de deur ter introductie. In gesprekken met bewoners wordt naar het hele systeem rond de bewoner gekeken en er wordt gezocht naar kansen en talenten van de bewoners. Daarna gaat frontlijnwerker indien nodig collectief of individueel met de bewoners aan de slag. Het individuele traject is op maat gemaakt en richt zich op alle problemen van de bewoner. Een collectief traject richt zich op het koppelen van wijkbewoners aan elkaar, waarin het activeren van bewoners centraal staat. Het frontlijnteam ondersteunt initiatieven van bewoners, zoals een ruildienst of een ontmoeting in de moskee, maar organiseert een aantal activiteiten ook zelf en/of samen met de bewoners zoals een leren solliciteren club, een klusteam of een taalgroep. SP SP SP GE-SWT= Generalistisch sociaal wijkteam SP=specialist Deelnemers wijkteam: Frontlijnwerkers van verschillende organisaties met de volgende expertise: maatschappelijk werk, opbouwwerk, GGZ, verslavingszorg, jeugdzorg, inburgering, onderwijs, huiselijk geweld etc.

10 Leefwereld Collectief Lichte hulp Systeem wereld Individueel Basisvoorzieningen Vrijwilligers Familie Present zijn Outreachend Pro-actief Campagne Huisbezoek Zwaardere hulp Informeel Buurt Zelfhulp Formeel Burger WIP GE- SWT Wijk Sport, cultuur Jeu gd Een toegang Multidisciplinair Team SP SP SP Werk Onderwijs SA Benutten Sociaal Individuele vragen omzetten in collectief aanbod cq wijkarrangementen Scan leefdomeinen T J&G Sa= Sociale agenda GE-SWT= Generalistisch sociaal wijkteam SP=specialist WIP= Wijk Informatie Punt Coöperatie Samenvoeging van de kern van de verschillen Sociaal Wijkteam Betrokkenheid vrijwilligers bij de toegang: scan levensdomeinen Tweede schil: wijk Één toegang, twee teams: Sociaal wijkteam (volwassenen), Team jeugd en gezin Bij zwaardere hulp en ondersteuning inzet van multidisciplinair team (op stedelijk, interkern niveau); op- en afschaling Opbouw van een (sociale) agenda; focus voor de wijk. Uitvoering door bewoners/burgers en organisaties Individuele vragen omzetten naar collectief cq (wijk) arrangementen met betrokkenheid van de civil society Coöperatie ontwikkeling: scheiding generalisten en specialisten, opdrachtgeverschap en uitvoering, vraagverheldering, generalistisch aanbod en verkoop van specialistisch aanbod

11 Levensdomeinen Taalvaardigheid en integratie Veiligheid, politie en justitie Opvoeding, vrije tijd en onderwijs Inkomen, financiën en schulden Gezondheid en welzijn Wonen Sociale participatie en levensbeschouwing Participatie en werk Leren, onderwijs en scholing Psychisch welbevinden, zingeving

12 Gebiedsgrootte Dordrecht: Wielwijk (uitbreiding naar drie wijken): 5500 inwoners Eindhoven: Gebiedsgrootte gemiddeld inwoners (er ontstaan light versies) Utrecht: Ondiep 5.500, Overvecht inwoners Arnhem: inwoners Leeuwarden: 3900 inwoners; ongeveer 2300 huishoudens. Nijmegen: twee stadsdelen, Lindenholt en Dukenburg, rond de huishoudens. Hieruit worden wijken geselecteerd.

13 Deelnemers wijkteams Gemeente Maatschappelijk werk Wijkverpleegkundige Ouderenadviseur Mee consulent Thuiszorg Soms (vaak wijk): opbouwwerker, wijkagent, jongerenwerk, werk en bijstand, medewerker corporatie, Wmo-consulent, onderwijs

14 Financiering teams Arnhem: Teamfinanciering: Taakstellende budgetten per gebied (uitgesplitst naar wijk). De budgettaire ruimte per gebied per traject wordt per kwartaal gemonitord en kan jaarlijks worden bijgesteld dan wel worden herverdeeld. Vervolgfinanciering specialistische hulp : Voor de financiering in de 2 e lijn en de intramurale zorg zal gewerkt worden met trajectfinanciering. Persoonsgebonden budgetten en/of persoonstellende budgetten als alternatief voor zorg en ondersteuning worden nog wel gehandhaafd. Enschede: Teamfinanciering: Voor personeel wordt geen extra beroep op de gemeentelijke middelen gedaan. De medewerkers blijven in dienst van de moederorganisatie. Leeuwarden: Teamfinanciering: Vanuit moederorganisatie van teamleden. Leiden: Teamfinanciering: Basis wordt gevormd door inzet van professionals op uitleenbasis. Reguliere inzet van middelen (FTE en scholingsmiddelen), middelen coördinator sociaal wijkteam via budget wijkgericht werken. Nijmegen Teamfinanciering: Uit de begroting van het programma Zorg & Welzijn van de gemeente Nijmegen. Ook is subsidie opgenomen van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Daarnaast zijn er provinciale gelden. (totaal: ) Utrecht: Teamfinanciering: Gemeente financiert teamleiders, huisvesting en organisatiekosten. Menskracht vanuit bestaande instellingen deels via AWBZ en/of aanpassing Contractfinanciering gemeente. In 2014 afspraken met VWS regelvrije experimenteerruimte; samenwerking Achmea en CIZ. Hulpfinanciering: Deels afkomstig via AWBZ financiering Zoetermeer: Teamfinanciering: Projectleider (budget BZK), Teamcoördinatoren (Invoeringsbudget AWBZ), Zoetermeer Capaciteit vanuit WZI, Pijnacker-Nootdorp Capaciteit Wmo taakveld en 1 ste lijn

15 Competenties generalist De professionals zijn vaak de succesfactor van de sociale wijkteams, wat te verwachten van hen: Present zijn Creativiteit Zelfontwikkeling Durf Coachen Samenwerken Netwerken Aanpassingsvermogen Kennis leefgebieden en buurtkennis

16 Afbakening generalist, specialist Utrecht heeft de afbakening met specialistische instellingen verkend op het gebied van woonbegeleiding, psychiatrische behandeling en verslavingszorg, Werk en activering, schuldhulpverlening, verstrekking individuele voorzieningen De afbakening ziet er globaal als volgt uit! Generalistische aanpak woonbegeleiding 85% LVG Mensen met psychische en zware multiproblematiek Psychatrische behandeling en verslavingszorg Geen behandeling; wel ondersteuning die effect behandeling versterkt Specialistische aanpak 15% Cliënten: meervoudige, zware problematiek Instabiel zijn Zonder postcode Zorgmijders Werk en activering Activering mensen op onderste treden reïntegratieladder Taak gericht invliegen Schuldhulpverlening Begeleiding eerste stappen in proces van schuldhulpverlening (administratie, budgetteren, eenvoudige betalingsregelingen), betrekken eigen Treffen schuldregelingen, budgetbeheer, uitoefenen bewindvoering Individuele voorzieningen Indien relatie met gezin vanuit team dan aanvraag (werk en Inkomen) via buurtteam. Op basis van vraag W&I advies Zonder relatie met gezin; afhandeling, tenzij sprake van problemen op meer terreinen of potentie als vrijwilliger