NWEA Visie 2030 Utrecht, 15 juni 2016

Transcriptie

1 NWEA Visie 2030 Utrecht, 15 juni 2016

2 Inhoudsopgave pg 3 pg 4 pg 6 Managementsamenvatting Inleiding Windenergie: status en ontwikkelingen pg 8 Visie van NWEA voor 2030 pg 10 pg 14 Visie windenergie op zee Visie windenergie op land 2

3 Managementsamenvatting De omslag naar een volledig duurzame energievoorziening in 2050 is in volle gang. Deze transitie is nodig om verdere klimaatverandering, milieu- en luchtverontreiniging te voorkomen. Dit zorgt bovendien voor kansen. Kansen om banen in Nederland te creëren en kansen om Nederland minder afhankelijk te maken van energie uit het buitenland. Om ervoor te zorgen dat de duurzame energievoorziening zo snel en zo goedkoop mogelijk gerealiseerd wordt is zekerheid voor investeerders in hernieuwbare energie essentieel. Daarvoor is het noodzakelijk om nu al beslissingen te nemen voor het beleid voor de periode De Nederlandse WindEnergie Associatie (NWEA) vindt hiervoor de volgende zaken cruciaal: Uitvoering van het huidige Energieakkoord en het afsluiten van een nieuw Energieakkoord voor de periode ; Een nationale doelstelling voor duurzame energie van 33% van de totale energievoorziening voor 2030 en een volledig duurzame energievoorziening in 2050; Voortzetting van de tendersystematiek voor windenergie op zee met een koppeling van de uitrol van windenergie op zee aan een doelstelling voor kostprijsreductie voor de markt; Opschaling van windenergie op zee naar minimaal 1 gigawatt (GW) extra capaciteit per jaar. Dit zorgt voor een reductie van de kostprijs van 60% in 2030; Voortzetting van het stimuleringsstelsel, de SDE+; Aanpassing van het huidige ruimtelijke beleid voor windenergie op land na 2020: de nationale doelstelling moet worden vertaald naar regio s en er moet een gebiedsgerichte aanpak komen, waarbij de financiële verantwoordelijkheid bij de regio s wordt neergelegd. Deze randvoorwaarden voor windenergie zorgen er in combinatie met andere duurzame bronnen, slimme oplossingen voor energienetwerken en de opslag van energie voor dat Nederland effectief toewerkt naar een volledige duurzame energievoorziening in In de duurzame energiemix blijft windenergie een belangrijke plek innemen. Per opgestelde megawatt (MW) aan vermogen is windenergie de schoonste bron van duurzame energie in Nederland. Windenergie is goedkoop (vooral windenergie op land) en zorgt voor een sterke economische impuls (onder andere door versterking van de exportpositie van Nederland op het gebied van windenergie op zee). Windenergie is niet alleen in technisch opzicht maar ook in sociaal opzicht cruciaal om de overgang naar duurzame energie te realiseren. Windenergie heeft een lange traditie en is tegelijk een bron van innovatie. Windenergie is zichtbaar en tastbaar, het is van iedereen en bevordert daarmee duurzame keuzes van mensen. 3

4 Inleiding Na een lange aanloop is de energietransitie in Nederland de laatste jaren op stoom gekomen. Na het Energieakkoord in 2013 werd eind 2015 het historische Klimaatakkoord van Parijs gesloten. In Nederland onderstrepen het Groningse aardgasdossier en de discussie over het sluiten van kolen- en kerncentrales de beweging naar een veilige en CO2-arme samenleving. Het halen van de CO2-doelen is onmogelijk zonder het realiseren van een duurzame energievoorziening. Windenergie is schoon en stoot in de hele productieketen nauwelijks CO2 uit. Nederland is uitermate goed gesitueerd voor windenergie. Over onze ondiepe Noordzee en op ons vlakke land waait het vaak en hard: ideale omstandigheden om enorme hoeveelheden duurzame windenergie te oogsten. Windenergie zorgt voor veel banen en helpt Nederland zelfvoorzienend in energie te worden. Windenergie gaat verder een grote rol spelen in de elektrificatie het vervangen van overige energiebronnen door stroom van de samenleving. Duurzame energie voor 2,3 miljoen huishoudens Inmiddels staat in Nederland meer dan 3500 megawatt (MW) opgesteld vermogen 1 aan windenergie, genoeg om 2,3 miljoen huishoudens van duurzame stroom te voorzien 2. Windenergie is een van de belangrijke pijlers onder het Energieakkoord en de energietransitie. Overheid, industrie en burgers zien steeds meer de waarde en potentie van windenergie. Er zijn in de afgelopen decennia allerlei soorten projecten voor windenergie ontstaan. Windprojecten opgezet door ontwikkelaars, agrariërs, particulieren en door consortia. Windmolens die in goed overleg met alle belanghebbenden zijn neergezet maar ook projecten waarbij partijen recht tegenover elkaar staan. Een welvarend en duurzaam Nederland Windenergie krijgt ook steeds meer aandacht van financiële instellingen. Banken en pensioenfondsen investeren steeds meer en steeds vaker in projecten voor windenergie. Windenergie op land is nu één van de goedkoopste duurzame energiebronnen en financiële instellingen zien steeds meer mogelijkheden voor grootschalige opwekking van windenergie op de Noordzee. Kortom, windenergie groeit hard. In het Energieakkoord speelt windenergie een belangrijke rol. Tot 2020 (windenergie op land) respectievelijk 2023 (windenergie op zee) zijn er duidelijke kaders voor de groei van deze energiebron. De komende tijd moet Nederland nadenken over de periode daarna. Reden voor de Nederlandse WindEnergie Associatie (NWEA) om te komen met deze visie waarin de windsector aangeeft welke kansen zij ziet en op welke manier zij een bijdrage wil leveren aan een duurzaam en welvarend Nederland MW opgesteld vermogen kan gemiddeld 650 huishoudens jaarlijks van stroom voorzien, zie: 4

5 NWEA vindt het belangrijk om aan beleidsmakers en belanghebbenden als omwonenden, de visserij, scheepvaart, landbouw en andere betrokken partijen duidelijk te maken waar zij heen wil en welke mogelijkheden en potentie zij ziet voor windenergie. Deze Visie 2030 van NWEA is dan ook bedoeld om de potentie van windenergie als dragende pijler onder een betaalbare en duurzame energievoorziening te laten zien aan de samenleving, overheid en politiek. Het laat zien hoe windenergie een bijdrage kan leveren aan een volledig duurzaam en welvarend Nederland. NWEA nodigt iedereen dan ook uit om over de invulling van deze visie in gesprek te gaan. 5

6 Windenergie: status en ontwikkelingen Windenergie kan een substantiële bijdrage leveren aan de elektriciteitsvoorziening als belangrijk onderdeel van de toekomstige duurzame energievoorziening. Uit de Nationale Energieverkenning (NEV) blijkt dat in 2013 het bruto finale energieverbruik in Nederland 2104 petajoule (PJ) was en dat deze de komende jaren naar verwachting licht daalt naar 2070 PJ in De vraag naar elektriciteit van eindverbruikers was in 2013 gelijk aan 375 PJ (104 terawattuur, TWh). In de NEV staat de verwachting dat het elektriciteitsverbruik stijgt tot ongeveer 390 PJ ( 108 TWh) in Hierbij wordt een bandbreedte aangegeven van 360 tot 410 PJ ( TWh). De European Climate Foundation gaat zelfs met name vanwege de verwachte toename van elektrisch rijden uit van een groei van de elektriciteitsvraag in Europa van 50%, van 3250 TWh in 2010 naar 4900 TWh in Vertaald naar de Nederlandse situatie zou dat betekenen dat Nederland in 2030 ongeveer 486 PJ (135 TWh) aan elektriciteit verbruikt en in PJ (162 TWh) 4. De conclusie is dat binnen het totale energieverbruik de elektriciteitsvoorziening in de toekomst een steeds grotere plek inneemt. Beleid tot 2020 Het huidige Nederlandse energie- en klimaatbeleid is gebaseerd op Europese afspraken voor Momenteel geldt een zogenaamde drievoudige Europese doelstelling voor 2020: voor CO2-reductie (20%), duurzame energieproductie (20%) en energie-efficiëntie (20%). Voor Nederland betekent dit dat in % van de energie duurzaam opgewekt moet worden. Deze energiedoelstelling heeft Nederland ingevuld via afspraken en maatregelen vastgelegd in het Energieakkoord 5. Daarnaast heeft Nederland in het Energieakkoord afgesproken dat in % van de energie op duurzame wijze moet worden opgewekt. Voor de periode daarna is nog geen nationaal beleid vastgesteld. Energieakkoord in uitvoering In 2013 hebben meer dan veertig maatschappelijke organisaties en koepels van werknemers en werkgevers een landelijk doel voor windenergie vastgesteld: in 2020 staan er windmolens met een totaal opgesteld vermogen van 6000 MW op land en in 2023 van 4450 MW op zee. De NEV 2015 geeft aan dat de doelstellingen van 14% in 2020 en 16% in 2023 haalbaar zijn, maar dat hiervoor nog een forse inspanning geleverd moet worden. Voor windenergie op land hebben de provincies in het Interprovinciaal Overleg (IPO) afspraken gemaakt over de verdeling van het opgestelde vermogen voor windenergie op land 6. Om de doelstelling te halen is nog een stevige eindspurt nodig. Door de gemiddelde 3 NEV 2015, ECN en PBL, dec = 389 PJ, +50% = 584 PJ in PJ (2030) ligt daar tussenin

7 doorlooptijd van een windproject van vijf jaar wordt het een flinke uitdaging om de doelstelling daadwerkelijk te realiseren 7. Ook windenergie op zee is een belangrijke pijler onder het Energieakkoord en ligt nog steeds op schema om haar doelstelling te halen. Daarnaast heeft het ministerie van Economische Zaken met het Energierapport een belangrijke basis gelegd voor de verdere uitrol van windenergie op zee door het vaststellen van de kavelbesluiten en de aanwijzing van TenneT als beheerder van het net op zee. Beleid tot 2030 Voor de periode heeft de Europese Unie een bindende 40% CO2- reductiedoelstelling vastgesteld met daarnaast slechts een streven van 27% duurzame energieproductie in Het is bedoeling dat alle lidstaten in 2019 de invulling van de 40% CO2-reductiedoelstelling in nationale beleidsplannen opnemen. Op dit moment is dus helaas geen sprake van (nationaal bindende) doelstellingen voor duurzame energieproductie in Voor de periode na het Energieakkoord lijkt ook het Nederlandse beleid toegespitst te gaan worden op CO2-reductie zonder aparte doelstellingen voor energie-efficiëntie en duurzame energieopwekking. Dit beeld valt ook op te maken uit het in januari 2016 verschenen Energierapport 8. Windenergie: kostenefficiënt De overheid heeft onderzoek gedaan naar de vraag wat kosteneffectieve maatregelen zijn om CO2 reduceren. In het Rapport IBO kostenefficiëntie CO2-reductiemaatregelen 9 blijkt dat in de eerste plaats windenergie op land en op iets langere termijn windenergie op zee een belangrijke, kostenefficiënte bijdrage kunnen leveren aan het halen van de CO2-doelen in 2030 en Beide opties zijn erg effectief, de kosten per ton vermeden CO2 zijn ten opzichte van andere maatregelen erg laag (alleen sluiting van kolencentrales is effectiever) Rapport Interdepartementale BeleidsOnderzoek (IBO) kostenefficiëntie CO2-reductiemaatregelen, Ministerie van Financiën Inspectie der Rijksfinanciën - Bureau Strategische Analyse, April Zie figuur 2 in de bijlage bij het IBO-rapport over kostenefficiëntie CO2-reductiemaatregelen - Kostenefficiëntie van beleidsmaatregelen ter vermindering van broeikasgasemissies 7

8 Visie van NWEA voor 2030 Het is essentieel dat Nederland overschakelt op duurzame energie. Hiermee wordt klimaatverandering, de uitstoot van schadelijke gassen en andere milieuvervuiling tegengegaan, kunnen we zelfstandig in onze energie gaan voorzien, en houden we bestaande welvaart en welzijn vast en creëren we nieuwe. Voor NWEA en haar leden is de overgang naar een duurzame energievoorziening een gegeven: we gaan naar een ander, duurzaam energiesysteem. De energietransitie wordt meer en meer een Europees vraagstuk waarbij per land en per regio accenten worden gelegd. In het energiesysteem van 2050 zijn windenergie, waterkracht en zonne-energie de dominante energiebronnen in Noordwest Europa. Voor Nederland is windenergie in 2050 de belangrijkste duurzame energiebron. Stabiel duurzaam beleid noodzakelijk Om die duurzame energievoorziening zo snel en zo efficiënt mogelijk te realiseren is zekerheid voor de lange termijn nodig. Om in 2050 een volledig duurzame energievoorziening te realiseren is een stevige en stabiele groei van duurzame energie noodzakelijk. Een investering in een windturbine wordt gedaan voor minimaal 15 tot 20 jaar en in de nabije toekomst mogelijk voor 25 tot 30 jaar. Bovendien worden de investeringen in een windproject grotendeels gedaan aan het begin van een project. Zodra de windmolen staat en draait zijn er alleen nog kosten voor onderhoud. Vanwege de investering aan het begin en de steeds langer wordende termijn waarop een windmolen energie levert is het van het grootste belang dat een stabiel investeringsklimaat voor windenergie in stand blijft. Concreet: de huidige stimuleringsregeling SDE+ wordt voortgezet na Alleen bij een stabiel beleid gericht op de groei van duurzame energie kan windenergie (maar ook andere duurzame technieken) blijven innoveren en kan de kostprijs blijven dalen. Voor de ontwikkeling van duurzame energie en windenergie in het bijzonder is het Energieakkoord erg belangrijk. Het Energieakkoord zorgt voor een breed gedragen doelstelling en concrete afspraken waarmee deze doelen gehaald moeten worden. Voor windenergie is het van groot belang dat dit beleid wordt voortgezet. NWEA is daarom voorstander van een verlenging c.q. hernieuwing van het Energieakkoord na In de visie van NWEA moet Nederland een nationaal doel voor duurzame energie voor 2030 vaststellen van ten minste 33% van het totale energieverbruik. Hierbij sluit NWEA aan bij het voorstel van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie (NVDE) 11. Een betrouwbaar energiesysteem Meer windenergie en andere vormen van duurzame energie heeft grote gevolgen voor het energiesysteem op zee en land. Een goed werkend energiesysteem is een belangrijke

9 voorwaarde om de opgewekte energie daadwerkelijke te kunnen gebruiken. Op zee moet een heel nieuw systeem worden ontworpen, en tegelijk moet het elektriciteitsnet op land aangepast worden om de toegenomen productie van duurzame elektriciteit - zeker bij een versnelling van de uitrol - te kunnen afvoeren naar de afnemers van elektriciteit. Van groot belang is daarin het realiseren van een Europees North Sea Grid en verbeterde interconnecties tussen de noordwest Europese landen. Ontwikkelingen zoals de Energy Odessey 12 en de plannen van TenneT voor het realiseren van een offshore wind eiland, ziet NWEA als een realistische stip op de horizon. Windenergie kan een grote bijdrage leveren aan de trend naar (veel) meer elektrisch vervoer. Naast de ontwikkeling van het elektriciteitsnet zijn er ook alternatieve oplossingen denkbaar zoals het anders gebruiken van gasinfrastructuur, waarin windenergie een rol kan spelen. NWEA staat open voor deze ontwikkelingen en wil meedenken over de mogelijkheden. 12 Energy Odessey, architectuur biënnale Rotterdam: 9

10 Visie windenergie op zee Met een sterke groei van windenergie op zee reduceert Nederland snel en efficiënt de uitstoot van CO2. Windenergie op zee kan aan een substantieel deel van de Nederlandse energievraag voldoen. NWEA wil windenergie op zee grootschalig inzetten om zo veel mogelijk energie tegen zo gunstig mogelijke voorwaarden op te wekken om zodoende te komen tot minimaal 33% duurzame opgewekte energie in Voortzetten overheidsbeleid en sterkere samenwerking met sector Het overheidsbeleid dat is opgezet om grootschalige windenergie op zee mogelijk te maken kent een succesvol begin met veel biedingen op de eerste tender. De overheid maakt het mogelijk dat de windparken kunnen worden gebouwd via de benodigde wet- en regelgeving, vergunningen, site data en het subsidiemechanisme. De marktpartijen zorgen ervoor dat de parken er komen en de doelen voor kostenreductie worden gerealiseerd. Studies van TKI Wind op Zee laten zien dat het in het Energieakkoord afgesproken doel van 40% kostenverlaging in 2020 ruimschoots wordt gehaald. Mede daarom wordt er ook internationaal met veel interesse naar het Nederlandse systeem van sterke overheidssturing gekeken. Voor de toekomst is het belangrijk dat we vasthouden aan deze succesvolle koppeling van marktuitrol (overheid) en kostprijsreductie (markt). Dit wordt nog krachtiger bij een sterkere samenwerking tussen de windenergiesector en de overheid, zoals bijvoorbeeld in de UK wordt gehanteerd 13. Niet alleen een adviserende rol bij de beleidsontwikkeling maar juist een gedeelde verantwoordelijkheid tussen sector en overheid zorgt ervoor dat kostenreducties eerder worden behaald en subsidies kunnen worden verminderd. Opschalen tenderbeleid Nederland heeft een groot potentieel voor windenergie op zee. Het waait daar veel, de Noordzee is relatief ondiep en (mede daardoor) goed bebouwbaar. Ook ligt de Noordzee centraal t.o.v. de Noord-Europese elektriciteitsmarkt waardoor de opwek van windenergie relatief dichtbij de afzetmarkt plaatsvindt. Dit stelt ook het Nationaal Waterplan, waarin staat dat er nu al voor 17 gigawatt (GW) (bruto) aan ruimte voor windenergie op zee is aangewezen. Dit komt neer op een netto potentieel van ongeveer 12 GW 14. Het Energierapport geeft zelfs aan dat Nederland een technisch potentieel van 34 GW heeft op haar deel van de Noordzee. Nederland zou met dit potentieel een belangrijke elektriciteitsexporteur kunnen worden. Al enige tijd wordt er gesproken over het gebruiken van de Noordzee als duurzame energiebron, met de Energy Odessey als concreet voorbeeld. Hierin is de potentie voor offshore windenergie op de gehele Noordzee geschat op 250 GW: windmolens met ieder een capaciteit van 10 MW. Nu 6 juni 2016 alle EU Ministers van 13 OWIC: Offshore Wind Industry Counsel 14 Dit is berekend aan de hand van de verhouding bij de Borssele kavels, waar 2000 MW als bruto potentieel werd gezien en er uiteindelijk MW wordt gerealiseerd. 10

11 Energie de Political declaration on energy cooperation between the North Seas Countries hebben getekend, is de concrete uitwerking van dergelijke plannen een grote stap dichterbij gekomen. Windenergie op zee kan snel en grootschalig worden gerealiseerd. Het opschalen van de productie van duurzame energie is de komende jaren hard nodig om het doel van een CO2- arme samenleving in 2050 te kunnen halen. Gelukkig is de potentie hiervoor op de Noordzee enorm. NWEA wil daarom vol inzetten op windenergie op zee en heeft als ambitie om vanaf 2020 minimaal 10 gigawatt (GW) extra vermogen te realiseren tot een totaal van 15 GW vergund vermogen aan windenergie op zee in Dat betekent dat vanaf 2020 er elk jaar 1 GW extra aan windenergie op zee getenderd moet worden 15. Gebaseerd op de verwachtingen voor het elektriciteitsverbruik in 2030, zal windenergie op zee én land samen 50 tot 70% van de elektriciteitsproductie voor haar rekening nemen 16. In de ogen van NWEA is dit nodig om in 2050 CO2-neutraal te zijn. Tegelijk gaat het om een betaalbare oplossing omdat windenergie zich zal bewijzen als kosteneffectieve energiebron. Door opschaling door Nederland wordt windenergie op zee leidend voor de Noordwest- Europese marktintegratie voor elektriciteit. Kostenreductie en innovatie Windenergie op zee wordt de komende jaren snel goedkoper: al vóór 2030 kan deze energiebron kosteneffectief worden 17. Volgens NWEA kan huidige ambitie (van 40% kostendaling in 2020) verder worden doorgetrokken naar een kostendaling van 60% in Voorwaarden daarbij zijn 1) continuïteit van overheidsbeleid; 2) volumegroei en 3) blijvende innovatie inspanning De ervaring laat zien dat elke verdubbeling van het volume een kostenreductie geeft van 20% 19. Dit werkt ook andersom: wind op zee zal sneller groeien naarmate het goedkoper wordt en daarmee steeds beter concurreert met fossiele energie. Een continu groeiproces geeft de mogelijkheid om in de hele keten standaardisaties te kunnen doorvoeren, met verdere besparingen als resultaat. Continuïteit van overheidsbeleid en opschaling van het uitroltempo van windenergie op zee zijn daarbij essentieel. Dit beleid werpt in Nederland nu al zijn vruchten af. Naast de verwachting dat de 40%-doelstelling al vóór 2020 gehaald zal worden acht NWEA ook een kostenreductie van 60% in 2030 haalbaar. Deze ambitie van NWEA is in lijn met het Offshore Wind cost reduction statement dat WindEurope voorafgaand aan de Europese top in juni 2016 heeft opgesteld Het Energieakkoord gaat uit van het realiseren van een park tot vier jaar na het afgeven van de vergunning. Wanneer vanaf 2020 elk jaar 1 GW wordt getenderd, is er dus in GW en in GW aan windenergievermogen operationeel. 16 Hierbij gaan we uit van 12 GW opgesteld vermogen op zee en 4000 vollasturen en 8-10 GW op land met 2500 vollasturen, in Met kosteneffectief wordt bedoeld dat de baten (geen CO2, minder zorgkosten, werkgelegenheid etc.) voor Nederland hoger zijn dan de lasten (investeringen, subsidie etc.). 18 Het Energieakkoord gaat uit van kosten van windenergie op zee van 150 /MWh in 2014, inclusief netkosten, prijspeil NWEA gaat bij de berekende kostendaling uit van de huidige prijzen voor olie en staal, en de huidige rentes op de kapitaalmarkt. 19 Annex by Offshore Wind cost reduction statement, WindEurope, 6 June Offshore Wind cost reduction statement, WindEurope, 6 June

12 Tot slot is innovatie essentieel om kostenreducties te behalen. NWEA vindt het belangrijk dat er vanuit de overheid blijvend aandacht en ondersteuning is voor innovatie. Ook het IBO rapport geeft deze aanbeveling. Dit is niet alleen voor wind op zee van belang, ook voor wind op land levert dat verdere kostprijsreductie op. Werkgelegenheid en opleiding Windenergie op zee levert een enorme impuls voor de economie en de exportpositie van Nederland, en daarmee voor de werkgelegenheid. De offshore (maritieme) sector heeft in Nederland van oudsher een sterke internationale positie die een leidende positie heeft opgebouwd op het gebied van offshore windtechnologie. Daarnaast wordt subsidie voor windenergie voor een belangrijk deel in Nederland zelf uitgegeven terwijl dit bij andere (duurzame) bronnen veelal minder in Nederland terechtkomt. NWEA acht de kans daarom groot dat genoemde economische voordelen (versterking exportpositie, werkgelegenheid) van de Noordzee als powerhouse van Noordwest-Europa voor een groot deel in Nederland terecht komen. Zeker ook regionale havens kunnen profiteren van deze ontwikkeling. De verwachting is dat de werkgelegenheid in Nederland groeit van 2150 banen in 2010 naar banen in Een groei van meer dan 10 gigawatt (GW) tussen 2020 en 2030 betekent een verveelvoudiging van dat aantal banen. In het kader van het SER Energieakkoord wordt op dit moment onderzoek naar de exacte groei gedaan. Nederland moet wel stappen zetten om deze kansen in de markt waar te maken. De capaciteit in de toelevering zal moeten groeien en de keten moet sluitend worden gemaakt door het binnenhalen van een vestiging van een kabelfabrikant en een grote turbinefabrikant in Nederland. Daarmee complementeert en versterkt Nederland zijn windsector én halen we werkgelegenheid binnen. Daarnaast is inzet van Nederland op versterking en verbreding van voldoende opleidingsfaciliteiten voor windenergie van belang. Nu al is er in Nederland een algemeen gebrek aan voldoende technisch geschoold personeel. Dit geldt ook voor de windenergiesector. Om onze ambities voor verdere groei waar te kunnen maken, is het nodig dat er spoedig voldoende en kwalitatief goede opleidingen voor specialisten in de windsector zijn, op alle niveaus (MBO, HBO en WO). NWEA zal hier een bijdrage aan leveren in samenwerking met TKI Wind op Zee. Samen met belanghebbenden Wind op zee is een maatschappelijke innovatie welke NWEA in samenwerking met alle betrokken en relevante partijen wil realiseren. Visserij, scheepvaart, gas en olie operations, recreatie, haven- en badplaatsen en andere duurzame (energie)bronnen willen samen de Noordzee gebruiken. Daarbij realiseert NWEA zich ook het belang van de Natuurlijke waarde die de Noordzee heeft. 21 TKI Wind op Zee en SER Energieakkoord 12

13 Goede samenwerking en afstemming met de andere Noordzeelanden is nodig voor een goede en efficiënte benutting van de Noordzee voor energiewinning. De windsector zal de realisatie van wind op zee doen volgens de principes en normen van MVO, voor wat betreft veiligheid, natuurbescherming en sociaal beleid. 13

14 Visie windenergie op land Als een van de goedkoopste vormen van duurzame energieopwekking heeft windenergie op land een groot potentieel als stevige pilaar onder de verdere verduurzaming van onze samenleving. Om tot 2050 door te groeien naar 100% duurzame energie moeten voor de periode nieuw beleid en nieuwe doelstellingen worden vastgesteld waarbij zorgvuldig invulling wordt gegeven aan de verdere zoektocht naar geschikte locaties voor windmolens. Windenergie op land is niet alleen een uitermate kosteneffectieve oplossing, de vorm van energie brengt duurzame energie ook dichter bij de inwoners van Nederland. Geleerde lessen uit het huidige beleid De huidige doelstelling uit het Energieakkoord heeft een aantal grote voordelen. Zo zorgen de doelen en de verdeling daarvan over de provincies voor duidelijkheid. Gecombineerd met de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE+) zorgt dit voor investeringszekerheid. Het gevolg is dat het opgesteld vermogen aan windenergie op land groeit 22 terwijl de kostprijs nog steeds daalt. De huidige doelstelling voor windenergie op land heeft ook nadelen. De doelstelling van 6000 megawatt (MW) stuurt op opgesteld vermogen en niet op de hoeveelheid daadwerkelijk opgewekte energie. Dit geeft geen optimale prikkel om elke opgewekte kilowattuur aan energie zo goedkoop mogelijk te produceren. Dit terwijl de SDE+ al wel is omgevormd naar een stimulering op productie in plaats van op opgesteld vermogen. Daarnaast heeft de specifieke doelstelling voor windenergie op land en de doorvertaling daarvan naar provinciale doelstellingen ook gezorgd voor bestuurlijke en politieke weerstand. In sommige gebieden hebben omgeving en politici het gevoel gekregen dat zij onvoldoende ruimte hebben om mee te denken over windprojecten. Nationaal doel voor duurzame energie, vertaald naar regio s De huidige nationale doelstelling heeft gezorgd voor een forse groei van windenergie op land. De sturing en duidelijkheid die het breed gedragen Energieakkoord hebben opgeleverd zijn zeer waardevol gebleken en hebben voor een stabiel beleid met een goed investeringsklimaat gezorgd. Vanwege de genoemde nadelen vindt NWEA het wenselijk om windprojecten na 2020, meer dan nu soms de praktijk is, samen met de omgeving en lokale bestuurders te realiseren. Concreet stelt NWEA het volgende voor: Vertaling van het nationale doel van 33% duurzame energie in 2030 in concrete regionale afspraken zonder te sturen op één specifieke techniek; Een vorm van financiële vertaling van de SDE+ naar de regio waarmee regio s meer ruimte én meer verantwoordelijkheid krijgen voor de gemaakte keuzes; 22 Zie onder andere 14

15 Mandaat bij de regio s, regie bij het Rijk Voor windenergie op land is de Omgevingswet een belangrijk beleidskader. NWEA steunt het uitgangspunt van deze wet, namelijk dat ruimtelijke ontwikkelingen zo veel mogelijk van onderop moeten worden vormgegeven, dus met veel ruimte voor lokale afwegingen. NWEA wil om die reden een grotere rol voor gemeenten en provincies bij het vormgeven van een duurzame energievoorziening. Gemeenten kunnen in samenwerking met provincies, het Rijk en de initiatiefnemers van projecten voor windenergie bepalen welke duurzame energieoptie (bijvoorbeeld windenergie, zonne-energie of waterkracht) of een combinatie van opties de meest economische en duurzame is en het beste past in een gebied. Een groeiend aantal gemeenten stelt doelstellingen vast om klimaatneutraal te worden. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) 23 en het Interprovinciaal Overleg (IPO) werken op dit moment aan regionale energiestrategieën waarbij het mandaat bij decentrale overheden komt te liggen. Ook in andere bestuurslagen en overheidsdiensten zoals de Waterschappen en Rijkswaterstaat wordt nagedacht over de manier waarop bijgedragen kan worden aan een duurzame energievoorziening van Nederland. NWEA is zeer positief over deze ontwikkelingen en denkt graag mee over de mogelijkheden om deze doelstellingen (mede) met windenergie te realiseren. Klimaatneutrale gemeenten Steeds meer gemeenten willen klimaatneutraal worden. Zij hebben zich verenigd in het Klimaatverbond. Momenteel zijn al 11 provincies, 155 gemeenten en vier Waterschappen aangesloten. Hun doelstelling is om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Daarnaast zijn er veel overheden die nog verder gaan en voor bijvoorbeeld 2030-doelstellingen hebben geformuleerd. Al deze ambitieuze doelstellingen kunnen alleen worden gerealiseerd met een fors aandeel van duurzame energie. Meer informatie op: Regionaal mandaat koppelen aan financiële verantwoordelijkheid Als de trend naar meer regionale verantwoordelijkheid consequent wordt doorgezet dan is het noodzakelijk om ook na te denken over de mogelijkheid om de financiële verantwoordelijkheid (deels) bij de regio te beleggen. Op dit moment kan een provincie voor een relatief dure optie kiezen (bijvoorbeeld een zonneveld) waarbij de extra kosten ten opzichte van een goedkope optie (bijvoorbeeld windenergie of kleinschalige biomassa) via de SDE+ voor de rekening komt van het Rijk en daarmee de samenleving. Een manier om dit te realiseren is door ook de budgetten voor stimulering van duurzame energie te regionaliseren. Dat kan bijvoorbeeld door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) regionale SDE+-budgetten in te laten stellen. Dit legt de verantwoordelijkheid bij lokale en regionale bestuurders en geeft omwonenden meer ruimte om mee te beslissen over de vraag hoe de energietransitie moet worden vormgegeven in hun

16 omgeving. Hierbij is het een overweging om het eventueel overblijvende budget aan de regio te laten. Rijk stuurt op doelstellingen, niet op technieken Het is essentieel dat de uitvoering van alle regionale energiestrategieën en het aanvullende beleid gezamenlijk leidt tot het gemeenschappelijke doel: een duurzame energievoorziening waarbij in % van het energieverbruik duurzaam wordt opgewekt. Dit betekent dat het Rijk overzicht en regie houdt. Provincies en gemeenten krijgen dus mandaten en financiering waarmee zij zelf invulling kunnen geven aan de regionale duurzame energievoorziening. Het halen van de doelstelling is van nationaal belang, indien zij de doelen niet halen dient het Rijk actief in te grijpen. Vertrouwen in substantiële bijdrage van windenergie Alle duurzame opties (energie-efficiëntie, windenergie, zonne-energie, waterkracht, aardwarmte en bio-energie) zijn volgens NWEA nodig om de doelstelling van 33% duurzame energie in 2030 te halen. Ook het uiteindelijke doel, een 100% duurzame energievoorziening in 2050 is zonder gebruik van alle duurzame opties, onhaalbaar. Windenergie heeft veel voordelen: het is een bewezen technologie die nog steeds volop innoveert, het is een van de goedkoopste energiebronnen 24, het is relatief eenvoudig inpasbaar in decentrale distributienetten en het is een betrouwbare bron. Om die redenen vertrouwt NWEA erop dat windenergie een flinke bijdrage gaat leveren in de duurzame mix van de Nederlandse energievoorziening. Op basis van dit vertrouwen is NWEA van mening dat het Rijk naast een algemene doelstelling voor duurzame energie geen subdoelstellingen per duurzame energieoptie (energietechniek) hoeft te formuleren. Gedragscode draagvlak en participatie wind op land Volgens NWEA is het betrekken van mensen bij windenergie op land niet alleen een voorwaarde voor meer windenergie. Het betrekken van elke Nederlander is noodzakelijk om de een duurzame energievoorziening te realiseren. De transitie naar een duurzame energievoorziening kan namelijk alleen worden gerealiseerd als Nederlanders ervaren dat deze transitie noodzakelijk en realistisch is en een idee krijgen van de enorme uitdaging waar wij met elkaar voor staan. Windenergie op land biedt de kans om mensen de voordelen en de noodzaak van decentrale, duurzame energieopwekking te laten ervaren. Net zoals participatie vanuit de overheid niet wordt vereist voor ruimtelijke ontwikkelingen als (spoor)wegen of andere vormen van energieopwekking, is NWEA geen voorstander van wettelijke verplichte participatie in windprojecten. Bij een wettelijke verplichting ontstaat een sfeer van rechten en plichten terwijl een windproject alleen op acceptatie kan rekenen als alle partijen in een open proces tot een goede vorm van participatie kunnen komen

17 Binnen de Gedragscode draagvlak en participatie wind op land werken Greenpeace Nederland, Milieudefensie, de Natuur- en Milieufederaties, NWEA, ODE Decentraal en Stichting Natuur & Milieu samen om omwonenden te betrekken bij windenergie. Op basis van de eerste evaluatie in maart 2016 gaan de ondertekenaars bekijken waar de Gedragscode aangepast en versterkt moet worden. NWEA kijkt tevreden terug op de eerste evaluatie van de Gedragscode en het feit dat deze zeer positief ontvangen is door de Minister van Economische Zaken 25. Voor de toekomst wil NWEA in overleg met de andere ondertekenaars van de Gedragscode kijken naar de volgende zaken: Lokaal maatwerk met bijvoorbeeld energiecoöperaties, dorpsmolens en brancheverenigingen; Mogelijkheid om te komen tot afspraken met vertegenwoordigers van consumenten en omwonenden; Benadrukken van het belang van onafhankelijke procesbegeleiders door alle belanghebbende partijen: van gemeenten en provincies tot vertegenwoordigers van consumenten en omwonenden. Innovatie en kostprijsdaling Windenergie op land is een goedkope en bewezen techniek die nog steeds innoveert. Mede daardoor kan de kostprijs het komende decennium blijven dalen. Windturbines worden groter, hoger en nóg stiller. Op dezelfde locatie leveren twee keer langere rotorbladen (wieken) vier keer meer productie op en twee keer hardere wind (hogere masten) levert acht keer meer productie op. Voor kostprijsdaling van windenergie op land zijn daarnaast drie zaken van belang: Ten eerste het verkorten van het ontwikkelingstraject: dit kan door het beter en eerder betrekken van de omgeving 26 en betere afstemming tussen overheden, waardoor bezwaaren beroepsprocedures en het vergunningentraject verkort kunnen worden. Ook kan het vergunningentraject voor netaansluiting parallel lopen aan het vergunningentraject. Ten tweede het verlagen van de grondkosten: het is veel omwonenden een doorn in het oog dat sommige grondeigenaren een hoge vergoeding krijgen voor het beschikbaar stellen van hun grond. Het ministerie van Economische Zaken is actief bezig met het onderzoeken van de mogelijkheden voor een gedoogplicht. Dit kan ook voor Rijksgronden gaan gelden. Naast kostprijsverlaging zorgt dit ook voor een betere verdeling van lusten en lasten. Ten derde de socialisering van stopcontacten op land waarbij NWEA een voorstander is van een gelijk tarief voor de aansluiting op het net: zoals veel andere initiatieven in de openbare ruimte in Nederland heeft een windontwikkelaar vaak weinig te zeggen over de locatie waar een windpark wordt ontwikkeld. Vanwege het kostenveroorzakersprincipe kunnen de kosten Zie o.a.: handleidingparticipatieplan.nl 17

18 voor netaansluiting echter erg verschillen per locatie. Met name bij de grotere windprojecten die momenteel worden ontwikkeld kunnen de aansluitkosten op het net erg hoog zijn. Wind op land zonder stimulering? Een interessante vraag is wanneer windenergie op land zonder stimulering van de SDE+ kan. Het antwoord is: dat kan nu al als alle externe kosten zoals klimaatverandering en luchtvervuiling worden doorberekend bij de opwekking van fossiele energie. Het Emissiehandelssysteem (ETS) zet weliswaar een prijs op CO2-uitstoot maar deze is structureel te laag om duurzame energie een gelijk speelveld te leveren. Terwijl de kosten voor vervuiling van fijnstof, stokstofoxiden en zware metalen helemaal niet worden doorberekend aan de vervuiler. Maar zelfs als die externe kosten niet (helemaal) worden doorgerekend kan windenergie op land op termijn zonder stimulering. Wanneer dat precies gebeurt, is afhankelijk van de energieprijs en de prijs van windenergie zelf. In de Nationale Energieverkenning staat daarover het volgende: Voor 2030 kan wind op land rendabel worden. In de periode tussen 2025 en 2030 kan windenergie in sommige delen van het land rendabel worden en autonoom groeien onder enkele voorwaarden. Kostentechnisch is het van belang dat de nieuwste techniek ingezet mag worden op de windrijke locaties en dat financiële afdrachten, niet zijnde risicodragende participatie, naar belanghebbenden als grondeigenaren en omwonenden beperkt worden. Een belangrijke randvoorwaarde daarvoor is dat de elektriciteitsprijs stijgt in lijn met deze verkenning. (NEV 2015, p.117) Potentie windenergie op land Het Energierapport gaat uit van een maximum van 70PJ (19 TWh) inpasbaar potentieel voor windenergie op land, wat neerkomt op ongeveer 8 GW aan opgesteld vermogen. Alleen al met het opschalen van huidige windprojecten waarvan de levensduur eindigt tussen 2020 en 2030 kan deze extra 2 GW (in vergelijking met het huidige 2020-doel) makkelijk gehaald worden. NWEA ziet daarom een veel grotere potentie voor windenergie op land in Werkgelegenheid Met de groei van windenergie op land neemt ook het aantal banen in de sector toe. Het gaat daarbij zowel om directe als indirecte werkgelegenheid. Op dit moment doet de Sociaal- Economische Raad (SER) in het kader van het Energieakkoord onderzoek naar het exacte aantal banen dat windenergie op land in Nederland gaat opleveren. Net als voor Wind op zee is het van groot belang dat Nederland inzet op versterking en verbreding van voldoende opleidingsfaciliteiten voor windenergie. Om onze ambities voor verdere groei waar te kunnen maken, is het nodig dat er spoedig voldoende en kwalitatief goede opleidingen voor specialisten in de windsector zijn, op alle niveaus (MBO, HBO en WO). 18

19