UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM GEZICHTEN VAN SLACHTOFFERS VAN LOVERBOYS Een kwalitatieve studie naar sociale bindingen die bijdragen aan het slachtoffer worden van een loverboy Master Thesis Algemene Sociologie Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen Eerste begeleider: dr. K.M. Rusinovic Tweede begeleider: dr. M.P.C. Janssen december 2013

2 Samenvatting In deze scriptie staat de groep slachtoffers van loverboys centraal als onderzoeksgroep. De reden dat ik aan dit onderzoek ben begonnen, is omdat ik de vinger wilde leggen op de oorzaak van het slachtoffer worden van deze meisjes. De slachtoffergroep lijkt in Nederland namelijk met het jaar groter te worden en met de uitkomsten van dit onderzoek wil ik onder andere advies geven aan zowel hulpverlening als instanties die preventief voorlichting verschaffen aan mogelijke slachtoffers en/of risicogroepen. Het fenomeen loverboy is zeer moeilijk in te kaderen. Er bestaat dan ook (nog) geen strafrechtelijke term voor, hetgeen het lastig maakt deze jongens te veroordelen. Vaak wordt dit dan ook gedaan omwille van de feitelijk gepleegde misdrijven die gepaard gaan met het loverboyschap. Ondanks verschillende definities van het fenomeen loverboy, gebruik ik in dit onderzoek de volgende definitie. Loverboys zijn mensenhandelaren die vrouwen en/of mannen doelbewust emotioneel afhankelijk maken door (de belofte van) het aangaan van een liefdesrelatie en hen vervolgens - via dwang, (dreiging met) geweld of een andere feitelijkheid, afpersing, fraude, misleiding, misbruik van uit feitelijke omstandigheden voortvloeiend overwicht, misbruik van een kwetsbare positie van deze vrouwen of mannen - uit te buiten, veelal in de prostitutie. (Handreiking Aanpak Loverboyproblematiek, CCV 2012: 15). Ten eerste wilde ik bij mijn groep respondenten van vijf slachtoffers en een vader van een van de vijf slachtoffers, onderzoeken in hoeverre hedendaagse stereotyperende beschrijvingen van slachtoffer en loverboy (nog steeds) van kracht zijn. Hierbij onderzocht ik de beschrijving van bovenstaande definitie, hun werkwijze, kenmerken van de loverboys en de slachtoffers zelf. Naast de nieuwe aanvulling die ik wilde geven op bestaande verklaringen, boden deze gegevens een medeverklaring voor het fenomeen, omdat verscheidene stereotyperende beschrijvingen nog steeds van kracht zijn. Aangezien er in de literatuur al veel bekend is over mogelijke oorzaken van het slachtoffer worden, maar aangezien deze mij een erg eenzijdig beeld leek te geven, wilde ik hierop een aanvulling geven door middel van een ander perspectief te belichten van de slachtoffers. In de hedendaagse literatuur wordt namelijk ter verklaring van het slachtofferschap een dominant beeld geschetst waarin persoonlijke kenmerken en individuele factoren van het slachtoffer als oorzaak gezien worden. Veelal komen aspecten als (licht) verstandelijke beperkingen, naïviteit en persoonlijkheidsstoornissen hierbij aan het licht. Na mij meer verdiept te hebben in het fenomeen loverboys en met name de slinkse werkwijze van deze jongens over het algemeen, waarin het meisje van haar omgeving wordt afgesloten en afhankelijk van enkel en alleen hemzelf wordt gemaakt, leek het mij niet onweerlegbaar de oorzaak van dit fenomeen te zoeken in de omgeving van het meisje. De omgeving van het meisje an sich is hierbij echter te weinig relevant. De doorslaggevende factor is de binding van het meisje mèt haar omgeving, of beter gezegd haar binding met de samenleving als geheel, waarin verschillende componenten een rol spelen. De bindingstheorie van Hirschi 1

3 (1969) bood draagkracht voor dit perspectief en hiermee kon ik onderzoeken hoe de elementen van de bindingen van de respondenten met de samenleving, bij iedere respondent ingevuld waren. Hirschi (1969) geeft in zijn theorie (die hij overigens gebruikt om het begaan van misdaden door onder andere jongeren te verklaren), op de volgende manier invulling aan de binding. De elementen die onder deze binding vallen zijn opeenvolgend gehechtheid, inzet, betrokkenheid en geloof. De totale beschrijving van de binding door middel van deze elementen, is volgens Hirschi cruciaal voor het wel of niet plegen van een delict. In dit onderzoek zullen de invulling van de elementen verklaring bieden voor het wel of niet slachtoffer worden van een loverboy. Het element gehechtheid behelst de emotionele band van de persoon met vrienden en familie. beschrijvingen van deze banden, geven de hechtheid aan die binnen haar binding met de samenleving een cruciale rol speelt. Emotie en affectie spelen hierbij een rol. Het element inzet geeft een beschrijving van in hoeverre de persoon een maatschappelijke en/of sociale positie bekleedt en/of in hoeverre deze persoon er mee bezig is dit te bereiken. Aspecten van educatie en werk spelen hierin een belangrijke rol. De rationele overweging om deze (beoogde) positie kwijt te kunnen raken is hierbij van belang. Het derde element betrokkenheid geeft de eventuele gedragsmatige stok achter de deur aan, waardoor iemand ervan weerhouden wordt een relatie aan te gaan met een loverboy. De manier waarop vrije tijd wordt ingevuld, is hierbij een belangrijk aspect. Het laatste element geloof geeft weer in hoeverre (gezamenlijke) normen en waarden van kracht zijn, waardoor iemand er wellicht van weerhouden kan worden over te gaan tot het aangaan van een relatie met een loverboy, waarin feitelijke misdrijven aan de orde van de dag zijn. Van ieder slachtoffer heb ik onderzocht in hoeverre zowel de stereotyperende beschrijvingen omtrent dit fenomeen bij hen van toepassing is, als in hoeverre de bindingstheorie van Hirschi door de invulling van bovenstaande elementen, een verklaring kunnen bieden voor het slachtofferschap van loverboys. Deze twee deelvragen vormen dan ook invulling voor mijn onderzoeksvraag: Hoe kan slachtofferschap van loverboys verklaard worden? Door de elementen te vertalen naar verschillende vragen, heb ik een vragenlijst (zie bijlage) opgesteld. Daarnaast heb ik op basis van bestaande stereotyperingen vragen opgesteld die ik deels in de vragenlijst (zie bijlage) aan het begin heb opgenomen. Overige informatie betreft deze stereotyperingen heb ik door middel van een voorafgaand gesprek met betreffende persoon weten te bemachtigen. Door middel van een semigestructureerd interview met vier van de vijf slachtoffers en een vader van een slachtoffer en daarbij een ingevulde vragenlijst van de dochter van deze vader die het vijfde slachtoffer was in mijn respondentengroep, heb 2

4 ik een analyse van de resultaten kunnen maken waardoor ik een verklaring kan geven met behulp van mijn onderzoeksdesign. Drie van de vijf slachtoffers, inclusief vader heb ik benaderd via een website op internet die hulp en opvang biedt aan slachtoffers. Een slachtoffer heb ik benaderd via een opvangcentrum in Amsterdam en het laatste slachtoffer heb ik benaderd op de Wallen waar zij momenteel werkt. De interviews heb ik face-to-face afgenomen. Het interview met de vader geschiedde telefonisch en zijn dochter heeft mij de vragenlijst opgestuurd. Uit mijn bevindingen heb ik kunnen concluderen dat zowel de bestaande stereotyperende beschrijvingen, als de bindingstheorie van Hirschi verklaring kunnen geven voor het slachtofferschap van loverboys. De hedendaagse trend in de werkwijze van de loverboy brengt veel geweld met zich mee. Ook zijn de jongens manipulatief en sociaal erg vaardig. Bovendien hebben zij een criminele achtergrond. Het dominante beeld dat van deze meisjes vaak in de literatuur wordt geschetst, kan ik niet geheel ontkennen. Uit mijn respondentengroep blijkt ook dat meerdere meisjes laag opgeleid zijn, naïef en/of instabiele persoonlijkheden hebben. Daarnaast echter, biedt de bindingstheorie van Hirschi zeker een aanvullende verklaring. De invulling van de elementen cumulatief dragen in zekere mate bij aan het slachtoffer worden. (Het gemis van) hechtheid van vriendschappen en/of familie is cruciaal als het gaat om het weerhouden van het meisje een relatie met een loverboy aan te gaan. Daarnaast is de invulling van het element inzet belangrijk omdat weinig meisjes in mijn respondentengroep bezig waren een maatschappelijk positie te bewerkstelligen die hen er mogelijk van kon weerhouden met zo n jongen in zee te gaan. Het element betrokkenheid speelde ook een rol, maar een ietwat kleinere, aangezien vrije tijdsbesteding redelijk aanwezig was. Wel waren individuele hobby s vaker aanwezig. Het element geloof was sterk verbonden met het element gehechtheid. Aangezien de invulling hiervan klein en niet erg sterk was, hadden de meisjes ook weinig normen en waarden die een vangnet konden bieden. Ter discussie staat in mijn onderzoek het fenomeen lovergirls. Binnen mijn respondentengroep van vijf slachtoffers, hebben twee meisjes hiermee te maken gehad als schakel tussen het slachtoffer en de loverboy. Ook blijken zowel loverboys- als girls de slachtoffers op te zoeken in opvangcentra. Dit is zeer verontrustend en hier zou dan ok zeker aandacht aan besteed moeten worden. Bovendien is gebleken dat slachtoffers buiten opvangcentra vaak wel bereid zijn mee te werken aan onderzoeken zoals deze. Daarentegen is het voor onderzoekers erg moeilijk om slachtoffers binnen instellingen te benaderen voor deze doeleinden, terwijl deze meisjes mogelijk wel mee zouden willen werken. Daarnaast was het opvallend dat maar liefst vier van de vijf slachtoffers enig kind waren. Dit is een extra gemis van gehechtheid. Meisjes met gemis van brede invullingen op alle vier de elementen, met daarnaast eventueel een persoonlijke stoornis of (licht) verstandelijke beperking, zouden extra gemonitord moeten worden uit voorzorg hen te behoeden voor slachtofferschap van loverboys. 3

5 Voorwoord Eindelijk. Klaar. Dat is het enige waar ik nu aan kan denken. Toen ik aan deze scriptie begon wilde ik heel graag meer te weten komen over het grote mysterie achter het loverboy circuit. Ik wilde niet zomaar informatie vergaren, maar ik wilde echte slachtoffers ontmoeten en hun verhalen aanhoren; hun gezichten zien. Dit, om te kunnen bedenken hoe dit deze meisjes heeft kunnen overkomen. Omdat je verhalen vaak oneindig uitgebreid kunt weergeven en analyseren, was het voor mij erg lastig om hier een middenweg in te vinden. Het leek voor mij dan ook een oneindig proces. Ik had het idee dat het nooit af zou kunnen komen en dat gevoel heb ik eigenlijk nog steeds. Over dit onderwerp zou je nog zo veel meer kunnen vertellen door steeds verhalen van nieuwe slachtoffers toe te voegen, maar helaas is dit onmogelijk. Daarbij ben ik ervan overtuigd dat het interessanter is de verhalen aan te horen, dan ze op papier te lezen. In mijn scriptieproces heb ik namelijk ondervonden dat ik dat het meest interessant en uitdagend vond om de interviews af te nemen. Het verwerken en weergeven van het materiaal was een veel lastigere klus. Ook zou ik dit onderzoek oneindig willen noemen, omdat het voor mij oneindig lang heeft geduurd respondenten te mogen interviewen. Gelukkig is het allemaal gelukt en ik ben erg blij en dankbaar voor alle informatie die ik heb gekregen. Ondanks dat ik erg veel motivatie en enthousiasme had om dit onderzoek met het nodige veldwerk te gaan doen, heeft de informatie die ik heb verkregen door middel van de interviews toch ook persoonlijk effect op mij gehad, waardoor er voor mij niet altijd een positieve lading aan het onderzoek hing. Toch heb ik juist doordat ik de ernst van het maatschappelijke probleem hierdoor nog meer inzag, hier een extra motivatie uit kunnen halen om de verklaringen van het probleem zo duidelijk mogelijk naar voren te brengen. Ik zou heel graag een aantal mensen willen bedanken. Ten eerste Katja; vanaf het begin van mijn keuze om dit ontzettend moeilijke veldwerk te betreden heb jij mij aangemoedigd en gemotiveerd. Je was altijd zeer realistisch en ook kritisch, waardoor ik heb geleerd dingen nog meer uit te diepen en te analyseren dan dat ik in het begin nodig dacht te vinden. Met een retrospectieve blik op het afgelopen scriptieproces, kan ik wel zeggen dat ik hier veel van heb geleerd, dank je wel. Ondertussen ben je altijd erg oprecht en vooral erg geduldig geweest wat voor mij erg veel steun heeft geboden. Ik had me geen betere scriptiebegeleider kunnen wensen. Ook wil ik mijn tweede begeleider Marie-Louise bedanken. Ik vind het erg bijzonder dat een tweede begeleider zelfs op het begin van het scriptie proces, zoveel moeite doet om mij in contact te brengen met mogelijke respondenten. Nogmaals dank hiervoor. Daarnaast wil ik Colin bedanken voor zijn bijdrage in de vorm van de tekeningen. Daarnaast wil ik mijn ouders en huisgenoten bedanken die altijd mijn ups en downs hebben moeten meemaken over het verloop van mijn scriptie. Ondanks dat hebben zij mij altijd aangemoedigd om vol te houden. Ook heb ik veel gehad aan hun nodige adviezen en kritieken. Dan rest mij alleen nog u veel plezier te wensen met het lezen van mijn scriptie. 4

6 Inhoudsopgave Pagina Samenvatting..1 Voorwoord..4 Hoofdstuk 1: Introductie Introductie in het onderwerp 2. De term loverboys 3. Maatschappelijke relevantie 4. Huidige verklaringen voor het slachtoffer worden 5. Een breder perspectief voor nieuwe verklaringen 6. Doelstelling en motivatie onderzoek 7. Leeswijzer Hoofdstuk 2: Theoretisch kader Inleiding 2. Definitie loverboys 3. Hoe gaan zij te werk en waar? 4. Wie zijn het? 5. Wie zijn hun slachtoffers? 6. Hulp, preventie en curatie 7. Hirschi s bindingstheorie 8. Vooronderstelling op basis van theorie Hoofdstuk 3: Onderzoeksvraag Hoofdvraag 2. Deelvragen Hoofdstuk 4: Methodologie Inleiding 2. Dataverzameling 3. Dataverwerking 4. Databeschrijving 5. Conceptualisering I. Deelvraag 1 II. Deelvraag 2 6. Operationalisering Hoofdstuk 5: Resultaten Inleiding 2. Deelvraag 1 3. Deelvraag 2 4. Overzicht elementen in tabel Hoofdstuk 6: Conclusie Hoe kan slachtofferschap van loverboys verklaard worden? 2. Discussie en aanbevelingen Literatuur 74 Bijlage.78 - Vragenlijst 5

7 1. Introductie 1.1 Introductie in het onderwerp In 1995 werden de eerste slachtoffers van loverboys als zodanig bekend. Vier mannen van Marokkaanse afkomst werden aangehouden wegens het werven van verschillende (minderjarige) meisjes om hen vervolgens voor hen te laten werken in de prostitutie. Het jongste meisjes was toentertijd zestien jaar oud (Bovenkerk, van San, Boone, van Solinge en Korf, 2006: 19). De geraffineerde organisatie en werkwijze van deze jongens, waarmee zij in totaal maar liefst 24 meisjes voor hen konden laten werken zonder dat deze van elkaars bestaan afwisten, was voor de politie destijds een lastige kwestie om te doorgronden (Bovenkerk et al., 2006: 20). Bovendien kwam tijdens de rechtszaak in 1996 tegen deze jongens, een nog frappanter en eveneens nieuw detail naar boven. Buiten de zitting stonden vijf slachtoffers van deze jongens destijds met spandoeken waarop stond Laat onze lieffies vrij! (Bovenkerk et al., 2006: 19). De jongens hadden de meisjes duidelijk eerst verliefd op hen laten worden, alvorens hen uit te buiten. Het feit dat enkele meisjes hun aanvankelijke verklaring tegen deze jongens later hadden ingetrokken, gaf aan dat hier een aparte vorm van relatie was ontstaan waarin een verstrengeling aannemelijk leek (Bovenkerk et al., 2006: 20). Hoewel het relationele aspect van dit fenomeen pas half jaren negentig bekend werd, waren dergelijke zaken al in de jaren tachtig bekend bij de politie. Minderjarige meisjes die van huis wegliepen en terecht kwamen in de prostitutie omdat zij een foute jongen waren tegengekomen, was destijds niet iets totaal nieuws (Bovenkerk et al., 2006: 20). Zelfs valt te betwisten of de nieuwe werkwijze die in de jaren negentig naar bovenkwam, iets was dat nog nooit was voorgekomen. De criminele Joodse bende Zwi Migdal, die al tussen 1860 en 1939 actief was in Zuid Amerika, ging namelijk op een soortgelijke manier te werk. Deze bende die overigens schuil ging achter een begrafenisvereniging pikte in Europese landen als Polen en Rusland Joodse vrouwen op die op dat moment in slechte omstandigheden verkeerden of uit arme gezinnen kwamen. Met behulp van smoezen, mooie praatjes en soms zelfs een huwelijk, werden deze hulpeloze vrouwen uit hun getto gehaald, met hoop op een beter leven elders dat uiteindelijk niet ging komen. In verschillende landen en steden in Zuid-Amerika werden deze meisjes gebruikt als seksslaven en prostituees. Door de aanhoudende corruptie in deze landen en vele connecties die deze jongens hadden, konden zij lang succesvol op deze manier doorgaan (Guy, 1991; Glickman, 2012). De manier waarop deze Joodse criminele bende meisjes misleidde en vervolgens uitbuitte, komt enigszins overeen met huidige loverboypraktijken. Het enige nieuwe aan dit fenomeen lijkt dus enkel de benaming ervoor. Eerder werden zij echter nog benoemd als prostituees en pooiers. Pas na de eerste zaak in 1996, werd pas de term loverboy gebruikt (Bovenkerk et al., 2006: 21). Het is opvallend dat de niet Nederlands klinkende term loverboy, niet voor hetzelfde fenomeen in het buitenland wordt gebruikt. In Groot Brittannië wordt het fenomeen veelal 6

8 geschaard onder de noemer mensenhandel, hetgeen de loverboy ook feitelijk is, maar dan met een bijzondere werkwijze. In België wordt eveneens nauwelijks gebruik gemaakt van het woord, op een enkel krantenartikel na. Ook in Duitsland wordt bij het misbruiken van een liefdesrelatie van een mensenhandelaar, het begrip eenmalig genoemd (Verwijs et al., 2011: 27-28). volgens Bovenkerk et al. (2006: 51) wordt door organisatie Defense for Children International in het buitenland aangeduid als teenage romance. Dit maakt het begrip loverboy paradoxaal genoeg toch wel weer iets typisch Nederlands en bovendien kan het woord erg misleidend zijn in de betekenis ervan. Bovenkerk et al. (2006) noemt het dan ook terecht een schijnontlening; een leenwoord dat anders gebruikt wordt dan de taal waaruit ze afkomstig is (Bovenkerk et al., 2006: 51). 1.2 De term loverboys Het lijkt erg tegenstrijdig om jongens die meisjes op deze manier misbruiken, loverboys te noemen. De benoeming van het fenomeen heeft in de loop der jaren dan ook veel discussie teweeg gebracht. De term loverboys is ten tijden van de eerste zaak tegen loverboys in 1996 geïntroduceerd door de eerste instelling die opvang bood aan de slachtoffers, genaamd Pretty Woman. Volgens hulpverleners was het toen geen goed idee de jongens aan te duiden als pooiers. Omdat de meisjes nog dermate aan de jongens gebonden waren, zou hiermee alleen maar afstand worden gecreëerd tussen hulpverleners en slachtoffers (Bovenkerk et al., 2006: 21). Hulpverlenende instellingen hebben destijds dit woord er volgens de politie doorgedrukt (Bovenkerk et al., 2006: 21). De politie kon naar eigen zeggen dan ook niet anders dan deze term over te nemen (Bovenkerk et al., 2006: 21). Bij het opkomen van het fenomeen werd het woord loverboys gekozen om de slachtoffers te helpen. Ironisch genoeg werd meer dan tien jaar later het gebruik van het woord juist in twijfel getrokken om misleiding tegenover de slachtoffers te voorkomen. Ondanks dat uitbuiting van loverboys zich bij hun slachtoffers niet beperkt tot enkel de wereld van de prostitutie, is er in 2008 een poging gedaan de benaming van het fenomeen juist te veranderen in pooierboys. In overleg met de vaste commissie voor Justitie en staatssecretaris van Justitie Albayrak op 12 november 2008, heeft Minister van Justitie Hirsch Ballin met het volgende citaat de term loverboys als misplaatst aangeduid. De Kamerleden, ik en degenen die ook maar een beetje vertrouwd zijn met het onderwerp, weten hoe misplaatst die aanduiding van deze jongemannen als lovers is. Ik denk inderdaad dat wij een poging moeten doen om daar vanaf te komen. Het zijn pooiers. Dat is terecht opgemerkt. Het gaat om een bijzondere verschijningsvorm van ernstige criminaliteit die wij in het strafrecht mensenhandel noemen door mannen die deels strafrechtelijk minderjarig zijn, maar deels ook niet meer. Het lijkt mij goed te onderkennen dat het boys zijn, maar misschien doen wij er goed aan om ze voortaan pooierboys te noemen. Die term geeft goed aan dat het niet zo maar pooiers zijn, want het zijn jongemannen die het doen. Ik hoop dat het vergoelijkende er dan een beetje af is, want iedereen weet wel wat een pooier is. Kamerstuk 28638, nr

9 De verandering naar de term pooierboy is echter nooit doorgevoerd. Het feit dat een loverboy geen pooierboy kan worden genoemd, is om de reden dat prostitutie slechts een vorm is die gebruikt kan worden als uitbuiting. Dit wordt bevestigd door zowel van der Wiele & de Ruiter (2011) als Repetur (2009). In de loop der jaren zijn er tal van voorbeelden bijgekomen in de manier waarop deze meisjes worden uitgebuit. Niet alleen door middel van prostitutie, maar ook door het afsluiten van (nep)leningen en/of drugssmokkel probeert de loverboy geld aan het meisje te verdienen, nadat hij haar met verleidingstechnieken heeft ingepalmd (Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009: 243). Aan het uitbuiten gaat het ronselen en inpalmen vooraf. Dit proces gaat vaak gepaard met geweld en chantage (Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009), teneinde het meisje volledig los te weken van haar familie- en vriendennetwerk en haar volledig afhankelijk te maken van de loverboy. Lünneman, Goderie en Tierolf (2010) geven eveneens het hebben van een afhankelijkheidsrelatie als oorzaak voor het aandoen van verschillende vormen van geweld. Hieronder valt volgens hen ook het geweld van mensenhandel. Hieronder hun citaat. Het gaat om verschillende vormen van geweld waarbij het slachtoffer om welke reden dan ook afhankelijk is van de geweldpleger en over onvoldoende mogelijkheden beschikt om de ongelijke machtssituatie te doorbreken. Lünneman et al. (2010: 7). 1.3 Maatschappelijke relevantie Dat de loverboy problematiek serieus moet worden genomen, blijkt niet alleen uit de ernst van het misdrijf an sich en het grote leed dat slachtoffers ervan wordt aangedaan. De maatschappelijke relevantie om dit probleem aan te pakken vindt mijns inziens vooral zijn oorzaak in het feit dat de cijfers van het aantal (jaarlijkse) slachtoffers er niet om liegen. Volgens Van Deth, Repetur en Storms (2013: 3) ligt het gemelde aantal slachtoffers in 2012 al op 400. Het feitelijke aantal zou betreurenswaardiger wijze om de volgende reden nog een stuk hoger liggen. Mede doordat bij slachtoffers van loverboys (mensenhandel) een lage aangiftebereidheid bestaat uit - bijvoorbeeld - vrees voor of juist verbondenheid met hun loverboy (of mensenhandelaar) zijn niet alle slachtoffers bekend. Rijksbrede Aanpak Loverboyproblematiek Actieplan ( : 3). Ook hier wordt als onderdeel van het probleem de verbondenheid en de sterke afhankelijkheidsrelatie als criterium genoemd. Lünneman et al. (2010), noemde dit aspect al als oorzaak voor het ondergaan van geweldsdelicten, waarvan mensenhandel er een is. Dat de maatschappelijke relevantie van het probleem zich ook kenbaar heeft gemaakt binnen verschillende instanties in Nederland, blijkt uit de vele preventieprogramma s die zijn opgezet. Over verdere inhoud van deze preventieprogramma s zal ik verder ingaan in 8

10 hoofdstuk 2.6. Door het probleem en de oorzaak ervan wellicht op een andere manier te onderzoeken dan gebruikelijk, kunnen mogelijk nieuwe verklaringen van het probleem naar bovenkomen die kunnen bijdragen aan verbeterde preventie. Hierdoor zou wellicht het aantal slachtoffers in de toekomst kunnen worden beperkt. 1.4 Huidige verklaringen voor het slachtoffer worden In de hedendaagse literatuur over het fenomeen, worden reeds vele verklaringen voor het slachtofferschap van loverboys gegeven. Gezien de werkwijze die voornamelijk berust in misleidingtechnieken (Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009: 243), wordt het slachtoffer vaak als kwetsbaar, naïef en/of dom afgeschilderd. Zo zijn volgens Verwijs et al. (2011: 25) de slachtoffers vooral kwetsbare meisjes uit problematische gezinnen met een laag zelfbeeld. Daarnaast schrijft Pieren (2009: 14-22) kenmerken van deze meisjes toe als (licht) verstandelijk beperkt en/of een laag intelligentieniveau. Ook psychische problemen, aandacht tekort, verstoten door ouders, weggelopen van huis of hechtingsproblematiek (Verwijs et al., 2011: 60; Terpstra, 2005: 43) worden vaak als oorzaak en/of risicofactor genoemd voor het worden van slachtoffer. In een interview met een slachtoffer in Bovenkerk et al. (2006: 35) is het verhaal van een onzeker meisje te lezen dat viel voor de aandacht en de vleierij van de loverboy. Het is opvallend dat de huidige verklaringen voor het slachtofferschap van loverboys veelal berusten op individuele factoren. De Stichting StopLoverboysNU die opvang en hulp biedt aan slachtoffers van loverboys, geeft op hun website aan dat het huidige eenzijdige beeld van naïeve meisjes niet (meer) opgaat (StopLoverboys.nu, 2013). Mogelijk zijn er daarom andere factoren die kunnen verklaren waarom een bepaalde groep meisjes slachtoffer wordt van loverboys. 1.5 Een breder perspectief Het dominante beeld in de huidige literatuur betreft verklaringen voor slachtofferschap van loverboys, richt zich vaak op psychologische en persoonlijke factoren. Gezien de huidige redelijk eenzijdige verklaringen voor het slachtofferschap van loverboys, zouden er mogelijk ook aanvullende verklaringen voor dit fenomeen kunnen bestaan die andere factoren van het slachtoffer belichten. Door niet alleen naar individuele kenmerken te kijken, maar door naar het slachtoffer te kijken in breder perspectief, zouden linken kunnen worden gelegd naar de reden waarom iemand slachtoffer is (geworden). Met dit bredere perspectief doel ik op het netwerk van het slachtoffer waarin zich vrienden, familie, hobby s, werk, school en andere bezigheden bevinden. De reden waarom ik mij in dit onderzoek verdiep in een mogelijke verklaring voor dit probleem in deze hoek, is om de volgende reden. De mate van afhankelijkheid, die een grote rol lijkt te spelen in de relatie tussen het slachtoffer en de loverboy, komt in de literatuur vaak naar voren. Bovenkerk et al. (2006: 54-55) spreekt 9

11 bijvoorbeeld van perverse afhankelijkheid en heeft het over de gebondenheid van het slachtoffer. Daarnaast speelt de werkwijze van de loverboy waardoor hij deze afhankelijkheid van het slachtoffer tracht te bewerkstelligen een rol in het nieuwe perspectief dat ik wil bieden ter verklaring van het probleem. De primaire werkwijze van de loverboy het inpalmen en afhankelijk maken kan mijns inziens alleen succesvol zijn wanneer er een gat bestaat in iemands netwerk, waarin deze sterke relatie zijn weg kan vinden. Er moet zogezegd plaats zijn in iemands leven voor een relatie als deze. Om een meisje ten eerste afhankelijk te maken en ten tweede deze sterke relatie in stand te houden, zal er mijns inziens een minder sterke afhankelijkheidsrelatie van het meisje met de omgeving om haar heen moeten bestaan, wil zoiets kunnen plaatsvinden. Ik verwacht daarom dat uit beschrijvingen van verschillende bindingen van het slachtoffer zal blijken, dat deze niet zo hecht zullen zijn. In mijn onderzoek heb ik daarom gebruik gemaakt van elementen uit de bindingstheorie van Hirschi (1969), om een verklaring te bieden voor het slachtoffer worden van loverboys. Deze theorie beschrijft de banden van het individu met zijn of haar netwerk en/of samenleving op verschillende niveaus. Reeds is deze theorie gebruikt om verklaringen te bieden op verscheidene casussen van crimineel en/of grensoverschrijdend gedrag (Hirschi, 1969, 1998). In deze casussen bood de theorie verklaring voor het plegen van crimineel gedrag als gevolg van een zwakke band van de individu met de samenleving als geheel. Deze band tot de samenleving van het individu bestaat uit een aantal facetten die de band cumulatief sterker of zwakker maken. Hoe minder bindingen een persoon volgens deze theorie met de samenleving heeft, hoe eerder hij geneigd is over te gaan tot crimineel gedrag. Mijns inziens kan deze theorie mogelijk ook een verklaring bieden voor waarom het ene meisje wel en het andere meisje geen slachtoffer wordt van een loverboy. Hoe meer bindingen een meisje namelijk al heeft binnen haar sociale netwerk, hoe minder ruimte er over is voor een relatie met een loverboy. Door te onderzoeken hoe en in hoeverre de elementen uit de bindingstheorie van Hirschi (1969) van toepassing zijn op het netwerk van slachtoffers van loverboys, hoop ik een verklaring te kunnen geven voor hun slachtofferschap. Ondanks het dominante beeld binnen de literatuur van verklaringen voor dit fenomeen in individuele factoren, is een enkele keer de bindingstheorie hierop reeds toegepast als (mede)verklaring voor het slachtofferschap van loverboys. In haar scriptie gebruikt Pieren (2009) bijvoorbeeld de bindingstheorie van Hirschi (1969) als medeverklaring voor slachtofferschap van loverboys, naast een vergelijking van de risicofactoren van deze meisjes met risicofactoren voor slachtoffers van huiselijk geweld. 10

12 1.6 Doelstelling en motivatie onderzoek De reden dat ik dit onderzoek heb willen doen is voortgekomen uit een eerder dat ik gevolgd heb, binnen de master Sociologie. Voor dit vak heb ik kwalitatief onderzoek gedaan naar de wereld achter de prostitutie. Hiervoor heb ik met een aantal studiegenoten een casestudy gemaakt waarin het leven van een meisje dat op de Wallen werkte, wordt beschreven. Door dit onderzoek raakte ik bekend met het fenomeen loverboys, omdat dit meisje op haar dertiende hiermee in aanraking was gekomen. Om deze reden was zij nu weer terug de prostitutie in gegaan omdat zij niet veel anders gewend was en het voor haar een makkelijke manier van geld verdienen was. Om meerdere redenen had zij geen andere optie dan met dit werk door te gaan, hetgeen ik erg betreurenswaardig vond. Hierdoor besefte ik mij wat voor grote (negatieve) invloed het slachtofferschap van een loverboy op iemand in diens verdere leven nog kan hebben. Om deze reden wilde ik uitzoeken hoe het toch mogelijk is dat iemand ten eerste in aanraking komt en ten tweede verstrengeld raakt in de relatie met een loverboy. Langzamerhand kwam ik erachter dat er heel wat meisjes jaarlijks slachtoffer van een loverboy worden en ik wilde hiervoor een verklaring vinden. Ik bedacht de invalshoek voor een mogelijke verklaring vooral door mezelf voor te stellen hoe het zou zijn als ik hierin mee in aanraking zou komen. Als ik me dat zou inbeelden zou ik het me niet mogelijk kunnen achten dat mijn netwerk dit toe zou staan of dat het alleen al zou kunnen dat ik hier überhaupt mee in aanraking zou komen. Ik wilde graag uitzoeken welke meisjes dit wel gebeurd en hoe dat dan komt. Met mijn verklaringen hiervoor hoop ik meer hulp te kunnen bieden aan mogelijke toekomstige slachtoffers. 1.7 Leeswijzer Mijn scriptie is als volgt opgedeeld. Ten eerste zal een theoretische inbedding het fenomeen concreter en beter in zijn geheel in kaart brengen. Hierdoor zal ook blijken wat er mijns inziens nog in de huidige theorie tekort schiet op het gebied van verklaringen voor het fenomeen, gezien de manier waarop loverboys te werk gaan en de mate van afhankelijkheid die tussen de relatie van de dader en slachtoffer ontstaat. Hieruit zal een onderzoeksvraag voortvloeien die beantwoord zal worden door middel van twee deelvragen. In hoofdstuk vier zal ik uitgebreid uiteenzetten hoe ik de data voor mijn analyse heb vergaard en waarom ik hiervoor gekozen heb om mijn hoofdvraag zo goed mogelijk te beantwoorden. Vervolgens zal ik de resultaten van mijn bevindingen laten zien waarin ik de twee deelvragen zal beantwoorden. Ten slotte zal ik in de conclusie mijn hoofdvraag beantwoorden. Verder zal ik nog enkele zaken ter discussie stellen en wat aanbevelingen doen. In de bijlage is mijn vragenlijst te vinden, welke ik heb gebruikt tijdens mijn semigestructureerde interviews. 11

13 2. Theorie 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal aan de hand van theorie duidelijk worden gemaakt welke aspecten al wel duidelijk zijn van het fenomeen loverboys en welke een theoretische lacune vormen waardoor mogelijk verder onderzoek kan worden gedaan in de vorm van deze scriptie. 2.2 Definitie loverboys In de literatuur bestaan verschillende definities van de term loverboy. Een juridische omschrijving van dit fenomeen ontbreekt echter nog. Om deze reden blijft het helaas moeilijk loverboys te berechten. Enkel op feitelijke omstandigheden kunnen zij veroordeeld worden. De Amsterdamse politie heeft een beschrijving van het verschijnsel opgesteld om de sterke afhankelijkheidsrelatie en de werkwijze van de jongens duidelijk te maken. Bovenkerk et al. (2006: 78) bekritiseert echter te specifieke omschrijvingen omdat deze sommige gevallen kunnen uitsluiten die wel onder het fenomeen vallen. Het opzettelijke aspect waarmee eerst een liefdesrelatie zou zijn begonnen, is hier een voorbeeld van. Ook zou de toevoeging van nadrukkelijk minderjarige meisjes, veel probleemgevallen kunnen uitsluiten die wel onder het fenomeen slachtoffer van loverboys vallen (Bovenkerk et al., 2006: 79). Om deze reden gebruikt Bovenkerk et al. (2006: 78) de volgende omschrijving van de definitie om de kern van het probleem aan te duiden. Loverboys vormen een bijzondere variant van soutenage: ze gebruiken hun liefdesrelatie met een vrouw om haar in de prostitutie te brengen en te exploiteren. (Bovenkerk et al., 2006: 78). Bovenkerk et al., (2006: 79) gebruikt nadrukkelijk de specifieke niet te korte beschrijving waarin de vorm van het laten prostitueren voorkomt, om te voorkomen dat het verschijnsel onterecht te vaak wordt opgemerkt. Echter, het feit dat Bovenkerk et al. (2006: 79) het aspect van prostitueren in combinatie met exploitatie noemt, is mijns inziens weer te specifiek. Het is echter niet noodzakelijk dat deze twee samengaan. Om deze reden prefereer ik de omschrijving van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (2012), die prostitutie zien als een vorm van de uitbuiting die plaatsvindt. Onder deze vorm van uitbuiting bij loverboys kunnen dus ook andere manieren vallen. De volgende omschrijving vat daarom mijns inziens het fenomeen correct samen. Loverboys zijn mensenhandelaren die vrouwen en/of mannen doelbewust emotioneel afhankelijk maken door (de belofte van) het aangaan van een liefdesrelatie en hen vervolgens - via dwang, (dreiging met) geweld of een andere feitelijkheid, afpersing, fraude, misleiding, misbruik van uit feitelijke omstandigheden voortvloeiend overwicht, misbruik van een kwetsbare positie van deze vrouwen of mannen - uit te buiten, veelal in de prostitutie. (Handreiking Aanpak Loverboyproblematiek, CCV, 2012: 15). 12

14 Uit bovenstaande omschrijving blijkt dat onder de uitbuiting ook andere strafrechtelijke misdrijven kunnen vallen. Aangezien de loverboy tegenwoordig op veel meer vlakken actief is qua uitbuiting, is de definitie van Bovenkerk et al., (2006) mijns inziens gedateerd. De omschrijving van het CCV wordt tevens gebruikt door het onderzoek van Verwijs et al. (2011) en ook door justitie en politie (Steur, 2012). Verwijs et al. (2011: 19) merkt terecht op dat het begrip loverboy op verschillende wijze kan worden ingevuld en dat het onder de noemer mensenhandel valt. Tevens kan er ook sprake zijn van misbruik in de prostitutie, maar dat hoeft niet perse zo te zijn. In het onderstaande figuur maakt Verwijs et al. (2011) duidelijk hoe het begrip loverboy allesomvattend kan worden begrepen. Figuur 1.1 Loverboymethode in verhouding tot mensenhandel en (jeugd)prostitutie Verwijs et al. (2011: 20). Zoals in bovenstaand figuur te zien is, vallen alle vormen van uitbuiting van loverboys onder mensenhandel. Uitbuiting in de prostitutie binnen de loverboymethode valt ook altijd onder mensenhandel. Binnen de loverboymethode kunnen ook andere vormen van uitbuiting bestaan die onder mensenhandel vallen, maar geen prostitutie zijn. Voorbeelden hiervan zijn alle feitelijke misdrijven die in de definitie van loverboys door het CCV (2012) worden omschreven. Het feit dat de loverboy als mensenhandelaar wordt aangeduid, maakt dat het fenomeen eigenlijk al eeuwenoud is. Het typerende en nieuwe aan dit verschijnsel is echter volgens Verwijs et al. (2011: 20) omdat zij hun liefdesrelatie gebruiken. Dit laatste valt echter te betwisten omdat ten eerste deze werkwijze zelfs al gebruikt werd door de eeuwenoude criminele bende Zwi Migdal (Guy, 1991; Glickman, 2012). Bovendien blijkt uit interviews met respondenten dat de mannen niet altijd een liefdesrelatie met het slachtoffer aangaan. 13

15 2.3 Hoe gaan zij te werk en waar? Of het fenomeen loverboy nu al langer bestaat of niet, feit is dat de werkwijze hoe tegenwoordig bekend is, uitgebreid is bestudeerd. Echter, ook bij dit aspect van het fenomeen bestaat geen eenduidige beschrijving, hetgeen het lastig maakt gevallen onder de werkwijze te scharen. In de literatuur zijn verscheidene stadia beschreven waarin de jongen te werk gaat. In 2000 beschrijven Bullens en van Hoorn in het tijdschrift Juridische Verkenningen de werkwijze in de drie opeenvolgende stadia grooming-inlijving-exploitatie. Het eerste stadium houdt de ontmoeting in, waarin de jongen het eerste contact legt en de aandacht trekt van het meisje. Het trekken van aandacht kan geschieden door middel van het geven van cadeaus, indruk maken met bijvoorbeeld een mooie auto en/of haar de aandacht geven die ze anders (thuis) mist. Daarna probeert hij haar zoveel mogelijk los te weken van familie en vrienden. waardoor zij volledig afhankelijk van hem wordt. Dit kan bijvoorbeeld door middel van (emotionele) chantage maar ook door gebruik van geweld (Verwijs et al., 2011). Het meisje zal geen aangifte tegen hem doen, omdat hij zorgt dat politie wordt afgeschilderd als gemeenschappelijke vijand. Ten slotte vindt de exploitatie plaats, waarin het meisje als prostituee werkt en op regelmatige basis door de jongen wordt misbruikt. Dit traditionele beeld van de werkwijze van de jongens wordt door Nationaal Rapporteur Mensenhandel (2009) als gedateerd beschouwd. De manier waarop de meisjes worden uitgebuit wordt immers niet beperkt tot prostitutie. Bovendien ligt tegenwoordig de nadruk meer op het geweld waartoe jongens eerder overgaan (Verwijs et al., 2011). Dat maakt dat de periode van grooming, waarin subtiele verleiding wordt gebruikt voor het inpalmen, minder lang standhoudt. Bovendien beperkt de exploitatiefase zich volgens Verwijs et al. (2011) allang niet meer tot prostitutie. Op veel verschillende gebieden, waaraan de jongen geld kan verdienen, kan het meisje worden uitgebuit. Voorbeelden hiervan zijn smokkelingen in het drugscircuit, het plegen van diefstallen of het aangaan van (nep)leningen (Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009). In het rapport Handreiking Aanpak Loverboyproblematiek (2012: 16), wordt echter gesproken over vier fasen; ronselen, inpalmen, losweken van sociaal netwerk/isoleren en uitbuiten. Hier wordt het ronselen slechts gezien als een vorm van ontmoeting. Opvallend is dat in dit rapport gezegd wordt dat vaak fases worden overgeslagen, bijvoorbeeld de fase van inpalmen waardoor eerder op geweldsmisbruik kan worden overgegaan, hetgeen een trend aan het worden is volgens de Handreiking Aanpak Loverboyproblematiek (2012: 16). Niet alleen het traditionele beeld van de werkwijze van loverboys is tegenwoordig aan verandering onderhevig. Ook de plekken waar de meisjes worden geronseld is tegenwoordig grotendeels verschoven. Naast de bestaande plekken als cafés, bars en discotheken, gebeurt volgens Zanetti en Kanters (2009) een groot gedeelte van de ronselpraktijken via internet. Meestal is er sprake van zogenaamde actieve ronseling, waarbij de jongen zelf actief op zoek gaat. Hij blijkt een soort zesde zintuig te hebben voor het vinden van het type meisje waarnaar hij op zoek is. Bij uitstek is dit volgens Verwijs et al. (2011: 24) een meisje met een (licht) verstandelijke beperking. Er kan echter ook sprake zijn van passief ronselen, waarbij het meisje zelf reageert op een bijvoorbeeld aantrekkelijk profiel van de jongen op netwerksites (Zanetti & Kanters, 2009). De plekken waar de meisjes worden geronseld zijn veelal uitgaansgelegenheden zoals cafés, bars en discotheken, maar ook op scholen en in winkelcentra (Bovenkerk et al., 2006: 163). Bovendien worden steeds meer slachtoffers geworven via internet en dit aantal zal volgens Zanetti en Kanters (2009) zal dit aantal in de toekomst alleen maar toenemen. 14

16 2.4 Wie zijn het? Lune (1997) schetste een profiel van deze jongens. Vlak na het opkomen van het verschijnsel, waren het vooral meerderjarige, allochtone jongens (vaak van Marokkaanse afkomst) die dit soort delicten pleegden. Dit beeld is echter inmiddels gedateerd. Volgens Terpstra en van Dijke (2005) is 89% van de loverboys van allochtone afkomst maar is de etnische heterogeniteit toegenomen. Desalniettemin zouden de Marokkanen volgens Bovenkerk et al. (2006) wel de uitvinders van het fenomeen zijn. De etniciteit van deze jongens zou volgens Bovenkerk et al. ook vaak Antilliaans of Turks zijn. Ook Zanetti en Kanters (2009) claimen dat het daderschap niet cultuurgebonden is. Verder werden zij door Lune (1997) neergezet als meerderjarig en met een crimineel verleden in vermogensdelicten of geweldpleging. Bovendien bleken zij aantrekkelijk voor slachtoffers door hun goed geklede uiterlijk, gewetenloos en zelfstandig als pooier werkzaam. Deze laatste kenmerken komen wel overeen met later onderzoek van Zanetti en Kanters (2009) en Nationaal Rapporteur Mensenhandel (2009). Zij voegden hieraan toe dat de jongens meestal erg sociaal vaardig zijn en zeer manipulatief. Bovendien hebben zij geen schuldgevoelens en weinig respect voor vrouwen, naast dat zij een ernstige drang hebben naar het bezit van geld en macht. Uit meerdere literatuurstudies blijkt bovendien dat deze jongens niet in hun eentje te werk gaan, maar er een heel netwerk van medewerkende loverboys op nahouden (Humanitas, 2008; Terpstra & van Dijke, 2005: 386; Nationaal Rapporteur Mensenhandel, 2009: 379). Dit loverboycircuit heeft volgens Zanetti en Kanters (2009: 5) een heuse piramidevorm waarin de grote jongens bovenaan staan die de eerste paar stadia aan jongens onderin de piramide overlaten. Het georganiseerde circuit blijkt echter volgens Humanitas (2008) minder gestructureerd te zijn dan netwerken binnen de internationale mensenhandel. Wat ook duidelijk naar voren komt in de literatuur is het zogenoemde zesde zintuig dat de daders schijnen te hebben om het type meisje te vinden, waarnaar zij op zoek zijn (Bovenkerk et al., 2006; Terpstra, 2005: 43; Mirande, 2006: 10; Verwijs et al., 2011: 71). Dit type zal hieronder beschreven worden. 2.5 Wie zijn hun slachtoffers? Er is reeds veel bekend over de kenmerken en achtergronden (profielen) van de meiden, op het moment dat zij in aanraking komen met deze jongens. Volgens Bullens en van Horn (2000) zouden de meisjes uit gebroken gezinnen komen, waardoor zij een emotionele achterstand hebben. Hierdoor zouden zij gevoelig zijn voor aandacht van de jongens. Ook Huizing (2002) beaamt dit en voegt toe dat tevens fysiek en/of seksueel geweld een rol kan spelen bij het lage zelfbeeld dat meisjes hebben ontwikkeld, waardoor zij meer vatbaar zijn voor dit soort jongens. Ook Verwijs et al. (2011) legt de oorzaak onder andere bij een problematische opgroei- en gezinssituatie. Risicofactoren voor het slachtofferschap van loverboys hangen volgens Verwijs et al. (2011: 25) nauw samen met die van seksueel geweld 15

17 in het algemeen. De eerste risicofactor hiervan is het hebben van een problematische gezinsachtergrond. De tweede is het hebben van een (licht) verstandelijke beperking, waardoor deze meisjes minder weerbaar zouden zijn. Bovendien hebben volgens Verwijs et al. (2011: 25) meisjes die al eerder slachtoffer zijn geweest, een grote kans op herhaald slachtofferschap. Dit is namelijk ook zo bij slachtoffers van seksueel geweld in het algemeen. Aangezien risicofactoren hiervoor nauw samenhangen, is dit voor slachtoffers van loverboys ook een groot probleem. Zo zegt Verwijs et al. (2011: 80): Slachtofferschap vergroot de kans op toekomstig slachtofferschap. Wat hieraan ten grondslag ligt, is nog onvoldoende onbekend en behoeft volgens Verwijs et al. (2011) dan ook zeker aanbeveling. Het valt op dat binnen de literatuur vaak wordt gesproken over een licht verstandelijke beperking als verklaring voor het slachtofferschap. Volgens Verwijs et al. (2011) zijn het vaak meisjes met een licht verstandelijke beperking en daardoor makkelijke vogeltjes voor de kat (p. 60). Mirande (2006: 29) beschrijft de doelwitten van de jongens als meisjes die een laag opleidingsniveau hebben. Dit wordt bevestigd door Terpstra (2005). In haar onderzoek komt bij een interview van een loverboy naar voren dat de meisjes bij voorkeur een beetje dom moeten zijn. Nationaal Rapporteur Mensenhandel (2009) bestempelt deze meisjes zelfs als een extra kwetsbare groep omdat zij volgens Terpstra en van Dijke (2005) aantrekkelijk zouden zijn voor de loverboys. Bovenkerk et al. (2006: 158) relateert ook aan deze meisjes als labiel. Wellicht dat er naast het bovengenoemde kenmerk, een aanvullende verklaring kan worden gevonden in de beschrijvingen van de bindingen van de slachtoffers. 2.6 Hulp, preventie en curatie Hulp die wordt aangeboden aan slachtoffers gebeurt volgens Verwijs et al. (2011) onder andere door middel van voorlichting door verschillende instellingen op bijvoorbeeld scholen. Daarnaast wordt in instellingen hulp aangeboden door onder meer opvang en voorlichting. Uit het onderzoek van Verwijs et al. (2011) blijkt echter dat een minderheid van de instellingen zich bezighoudt met specifieke begeleiding van slachtoffers. Ook ontbreekt volgens medewerkers van instellingen zelfs kennis over het probleem (Verwijs et al., 2011: 53). Daarnaast richt volgens onderzoek van Verwijs et al. (2011: 4) een minderheid van de projecten zich op herhaald slachtofferschap, terwijl dit wel een groot probleem is en volgens zijn aanbeveling zeker aandacht behoeft, aldus Verwijs et al. (2011). Wellicht kan herhaald slachtofferschap beter voorkomen worden, wanneer er nieuwe oorzaken en risicofactoren aan het licht komen. Met het in kaart brengen elementen uit de binding van slachtoffers met de samenleving, die mogelijk een oorzaak zijn geweest voor het slachtofferschap, hoop ik een meerwaarde te kunnen bieden in de toekomstige preventie en nazorg. Volgens Bovenkerk et al. (2006: 240) richt het programma Love Limits van het Scharlaken Koord zich op herkenningspunten van potentiële daders, waar potentiële slachtoffers alert op kunnen zijn. Opvallend is dat de groep meisjes die hierbij als risicogroep wordt gezien, de groep is die licht verstandelijk beperkt is. Naar andere (omgevings)factoren wordt hierbij niet gekeken. 16

18 2.7 Hirschi s bindingstheorie People are profoundly sensitive to the expectations of others Wrong (1961: 188). Het bovenstaande citaat impliceert op een passende manier hoe belangrijk volgens Hirschi (1969) de bindingen van de individu met de samenleving zijn om niet de wet te overtreden. In zijn theorie zet Hirschi (1969) de elementen waaruit deze binding is opgebouwd uiteen, waarmee hij beschrijft in hoeverre een binding met de samenleving zwak of gebroken te noemen is, hetgeen het criminele gedrag kan verklaren. Gezien er volgens Hirschi (1969: 5) een bepaalde verwachting bestaat van iemands medemens om zich conform de regels te gedragen, zal er een grote prijs bepaald moeten worden wanneer men toch besluit de regels te overtreden. Hoe minder en hoe zwakker de verbindingen met de medemens dus zijn, des te makkelijker zal iemand in staat zijn over te gaan tot het overtreden van de wet, aangezien de prijs die daarvoor betaald moet worden niet zo hoog is. Volgens Hirschi (1969: 16) is de band tussen het individu en de samenleving cruciaal als het gaat om het wel of niet plegen van een delict. Dit plegen van een delict valt onder het overschrijden van een geldende norm en/of waarde die binnen het sociale netwerk als standaard geldt. Door het sociale contact wordt deze grens gesteld. Deze grens ziet Hirschi (1969: 16) als de binding van de individu tot de samenleving. Deze kan relatief zwak of sterk zijn. De invulling van de binding van elk individu wordt bepaald door de elementen van de binding die in de theorie zijn opgenomen. Deze elementen zijn gehechtheid, inzet, betrokkenheid en geloof. Hoe zwakker deze verbindingen binnen iemands netwerk zijn, hoe groter de kans is dat de gestandaardiseerde normen overtreden worden. De manier waarop ieder element volgens Hirschi (1969) wordt ingevuld, zal ik hieronder nader toelichten. Het eerste element gehechtheid heeft betrekking op het emotionele vlak van de persoon. Dit geeft de emotionele relatie met de familie en vrienden aan. Het element gehechtheid heeft betrekking op het psychologische vlak van de persoon. Hirschi (1969: 83) geeft aan dat het beeld is ontstaan van delinquenten dat zij vaak niet alleen fysiek, maar zeker ook emotioneel los staan van hun ouders. Als de band tussen kind en ouder niet sterk is, hoeft het kind ook niet na te denken of zich zorgen te maken over een eventuele negatieve reactie als het kind iets verkeerd doet. Deze band met de ouders wordt ook mede bepaald door de communicatie onderling. Als het kind niet communiceert met de ouders, hoeft hij zich ook geen zorgen te maken om iets te moeten vertellen. Hirschi vat het belang van gehechtheid bij de mate van succes in iemands leven duidelijk samen door te stellen: Succes in the wider world may thus serve to raise the level of intimate, personal communication within the family; failure may serve to retard it. Hirschi (1969: 109). 17

19 De mate van gehechtheid wordt niet alleen bepaald door de band met de familie. Eveneens is de mate van vriendschap van belang. In Hirschi s theorie (1969) ter verklaring van criminaliteit kan de hoge mate van (bepaalde) vriendschappen juist een averechts effect hebben op de kwaliteit van de binding. Dit omdat vaak (jeugd)criminaliteit met leeftijdsgenoten en/of vrienden gepleegd wordt. Het tweede element inzet geeft aan in welke mate iemand betrokken is in de maatschappij en wat voor soort (sociale/maatschappelijke) positie diegene bekleedt. Ook de beoogde positie die men eventueel wil bereiken hangt hiermee samen. De mate waarin iemand de prijs betaalt voor de overtreding die diegene begaat, is hierbij bepalend. Men zou het ook kunnen omschrijven als het verlies van de tot dan behaalde inzet in de maatschappij. Hirschi (1969: 20) geeft hierbij als voorbeeld de mate van educatie, werk en/of reputatie. Volgens Hirschi (1969: 20) speelt de rationele afweging hierbij een rol. Mocht men namelijk overgaan tot deviant gedrag, dan zal degene moeten overwegen om eventueel alles wat diegene tot dan toe heeft opgebouwd en waar hij zich voor heeft ingezet, te kunnen verliezen. Betrokkenheid is het derde element van de bindingstheorie. Dit element houdt in, in welke mate iemand met andere activiteiten bezig is die hem of haar zodoende van de straat kunnen houden. Dit gedragsmatige element zorgt ervoor dat iemand geen tijd over heeft om geldende normen te overtreden (zoals het aangaan van een relatie met een loverboy), Hirschi (1969: 23) licht dit toe door de mate waarin iemand vrije tijd heeft. Wanneer iemand volgens Hirschi (1969: 22) zijn vrije tijd met (nuttige en/of in zijn of haar interesse gebied liggende) hobby s invult, zal diegene minder snel tot crimineel gedrag overgaan. Het laatste element van Hirschi s bindingstheorie is geloof. Deze relateert aan regels die in de maatschappij gelden. De mate waarin iemand zich moreel verplicht voelt zich te houden aan deze regels, geeft aan in hoeverre dit bindingselement op iemand van toepassing is. Hirschi (1969: 23) geeft aan dat het bestaan van wederzijdse normen en waarden invloed hebben op de normen en waarden die de persoon binnen de groep heeft. Hirschi (1969: 27) beschrijft naast de invulling van de elementen, een relatie tussen de verschillende elementen. Van de zes mogelijke combinaties, worden er drie benadrukt die volgens hem belangrijk zijn. Het element gehechtheid komt bij twee van deze drie combinaties voor en schijnt dus een zeer belangrijk element te zijn. Deze twee zal ik hieronder uitlichten. Hirschi (1969: 27) schetst bijvoorbeeld dat gehechtheid van vrienden en familie een obstakel kan vormen in het tijd en energie steken in bezigheden die onder het element inzet vallen. Daarnaast laat hij zijn dat er een duidelijke connectie bestaat tussen gehechtheid en geloof. Hierbij geeft hij aan, dat hoe meer iemand gehecht is aan een bepaalde groep, hoe meer hij de normen en waarden hiervan accepteert en naleeft. 18

20 Ook Sampson en Laub (1997) geven in hun citaat het belang van sociale banden aan als het gaat om normoverschrijding: Alternatively, offending emerges and continues when egocentrism persists, when the social bond is tenuous, when constraints are insufficient and deviant models are abundant. Sampson en Laub (1997: 229). Waar Hirschis bindingstheorie eerder verklaringen heeft geboden voor crimineel gedrag, kan deze mogelijk in dit onderzoek een verklaring geven voor het wel of niet slachtoffer worden van loverboys. 2.8 Vooronderstelling op basis van theorie Op basis van bovenstaande theorieën over alle verschillende aspecten van het probleem slachtofferschap en de verklaring(en) ervan, kom ik tot de conclusie dat er op dit gebied een theoretische lacune bestaat. Het huidige eenzijdige beeld van slachtoffers van loverboys, kenmerkt zich door individuele factoren zoals psychische problemen of eerdere (familiaire) trauma s die een verklaring bieden voor het in contact komen met de loverboy. Doordat eerdere verklaringen berusten in individuele factoren, maar de werkwijze van de loverboy en zijn relationele aspecten met het slachtoffer vooral grond vinden in afhankelijkheidselementen, zou er mogelijk een verklaring van het slachtofferschap kunnen zijn binnen het netwerk van het meisje. Mogelijk bestaat er wellicht in aanvulling op reeds bestaande verklaringen die berusten in individuele factoren een verklaring waarin de verschillende elementen in Hirschis bindingstheorie (1969), de mate van verbondenheid van het slachtoffer met haar omgeving en de maatschappij geschetst wordt. Waar meerdere bronnen het belang van binding met de (personen in de) omgeving toeschrijven aan het wel of niet plegen van crimineel gedrag, verwacht ik dat het missen van bepaalde (sterke) elementen binnen die binding ook plaats kan bieden voor een relatie met een loverboy. Ik verwacht dat slachtoffers van loverboys weinig sterke en/of hechte bindingen zullen hebben omdat bepaalde elementen waaruit deze bindingen bestaan, een beperkte invulling zullen hebben. Ik verwacht met name dat de slachtoffers ten eerste een niet al te hechte thuissituatie hebben en/of weinig hechte vrienden. Daarnaast veronderstel ik dat zij niet heel veel bezigheden hebben, waardoor zij veel tijd over zullen hebben voor een relatie met een loverboy. 19