Muziek... meer (dan) plezier!
|
|
- Esmée Ruth Moens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 MUZISCHE VORMING Muziek... meer (dan) plezier! Hans van Eerden Muziek en beweging horen bij het kind. Ze vormen dé manier waarop het leert en communiceert. Muzische vorming is daarom een fantastisch expressiemiddel, waarin vele soorten communicatie aan bod komen: via klank, vorm en expressie. Binnen het vakgebied muzische vorming zijn muziek en beweging twee kerndelen (muzische vorming omvat muziek, dans en drama). Het is een vakgebied dat zich goed leent voor differentiatie, omdat voor elk kind een opdracht op eigen ontwikkelingsniveau kan worden aangeboden. Kinderen leren de eigen verschillende communicatiemogelijkheden te gebruiken en die van anderen te verstaan. Het kind kan zich binnen de muzische vorming ontwikkelen op verschillende gebieden. Sociaal: door samen te werken. Emotioneel: door gevoelens uit te spelen in rollenspel. Motorisch: door te dansen of op een muziekinstrument te spelen. Spraak en ademhaling: door zingen. Cognitief: door het ontwikkelen van een voorstelling van klank, muzikaal geheugen. Zintuiglijk: door het gehoor aan te scherpen en door het fysieke gevoel te ontwikkelen. Creatief: door de uitdaging om met oplossingen te komen. Deze gebieden omvatten verschillende competenties waarin een kind 'kennis', 'vaardigheid' en 'wil tot' ontwikkelt. Het zijn competenties om goed te functioneren in de eigen leefwereld en later in de maatschappij. Het is van belang dat de leidster in de peuterspeelzaal en de leerkracht in de basisschool deze competenties onderkennen en weten te sturen in een doorgaande ontwikkelingsleerlijn. De vanzelfsprekendheid van een kind om vanuit muziek en beweging op ontdekking te gaan, is het ideale uitgangspunt om het in de verdere ontwikkeling te stimuleren. Geef het kind de ruimte om te experimenteren net zo lang tot het resultaten bereikt die overeenkomen met zijn of haar klank- of beeldvoorstelling. Belangrijk hierbij is een goed pedagogisch klimaat, waarin geborgenheid, plezier en ontspanning een basis leggen voor ontwikkeling. In de volgende praktijkschetsen staat de drieslag ontluikend, beginnend en gevorderd centraal. Ontluikend (2-4 jaar) Juf Lindy heeft haar twaalf driejarige peuters aan de grote ronde tafel gezet en vraagt: Wie is er wel eens naar de dokter geweest?' Mirthe roept dat ze wel eens een prik gehad heeft van de dokter. Vandaag ga ik jullie een verhaal vertellen over een dokter. Kijk, dit is de dokter.' Lindy laat een poppenkastpop zien. En dit is een meisje dat naar de dokter moet want ze heeft een zere buik.' Ze laat een andere poppenkastpop zien. Met de poppen beeldt zij het verhaal uit. Als ze klaar is, zingt ze het liedje' Mag ik even voelen?' (Uit: Eigen-wijs, Haverkort, 2002) Oe gebaren uit het liedje doet Lindy voor, de kinderen doen mee. Het lied wordt wel acht keer gezongen en steeds meer kinderen beginnen mee te Je Z;"9t I,edje~ "a. Da" Z;"9 je je pop i" 51aap e" da" ku" je alle woorde" d,e je zelf wilt gebru,ke" Voor de pop z;"ge", dat ;~ veel mooier (Ha""ah, 5 jaar) zingen. Naderhand praat ze met de peuters over de tekst. Zij laat een plaat zien van een dokterskamer en vraagt of er op de plaat ook dingen te zien zijn die geluid maken. Oe verschillende voorwerpen worden benoemd en de kinderen mogen het geluid op een instrument nabootsen. Daarna maakt Lindy er een toneelspel van. Rubin wordt de dokter en Mirthe het meisje dat naar de dokter gaat, beide kinderen hebben zich verkleed. Het spel begint: Mirthe loopt over straat naar de dokter en hoort onderweg allerlei geluiden van het verkeer. Een toeterende auto (de kinderen hebben van Lindy allemaal een instrument gekregen en maken het geluid), een grote vrachtwagen die komt aanrijden (de kinderen maken ook dat geluid), de klok van de kerk slaat. Welk instrument kan het geluid maken dat het meest lijkt op een kerkklok?' vraagt Lindy. Als het toneelspel is afgelopen, wordt het lied nog eens gezongen. Ik wil jullie nog wat vragen,' zegt juf Lindy. Moeten dieren ook wel eens naar de dokter?' Al snel komt het verhaal van de zieke hond en de zieke poes naar boven. Weet je wat we doen? We gaan het liedje zingen als een hond.' Het lied Mag ik even voelen' wordt op woef' gezongen. Wat gebeurt hier allemaal? Uiteraard wordt er veel gezongen! Zingen is heel belangrijk voor kinderen, want door te zingen wordt het stemapparaat getraind. Veel peuters kunnen de 'moeilijke'letters nog niet goed uitspreken. Door veel en goed te zingen wordt de articulatie getraind. Ook de plaatsing van klinkers en het gebruik maken van resonansruimte (het lichaam als klankkast) wordt door 326 juni 2004 ",."",... ~
2 zingen geleerd. Ook de stembanden worden getraind door zingen. Daarnaast wordt het taalgevoel als frasering door het kinderlied ontwikkeld. Bij het napraten over de tekst aan de hand van de vertelplaat is er ruimte voor het experimenteren met instrumenten. De eigen ervaringen van de peuters worden hier gebruikt. De kinderen proberen elk met een instrument het geluid van een voorwerp te maken. Het toneelspel is meer een soort hoorspel, waarin gebeurtenissen worden verklankt. Hierbij leren de peuters niet alleen allerlei geluiden kennen; ook klankeigenschappen als klankkleur (een vrachtwagen klinkt anders dan een fiets) en klanksterkte (het aankomen rijden van een auto) komen aan bod. Tot slot breidt Lindy het spel uit door de kinderen dierengeluiden te laten imiteren: dit is goed voor de articulatie en activeert de resonansruimte. In de bovenstaande situatie is het vak muzische vorming op verschillende manieren naar voren gekomen. A Het vak als doel: in spel (drama), in beweging (dans), in musiceren (zingen en spelen). Het muzikaal voorstellingsvermogen wordt ontwikkeld door het liedje te onthouden en door het 'vertalen' van klanken naar een instrument. B Het vak als middel: uitbreiding van woordenschat (taal), grove motoriek (bewegen), fijne motoriek (het stemapparaat wordt door het zingen en imiteren van de diergeluiden getraind), zintuigen (luisteren naar elkaar, aan elkaar voelen). Beginnend (4-6 jaar) Groep 1-2 van meester Wietse heeft een lied over de koe geleerd en een bezoek gebracht aan de boerderij. Daar hebben de kinderen koeien kunnen zien en mogen aanraken. Vandaag komen de verhalen over het boerderijbezoek terug. Wietse laat een afbeelding zien van een koe. Hij vraagt aan Evelien of zij het geluid van de koe kan nadoen., Boehhh,' doet Evelien. 'Heel goed,' zegt meester Wietse en hij legt vier instrumenten op tafel: een triangel, een handtrom, een woodblock en een schellenraam. ' Wie kan dat koeiengeluid op één van deze instrumenten spelen?' Bram loopt naar de handtrom en speelt daar zijn interpretatie van het geluid van een koe op. ' Mooi gespeeld. Kun jij dat koeiengeluid ook op het bord tekenen?' Meester Wietse hangt de afbeelding van de koe op het bord. Bram maakt onder de afbeelding een dikke vlek met een sliert eraan. Ook andere kinderen krijgen de beurt om hun versie van het koegeluid te tekenen. Wietse haalt de afbeelding van een kanarie tevoorschijn, bespreekt het geluid van dit beestje, laat kinderen het geluid imiteren en vraagt welk instrument daar het beste bij past. Evelien kiest de triangel om het geluid van de kanarie te spelen. Onder de afbeelding mag zij het geluid tekenen. Vervolgens laat Wietse een werkblad zien. Hij legt uit dat nu de beestengeluiden worden getekend. Als die geluiden zijn getekend wordt het muziekstuk met instrumenten gespeeld in de muziekhoek. Aan het einde van de ochtend mogen de kinderen hun muziekstuk laten zien en natuurlijk laten horen. De muziekstukken worden besproken waarbij Wietse klankeigenschappen als hard-zacht, lichtzwaar naar voren laat komen. Daarna wordt het lied van de koe gezongen en wordt een dans erbij aangeleerd. Wat heeft Wietse nu gedaan? De didactiek van het aanbieden van instrumenten is een vast patroon, ook wel bekend als de drie b's: het instrument laten zien (bekijken) terwijl de naam wordt genoemd (benoemen) en het instrument bespelen (bespelen). Wietse legt dan vier muziekinstrumenten op tafel. Het muzikaal geheugen van de kinderen wordt nu geoefend, doordat de kinderen in gedachten het koeiengeluid naar één van de instrumenten moeten transformeren. Het weergeven van een geluid door Bram in een tekening doet een beroep op zijn creativiteit. Een akoestisch gegeven moet worden getransformeerd naar een visueel gegeven. Kleuters zullen de klankeigenschappen (hard-zacht, langkort, hoog-laag, dof-scherp) voor zichzelf in beeld brengen. Creatieve ontwikkeling en ontluikende geletterdheid worden hierdoor gestimuleerd. Net als bij de peuters komt ook bij de kleuters hier het vakgebied als doel en middel naar voren. Wietse heeft een belangrijke plaats ingeruimd voor het domein Muziek vastleggen. Zijn bedoeling is dat de kinderen muziek leren noteren. Bij het vastleggen worden ook de lees- en schrijfrichting geoefend en de woordenschat wordt uitgebreid. Gevorderd (6-8 jaar) De komst van een circus in de stad is voor juf Marijn een mooi onderwerp voor muzische vorming in haar groep 3-4. In het kringgesprek wordt het onderwerp circus door Kemal in gebracht en door erover te praten, komt de groep er al gauw achter dat een circus altijd met een grote optocht begint en eindigt. Marijn heeft een cd met circusmuziek (de finale van' Le carnaval des animaux' van Saint Saëns) meegebracht. In het speellokaal gaat de groep een optocht maken. Eerst de ene helft van de groep, terwijl de andere helft kijkt wat voor artiesten in de optocht meelopen (en natuurlijk wordt er in de maat gelopen). Als de muziek is afgelopen vraagt Juf Marijn aan het publiek of ze opvallende dingen hebben gezien (kijkersvraag). Daarna worden de rollen omgedraaid. Dan selecteert Marijn drie groepen artiesten/dieren. Marijn vraagt de kinderen goed te luisteren naar de muziek en vervolgens gezamenlijk te bepalen in D""''''''~ juni
3 welke volgorde de verschillende groepen zich het best kunnen presenteren., Misschien hoor je in de muziek wel dat sommige melodieën terugkomen, worden herhaald,' geeft ze als' luisterwijzer' mee. Terwijl de muziek klinkt zegt Marijn wat er gebeurt. ~ j j ) Paar- den, 0 - ~~ paarden ) j Ii fant, ) ) ) ) J 11 cir~ cus ~ wa- gen, clown. circuswagen -- clown Terug in de klas leert Marijn de kinderen een circus lied aan. Vervolgens hangt ze op het bord vier kaarten met woorden erop. Samen met de groep spreekt ze ritmisch (2/4-maat) de woorden' paarden-olifant-circuswagen-clown' uit. --~ olifant Dit wordt herhaald zodat alle kinderen het goed in de maat meedoen. Eén van de kinderen mag de volgorde van de kaarten veranderen. Oe hele groep spreekt het nieuwe ritmestuk uit. Als iedereen het onder de knie heeft, vraagt Marijn niet alleen de woorden uit te spreken maar ook mee te klappen. Wanneer iedereen dat beheerst, wordt de uitspraak weggelaten zodat alleen het ritme overblijft. Marijn maakt het nog moeilijker door de woorden op de kaarten weg te halen, zodat alleen de grafische notatie overblijft. Ook dit ritmestuk wordt uitgevoerd. Dan krijgen de ritmekaarten een andere volgorde. Oe kinderen worden uitgedaagd om het ritmestuk uit te voeren. Eén kind krijgt de beurt, de anderen luisteren en gaan na of het beluisterde ritmestuk overeenkomt met het genoteerde ritmestuk. Om het nog meer een' echt muziekstuk' te laten worden, deelt Marijn instrumenten uit. Eén van de kinderen hangt de kaarten in een bepaalde volgorde. Oe hele groep speelt het ritmestuk. juf Marijn vraagt of het muziekstuk niet lan ger gemaakt kan worden zonder nieuwe kaarten. Oe kinderen komen op het idee dat het muziekstuk herhaald kan worden, steeds door andere instrumenten (variatie). Bijvoorbeeld: de eerste keer wordt het door metalen instrumenten gespeeld, dan door houten, enzovoort. Zo wordt een heel muziekstuk gecomponeerd. Daarna gaan de kinderen in groepjes zelf aan de slag om een muziekstuk te maken en in te studeren. Later worden de muziekstukjes uitgevoerd, beluisterd en besproken. Muziek vastleggen Lindy Verhaal voorbereiden voor Activiteiten omzetten in spelen en uitbeelden klanken Wietse Dierpictogrammen bij De klank die bij een symelkaar zoeken bool hoort noteren Marijn Vier woorden van een gra- Hanteren van grafische fische notatie voorzien notatie en muziekstuk componeren (vorm) SC HE MA 1 Planning Activiteit Bedoeling voor het domein Muziek maken Lindy Verhaal voorbereiden dat Activiteiten omzetten in kan worden verklankt klanken Wietse Dierpictogrammen bij Een symboolnotatie uit elkaar zoeken voeren Marijn Vier woorden van een gra- Een grafische notatie uitfische notatie voorzien voeren Wat hebben de kinderen nu geleerd? In de optocht leren de kinderen zich te presenteren en goed naar elkaar te kijken. In de nabespreking leren ze te ver woorden wat ze hebben gezien. Ondertussen hebben ze het muziekstuk van Saint-Saëns passief al een aantal keren gehoord en brengt Marijn nu een gerichte luisteropdracht in ('Welke melodieën worden herhaald?'). Als de volgorde is bepaald, wordt de optocht geoefend, eerst zonder muziek en dan met. Bij het ontwikkelen van de klankvoorstelling is herhaling belangrijk. Hier wordt dat met ritmekaarten geoefend, geautomatiseerd; eerst nog ondersteund door steunteksten later zonder. Bij de ritmekaarten wordt in het muzikaal geheugen de klankvoorstelling getransformeerd naar een afbeelding. In de beschreven activiteiten rond het maken van een 'muziekstuk', komt een nieuw aspect naar voren : vorm. Vorm manifesteert zich niet alleen in het bewegen op muziek (dans), maar ook het ritmestuk krijgt een vorm. Er wordt herhaald, maar toch klinkt het steeds anders omdat de bezetting van instrumenten (klankkleur) varieert. Leerlijnen Door de drie praktijksituaties heen, van ontluikend via beginnend naar gevorderd, zijn vijf leerlijnen zichtbaar. 1 Muziek vastleggen (schema 1) De leerlijn van muziek maken en muziek vastleggen loopt van concreet naar abstract. In de voorbeelden wordt bij de SCHEMA juni 2004 "'."'".., ~
4 peuters muziek gemaakt vanuit een concrete situatie (het bezoek aan de dokter). In groep 1-2 kan al worden gewerkt met een symboolnotatie (op de afbeeldingen staan de koe en een kanariepiet; de klankeigenschappen zwaar- licht, klankkleur). In groep 3-4 wordt begonnen met grafische notatie (in het circuslied wordt gewerkt vanuit de klankeigenschap kortlang). 2 Muziek maken (schema 2) Er wordt op twee manieren muziek gemaakt: vocaal en instrumentaal. De leerlijn loopt van 'het lied ervaren dat door een ander wordt gezongen' naar zelfstandig een lied kunnen zingen. Tekstinhouden mogen aansluiten bij de leefwereld maar ook onzinteksten kun nen goed worden gebruikt. Het is het beste als de omvang van het lied (van de laagste tot de hoogste toon) niet groter is dan één octaaf (acht tonen). De taak van de peuterleidster en de leerkracht is om het lied op de juiste toonhoogte met expressie (en bewegingen) aan te leren. De leerlijn binnen het instrumentaal muziek maken, loopt van concreet, via symbool naar grafisch (abstract). Bij de peuters werkt juf Lindy met alledaagse geluiden. De kinderen spelen de geluiden op de instrumenten na. De kinderen bij meester Wietse spelen vanuit een symbool (koe of kanarie). De kinderen bij Marijn spelen vanuit een grafische notatie. 3 Bewegen op muziek (schema 3) Deze leerlijn loopt van dichtbij (ikzelf) naar veraf (de ander, de omgeving). Bij peuters is beweging nog sterk op zichzelf gericht en doen alle kinderen min of meer hetzelfde (imitatie). Bewegingen hebben betekenis: wat je zingt doe je. Er zijn heel veel vers'chillende liedjes' en ik vind niet alle woorden leuk. Het hoeft niet altijd vrolijk te zijn) ik vind droevi9 ook mooi en romantis'ch (Sarah) 8 jaar) Bewegen op muziek Lindy Lied en bewegingen instu- Het lied zingen en bewederen gen Wietse Lied instuderen en bewe- Het lied zingen en tegelijgingsspel uitdenken kertijd het bewegingsspel uitvoeren Marijn Muziek uitzoeken voor het Het volgen van de muziek bewegingsspel en op het juiste moment handelingen uitvoeren SCH EMA 3 Planning Activiteit Bedoelingvoor het domein Drama Lindy Zorgen voor verkleedkle- Naspelen van het verhaal ren en poppenkastpoppen Wietse Bedenken van een hoe- Vanuit het onderwerp kenactiviteit aansluitend boerderij tot spel komen bij de koe Marijn Bedenken van de juiste Bedenken, uitvoeren, kijkersvraag bekijken en bespreken van circusactiviteiten SCHEMA 4 Muziek beluisteren Lindy Plaat van een dokterska- Luisteren naar eigen mer opzoeken muziek Wietse Selecteren van de juiste Associatief luisteren instrumenten Marijn Muziekstuk selecteren Technisch analytisch luisteren (vormprincipes) Bij kleuters in groep 1-2 zijn er verschillende rollen en richtingen (bij het lied van de koe draait de kring de ene kant op, de wandelaar de andere kant, terwijl de koe geen vaste richting heeft) die tegelijkertijd gebeuren. Dat doet al een beroep op de concentratie. In groep 3-4 is er geen tekst meer die de bewegingen ondersteunt. Vanuit de muziek wordt er bewogen. Er wordt een groter beroep gedaan op de concentratie, omdat er veel verschillende rollen zijn en er een vaste volgorde (vorm) gevolgd moet worden. 4 Drama (schema 4) Deze leerlijn volgt hetzelfde patroon 'van dichtbij naar veraf'. Bij de peuters is dat de eigen ervaring met een doktersbezoek. In groep 1-2 gaan de kinderen vanuit het onderwerp 'koe' naar de wereld die bij een koe hoort, de boerderij. Er wordt van de kinderen inleving verwacht. In groep 3-4 bedenken de kinderen zelf elementen van het circus, verbeelden, bekijken en bespreken die. 5 Muziek beluisteren (schema 5) Deze leerlijn bestaat voor peuters vooral uit het luisteren naar contrasten van verschillende klankeigenschappen (hardzacht, snel-langzaam, klankkleur). In groep 1-2 worden de contrasten meer genuanceerd. Verschillende klankeigenschappen worden onderscheiden. In groep 3-4 wordt ook naar vorm in muziek geluisterd (herhaling, contrast en variatie). Besluit Muzische vorming biedt het jonge kind mogelijkheden om te experimenteren met muziek in de brede zin van het woord. Het kind zal gemotiveerd aan de slag gaan en al doende oorzaak en gevolg van activiteiten van allerlei aard (zowel muzisch als fysiek, emotioneel, taalkundig of rekenkundig) leren kennen. Voorwaarde is wel dat de leerlijnen in betekenisvolle activiteiten worden omgezet, zodat het kind geen onsamenhangende kennis krijgt aangeboden. SCHEMA 5 juni
5 Als 's avonds thuis aan het kind wordt gevraagd hoe het op school was, za l het kind zeggen : 'We hebben hele leuke dingen gedaan, maar ik weet niet of ik wat heb geleerd!' Dat het leu k was zullen juf Li ndy, meester Wietse en juf Marijn beamen en... gelukkig weten zij precies wat de kinderen hebben geleerd! Hans van Eerden is muziekpedagoog. Literatuur Doekes, L, T. van der Does (2004), Muziek en dans. Activiteiten voor peuters. SLO, Enschede. Haverkort, F., R. van der Lei, L. Noordan (2002), Eigen-wijs; liedbundel voor het basisonderwijs. SMV, Born. Heijdanus, L, T. van der Jagt (2004), Drama in de hoofdrol. Coutinho, Bussum. Lei, R., van der, F. Haverkort, L. Noordam (2004), Muziek Meester! deel 1 en 2. Handboek voor muziekonderwijs op de basisschool. ThiemeMeulenhoff, Utrecht. Speth, M. (1999), Dansspetters. 'n Reden om te bewegen. Hogeschool Maastricht, Maastricht. Het begrip musische vorming kwam in de vorige eeuw voor als een soms wat ludieke, agogische en mensgerichte wijze van werken rondom de prachtige klanken van in elkaar gefrommeld papier dat vervolgens met tedere gebaren uit elkaar werd gescheurd. Diepe concentratie, een bevrijding als het laatste stukje papier op de grond lag. Een les voorbereiden dat h09rde niet: instant-creativiteit die ontstond op het moment zelf Het vak muziek ging er bijna aan ten gronde. In het artikel van Hans van Eerden is gelukkig geen sprake van deze vorm van musisch, mensgericht werken. De auteur laat zien hoe hij kinderen leert en laat leren op de verschillende gebieden van het vak muziek. De leerlijnen op deze verschillende gebieden zijn herkenbaar: a. als ontwikkelingslijnen van kinderen, b. als onderwijslijnen van de leerkracht en c. als leerstoflijnen van het vak muziek. Als je de leerlijnen als ontwikkelingslijnen ziet (a), dan wordt duidelijk dat kleuters zich bezig houden met totale, complexe situaties. De leerkracht reikt eenvoudige liedjes, spelleges en musiceeractiviteiten aan. Kinderen denken (fantasie) dat ze zich bezighouden met de totale activiteit: ze zijn artiesten, dieren, enzovoort. De leerkracht weet wat het kind op die leeftijd muzikaal kan. Als je de leerlijnen meer als onderwijslijnen (b) bekijkt, dan komt veel meer de nadruk te liggen op het didactische handelen van die leerkracht: wat biedt hij aan om de kinderen vooruit te helpen in hun ontwikkeling? Tenslotte zijn de leerlijnen voor muziek ook op te vatten als ordeningskader voor de leerstof (c) : bijvoorbeeld de leerlijn van symboolnotatie (een tekening van een koe) loopt uit naar de grafische notatie van het geluid van die koe. Draai de volgorde niet om: kleuters begrijpen het niet en kinderen van groep 4 leren er niets meer van. Bij zingen, bij luisteren en bij bewegen weet een leerkracht maar al te goed dat 'kinderachtige werkvormen' en te moeilijke activiteiten het gevolg zijn van te weinig inzicht in leerlijnen. Hans van Eerden beschrijft de leerlijnen als ordeningskader voor de leerstof: van concreet naar abstract. Dit gaat op voor het vasdeggen van muziek maar ook voor het spelen van die muziek. Bij 'zingen' loopt die leerlijn van het ervaren van liederen die door anderen worden gezongen, naar zelfstandig zingen. Zelf denk ik dat er wel meer van dit soort lijnen zijn aan te geven: van korte, eenvoudige liedjes naar langere, moeilijker liederen, van liedjes met kleine sprongen in de melodie naar grotere intervallen. Ook ritmisch kunnen oudere kinderen meer aan. De leerlijn voor 'bewegen op muziek' gaat van imitatie en bewegen op de tekst naar bewegen op de muziek. Een hogere concentratie is mogelijk bij oudere kinderen. Deze bewegen ook vaste vormen. Deze opvattingen zijn waar en tegelijk ook niet waar: kleuters bewegen ook wel op muziek alleen en oudere kinderen bewegen naar aanleiding van de tekst op speelliederen. Ik denk dat de verschillen in de muziek bij kleuters groter zijn: zij reageren op bijvoorbeeld de tegenstelling muziek - geen muziek. De bewegingsopdrachten bij oudere kinderen zijn complexer. Kleuters hebben altijd de context nodig (we zijn olifanten in het bos); ouderen kinderen kunnen ook zonder die context. Uit het artikel wordt duidelijk dat het aanbieden van ofhet werken vanuit betekenisvolle contexten essentieel is voor het opdoen van leerervaringen van met name jonge kinderen. Contexten voorkomen onsamenhangende kennis. Ik zou het nog sterker willen formuleren: zeker bij peuters en kleuters weten we allernaal dat zij niet eens tot 'kennis' komen als de leerstof niet in een context staat. Vanuit die brede context ervaart het kind muziek, leert het om muziek te herkennen en te benoemen (en dat is dus ook een leerlijn...). Die brede context geeft ook impulsen aan nietmuzikale ervaringen en ontdekkingen. Beeldende vorming, dans, drama maar ook taalactiviteiten zijn voortdurend verbonden met deze leerervaringen. De tegenstelling 'muziek als middel' en 'muziek als doel' is in een dergelijk pedagogisch klimaat niet functioneel. De brede ontwikkeling van het kind staat centraal! Rinze van der Lei is muziekdocent aan de Hogeschool Windesheim te Zwolle. (Leestip: lees hoofdstuk 6 'Leerlijnen' uit Muziek Meester! deel 2.) 33 juni 2004 o,.,",,,m~
vastleggen: van grafisch naar traditioneel
1 Hoe werk je met grafische notatie in de onderbouw en hoe kom je tot traditionele notatie? Een uitleg met praktijkvoorbeelden van eenvoudig naar complex. Vastleggen: van grafisch naar traditioneel Hans
Nadere informatiePiramide 4: muzische vorming
Piramide 4: muzische vorming Muziek 1. Welkom Kriebels - De kinderen kunnen spontaan vakantieherinneringen ophalen. - De kinderen kunnen herkenbare passages vergelijken met situaties uit hun leefwereld.
Nadere informatieVerdeling vakinhoud leerlijn muziek groep 1-8
Verdeling vakinhoud leerlijn muziek groep 1-8 Definities Puls: in de maat (in een vierkwartsmaat 1,2,3,4 en in een driekwartsmaat 1,2,3) Afterbeat: Op de beat speel je op de tellen 1 en 3 van de maat,
Nadere informatieOptimale ontwikkeling prenatale fase tot en met zes jaar
Optimale ontwikkeling prenatale fase tot en met zes jaar Naast het muzikale ontwikkelingsgebied (waarneming van, ontwikkeling van het muzikaal geheugen, enzovoort) is tevens zichtbaar welke muzikale gedragsvorm
Nadere informatieMuziekmethode voor basisonderwijs Docentenhandleiding voor groep 3. Jennemieke Snijders. Uitgeverij Lambo telefoon: 026-3515613
Muziek en Meer Muziekmethode voor basisonderwijs Docentenhandleiding voor groep 3 Jennemieke Snijders Uitgeverij Lambo telefoon: 026-3515613 Parkstraat 30 internet: www.lambo.nl 6828 JJ Arnhem e-mail:
Nadere informatieDieren deel 1 luisteren en noteren X Muziek noteren X Luisteren O Individueel X Duo 1. Inleiding: Oriëntatie: 3. Delen oefenen:
Dieren deel 1 luisteren en noteren Groep 3-6 Eindproduct Kinderen maken grafische notaties van muziek die over dieren gaat. Onderdeel O Zingen O Muziek maken X Muziek noteren X Luisteren O Bewegen Leerdoelen
Nadere informatieCultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Muziek -
Cultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Muziek - De vaardigheidslijn muziek geeft een geordend overzicht van een doorlopende leerlijn voor groep 1 t/m 8. Muziek maakt onderdeel uit van
Nadere informatieles 18 Samba De leerlingen ervaren dat muziek iets kan vertellen over een land of cultuur. Ze kunnen ritmisch improviseren. doel
107 les 18 zingen luisteren spelen vastleggen bewegen doel benodigd materiaal ruimte voorbereiding kunst en cultuur Samba In deze les staat de samba uit Brazilië centraal. De leerlingen leren het lied
Nadere informatieOOSTENRIJK 1 GROEP 7. Muzikale elementen. Volksmuziek. Bron: Alma ten Bruin
OOSTENRIJK 1 GROEP 7 Muzikale elementen Volksmuziek Bron: Alma ten Bruin Benodigdheden: CD: Landen Digibord Liedblad Bijlage 1 2 en 3 Werkblad 1 Bord Voorbereiding: CD maken en CD speler klaarzetten. Kaart
Nadere informatieFHKE Pabo Veghel Floor van Uittert. Vakspecialist muziek
FHKE Pabo Veghel 1-6-2018 Floor van Uittert Vakspecialist muziek Inhoud De les blz. 1 Lesduur blz. 1 Lesdoelen blz. 1 Creatieve proces blz. 1 KVB-model blz. 2 Organisatie blz. 2 Materialen blz. 2 Voorbereiding
Nadere informatie3. Delen oefenen: De groepjes van 2 verzinnen een eigen melodie en noteren deze op de melodiekaartjes. Ze oefenen dit op hun instrument.
spel melodie grafisch notatie Groep Groep 5/6 en 7/8 afhankelijk van niveau Eindproduct De kinderen maken in groepjes van 2 x 2 een samenspel van hun eigen melodieimprovisatie Onderdeel O Zingen X Muziek
Nadere informatieVerantwoording Doorgaande Leerlijn Muziek Thema s - Muzieklessen....by Just Notes Music
Verantwoording Doorgaande Leerlijn Muziek Thema s - Muzieklessen...by Just Notes Music Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Vooraf 2 Leerlijn Muziek 3 Competenties Groep 1-2 3 Competenties Groep 3-4 4 Competenties
Nadere informatie2 Muziek in de onderbouw 24
: Inhoud Inleiding VIII Deel A Thematisch muziekonderwijs 1 1 Ikzelf als leraar 2 1 Door de ogen van een Pabo-student 2 1.1 Mijn muzikale leefwereld 3 1.2 Mijn idee over het vak muziek 3 1.3 Mijn concept
Nadere informatieLesideeën claves: onderbouw
Lesideeën claves Lesideeën claves: onderbouw Lesideeën middenbouw: pagina 4 Lesideeën bovenbouw: pagina 6 Getal onder de 10 Doel: de leerlingen oefenen met tellen en klappen/spelen op een vooraf bepaald
Nadere informatieDans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015
Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Inleiding 2 INLEIDING DANS Leerlingen in het basisonderwijs dansen graag. Het sluit aan bij hun natuurlijke creativiteit, fantasie en bewegingsdrang.
Nadere informatieBen je boos. Lesbrief bij het project. een project voor groep 3 en 4 van de basisschool. Cultuurpalet Alphen aan den Rijn
Lesbrief bij het project Ben je boos een project voor groep 3 en 4 van de basisschool ontwikkeld in opdracht van Cultuurpalet Alphen aan den Rijn Nieuwe Muziekschool Alphen 2018 www.nieuwemuziekschoolalphen.nl
Nadere informatieCurriculum Leerorkest groep 5 t/m 8
Curriculum Leerorkest groep 5 t/m 8 Alle nieuwe doelen per leerjaar worden cursief- en dikgedrukt. Zingen Spelen Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8 20 liedjes correct zingen, klassikaal en in een groepje
Nadere informatieDe Vakman. De leerling hanteert de muzikale parameters en componenten. De leerling leest en schrijft de muziektaal
De Vakman De leerling kan gericht luisteren van intuïtief naar bewust waarnemen luisteren naar het eigen musiceren weten wat je hoort zich de muziek inwendig voorstellen de muzikale parameters en componenten
Nadere informatieZorgboekje. Kindgegevens
Zorgboekje De pedagogisch medewerker vult dit boekje behorende bij het overdrachtdocument peuter kleuter in als er een zorgbehoefte bij het kind is gesignaleerd. Zij/ hij vult in wat van toepassing is
Nadere informatieChina. Stadsgeluiden in China. 3 lessen rond geluiden in een Chinese stad. Vakgebied: Muziek. Lesduur: 60 minuten per les
China Stadsgeluiden in China 3 lessen rond geluiden in een Chinese stad Vakgebied: Muziek Lesduur: 60 minuten per les China Pagina 1 - Stadsgeluiden in China - Colofon Stadsgeluiden in China Les voor groep
Nadere informatieActiviteitenbeleid 2013
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Hoofdstuk 2: Hoofdstuk 3: Hoofdstuk 4: Hoofdstuk 5: Hoofdstuk 6: Pedagogisch beleid TintelTuin De 6 competenties Visie Activiteitenbeleid binnen het (dag)programma Laat zien
Nadere informatieMuzische opvoeding. Muzikale opvoeding. klas: doelen deelleerplan VSKO 1999
Muzische opvoeding Muzikale opvoeding klas: doelen deelleerplan VSKO 1999 1. Het kind musiceert met klank en muziek 3 1.1 Musiceren en experimenteren met de stem, met aandacht voor een goed stemgebruik
Nadere informatieIk ben een heel klein muisje
Ik ben een heel klein muisje Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS Ik ben een heel klein muisje: het lied... 3 De muziekopname... 3 Activiteiten per leeftijd: Baby s... 4 Massagespel... 4 Speelgoed... 4 Muisje
Nadere informatieliedbundel voor kinderen van 4-12 jaar
liedbundel voor kinderen van 4-12 jaar onder redactie van meesters in muziek: Frans Haverkort Rinze van der Lei Lieuwe Noordam met dank aan: Chrystal Cochius, Hans van Eerden, Thea Endedijk, Pieter Jaap
Nadere informatieActiviteit 14. Muziek Pompoenlied. Doelen. Materiaal. Voortaak
e x p r e s s i e Muziek Pompoenlied Doelen 1 De kleuters kunnen genieten van succeservaringen op het vlak van prestaties en sociaal contact (ik kan al ). (2) (WO 3.3) 2 De kleuters kunnen een eenvoudig
Nadere informatieliedbundel voor kinderen van 3-7 jaar
liedbundel voor kinderen van 3-7 jaar onder redactie van Meesters in Muziek: Frans Haverkort Rinze van der Lei Lieuwe Noordam met medewerking van: Marleen Van Aken Elleke Bijsterveld Margré van Gestel
Nadere informatieDADA EN POMPIDOM GROEP 1-2
DADA EN POMPIDOM GROEP 1-2 Klankhoogte Een eigen liedje Bron: Alma ten Bruin Opstelling: De kinderen zitten in een kring in het speellokaal Benodigdheden: CD: Klankhoogte Bijlage 1 2 3 4 Melodie instrumenten
Nadere informatieVerslag leerorkest studieochtend. Zingen tijdens de instrumentale groepsles
Verslag leerorkest studieochtend Zingen tijdens de instrumentale groepsles 6 maart 2012 Muziekcentrum Zuidoost 7 maart 2012 Muziekschool Amsterdam Noord 9 maart 2012 Muziekschool Amsterdam Docent: Otto
Nadere informatieMuziekmethode voor basisonderwijs Docentenhandleiding groep 1 en 2. Jennemieke Snijders. Uitgeverij Lambo telefoon: 026-3515613
Muziek en Meer Muziekmethode voor basisonderwijs Docentenhandleiding groep 1 en 2 Jennemieke Snijders Uitgeverij Lambo telefoon: 026-3515613 Parkstraat 30 internet: www.lambo.nl 6828 JJ Arnhem e-mail:
Nadere informatiebij het Overdrachtdocument peuter - kleuter
Zor gboek je bij het Overdrachtdocument peuter - kleuter Datum Ingevuld door: (naam en functie): STEDELIJK ZORGBOEKJE PEUTER- KLEUTER ROTTERDAM Zorgboekje De pedagogisch medewerker vult dit boekje behorende
Nadere informatieHoofdstuk 1 Muziek in het onderwijs.
Hoofdstuk 1 Muziek in het onderwijs. In het eerste gedeelte van dit hoofdstuk worden verschillende visies beschreven die het belang van het geven van muziekonderwijs op de basisschool ondersteunen. In
Nadere informatieEen goede muziekles bestaat meestal uit drie onderdelen uit de domeinen:
Een goede muziekles bestaat meestal uit drie onderdelen uit de domeinen: Zingen Muziek maken Luisteren naar muziek Bewegen op muziek Muziek vastleggen Spreken over muziek Voorbeeld: Domein stap 1. Zingen
Nadere informatieBekijk het introductiefilmpje op de homepagina en lees het onderstaande verhaal hierbij.
Docentenhandleiding Vuurvogel Het Balletorkest Beste docent, Wat fijn dat u naar De Vuurvogel van Het Balletorkest komt kijken. In dit document vindt u de handleiding voor alle lessen rondom dit concert.
Nadere informatieActiviteitenvoorbereiding BAKO. Student(e)/ Lector: Steef Coorevits Datum : Kleuterklas: 3 K (aantal kinderen: 23 ) Uur: van 15.15u tot 15.
Student(e)/ Lector: Steef Coorevits Datum : Kleuterklas: 3 K (aantal kinderen: 23 ) Uur: van 15.15u tot 15.45u School: Mentor: Duo-partner: Ander lokaal dan de klas: gymzaal Belangstellingscentrum: Spoken
Nadere informatieMuziekcoaching, wie doet dat? Muziekcoaching, wat is dat?
Ook in jullie Schoolwerkplan staat waarschijnlijk dat de leerkrachten muzieklessen verzorgen in hun eigen groep. Of misschien dat deze lessen gegeven worden door een van de collega s die wat meer onderlegd
Nadere informatieCijfers en letters. Zelfstandig spelen. Ontmoeten
Cijfers en letters Zelfstandig spelen Schrijfhoekje: ( MO ) 45 kleinmotorisch bewegen Met allerlei schrijfmaterialen experimenteren op verschillende soorten papier < een juiste pengreep nadoen bij het
Nadere informatie6 tot 12x 1 uur. 10 tot 12x 1 uur
Muziekatelier Muziekatelier is een grote hit! Wil jij iets doen met muziek maar weet je nog niet precies wat je het leukste vindt? Doe dan mee met het Muziekatelier. Spelenderwijs leer je noten lezen en
Nadere informatieOBSERVATIELIJST van de MUZISCHE ONTWIKKELING Van kleuters IN 5 CATEGORIEËN
OBSERVATIELIJST van de MUZISCHE ONTWIKKELING Van kleuters IN 5 CATEGORIEËN Mijn muzisch enthousiasme Mijn muzische durf en creativiteit Mijn relatie met en begrip van de kunsttalen Mijn muzische expressie
Nadere informatiede leerling is geconcentreerd en toont zin voor afwerking de leerling communiceert over zijn/haar kunstbeleving
ontdekt exploreert en experimenteert is geconcentreerd en toont zin voor afwerking breidt de eigen voorkeuren uit creëert hanteert de muzikale parameters en componenten staat open voor het onbekende, het
Nadere informatieDe kinderen zitten in een hoefijzeropstelling, omdat er iets gaan gebeuren vooraan in de klas. Iedereen moet dat goed kunnen zien.
Foto s uitbeelden 1 Doel: de leerlingen kunnen een eenvoudige handeling uitbeelden in houding en mimiek Benodigdheden: een fototoestel De kinderen zitten in een hoefijzeropstelling, omdat er iets gaan
Nadere informatieIn de rij. Warming-up Doel: Losmaken van lijf en stem; concentratie vergroten; richten op leraar voor de klas.
Groep: 1/2 en 3/4 Thema: Boerderijdieren/Supermarkt Inhoud: Een liedje in twee heel verschillende versies: Pop- en klassiek, twee verschillende teksten. Ritme en maat, spelen op instrumenten, (her)kennen
Nadere informatieEen kronkelige slang
les 4 kronkelige slang 55 les 4 zingen luisteren spelen vastleggen bewegen kronkelige slang Via de sissende klanken van een slang (stemvorming) luisteren de kinderen naar het lied Handensamba. Met allerlei
Nadere informatieBijlage 7.3 Praten over gedachten en gevoelens
Bijlage 7.3 Praten over gedachten en gevoelens bussum 2010 Als kinderen goed over hun gevoelens kunnen praten, zal dit zijn uitwerking hebben op hun verdere ontwikkeling. Kinderen die hun gevoelens niet
Nadere informatie!!"#$%"&#'((&)"*%'+",-../!
"#$%"&#'((&)"*%'+",-../ In 2004 vertaalde ik het in het Nederlands: Saskia Beverloo, muziekcentrum Harlekijntje saskia@harlekijntje.nl www.harlekijntje.nl illustraties en kleurplaten: Tineke Vlaming Inleiding
Nadere informatieInformatie. Maak kennis, maak muziek! Onderwijsprogramma. voor GROEP 5 van het basisonderwijs Gemeente. Woudrichem BROCHURE. www.cultuurpuntaltena.
Maak kennis, maak muziek! Onderwijsprogramma www.cultuurpuntaltena.nl Informatie voor van het basisonderwijs Gemeente Woudrichem 019500_BIBLIOTHEEK_ALTENA_brochure_CPA_MuziekWijzer_Altena_A5.indd 16-17
Nadere informatieAanvulling Woordenschat NT2
Aanvulling Woordenschat NT2 Woordenschat Kinderen die net beginnen met Nederlands leren, moeten meteen aan de slag met het leren van woorden. Een Nederlandstalig kind begrijpt in groep 1 minimaal 2000
Nadere informatieVan ik tot allemaal. Muziek. Mu1/2b. Mu1/2b.1. Algemene doelstellingen voor lessenreeks Van ik tot allemaal
Van ik tot allemaal Mu1/2b Algemene doelstellingen voor lessenreeks Van ik tot allemaal - Leerlingen leren bewegen op muziek - Leerlingen leren beter zingen - Leerlingen leren zingen en bewegen combineren
Nadere informatieMentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Rachel van der Pijl P14EhvADT De Springplank. Eindhoven
Nadere informatieIn gesprek met ouders. Spel en ontwikkeling! (module 1 en 2) (module 3 en 4) Doel Verkrijgen van inzicht in het belang van spel en
Peuters spelender wijs! Een praktische verdiepingscursus voor pedagogisch medewerkers in peuterspeelzalen en kinderdagverblijven De ontwikkeling van jonge kinderen gaat snel. Ze zijn altijd op ontdekkingstocht
Nadere informatieHet einde van een muziekstuk wordt aangegeven doormiddel van een dubbele maatstreep.
Hoofdstuk 2 Het muziekaspect maat Tijdens dit onderzoek zal het muziekaspect maat centraal staan. Zo zal het muziekaspect maat ook terug komen in de praktijklessen die worden gegeven. In dit hoofdstuk
Nadere informatieHoe deel je ritmestokjes uit? Een les(onderdeel) met ritmestokjes begint met het uitdelen ervan. Dat kan op verschillende manieren.
Alleen wij twee! Bovenstaande titel verwijst naar twee ritmestokjes. In deze les vindt u een aantal spel- en musiceerideeën met ritmestokjes. Ze worden vaak gebruikt tijdens de Muziek op Schootlessen,
Nadere informatieErnstig meervoudig gehandicapten. muziek
Ernstig meervoudig gehandicapten & muziek Ellen Bom Muziektherapeute De Compaan Den Haag Activiteitencentrum Kijkduin 2007 Inleiding In deze brochure wordt ingegaan op hoe muziek kan worden ingezet om
Nadere informatieNieuw in Tilburg! [Geef tekst op]
Nieuw in Tilburg! [Geef tekst op] +31613021720 Info@muziekschoolmontauban.nl www.muziekschoolmontauban.nl Over Muziekschool Montauban Muziekschool Montauban staat voor de bereikbaarheid van muziekles voor
Nadere informatieLesbrief. Traverse (6+) Cie. Arcosm Frankrijk
Lesbrief Traverse (6+) Cie. Arcosm Frankrijk In de geborgenheid van een overvol huis zien we een man, alleen en geheel in beslag genomen door de dagelijkse beslommeringen. Identieke handelingen die hij
Nadere informatieZing Een beestenboel op school - beweeg als een beest (lesformat) Een les in aansluiting op het dag project Een beestenboel op school.
TITEL Leerjaar Groep 1 en 2. Type les Lesduur Omschrijving van de les Zing Een beestenboel op school - beweeg als een beest (lesformat) Een les in aansluiting op het dag project Een beestenboel op school.
Nadere informatieleerlijn muzische kleuters en 1ste lj.xls 1 van 10 Werken aan een degelijk en samenhangend onderwijsaanbod
1. Intensief gebruik maken van alle zintuigen Wanneer ik ertoe word uitgenodigd, gebruik ik bepaalde zintuigen bij het waarnemen. Ik gebruik spontaan al mijn zintuigen bij het waarnemen. Ik weet al op
Nadere informatieDe manus branding stichting
De manus branding stichting ontwikkelt programma s, die door lessen relationele en musische vorming sociale vaardigheden aanleren, waardoor jongeren beter in staat zijn op een, zowel voor hen zelf als
Nadere informatiemaken de kinderen een waterorgel en laten elke lettergreep uit een lied horen op dit orgel. Groep 1 Groep 2 samengestelde woorden in
7. Raar maar waar! Tijdens deze activiteit: maken de kinderen een waterorgel en laten elke lettergreep uit een lied horen op dit orgel. Taal Ontluikende en beginnende geletterdheid Fonemisch bewustzijn
Nadere informatieLeerlijn Spel en beweging
Leerlijn Spel en beweging Vaardigheden Kerndoel 1: De leerlingen leren een gegeven situatie in een gedramatiseerde vorm uitvoeren. Kerndoel 2: De leerlingen leren speelliederen en dansen uitvoeren en ervaringen,
Nadere informatieMuziek hoort erbij! Handleiding:
Muziek hoort erbij! Handleiding: Het educatieve product dat voor u klaar ligt, is een wervingsprogramma speciaal ontworpen voor de drumfanfare en is speciaal bedoeld om kinderen uit de onderbouw van het
Nadere informatieAuditief geheugen Begrippen Cijfers Dans en beweging
Auditief geheugen Lessen met als doel het oefenen van het auditief geheugen zijn bedoeld om leerlingen te helpen, informatie die ze horen goed op te slaan. Het geven van enkelvoudige (pak de bal) en meervoudige
Nadere informatieVISSEN 1 GROEP 1-2. Kort en lang. Visje. Bron: Alma ten Bruin. Benodigdheden: CD: Water Liedbladen Bijlage 1 Vis Bubbelis
VISSEN 1 GROEP 1-2 Kort en lang Visje Bron: Alma ten Bruin Benodigdheden: CD: Water Liedbladen Bijlage 1 Vis Bubbelis Voorbereiding: CD Water maken en klaarleggen. Cd speler klaarzetten. Het instuderen
Nadere informatieOE 2: Lessen voor digitaal schoolbord. Maaike Fris 451454 Haarlem Minor ICT Sacha van de Griendt Wilbert Zwanenburg januari- april
OE 2: Lessen voor digitaal schoolbord Maaike Fris 451454 Haarlem Minor ICT Sacha van de Griendt Wilbert Zwanenburg januari- april Inhoudsopgave Inleiding Pagina. 3 1. Beschrijving van les één Pagina. 4
Nadere informatieHieronder volgt een beknopte uitleg van de begrippen die u in het rapport zult tegenkomen.
Onderbouwrapport In het onderbouwrapport waarderen wij alle genoemde aspecten ten opzichte van de leeftijd. Een waardering wordt uitgedrukt in een cijfer. U kunt via de beknopte omschrijvingen in het rapport
Nadere informatiePraten leer je niet vanzelf
jeugdgezondheidszorg Praten leer je niet vanzelf... hier ben ik www.icare.nl Over de spraak-taalontwikkeling van kinderen van 0-4 jaar Praten gaat niet vanzelf, praten moet je leren. Een kind leert praten
Nadere informatieWaar gaat dit boek over? Verschillende beelddenkers. Dit boek gaat over kinderen die in beelden denken.
Verschillende beelddenkers Twee vriendinnen: Fátima en Jolijn. Allebei denken ze in beelden, maar allebei op hun eigen manier. Fátima is een kei in dansen. Ze heeft een goed ritmegevoel en kan een dans
Nadere informatiePedagogische werkwijze Peuterspelen Het SchatRijk, Februari 2019 Anouk Aafjes, Locatiemanager
Omvang van de peuterspeel Er kunnen maximaal 14 kinderen per dagdeel worden opgevangen. De samenstelling van de en Naam van de Maximaal aantal kinderen op de Horizontale/ verticale/ flexibele Leeftijdsindeling
Nadere informatieLESMATERIAAL ONDERBOUW. Lespakket CliniClowns Geen kinderachtig effect. Vo or Groep 1-
LESMATERIAAL ONDERBOUW Lespakket CliniClowns Geen kinderachtig effect Vo or 4 Groep 1- ACTIVITEIT 1: AANGENAAM KENNIS TE MAKEN In deze handleiding staat de activiteitenbeschrijving voor groep 1-4. Hier
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieALLES HEEFT EEN KLEUR
ALLES HEEFT EEN KLEUR Dagopvang en peuterspeelgroep Het P@rk Gemaakt door: Esther en Ingrid Maart 2017 Beste ouders/verzorgers De peuterspeelgroep van het P@rk werkt vanuit de methode Startblokken van
Nadere informatieKIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek 1e rapport: Datum gesprek 2e rapport: KIJK! 1-2 Bazalt Educatieve Uitgaven www.bazalt.
KIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek : Datum gesprek : KIJK! Lijst 1. Basiskenmerken Een kind dat lekker in zijn vel zit, zal zich goed en vlot ontwikkelen. Het is van nature nieuwsgierig
Nadere informatieProduct beschrijvingen. september 2014
Product beschrijvingen september 2014 Groep 1 en 2 Muziek en Beweging Cursus muziek en beweging voor kinderen van groep 1 en 2 van het basisonderwijs Korte beschrijving van de lessen Binnenschools traject:
Nadere informatieStap 2 Leeractiviteiten ontwerpen
Stap 2 Leeractiviteiten ontwerpen Bij het ontwerpen van een leeractiviteit is het belangrijk dat je vertrekt vanuit het doel dat je ermee hebt. Het overzicht leeractiviteit organiseren geeft een aantal
Nadere informatieZEG HET MAAR HET PRATEN VAN UW KIND. Leeftijd 0 tot 4 jaar
ZEG HET MAAR HET PRATEN VAN UW KIND Leeftijd 0 tot 4 jaar Het leren praten van uw kind gaat vaak bijna vanzelf. Toch is er heel wat voor nodig voordat uw kind goed praat. Soms gaat het niet zo vlot met
Nadere informatieGraaf Floris V, de boeren en het golvende water. Groep:onderbouw 0/1/2
Graaf Floris V, de boeren en het golvende water. Groep:onderbouw 0/1/2 Didactisch uitgangspunt Klank/ vorm/ betekenis Domeinen Spreken over muziek; Bewegen op muziek; Luisteren naar muziek Doelen Kinderen
Nadere informatieonderwerp: Ik ruik mensenvlees ( drama- beweging)
onderwerp: Ik ruik mensenvlees ( drama- beweging) -lln. kn. zich soepel bewegen op de muziek; -lln. kn. sprookjesfiguren uitbeelden met de nadruk op één zintuig; -plezierbeleving; -lln. durven expressief
Nadere informatieLeerplan OVSG. Verbondenheid door middel van rituelen tijdens speciale gelegenheden. Jenthé Adriaens, Elise Buts & Sharis Vertommen
2014 2015 Leerplan OVSG Verbondenheid door middel van rituelen tijdens speciale gelegenheden Jenthé Adriaens, Elise Buts & Sharis Vertommen THOMAS MORE KEMPEN VORSELAAR INHOUDSOPGAVE 1 Wereldoriëntatie...
Nadere informatieLesbrief. Vliegende Koe (4+) De Stilte Nederland
Lesbrief Vliegende Koe (4+) De Stilte Nederland Spelen is leuk en ernstig tegelijk. Als je er helemaal in opgaat, kan alles. Twee meisjes en een jongen gaan op de vleugels van de verbeelding de strijd
Nadere informatieDe Talentenarchipel. Denk- en speeleiland muziekeiland taaleiland. Klieder- kladdereiland Handige. handeneiland. Vriendjes -eiland.
De Talentenarchipel Denk- en speeleiland muziekeiland taaleiland Klieder- eiland kladdereiland Handige Vriendjes -eiland Durfen doeeiland Ontdekeiland handeneiland Beweeg- Informatiebrief voor de ouders
Nadere informatieAltijd in ontwikkeling, zij aan zij, Vreedzaam, duurzaam, De Sokkerwei
Altijd in ontwikkeling, zij aan zij, Vreedzaam, duurzaam, De Sokkerwei Sokkerwei 4 1901 KZ Castricum 0251 651554 info@sokkerwei.net www.sokkerwei.nl Uit de wei vrijdag 2 oktober 2015 Uitnodiging juf Jikke
Nadere informatieDe olifant die woord hield
De olifant die woord hield Een voorstelling van verhalenverteller Peter Faber www.peterfaber.eu Inleiding Aan het eind van haar leven las Annie MG Schmidt al haar sprookjes nog eens door. Genadeloos streepte
Nadere informatieMuziek: betekenis en emotie
VOORBEREIDEND LESMATERIAAL BIJ PIETER ROELF JEUGDCONCERT NOOTTOCHT Les 2 Muziek: betekenis en emotie Groep 6/7/8 Doelstelling Benodigd materiaal Ruimte en opstelling Organisatorische voorbereiding Aan
Nadere informatieWielewoelewool, ik ga naar school! Toelichting
Zwijsen Wielewoelewool, ik ga naar school! Toelichting Inhoud Inleiding 3 Materialen 3 Voor het eerst naar school 4 Doelstelling 4 Opbouw prentenboek en plakboek 4 Werkwijze 5 Ouders 5 2 Inleiding Voor
Nadere informatieCultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Drama -
Cultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Drama - In de vaardigheidslijn drama wordt gebruik gemaakt van spelvaardigheden, verbeelden en vormgeven in een opbouwende lijn voor de groepen
Nadere informatieD O EN P R A T EN B E W EGEN
D O EN P R A T EN B E W EGEN Het gelijktijdig gebruik van de observatielijsten bij Zo Doe Ik, Zo Beweeg Ik, en Zo Praat Ik M. Tjallema, M. Vermeulen 00, CED-Groep www.cedgroep.nl Inleiding Met de drie
Nadere informatieZINGEN BRAINSTORM MET DE KLAS BELANGRIJK BIJ DE KEUZE VAN EEN LIED
ZINGEN Zang mag niet ontbreken in de BZTband XXL! Daarom zijn we op zoek naar een klas die graag samen zingt. Zing je al vaak met je klas, dan kun je meteen aan de slag. Zo niet, dan heb je hopelijk iets
Nadere informatieLES 2 THEMA S UIT DE FILM GODS LAM EN PANTOMIME
LES 2 THEMA S UIT DE FILM GODS LAM EN PANTOMIME Algemene opzet van de les Doelen: - Kinderen kunnen gedachten, gevoelens en houdingen bij thema s uit de film Gods Lam uitdrukken in dramavorm. - Kinderen
Nadere informatieHet Dansende dierenbos
Het Dansende dierenbos Kinder-yoga op muziek Jasper Merle & Hester van Toorenburg SPECTRUM over yoga, kinderen & dit boek In Het dansende dierenbos komen dieren, muziek en yoga samen. Er kan worden gedanst,
Nadere informatieNieuw seizoen, nieuwe cursussen!
RiQQ CURSUSSEN 2013-2014 Nieuw seizoen, nieuwe cursussen! Genoeg uitgerust in de vakantie en weer zin om lekker bezig te zijn met zingen toneelspelen of tekenen? Schrijf je nu in voor een cursus van Cultuurbedrijf
Nadere informatie3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?
Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat
Nadere informatieHet geluidenvierkant. De menselijke xylofoon
Het geluidenvierkant De leerkracht tekent op het bord een groot vierkant. Dit wordt vervolgens in een aantal hokjes verdeeld. In samenspraak met de kinderen verschijnt in ieder hokje een tekening van iets
Nadere informatieKERSTKLOKKEN 1 GROEP 3
KERSTKLOKKEN 1 GROEP 3 Beweging Vorm De klokken Bron: Alma ten Bruin Benodigdheden: CD Kerst Kerstman Bijlage 1 Klankstaven Liedblad Muziekmappen Voorbereiding: CD Kerst maken en CD speler klaarzetten.
Nadere informatieShake Song Fort van de Verbeelding. Bovenbouw Groep 7 en 8
Shake Song Fort van de Verbeelding Bovenbouw Groep 7 en 8 1. Shake Song overzicht Alle kinderen hebben een zelfgemaakte shaker. Die is in het begin nog niet nodig want we leren eerst het liedje en daarna
Nadere informatieInhoud. Inleiding 6. Liedjesindex 185. Inhoud van de cd 187. Credits 189. 850122 daar komt de boegieman BW_gecorrigeerd.indd 5 11-1-2012 15:06:41
Inhoud Inleiding 6 Liedlijnen De Galerij der Gevoelens 12 Dokter Vogelenzang 48 De Dierenparade 74 Het zing je slim -diploma 100 Pech onderweg 124 Koek & Clip 148 Daar komt de boegieman! 166 Liedjesindex
Nadere informatieSint-Nicolaas, de bisschop van Myra
Rooms-katholieke Godsdienst RKve Verbondenheid met zichzelf, anderen, gemeenschappen, natuur en cultuur Zich gedragen weten door, verbonden met en aangesproken door gemeenschappen dichtbij en veraf; ontdekken
Nadere informatieLESBRIEF BIJ DE VOORSTELLING KNUFFEL OP ZEE. Figurentheater Propop vzw
LESBRIEF BIJ DE VOORSTELLING KNUFFEL OP ZEE Figurentheater Propop vzw Figurentheater Propop en De Poppenzaal Steenweg op oosthoven 114 2300 Turnhout - België Tel : 014.423322 Email : info@propop.be Website
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN
SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna
Nadere informatieTijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen.
Bijlage 11 Voorbeeld informatie VHT: Bouwstenen voor geslaagd contact Informatie Video - hometraining Belangrijke begrippen initiatieven herkennen volgen ontvangstbevestiging beurt verdelen leidinggeven
Nadere informatieHoor de trommel en de fluiten
Hoor de trommel en de fluiten Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS Hoor de trommel en de fluiten: het lied... 3 De muziekopname... 3 Activiteiten per leeftijd: Baby s... 4 Hoe klap je samen met je baby... 4 Door
Nadere informatieVVE programma Uk & Puk
VVE programma Uk & Puk Kinderdagverblijf het Helpernest werkt sinds 2013 met het VVE programma Uk en Puk. Wij vinden gerichte aandacht voor de begeleiding van baby s en peuters en het stimuleren van hun
Nadere informatie