Aantekeningen. Lesondersteuning

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Aantekeningen. Lesondersteuning"

Transcriptie

1 Lesondersteuning

2 Aantekeningen Lesondersteuning

3 Lesondersteuning Bulbs4Kids Dit document is gemaakt voor docenten die mee doen aan het de Bulbs4Kids campagne. De informatie in dit boekje is bedoeld als lesondersteuning en bevat allerlei informatie over bloembollen. Bloembollen werkboekje In het Bulbs4Kids pakket zitten werkboekjes welke in de les te gebruiken zijn. Iedere leerling krijgt een eigen boekje om zo meer te leren over bloembollen. Er staan verhalen in over bloembollen in de seizoenen en informatie over de geschiedenis van bloembollen. In het boekje staan ook knutsel- en foto opdrachten die individueel of met de klas gemaakt kunnen worden. Inleiding Bij bloembollen denk je natuurlijk meteen aan die mooie gekleurde tulpenvelden in de Bollenstreek (tussen Leiden en Haarlem). Maar wist je dat er naast tulpen, nog veel meer mooie bloemen uit bollen komen? En dat er niet alleen in de bollenstreek bollenvelden te vinden zijn, maar in de kop van Noord-Holland ook? Duik in de wereld van de bloem bollen! Veel plezier! 3

4 Bloembollen, een beroemd product Wat denk je dat iemand uit een ander land van ons land, van Nederland, weet? Veel zal het niet zijn, maar drie dingen zal hij vast wel noemen. Molens, klompen en bloembollen! Vreemd eigenlijk, want dat klopt niet met de werkelijkheid. Heel veel molens zijn in de loop der jaren verdwenen. Zoveel zijn er dus niet meer over. En klompen? Wie loopt er nou nog op klompen? Bijna niemand toch? Alleen bloembollen, die horen echt bij ons land. Al vele jaren. Je ziet ze overal om je heen; het hele jaar door. In de winter staan ze binnen op de vensterbank. De rest van het jaar bloeien ze buiten in tuinen en parken; zomaar in de grond of in grote bloembakken. Dan zijn er nog de bloembollenvelden. Duizenden en nog eens duizenden bollen kun je daar zien bloeien. Veel mensen verdienen hun brood met de handel in bloembollen. Ze worden over de hele wereld verkocht. Het is beslist niet overdreven om te zeggen: Nederlandse bloembollen zijn een beroemd product! Bollen of knollen? De meeste mensen weten niet dat er bollen, knollen én wortelstokken zijn. Ze noemen ze allemaal bollen. Eigenlijk is dat niet zo gek. Ze worden vaak in dezelfde tijd geplant. Ze worden allebei droog in een zakje of doosje verkocht. Bollen en knollen lijken ook wel wat op elkaar. Alle bollen en knollen zijn gevuld met reservevoedsel om te kunnen groeien en bloeien als ze in de grond gestopt worden. Een wortelstok ziet er wel heel anders uit, maar is een ondergrondse, meestal horizontaal lopende opgezwollen stengel. Het eind van de wortelstok buigt vaak weer omhoog en vormt zo een nieuwe plant Voorjaarsbloeiers De meeste bloembollen als tulpen, narcissen en crocussen bloeien in het voorjaar. Kort na de winter staan de planten in de tuin er meestal nog dor bij. Ze hebben tijd nodig om op gang te komen. Heel voorzichtig verschijnt hier en daar een groen Tulp = Bol Dahlia = Knol Oxalis = Wortelstok Lesondersteuning

5 puntje. Bij bloembollen gaat dat heel anders. Die zijn er echt vroeg bij. Het lijken wel tovenaars. Je ziet ze haast groeien en voor je het weet springen de knoppen al open. Dan is de tuin vol kleur en dat is een prachtig gezicht na de sombere wintertijd. Je snapt nu wel hoe dat kan. Al het voedsel om te groeien zat immers al in de bol. Bovendien hebben bloembollen maar weinig zon nodig. Daarom hebben ze een grote voorsprong op andere planten in de tuin. Van alle bloembollen hoort er bijna niet één echt in ons land thuis. We zeggen ook wel: ze zijn hier niet inheems. Van oorsprong komen bloembollen bijna allemaal uit streken rond de Kaspische zee, de Zwarte Zee en de Middellandse Zee. De zomers in die verre landen zijn heet en droog. De winters streng. Die winterkou hebben veel bollen nu net nodig. Sterker nog, hoe kouder de winter, hoe sneller de bollen gaan bloeien. Daarom planten we ze in het najaar. De grond is dan nog niet te koud. Dus beginnen de wortels al te groeien. Heel langzaam komt er beweging in de bloembollen. Dan wordt het winter. Het groeien houdt op. De rusttijd is begonnen. In de koude grond wachten de bollen op warmer weer. Dan op een dag is het zover en de eerste groene puntjes verschijnen boven de grond. In het warme voorjaarszonnetje vormen de bollen dan al snel stelen, bladeren en bloemen. Zomerbloeiers Wist je dat er bloembollen zijn die in de zomer bloeien? Ook de zomerbloeiende bloembollen zoals gladiolen, lelies, dahlia s en begonia s planten we buiten. Maar niet in het najaar. Ze kunnen namelijk niet tegen de winterkou, want ze komen van oorsprong uit landen met een tropisch klimaat. Als we ze toch in het najaar zouden planten komt er niets van terecht. Door de vorst zouden ze bevriezen. Daarom worden de zomerbloeiers in het voorjaar geplant. In die tijd kun je ze ook kopen. Veel van die zomerbloeiers zijn niet zo bekend. Er staan in de zomer ook zoveel andere planten in de tuin! De planten die uit bloembollen groeien, vallen daarom niet zo op. Veel mensen weten niet eens dat het bloembollen zijn! 5

6 Geschiedenis Tulpen uit Turkije Onze bekendste bloembol is de tulp. Tulp komt van het woord Tulipa. Dat is Latijn en het betekent: de bloem die lijkt op een tulband. Een vreemde naam? Niet als je weet, dat tulpen al tijdens de Middeleeuwen werden gekweekt en verhandeld in Turkije. En daar droegen de mannen in die dagen een tulband. Vandaar! Wat nou zo aardig is: onze tulpen stammen af van die uit Turkije. Rond 1550 was Turkije een machtig land. In die tijd leefde daar de rijke sultan Soeleiman. Zijn paleistuinen stonden vol met de mooiste tulpen. Hij was tenslotte rijk en rijke mensen hebben veel geld over voor luxe dingen. Daar hoorden ook tulpen bij, want tulpen stonden in hoog aanzien. Je kunt het je nauwelijks voorstellen maar een mensenleven was toen minder waard dan één enkele tulp! Een duur cadeautje! De sultan was erg zuinig op zijn tulpen. Alleen aan heel beroemde gasten gaf hij wel eens een paar bollen cadeau. Zo n beroemde gast was bijvoorbeeld meneer de Busbecq, een edelman uit Vlaanderen, die als gezant naar Turkije was gestuurd. De Busbecq gaf de tulpenbollen weer aan een vriend, een zekere Carolus Clusius. Deze Clusius was hoofd van de kruidentuin van de keizer van Oostenrijk. Daar, in die tuin kregen de tulpen een ereplaats. Bollenhandel Later vertrok Carolus Clusius naar ons land. Hij werd professor aan de universiteit van Leiden en tegelijk de baas over de kruidentuin van de universiteit. De tulpen nam hij natuurlijk mee. Hij deed er allerlei proeven mee. Maar, hoe mooi en hoe zeldzaam ze ook waren, verkopen deed hij ze niet. Op een nacht gebeurde het. Een aantal van zijn mooiste tulpenbollen werd uit de tuin gestolen. Met die gestolen bollen uit Turkije begon de bollenhandel in Nederland! Lesondersteuning

7 De windhandel in tulpenbollen In het begin konden alleen heel rijke mensen tulpen kopen. Het was dan ook heel deftig tulpen in je tuin te hebben. Vooral gevlamde en gestreepte soorten waren in de mode. En wat gebeurde er? De prijzen schoten omhoog! Heel veel mensen zagen het wel zitten om heel snel veel geld te verdienen. Ze waagden een gokje en gaven soms al hun bezit voor één enkele bol. Of liever gezegd, voor een stuk papier. Daar stond dan op dat je de nieuwe eigenaar was van een tulpenbol. De bol zelf kreeg je niet te zien. Die zat nog ergens in de grond. Soms ook bestond die bol zelfs helemaal niet. Het was de bedoeling om het papier vervolgens weer te verkopen. Natuurlijk met veel winst, want daar ging het om. Er werden belachelijk hoge prijzen betaald. Een bedrag van bijvoorbeeld voor één bol was helemaal niet ongewoon. Voor zeldzame bollen werd soms wel gevraagd! Deze vreemde handel wordt de tulpenwindhandel genoemd. Duur en apart De windhandel in tulpenbollen duurde maar kort: 1634 tot Toen maakte de regering er een eind aan. Sommige mensen waren in die paar jaar schatrijk geworden. Anderen waren minder gelukkig geweest en hadden al hun bezittingen verloren. Het waren rare tijden, maar de belangstelling voor bollen was heel groot geworden. Ook in het buitenland en dat is altijd zo gebleven. Het duurde vele jaren voor er in meer tuinen bloembollen kwamen. Ze bleven duur. Pas zo n honderd jaar geleden veranderde dat. Maar ook daarna bleven bloembollen nog lange tijd iets aparts. Tegenwoordig is dat heel anders. Bloembollen zijn niet duur meer en ook niet apart. Ze zijn bovendien overal te koop. Daardoor zie je ze nu in bijna elke tuin. Lelies veroveren de wereld Heel lang waren tulpen, narcissen en hyacinten de belangrijkste bloembollen. Veel mensen denken dat het nog zo is. Er is echter heel veel veranderd. De tulp is nog steeds bloembol nummer één. Bijna de helft van alle bollenvelden staan vol met tulpen. Op de tweede plaats staan lelies, dan komen de narcissen, hyacinten en gladiolen. 7

8 Groei en bloei Waar worden bloembollen geteeld? De telers van bloembollen ontdekten al lang geleden dat de grond achter de duinen erg geschikt is. Bollen hebben namelijk een hekel aan veel water. Daar hebben de zogenaamde geestgronden achter de duinen geen last van. Het regenwater zakt er gemakkelijk door. En het grondwater zit er diep. Bollen houden ook van kalk in de bodem. Dat is op de geestgronden ook al geen probleem. Zo vlak bij de zee zit er veel schelpengruis in de bodem. Heel lang hebben de telers gedacht dat je alleen op deze geestgronden bloembollen kon kweken. Dat is ook zo voor narcissen en hyacinten. Maar later deden ze een belangrijke ontdekking. Tulpen, lelies en gladiolen deden het ook prima op lichte klei. Je ziet nu dan ook in vele andere delen van ons land bloembollenvelden. Het telen van bloembollen Als de bollenvelden bloeien, gaan veel mensen kijken. Voor de telers zelf zijn de bloemen niet belangrijk. Zij willen alleen maar dikke bloembollen telen. Daar gaat het om. Hoe dikker de bloembol, hoe meer geld hij opbrengt. Geen wonder dat de teler er alles aan doet om het de bloembollen naar de zin te maken. Dat begint al met het klaarmaken van de grond. Het grondwater op de geestgronden zit heel diep. Er kan dus diep worden geploegd. Zo krijgen de bloembollen steeds opnieuw verse grond. Maar er is meer nodig. Mesten bijvoorbeeld, want zoveel voedsel zit er niet in de grond achter de duinen. Daarom gaat er mest of compost door. Dat hebben de bollen nodig om extra groot en dik te worden. Ploegen en mesten is dus belangrijk. Pas als dat klaar is gaan de bollen de grond in. Dat gebeurt in oktober. De telers gebruiken er machines voor. Daarna worden de velden afgedekt met stro of riet. Op die manier worden de bollen beschermd tegen de ergste winterkou. Bovendien kan het zand zo niet wegstuiven. Lesondersteuning

9 Het wordt lente! Tegen het eind van de winter gaat de strolaag er af. Dan zie je de eerste puntjes van de plant boven de grond komen. Langzamerhand wordt het wat warmer. En dan gaat het snel. Zodra de bollen bloeien, worden de bloemen afgesneden (gekopt). Bij de velden zie je dan hopen bloemen liggen. Misschien vind je dat allemaal maar jammer van deze prachtige bloemen. De teler moet wel. Als hij de bloemen er aan zou laten zitten, gebruiken die al het voedsel. Dan blijven de bollen klein en kleine bollen kan hij niet verkopen. De oogst Na het koppen van de bloemen, staan alleen de stengels en bladeren nog op het veld. Daarin wordt het voedsel voor de bol gemaakt. Als de planten geel zijn geworden, hebben de bloembollen genoeg voedsel opgenomen. Zo tussen half juni en begin augustus worden ze uit de grond gehaald, dit noemen we rooien. Na het rooien worden de bollen gedroogd en schoongemaakt. Ook worden de jonge bolletjes van de dikke bollen gehaald. Dat schoonmaken noemen we pellen. De grote, dikke bollen worden verkocht. De kleintjes gaan in het najaar weer de grond in. Nieuwe kleuren en vormen Tulpen zijn er in enorm veel kleuren en vormen. En nog steeds komen er nieuwe bij. Elke nieuwe tulp krijgt een eigen naam. Dat kan een fantasienaam zijn. Maar tulpen worden ook wel genoemd naar beroemde zangers, prinsessen en andere bekende mensen. Allereerst wordt gevraagd welke kweker een nieuwe bolbloem heeft en of hij die wil vernoemen naar een bekend persoon. Dat kan voor hem extra geld opleveren, omdat er veel naar deze nieuwe tulp wordt gevraagd, als er veel over wordt geschreven of zelfs op televisie komt. Deze nieuwe tulp heeft eerst nog een nummer en wordt dan gereserveerd bij de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB). Die kijken ook of de naam nog vrij is. Daarna wordt er een echt doopcertificaat gemaakt, dat bij de doop wordt ondertekend door de kweker en de persoon waarna de tulp wordt vernoemd. De veelbelovende bloem krijgt water of champagne of ander vocht over zich uitgestort en gaat als het goed is een lang leven tegemoet. 9

10 Hoe krijg je een nieuw soort tulp? Stel je voor dat er een hoge gele tulp is. Iedereen vindt de kleur en de vorm prachtig. Maar het is zo jammer, dat de stengel zo slap is. En eigenlijk zou hij vroeger moeten bloeien. Nu is er ook een lage, witte tulp. De vorm is niet zo mooi, maar hij bloeit vroeg. Dan gaat de kweker de twee tulpen kruisen. Een beetje stuifmeel van de ene bloem op de stamper van de andere bloem aanbrengen. Kruisen Tulp Daarna gaat hij er zaad van winnen. Uit het zaad kweekt hij bollen. Na ongeveer vijf jaar gaan die bollen bloeien. Dan is er een kans dat de kweker krijgt, wat hij wilde: een tulp met de goede eigenschappen van de gele én van de witte tulp. In dit geval dus een vroege bloeier, laag en met een mooi gevormde bloem. Je merkt wel, dat zoiets niet zomaar eventjes gaat. De kweker moet een eerste klas vakman zijn met veel geduld. Anders komt er niets van terecht Lesondersteuning

11 Bloembollen onderweg Waar gaan die bloembollen nu naar toe? Heel veel worden er verkocht in het buitenland. Ze kunnen direct worden verkocht aan het bedrijf dat ze uitvoert. Maar er worden ook heel wat bollen op de veiling verkocht. Vooral de landen waar het niet te warm is, kopen veel bloembollen van ons. Dat brengt ons land veel geld op. De regering is dan ook blij met die bloembollenteelt. Veel bloembollen worden aan de tuinliefhebbers verkocht. Die kopen ze in een winkel of tuincentrum. Ook bestellen veel mensen bloembollen online. Bloementeelt Er worden ook veel bloembollen verkocht aan bloementelers. Dat zijn mensen die bollen kopen om ze in bloei te trekken. Het gaat hierbij dus niet om de bollen, maar om de bloemen. De meeste bloembollen bloeien in het voorjaar. Maar hoe zit het dan met de tulpen die je al met Kerstmis in de winkels ziet? Dat is het werk van de bloementelers. Zij regelen de temperatuur en vochtigheid. Hierdoor bloeien de bollen eerder dan in de tuin. Een deel van de bollen wordt direct in de kas geplant. Een ander deel wordt in kistjes geplant en in een koelruimte weggezet. De bollen hebben dan eerst wat kou nodig. Als ze genoeg kou hebben gehad, dan worden ze in een warme kas gezet en al snel komt er een bloem uit. Wat gebeurt er met de bollen als de bloemen zijn afgesneden? Die bollen zijn niet meer te gebruiken. Door de snelle groei zijn ze teveel verzwakt. Ze worden weggegooid. 11

12 Bloembollen op reis Een kweker kan natuurlijk niet alle soorten bloembollen op zijn velden hebben staan. Daarom kopen handelaren hun bollen bij verschillende kwekers. Zo kunnen ze toch veel soorten leveren. Veel bollen worden meestal in grote dozen en in kistjes verpakt. In de winkel zie je ze vaak in netjes en in kleine doosjes met mooie plaatjes er op. Dan weet de klant wat hij zo ongeveer kan verwachten. Met bloembollen moet je voorzichtig omgaan. Behandel de bollen als eieren, zeggen de bloembollenmensen. Een bloembol kan namelijk beschadigen. Natuurlijk mogen er ook geen zieke bollen tussen zitten. Vooral bollen die naar het buitenland gaan, worden streng gecontroleerd. Zijn ze goed, dan krijgen ze een planten-paspoort. Anders mogen de bollen de grens niet over. Tijdens de reis moeten de bollen natuurlijk ook goed blijven. Vrachtauto s, vliegtuigen en schepen brengen ze over de hele wereld. Die zijn zo ingericht dat de bollen kerngezond bij de klant komen. Ontdek de wereld van de bloembollen Zowel buiten als binnen gezelligheid Bloeiende bollen in de winter. Elk najaar worden er overal op de hele wereld ontelbare bloembollen geplant. Niet alleen in de tuin, maar ook op het balkon. Want wie geen tuin heeft, kan natuurlijk bloembakken gebruiken. Ook worden er in die tijd heel wat bloembollen binnen geplant. In potten, schalen of glazen. Zo halen we in de winter een stukje voorjaar in huis. Er zijn soorten die zelfs al in december bloeien. Weet je welke bollen je daarvoor nodig hebt? Hyacinten en narcissen bijvoorbeeld. Hyacinten zijn er in roze, wit en blauw. Narcissen zijn meestal geel, wit en oranje. Deze bollen zijn al rond half september in de winkel te koop; los of verpakt in mooie doosjes. Hyacinten in de winter Je kunt voor hyacinten een pot of schaal gebruiken. Het liefst eentje met een gaatje onderin. Zet de bollen dicht tegen elkaar aan. Dan lukt het beter. 1. Leg wat potscherven op de bodem van de pot. Een laagje grind kan ook. 2. Vul de pot voor een deel met potgrond of aarde. 3. Zet de bollen op de potgrond. De bovenkant van de bollen moet net boven de potrand uitsteken. 4. Vul de pot nu verder met grond. Druk de grond een beetje aan. De neuzen van de bollen blijven net boven de grond. 5. Geef zoveel water dat de grond goed nat is. Maak er geen modderbad van. 6. Zet de bollen op een koel donker plekje. Het beste is een temperatuur van ongeveer 9 graden Celsius. Het mag er in elk geval niet warmer zijn dan 13 graden Celsius. En natuurlijk mag het er niet vriezen. Kijk elke week of alles goed gaat. Houd de grond vochtig. 7. Is er bij jullie niet zo n plekje te vinden? Geen nood. Je kunt de pot met bollen ook buiten ingraven. Zorg dat de bovenkant van de pot ongeveer 10 centimeter onder de grond komt. Water geven hoeft nu niet. Het regent vaak genoeg. 8. Na ongeveer 10 tot 12 weken is het zover. Dan mogen de bollen naar binnen. Zet ze niet direct in het volle licht bij het raam en houd ze zover mogelijk van de verwarming vandaan. Planten trekken naar het licht. Dan groeien ze scheef. Draai de pot daarom elke dag een halve slag. 9. Na een paar dagen mogen de bollen wel in het volle licht. Zorg ervoor dat de grond vochtig blijft. Over een paar weken zullen de bollen bloeien. Je kunt hyacinten ook zonder grond in bloei krijgen. Daarvoor kun je een speciaal hyacintenglas gebruiken. Maar met een gewone jampot gaat het ook wel. Vul het glas met water en zet de bol erop. Zorg ervoor dat het water de bol net raakt. Na een paar dagen zie je de eerste wortels verschijnen. Verzorg de bol net als de bollen in de pot. Je kunt hyacintenbollen op water natuurlijk niet ingraven. Zoek een plekje in een kelder/garage of in kast waar het koel is. Een ander leuk idee is om eerst je eigen bloempot te schilderen. Misschien is er binnenkort wel iemand jarig, die je een pot met bloembollen wilt geven. Lesondersteuning

13 De amaryllis is een REUS! De amaryllis is eigenlijk niet het juiste woord voor deze reuzenbol, maar wordt wel door bijna iedereen zo genoemd. De echte naam luidt: Hippeastrum (spreek uit hippee astrum) en komt uit de tropische gebieden van Zuid-Amerika. Je kunt hem dus niet buiten planten, maar binnen lukt het prachtig. Je hebt ze in verschillende kleuren: oranje, zalmkleurig, wit. Maar de rode zie je het meest. Weet je wat zo fijn is van de amaryllis? Je kunt hem een lange tijd planten. Wil je de bol heel vroeg in bloei hebben? Dat kan, dan plant je in oktober. Maar je kunt ook later planten. Wel 6 maanden lang. Tot eind april dus! Eigenlijk is een bloembol een klein wonder. Nu wil je natuurlijk wel eens een groot wonder meemaken? Dat kan met het planten van een amaryllis. Heb je ooit wel eens zo n grote bol gezien? En kijk eens naar die pruik van dikke wortels! Daar moet wel een reuzenbloem uitkomen. Dat zal wel moeilijk zijn, denk je? Mis, helemaal mis! De amaryllis is juist de gemakkelijkste van alle bollen. Wil je weten hoe het gaat? Zet de pot op een warm plekje in het licht. Zolang je niets ziet veranderen geef je weinig water. Komt de stengel te voorschijn, geeft dan wat meer water. Draai de pot elke dag. Dan trekt de stengel niet krom naar het licht. Op een dag zie je de kleur van de bloem door de knoppen heen schijnen. De reus onder de bollen gaat bloeien! Narcissen op water De narcis die je het gemakkelijkst in bloei krijgt is de Paperwhite (spreek uit peperwijt). Het is een Engels woord, dat zo wit als papier betekent. Het lukt met deze bollen altijd en supervlug. Je hebt zelfs geen potgrond nodig. Paperwhites kwamen vroeger alleen uit Israël en Zuid-Frankrijk. Maar nu worden ze ook in Nederland gekweekt. Buiten kun je ze namelijk niet planten. Daar zouden ze bevriezen. Het zijn namelijk echte binnenbollen. Je kunt ze van begin oktober tot het eind van het jaar gebruiken. Na 4 tot 6 weken bloeien ze en verspreiden een heerlijke geur. 1. Vul een (glazen) schaal voor een deel met grind. 2. Zet de bollen op het grind. De bovenkant van de bollen moet net boven de schaal uitsteken. 3. Vul de schaal voorzichtig met water. Het water mag de onderkant van de bollen net raken. 4. Vul de schaal verder op met grind. Nu staan de bollen lekker stevig. 5. Zet de schaal direct voor het raam. Zo kun je elke dag zien wat er gebeurt. 6. Na een week beginnen de bollen al uit te lopen. Let er op dat je op tijd water bijvult. 7. Het is zover. De trossen met bloemen gaan open. Wat zijn ze mooi! En wat ruiken ze lekker! 8. Houd het water in de gaten, dan heb je ongeveer drie weken plezier van je narcissen. Als de bollen zijn uitgebloeid, kun je ze wegdoen. Paperwhites zullen het tweede jaar niet bloeien. 13

14 Versier je schoolplein Bloembollen in bakken Bloembollen kun je heel goed in bakken en potten planten. Die bakken maak je van hout of je kunt er natuurlijk ook een paar kopen of lenen. Zorg ervoor dat er gaten in de bodem van de bakken zitten. Anders kan de grond te nat worden en dan gaan de bloembollen rotten. Verder heb je wat potscherven (of grind) en aarde nodig. De potscherven of het grind leg je in een laag op de bodem van de bak. Daaroverheen komt een laag potgrond of aarde. Leg hier nu eerst de bollen op die het laatst bloeien zoals tulpen. Dek deze tulpen af met weer een laag potgrond. Leg hierop de bollen die wat eerder bloeien dan de tulpen, zoals narcissen of hyacinten. Dek ook deze bloembollen weer af met een laag potgrond. Als laatste leg je bollen neer, die als eerste gaan bloeien, zoals blauwe druifjes (Muscari) of crocussen. Zo krijg je allerlei verschillende lagen met bloembollen, die achter elkaar in bloei komen. Weet je hoe ze dit ook wel noemen? Een lasagne beplanting. Deze manier van planten zorgt ervoor dat je heel lang plezier beleeft van je bloembollenbak. Bloembollen in de tuin In de tuin kunnen bloembollen op veel plaatsen geplant worden, in het gras, onder en tussen de struiken, en tussen andere kleinere planten. Om de bollen te kunnen planten maak je eerst de grond wat los. Daarna graaf je een plantbed. Dat is een soort gat met een vlakke bodem. Het gat is overal even diep. Alle bollen van dezelfde soort zet je in het plantbed. Niet stijf op een rij, maar in groepjes. Dat staat veel natuurlijker. Hoe diep je de bollen moet planten en hoe ver uit elkaar kan je zien in onderstaand lijstje: Lesondersteuning

15 Soort Plantdiepte Afstand tussen de bollen Narcis cm 15 cm Tulp cm 10 cm Crocus 10 cm 8 cm Hyacinth 20 cm 15 cm Sneeuwklokje 5-10 cm 5-8 cm Als het planten klaar is, bedek je de bollen met de uitgegraven aarde. Schrijf de naam van de bollen op een steeketiket. Steek het etiket in de grond bij de bollen. Nu weet je ook over een poosje nog waar je de bollen hebt geplant. Gaat het erg hard vriezen, bedek de plantbedden dan met een laag dor blad. Met het Bulb4Kids pakket kun je samen met je klas bollen planten rondom de school, in een schooltuin of in bakken bij de school. In het voorjaar staat jullie school er dan fleurig bij. Vanaf september zijn er bollen te koop in tuincentra, supermarkten, en zelfs in warenhuizen. Leuke bollen dingen Op de website staan allerlei links naar leuke bollen dingen zoals het Bloembollenspel, een filmpje over de bloembollenveiling en een kleurplaat. 15

16 ibulb Weeresteinstraat 10 P.O. Box AD Hillegom The Netherlands Phone: +31 (0) Fax: +31 (0)

Lesmateriaal Bloembollen voor basisscholen Inhoud:

Lesmateriaal Bloembollen voor basisscholen Inhoud: Lesmateriaal Bloembollen voor basisscholen Inhoud: 1. Ditjes en datjes 2. Geschiedenis 3. Groei en bloei 4. Leuke bollendingen 5. Onderweg 6. Pimp je huis of school Ondersteunend materiaal: Flim Passion:

Nadere informatie

Kaart 15 Bollen en knollen

Kaart 15 Bollen en knollen Kaart 15 Bollen en knollen Informatiekaart Werkblad Onderzoek: o Bollen en knollen o Narcissen op water Quiz: o http://natuur.ariena.com Voor de leerkracht: De kinderen leren de volgende begrippen: Bollenstreek

Nadere informatie

Dit boek is van: Naam: Klas: Adres: Tel nummer:

Dit boek is van: Naam: Klas: Adres: Tel nummer: Dit boek is van: Naam: Klas: Adres: Tel nummer: Inhoudsopgave: Hoofdstuk pagina Inleiding 4 Welkom 6 Historie van bloembollen 8 Herfst 10 - Uitleg herfst 12 - Opdracht 14 + 15 - Het planten van bloembollen

Nadere informatie

BOLLEN EN KNOLLEN. Lesbrief: bloembollen kweken

BOLLEN EN KNOLLEN. Lesbrief: bloembollen kweken BOLLN N KNOLLN Je hebt bollen en knollen. Ze lijken veel op elkaar. Toch is er een duidelijk verschil. Bollen en knollen worden droog verkocht om ze in de tuin uit te planten. n allebei zijn ze gevuld

Nadere informatie

UIT JE BOL! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer...

UIT JE BOL! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer... IT J BO! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer... Dit Ga jij vandaag uit je bol in Keukenhof? Dit boekje staat vol weetjes, opdrachten en breinbrekers over de tulp: ederlands beroemdste bloembol.

Nadere informatie

Lesbrief: bolbloem geschiedenis GESCHIEDENIS VAN DE BLOEMBOL. Bloembollenteelt in Nederland

Lesbrief: bolbloem geschiedenis GESCHIEDENIS VAN DE BLOEMBOL. Bloembollenteelt in Nederland GESCHIEDENIS VAN DE BLOEMBOL Bloembollenteelt in Nederland In ons land groeiden oorspronkelijk niet veel bloembollen. En zeker onze bekendste Nederlandse bloem, de tulp, kwam hier niet voor. Bloembollen

Nadere informatie

Groene Detailhandel. Bol- en knolgewassen

Groene Detailhandel. Bol- en knolgewassen kennen we vooral uit het voorjaar. Het zijn verdikte plantendelen die zich onder de grond bevinden. Veel bol- en knolbloemen worden als snijbloem gebruikt. Sommige bollen en knollen worden tot de groenten

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

UIT JE BOL! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer...

UIT JE BOL! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer... UIT JE BOL! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer... Ga jij vandaag uit je bol in Keukenhof? Dit boekje staat vol weetjes, opdrachten en breinbrekers over de tulp: Nederlands beroemdste bloembol.

Nadere informatie

Lessuggesties voor groep 5-8

Lessuggesties voor groep 5-8 Lessuggesties voor groep 5-8 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 5-8 - Materialen van het pakket: Leskaart 1

Nadere informatie

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen.

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen. Lente groep 3/4 inhoud blz Lente 3 1 Langer licht 4 2 Bollen 5 3 Wakker worden 6 4 Frisse blaadjes 7 5 Kikkerdril 8 6 Op reis 9 7 In de wei 10 8 Er op uit! 11 9 Filmpjes 12 Werkblad winter 13 Schrijf je

Nadere informatie

De lente! Werkboekje leeftijd: 10+

De lente! Werkboekje leeftijd: 10+ De lente! Werkboekje leeftijd: 10+ Seizoenen De lente begint meestal op 21 maart. Soms kan het begin van de lente ook vallen op 20 maart. Dat heeft te maken met de stand van de zon. Afgesproken is dat

Nadere informatie

Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui.

Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui. KB2 Tijdsinvestering: 45 minuten Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui. 1. Inleiding Een mol eet per jaar wel 50 kg wormen. Dat is veel, maar als je bedenkt dat in je

Nadere informatie

- GROENTJE. Bloembollen

- GROENTJE. Bloembollen Inleiding. - GROENTJE Bloembollen Bloembollen is misschien wel het bekendste product wat "Holland" heeft voortgebracht. Toch is de kennis over de bloembollen bij de gewone burger vaak minimaal. De voorlichting

Nadere informatie

Liam en Saar. Saar schrijft een briefje. Het is voor Liam. kom je. Saar doet het in een mandje en laat het aan een touw zakken naar zijn tuin.

Liam en Saar. Saar schrijft een briefje. Het is voor Liam. kom je. Saar doet het in een mandje en laat het aan een touw zakken naar zijn tuin. Liam en Saar Liam woont in een huis met een grote tuin. Hij speelt er graag. Of hij zit in zijn boomhut. Van daaruit kijkt hij naar zijn eigen tuintje. Die is naast de moestuin van zijn vader. Liam mag

Nadere informatie

62 cm 60 cm 58 cm 56 cm 54 cm 52 cm 50 cm 48 cm 46 cm 44 cm 42 cm 40 cm 38 cm 36 cm 34 cm 32 cm 30 cm 28 cm 26 cm 24 cm 22 cm 20 cm 18 cm 16 cm 14 cm 12 cm 10 cm 8 cm 6 cm 4 cm 2 cm 0 cm Bloei-dagboek

Nadere informatie

leerkracht Tuinieren in de klas zaaien in de vensterbank

leerkracht Tuinieren in de klas zaaien in de vensterbank leerkracht Tuinieren in de klas zaaien in de vensterbank Voorjaar in de klas, ga aan de slag! De nieuwe Albert Heijn moestuintjesactie komt er aan. (lukt het niet met de AH zaadjes? Vraag Milieueducatie

Nadere informatie

Je kunt nu de heesters snoeien die al zijn uitgebloeid. Ook buxushaagjes kun je alvast knippen. Geef ze daarna extra mest voor goede hergroei.

Je kunt nu de heesters snoeien die al zijn uitgebloeid. Ook buxushaagjes kun je alvast knippen. Geef ze daarna extra mest voor goede hergroei. Lentetips April Vroegbloeiende struiken kan u na de bloei snoeien. Vanaf april ziet onkruid vaak zijn kans. Onbeplante oppervlaktes zijn snel bedekt met ongewenst groen. Schoffelen is dus de boodschap!

Nadere informatie

Lente. groep 3, 4 en 5

Lente. groep 3, 4 en 5 Lente groep 3, 4 en 5 Inhoud Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad lente 14

Nadere informatie

Krabbie Krab wordt Kapper

Krabbie Krab wordt Kapper E-boek Geschreven en Vormgeving Esther van Duin Copyright Esthers Atelier www.esthersatelier.nl email info@esthersatelier.nl Krabbie Krab wordt Kapper Krabbie krab was een kunstenaar. Hij maakte beelden

Nadere informatie

3 Planten en verplanten

3 Planten en verplanten 3 Planten en verplanten 3 Planten en verplanten 34 3.1 Plantensoorten 35 3.2 Plantafstand 38 3.3 Planten in verband 41 3.4 Bomen planten 43 3.5 Afsluiting 48 34 PLANTEN EN VERPLANTEN Bijna het hele jaar

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

Lessuggesties voor groep 3 & 4

Lessuggesties voor groep 3 & 4 Lessuggesties voor groep 3 & 4 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 3 & 4 - Materialen van het pakket: Leskaart

Nadere informatie

Het kiemen van zaden

Het kiemen van zaden Het kiemen van zaden Dit Werkblad is van... Bij deze opdrachten gaan we in een aantal weken het ontkiemen van zaden volgen. We hebben daarvoor bonen uitgekozen, omdat dit zaden zijn, waarbij de ontkieming

Nadere informatie

1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.

1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje. Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje

Nadere informatie

Plantenkennis. Bol en knolgewassen. lijst 1 G41-G31-GB1+2

Plantenkennis. Bol en knolgewassen. lijst 1 G41-G31-GB1+2 Plantenkennis lijst 1 Bol en knolgewassen G41-G31-GB1+2 Algemene informatie Bol en knolgewassen Bollen en knollen vormen een aparte groep omdat ze een lange periode van het jaar in rust zijn, weggedoken

Nadere informatie

Bronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas:

Bronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas: Bronnen - Het grote experimenteerboek, uitgeverij Deltas, 2003 - Aan de slag met Findus, uitgeverij Davidsfonds/Infodok, 2000 - Grasspriet Themadossier 4 Tuinbouw, Plattelandsklassen vzw Meer info Telefoon:

Nadere informatie

Dit is het lenteboekje van:

Dit is het lenteboekje van: Dit is het lenteboekje van: Goed en snel! 15 + 9 =... 12 + 21 =... 18 + 20 =... 10 + 14 =... 15 + 30 =... 14 + 5 =... 18 + 29 =... 13 + 5 =... 10 + 28 =... 12 + 15 =... 15 + 30 =... 17 + 14 =... 10 +

Nadere informatie

Afval Anne en de Sorteerbrigade

Afval Anne en de Sorteerbrigade Afval Anne en de Sorteerbrigade Verhaal ontwikkeld voor educatieproject Afval groep 3 School en Cultuur Veenendaal 2014 Geschreven door: Sanne Heymann Tekeningen door: Sjoerd Kreijns Dit is Afval Anne.

Nadere informatie

Lessuggesties voor groep 1 & 2

Lessuggesties voor groep 1 & 2 Lessuggesties voor groep 1 & 2 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 1 & 2 - Materialen van het pakket: Leskaart

Nadere informatie

uitga uitg v a e v 2013

uitga uitg v a e v 2013 Lente uitgave 2013 groep 3/4 inhoud blz. Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad

Nadere informatie

Het is winter. op Landgoed Schothorst

Het is winter. op Landgoed Schothorst Het is winter op Landgoed Schothorst In de winter is er genoeg te zien en te beleven in de natuur. Tijdens deze wandeling kun je dat ervaren. 6 Enkeerdpad 1 Winterbloeiers Zelfs in de winter kun je soms

Nadere informatie

Experimenten KIT. werkboekje. Dokter in de wetenschap: Klas:

Experimenten KIT. werkboekje. Dokter in de wetenschap: Klas: Experimenten werkboekje KIT Dokter in de wetenschap: Klas: 1 Licht/zon Zonnebaden in het licht Zonlicht is heel belangrijk voor planten. Als een plant enkele dagen geen of onvoldoende licht krijgt, begint

Nadere informatie

Bollen en knollen Les 1: bollen en knollen... 2 Werkblad bol en knol... 4 Bol en knol stripverhaal... 5 Achtergrondinformatie... 6

Bollen en knollen Les 1: bollen en knollen... 2 Werkblad bol en knol... 4 Bol en knol stripverhaal... 5 Achtergrondinformatie... 6 INHOUD Bollen en knollen Les 1: bollen en knollen... 2 Werkblad bol en knol... 4 Bol en knol stripverhaal... 5 Achtergrondinformatie... 6-1 - Les 1: Bollen en knollen Nodig: Van Milieueducatie: - Aardappel(en)

Nadere informatie

1 In het begin. In het begin leefde alleen God. De Heere God is er altijd geweest. En Hij maakte de hemel en de aarde.

1 In het begin. In het begin leefde alleen God. De Heere God is er altijd geweest. En Hij maakte de hemel en de aarde. 1 In het begin GENESIS 1:1-25 In het begin leefde alleen God. De Heere God is er altijd geweest. En Hij maakte de hemel en de aarde. De aarde is nat en donker. God wil van de aarde iets heel moois maken.

Nadere informatie

Knutselen met Je knutsel Ei Kwijt

Knutselen met Je knutsel Ei Kwijt Het voorjaarszonnetje heeft zich de afgelopen paar dagen al vaak laten zien. Vergeet niet het is eigenlijk nog winter, maar tegen het einde van deze maand maart, begint officieel de lente! En dit gaan

Nadere informatie

Project Planten ABC. Week 1ABC: Algemeen

Project Planten ABC. Week 1ABC: Algemeen Project Planten ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Planten Planten eten, ademen en groeien. Sommige planten houden van natte grond. Anderen van droge grond. Sommige planten houden van veel zon en warmte. Anderen

Nadere informatie

Leydse Weelde. Marie de Brimeu - B

Leydse Weelde. Marie de Brimeu - B Leydse Weelde Marie de Brimeu - B Welkom in Museum Boerhaave. Je gaat de tentoonstelling Leydse Weelde Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw bekijken. Met groene ontdekkingen worden natuurlijk planten

Nadere informatie

Groenten onder glas 1. Op het land 2. Blad 1. Verbouwen (van groente) Iets laten groeien. Insect Een klein diertje met zes poten.

Groenten onder glas 1. Op het land 2. Blad 1. Verbouwen (van groente) Iets laten groeien. Insect Een klein diertje met zes poten. 5 Lastige woorden Blad Groenten onder glas Verbouwen (van groente) Iets laten groeien. Insect Een klein diertje met zes poten. Ziektekiem Een bacterie of virus waar je ziek van kunt worden. Stapelbed Bedden

Nadere informatie

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 14 en woensdag 15 april 2015 vervolg. Dit is het vervolg op het eerste deel van mijn verslag.

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 14 en woensdag 15 april 2015 vervolg. Dit is het vervolg op het eerste deel van mijn verslag. De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 14 en woensdag 15 april 2015 vervolg Beste natuurliefhebber/- ster, Dit is het vervolg op het eerste deel van mijn verslag. Een week geleden zag ik alleen nog maar

Nadere informatie

Inhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?

Nadere informatie

De lessen LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT - GROEP 3/4

De lessen LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT - GROEP 3/4 LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT - GROEP 3/4 In deze lesbrief staan vier lessen die u kunt gebruiken binnen het thema de boerderij, zuivel, koeien of de lente. De lessen duren ongeveer 35 minuten. Les 1: Het

Nadere informatie

TULPENGEKTE. 1. Streep door wat niet van toepassing is.

TULPENGEKTE. 1. Streep door wat niet van toepassing is. TULPENGEKTE Je leraar of lerares heeft je een tulpenbol laten zien. Zo n bol stop je in de herfst in de grond, en in de lente groeit er een tulp uit. Niets bijzonders zou je zeggen. Maar vierhonderd jaar

Nadere informatie

Vitamientje op zoek naar het Witte Goud

Vitamientje op zoek naar het Witte Goud Vitamientje op zoek naar het Witte Goud Het begin van de maand april is elk jaar weer een bijzonder moment We kunnen dan namelijk steeds meer van het mooie en zonnige weer genieten En met het stijgen van

Nadere informatie

ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN..

ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN.. ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN.. DIT BOEKJE GAAT OVER ZADEN EN WAT ER MEE GEBEURT ALS JE ZE IN DE GROND STOPT Heb jij wel eens wat in de tuin gezaaid? ja / nee Misschien woon je in een huis zonder tuin

Nadere informatie

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2 Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker

Nadere informatie

Natuuronderwijs op de Hovenschool

Natuuronderwijs op de Hovenschool Natuuronderwijs op de Hovenschool De lente is begonnen. Bij uitstek het seizoen waarin goed te zien is hoe we op de Hovenschool werken aan ons profiel natuur in de groepen. In de kleutergroepen hebben

Nadere informatie

Leydse Weelde. Carolus Clusius - A

Leydse Weelde. Carolus Clusius - A Leydse Weelde Carolus Clusius - A Welkom in Museum Boerhaave. Je gaat de tentoonstelling Leydse Weelde Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw bekijken. Met groene ontdekkingen worden natuurlijk planten

Nadere informatie

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij?

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Wat een mooie luchtballonnen! Geel, oranje, groen en blauw. Kies maar uit Daan,

Nadere informatie

Meer informatie over de Clivia en de historie van kuipplanten

Meer informatie over de Clivia en de historie van kuipplanten Meer informatie over de Clivia en de historie van kuipplanten Meer informatie over de Clivia Voor diverse opdrachtgevers verzorgen wij de winterstalling van diverse soorten kuipplanten, zoals Citrus, Agapanthus,

Nadere informatie

Verteld door Schulp en Tuffer

Verteld door Schulp en Tuffer Verteld door Schulp en Tuffer Het allereerste kerstfeest Het allereerste kerstfeest Verteld door Schulp en Tuffer Vertaald en bewerkt door Maria en Koos Stenger Getekend door Etienne Morel en Doug Calder

Nadere informatie

Acanthuskusjes- zomer 2015

Acanthuskusjes- zomer 2015 Acanthuskusjes- zomer 2015 Een nieuwe trend zet door! Kies voor een Prairietuin! Schoorvoetend, maar toch, sinds de mooie promotietuin, die Tuinontwerp de Weieven in Zijtaart had bij Geert van Boxmeer

Nadere informatie

4 verschillende kweekmethoden

4 verschillende kweekmethoden 4 verschillende kweekmethoden Kweken met turfpotjes Turfpotjes zijn gemaakt van een samengeperst mengsel van houtvezels, turf en kalkzandsteen (natuurlijke voedingsstoffen). Deze zijn biologisch afbreekbaar

Nadere informatie

Er staan een paar zaaibakken in de hoek van de tuin waar een aantal scheuten eerder in gepoot werden.

Er staan een paar zaaibakken in de hoek van de tuin waar een aantal scheuten eerder in gepoot werden. Vertaling Les 8 augustus 2014 Bonsaiblad Satsuki Kenkyu Geschreven door Isamu Enomoto (officieel lector van de Japanse Satsuki vereniging). Handleiding om Satsuki azalea s te kweken en te vormen in alle

Nadere informatie

Lespakket Lente. Instructieblad groep 3 & 4. Begrippen:

Lespakket Lente. Instructieblad groep 3 & 4. Begrippen: Lespakket Lente Instructieblad groep 3 & 4 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/lesmateriaalnatuuronderwijs - Instructieblad groep 3 & 4 - Materialen van het pakket: Voor

Nadere informatie

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december 2016 Kerstverhaal Heel lang geleden was er een jonge vrouw, Maria. Zij woonde in het dorpje Nazareth. Maria was een heel gewone vrouw, net zo gewoon

Nadere informatie

Materiaal Groen. Deel 3: Groen groeit

Materiaal Groen. Deel 3: Groen groeit Materiaal Groen Deel 3: Groen groeit Colofon Deel 3: Groen groeit Onderdeel van het materiaal Groen, met de thema s: Seizoenen (dl. 1), Groen in de stad (dl. 2), Groen groeit (dl. 3), Thuis tuinieren (dl.

Nadere informatie

De teelt van zonnebloemen

De teelt van zonnebloemen De teelt van zonnebloemen De zonnebloem heeft als wetenschappelijke naam: Helianthus annuus. Deze naam komt van de Griekse woorden voor zon (helios) en bloem (anthos). De plant behoort tot de grote familie

Nadere informatie

Wanneer de dagen langer worden, de zon begint te schijnen en het. leven zich van binnen weer naar buiten verplaatst, wordt het voor

Wanneer de dagen langer worden, de zon begint te schijnen en het. leven zich van binnen weer naar buiten verplaatst, wordt het voor Wanneer de dagen langer worden, de zon begint te schijnen en het leven zich van binnen weer naar buiten verplaatst, wordt het voor de meeste tuinliefhebbers de hoogste tijd om kleur aan te brengen in de

Nadere informatie

Planten stekken Benodigdheden Algemene regels Kweekkasje Koude bak

Planten stekken Benodigdheden Algemene regels Kweekkasje Koude bak Planten stekken Planten kunnen op veel manieren vermeerderd worden. Er zijn verschillende bomen, heesters, vaste- en eenjarige planten die door zaad vermeerderd kunnen worden. Planten die door zaad vermeerderd

Nadere informatie

gelukkig, maar er was eens een dag dat dat anders was...

gelukkig, maar er was eens een dag dat dat anders was... Het verloren mandje Hallo lieve kinderen, we leven hier in het Sprookjesbos meestal lang en gelukkig, maar er was eens een dag dat dat anders was... Op een vroege zonnige ochtend is Fakir al druk bezig

Nadere informatie

De bloembol / ui. 1. Eindknop 5. Nieuwe bol 2. Rok 6. Stengel 3. Knop 4. Wortels

De bloembol / ui. 1. Eindknop 5. Nieuwe bol 2. Rok 6. Stengel 3. Knop 4. Wortels De bloembol / ui Een bloembol of ui is een ondergronds deel van een plant waarin voedingsstoffen worden opgeslagen die de plant gebruikt om het volgende seizoen weer uit te groeien. Eén plant kan soms

Nadere informatie

Suchmann. Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen

Suchmann. Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen Suchmann Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen Wanneer: Dinsdagmiddag 6-13-20 & 27 april De kinderen worden in groepjes verdeeld van 3 of 4 kinderen. Ieder groepje krijgt een onderwerp toebedeeld

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Herfst

Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten

Nadere informatie

Lesbrief: gewasbevordering

Lesbrief: gewasbevordering Bloembollen Als we in de Bollenstreek komen vinden we de bloeiende bollenvelden heel mooi. Ook op de Keukenhof kijken ieder jaar weer duizenden toeristen naar de mooie bolbloemen. De bollenkweker zal de

Nadere informatie

Outback Australië. Je kunt een auto huren of kopen. Dat kan op veel plaatsen.

Outback Australië. Je kunt een auto huren of kopen. Dat kan op veel plaatsen. Outback Australië Voor mij is Australië een heel bijzondere plek. Waarom? Dat zal ik uitleggen. Het begon al toen ik voor het eerst in Australië kwam. Ik stapte uit het vliegtuig. Meteen merkte ik dat

Nadere informatie

Opa Vogel in de Kalahari

Opa Vogel in de Kalahari Opa Vogel in de Kalahari Opa Vogel, wat hebben jullie in de Kalahari gedaan? We hebben weer lekker gekampeerd in ons tentje, soms gingen we in een tent-huisje, en we hebben een nieuwe auto, de Terios.

Nadere informatie

Papier recyclen. Inlage

Papier recyclen. Inlage Inlage A1 Papier maken Voor deze opdracht heb je de volgende materialen nodig: A - 1 Drielenzige loep B - 3 Bladen viltpapier C - 1 Reinigingsdoek D - 1 Zeef E - 1 Scheprand F - Stapel oude kranten G -

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

Oriëntatie Als de planten binnenkomen, moet er nog veel gebeuren voordat ze winkelklaar zijn.

Oriëntatie Als de planten binnenkomen, moet er nog veel gebeuren voordat ze winkelklaar zijn. Opdrachten Planten uitpakken Doel Na deze opdracht kun je kamerplanten uitpakken en winkelklaar maken. Benodigheden Bij deze opdracht heb je nodig: verschillende kamerplanten; een set sierpotten; naambordjes;

Nadere informatie

Samen maken we het groen!

Samen maken we het groen! Samen maken we het groen! 10 tips voor meer natuur in je omgeving Een groene omgeving is leuk om naar te kijken, maar ook gezonder om in te leven en wonen en beter voor het klimaat. Planten en bomen houden

Nadere informatie

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Aan de wand hangen woordkaarten met betrekking tot de herfst.

Aan de wand hangen woordkaarten met betrekking tot de herfst. Herfst Nog niet zolang geleden liepen we in korte broek, kon de jas thuis blijven en was de temperatuur zelfs hoog, te hoog voor dit seizoen. Maar nu waait het, het regent en vallen de blaadjes van de

Nadere informatie

D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout

D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout Personen Verteller Huisvrouw Cake ingrediënten; o Bloem o Zout o Suiker o Eieren o Kersen o Sukade o Krenten o Boter (Bij dit toneelstuk

Nadere informatie

Wat weet jij over biologisch en over de bodem?

Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant

Nadere informatie

contains recycled plastics

contains recycled plastics contains recycled plastics by we are elho Elho verrast je telkens weer met vrolijke, functionele en creatieve producten die je blijven inspireren en je huis of tuin nog gezelliger maken. by we all love

Nadere informatie

Spelen met zand. Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar

Spelen met zand. Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar Spelen met zand Zoals je hebt kunnen zien is zand heel interessant, maar zand is ook heel erg leuk. Je kunt er namelijk onwijs goed mee spelen! Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar Schrijf

Nadere informatie

Voor kleuters is het belangrijk om een knuffel vast te houden, het geeft houvast, een knuffel troost, geeft vertrouwen, een veilig gevoel.

Voor kleuters is het belangrijk om een knuffel vast te houden, het geeft houvast, een knuffel troost, geeft vertrouwen, een veilig gevoel. Pasen Wat lijkt het lang geleden dat we met Kerst de geboorte van Jezus vierden. Het thema van Pasen is vasthouden en loslaten. Om te ontdekken dat het geloof in Jezus houvast biedt, moeten de mensen om

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons

Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons Dankdag voor gewas en arbeid Liturgie Voorzang LB 448,1.3.4 Stil gebed Votum Groet Zingen: Gez 146,1.2 Gebed Lezen: Johannes 6,1-15 Zingen: Ps

Nadere informatie

Jouw avontuur met de Bijbel

Jouw avontuur met de Bijbel Nieske Selles-ten Brinke Jouw avontuur met de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Uitgeverij Jes! is een samenwerking tussen Uitgeverij Boekencentrum en de HGJB. Kijk voor meer informatie

Nadere informatie

KINDEREN VAN HET LICHT

KINDEREN VAN HET LICHT KINDEREN VAN HET LICHT Verteller: Het gebeurde in een donkere nacht, heel lang geleden, dat er herders in het veld waren, die de wacht hielden over hun schapen. Zij stonden net wat met elkaar te praten,

Nadere informatie

De familie schaap. Praat eens zoals een schaap Welke dierengeluiden ken je nog? Doe ze eens na?

De familie schaap. Praat eens zoals een schaap Welke dierengeluiden ken je nog? Doe ze eens na? Het schaap De familie schaap Schapen zijn bange dieren. Daarom leven ze met velen samen en blijven ze dicht bij elkaar. Een groepje schapen noemen we een kudde. Schapen praten met elkaar door te blaten.

Nadere informatie

Zorgboerderij Sterrenland 30-01-14

Zorgboerderij Sterrenland 30-01-14 Zorgboerderij Sterrenland 30-01-14 Inhoudsopgaven Inleiding...3 Bedrijfsgegevens...4 Afzetmarkt...5 De ligging...6 Het uiterlijk...7 De afdelingen...8 Regels... 9 Personeel...10 Vragen...11 Slot...12 Inleiding

Nadere informatie

Grond onder je voeten

Grond onder je voeten Grond onder je voeten Hé hé, wie heeft z n voeten niet geveegd? Overal ligt modder. Kijk allemaal onder je schoenen! Loop je even door de tuin en daar begint het gezeur. Grond op de vloer vinden we blijkbaar

Nadere informatie

Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...

Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Kijk goed naar deze boom om te zien of het

Nadere informatie

1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4

1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4 Inhoudsopgave Pagina: 1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4 3.1. 9 september: Huisduinen, Donkere Duinen 4 3.2. 20 september: Donkere Duinen 5 3.3. 27

Nadere informatie

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 18 februari 2014. Beste natuurliefhebber/- ster,

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 18 februari 2014. Beste natuurliefhebber/- ster, De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 18 februari 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Het was afgelopen dinsdag beslist niet koud, de wind was ook niet echt hinderlijk, maar de zon liet helaas verstek

Nadere informatie

Verhalend ontwerp rond het thema Lente

Verhalend ontwerp rond het thema Lente Verhalend ontwerp rond het thema Lente Theorie verhalend ontwerp De vijf belangrijke componenten van een verhalend ontwerp zijn altijd: de verhaallijn de episodes de sleutelvragen de incidenten het wandfries

Nadere informatie

De lente in met foam!

De lente in met foam! De lente in met foam! VOORJAARSONTWERPEN FOAM 2012 Thea van Mierlo - Uil - Sneeuwklokjes - Narcis - Knutsel-zwaan - Haai-schilderij Handig om te weten over het werken met Foam Paint Verven met de foam

Nadere informatie

Water Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.

Water Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt

Nadere informatie

DAT VERDIENT EEN BLOEMETJE!

DAT VERDIENT EEN BLOEMETJE! 1B DAT VERDIENT EEN BLOEMETJE! - Tuinbouw - "ik hoor en ik vergeet, ik zie en ik onthoud, maar ik doe en ik begrijp" Naam:... Klas:... 1 Probleem Binnen enkele weken is het weer infodag en de directie

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

De Leemvallei, ga je mee op onderzoek?

De Leemvallei, ga je mee op onderzoek? De Leemvallei, ga je mee op onderzoek? Hallo allemaal, welkom in dit waanzinnige park voor jong en oud! Vandaag krijgen jullie de kans om dit park in het echt te openen met elkaar. Dit gaan we doen op

Nadere informatie

gelukkig, maar er was eens een dag dat dat anders was...

gelukkig, maar er was eens een dag dat dat anders was... Kabouter Keu is weg! Hallo lieve kinderen, we leven hier in het Sprookjesbos meestal lang en gelukkig, maar er was eens een dag dat dat anders was... Ik weet het zeker. Vandaag gaat het me lukken!, gniffelt

Nadere informatie

Marcus 14,1-11 Maak Jezus blij met jouw liefde

Marcus 14,1-11 Maak Jezus blij met jouw liefde Marcus 14,1-11 Maak Jezus blij met jouw liefde Aangepaste dienst met medewerking van de Bliid Boadskip Sjongers uit Berlikum Liturgie Voorzang Gez 132 Dank u voor deze nieuwe morgen Stil gebed Votum Zegengroet

Nadere informatie