ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2008

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2008"

Transcriptie

1 Eindrapport Mei 2010 UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, IN HET KADER VAN EEN OVEREENKOMST MET HET INSTITUT DE CONSEIL ET D ETUDES EN DÉVELOPPEMENT DURABLE VZW

2

3 Eindrapport Mei 2010 UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, IN HET KADER VAN EEN OVEREENKOMST MET HET INSTITUT DE CONSEIL ET D ETUDES EN DÉVELOPPEMENT DURABLE VZW (VISA 2009/1629) INSTITUT DE CONSEIL ET D ETUDES EN DEVELOPPEMENT DURABLE ASBL Boulevard Frère Orban, 4 à 5000 NAMUR Tel : Fax : icedd@icedd.be

4

5 INHOUD 1. Algemene context Demografische context Bevolking Wachtregister Bevolkingsdichtheid Leeftijdspiramide Particuliere huishoudens Sociaaleconomische context Tewerkstelling Interne tewerkstelling Industriële tewerkstelling Tewerkstelling in de tertiaire sector Pendelverkeer Percentages m.b.t. beroepsbevolking, tewerkstelling en werkloosheid Bruto Binnenlands Product en toegevoegde waarde Toegevoegde waarde Bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen Bruto toegevoegde waarde per activiteitensector Bruto Binnenlands Product BBP tegen courante prijzen BBP per inwoner Beschikbaar inkomen per huishouden Klimaatomstandigheden Evolutie van de energieprijzen Aardolieproducten Ruwe aardolie Brandstoffen en oliebrandstoffen Taksen en accijnzen Oliebrandstoffen Brandstoffen Elektriciteit Huishoudelijk gebruik Industrieel en tertiair gebruik Aardgas Grensprijs Prijs voor de eindgebruiker Huishoudelijk gebruik Industrieel en tertiair gebruik Primaire productie en terugwinning Biomassa Verbranding van huishoudelijk afval Houtverbranding voor verwarming Biobrandstoffen Biobrandstoffen voor het vervoer Andere vloeibare biobrandstoffen...38

6 2.2. Hernieuwbare energie exclusief biomassa Zonne-energie Fotovoltaïsche zonne-energie Thermische zonne-energie Warmtepompen Synthese Transformatie Verwerking tot cokes Verbranding Elektriciteitsproductie Gewestelijke productie Totale productie Cogeneratie Netto elektriciteitsproductie in België per energiebron Verbruik per energiedrager Elektriciteit Bron van de gegevens Verbruik Aardgas Bron van de gegevens Gemiddelde samenstelling van het aardgas Bevoorrading Aantal gasmeters of toegangspunten Verbruik Ruwe aardolie Vaste brandstoffen Verbruik per sector Industrie Activiteit Verbruik Extrapolatiepercentage Penetratiegraad van elektriciteit Aandeel van aardgas in het brandstofverbruik Evolutie van het verbruik Evolutie per energiedrager Evolutie per activiteitentak Huishoudelijk en equivalenten Huisvesting Woningpark...70

7 Bouw, bouwvergunningen en werven Verkoop Gebouwd woningpark Park van de bewoonde woningen Kenmerken en voorzieningen van het woningpark Bewoonbare oppervlakte van de woningen Statuut van de bewoner Verdeling per energiedrager voor verwarming en oppervlakte Verdeling volgens aantal personen in het huishouden en per oppervlakte Ouderdom van de woningen Warmte-isolatie van de woningen Hoofdverwarming Hoofdverwarming in Hoofdverwarming in Voorzieningen voor het koken, sanitair warm water en bijverwarming Andere elektrische uitrustingen Penetratiegraad van toestellen op aardgas Verbruik Totaal eindverbruik per energiedrager in Specifieke verbruikscijfers voor verwarming Enquête naar de begroting van de huishoudens Specifieke verbruikscijfers Conventionele specifieke verbruikscijfers Verbruik 2008 per woningtype en type verwarming Conventioneel verbruik per woningtype en type verwarming Energierekening Evolutie van het verbruik en verklarende factoren Evolutie van het verbruik Verklarende variabelen Brandstoffen Elektriciteit Totaal Tertiaire sector Activiteit Evolutie van het gebouwenpark Evolutie van de activiteit per sector Handel Kantoren Onderwijs Gezondheidszorg Verbruik Hoogspanningscliënteel tertiaire sector Verbruik Extrapolatiepercentage Penetratiegraad van elektriciteit Aandeel van aardgas in het brandstoftotaal Laagspanningscliënteel tertiaire sector Totaal verbruik van de tertiaire sector Verbruik Evolutie van het verbruik per energiedrager Evolutie van het verbruik per activiteitentak Verbruik per gebruikstoepassing Bezettingsgraden Specifieke verbruikscijfers Aanwezigheid van klimaatregeling in gebouwen uit de tertiaire sector Vervoer De vraag naar vervoer Spoorwegvervoer NMBS Netwerk Park van het tractiematerieel Verkeer Reizigersverkeer Goederenverkeer Verbruik

8 Specifieke verbruikscijfers Verbruik in MIVB Verkeer Verbruik Wegvervoer Het motorvoertuigenpark Evolutie van het totale wagenpark Evolutie van het park per type voertuig Motorisatiegraad Motorisatiegraad per inwoner Motorisatiegraad per huishouden Overschakeling op diesel Ouderdom van de voertuigen Lengte van het wegennet Kilometerafstand afgelegd per type voertuig Wegverkeer Personenvervoer met wagens en motoren Gewestelijk openbaar vervoer Vrachtvervoer Brandstofprijzen Brandstofverbruik Specifiek verbruik Gevolgen van het Kyoto-protocol Verband tussen snelheid en verbruik Evolutie van het verbruik Openbaar wegvervoer Waterwegvervoer Totaal verbruik Verbruik per energiedrager Energieverbruik per vervoermiddel Niet-energetisch verbruik Energiebalans van het eindverbruik Evolutie per sector Evolutie per energiedrager Energieverbruik per inwoner Eindverbruik met klimaatcorrectie Globale energiebalans Bruto binnenlands verbruik Balans Balans van de primaire energie Energierekening van de eindverbruikers Indirecte uitstoot Emissiecoëfficiënten Uitstoot

9 10. Vergelijking tussen de gewesten Context Energiebalans Bronnen en hypothese Primaire productie en terugwinning van energie Elektriciteitsproductie Balans van het eindverbruik Verbruik van Bundesland Berlijn in Verbruik van de regio Ile-de-France in Verbruik van de regio Inner London in Vergelijking van het eindverbruik Totaal eindverbruik per inwoner Verdeling van het verbruik per energiedrager Verdeling van het verbruik per activiteitentak Wegvervoer Wagenpark Verbruik

10

11 LIJST VAN DE TABELLEN Tabel 1 - Bevolking per gewest...2 Tabel 2 - Aantal en omvang van de particuliere huishoudens per gewest...7 Tabel 3 - Werkgelegenheid loontrekkenden en zelfstandigen...8 Tabel 4 - Tewerkstelling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...10 Tabel 5 - Tewerkstelling volgens woonplaats en werkplaats in Tabel 6 - Tewerkstelling volgens werkplaats in Tabel 7 - Tewerkstelling volgens woonplaats en werkplaats in Tabel 8 - Tewerkstelling volgens werkplaats in Tabel 9 - Bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen tegen courante prijzen...17 Tabel 10 - Bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen tegen courante prijzen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...18 Tabel 11 - Bruto binnenlands product tegen basisprijzen tegen courante prijzen...20 Tabel 12 - Klimaatgegevens...23 Tabel 13 - Prijs per vat Brent-olie...25 Tabel 14 - Evolutie van de BTW op verkeersbrandstoffen (in %)...28 Tabel 15 - Gemiddelde jaarprijzen van de voornaamste oliebrandstoffen...29 Tabel 16 - Gemiddelde jaarprijzen van de voornaamste verkeersbrandstoffen...30 Tabel 17 - Productie van thermische zonne-energie...39 Tabel 18 - Energieproductie en -verbruik van warmtepompen in Tabel 19 - Balans van de hernieuwbare energiebronnen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2008 (in ktoe OVW)...40 Tabel 20 - Netto ontwikkelbaar vermogen van het park van elektriciteitscentrales...42 Tabel 21 - Park van elektriciteitscentrales en zelfproducerende installaties in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in Tabel 22 - Balans van de transformatie van de elektriciteitscentrales in Tabel 23 - Netto elektriciteitsproductie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...44 Tabel 24 - Kenmerken en producties van het park van warmtekrachtkoppelingscentrales in Tabel 25 - Evolutie van het vermogen en de productie van de warmtekrachtkoppelingscentrales...45 Tabel 26 - Netto elektriciteitsproductie in België...46 Tabel 27 - Elektriciteitsverbruik per tarief in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in België...51 Tabel 28 - Gemiddelde samenstelling van het aardgas, naargelang het land van herkomst...52 Tabel 29 - Bevoorrading van aardgas in België per land van herkomst...53 Tabel 30 - Aantal aardgasmeters per gewest (x 0)...55 Tabel 31 - Verbruik van aardgas in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in België...55 Tabel 32 - Energiebalans van de industrie in 2008 (in ktoe OVW)...61 Tabel 33 - Aandeel van de energiedragers in de energiebalans van de industrie 2008 (in %)...61 Tabel 34 - Extrapolatiepercentage van het energieverbruik van de industrie in Tabel 35 - Energieverbruik van de industrie per energiedrager...64 Tabel 36 - Energieverbruik van de industrie per activiteitentak...67 Tabel 37 - Aantal woningen volgens het type gebouw...72 Tabel 38 - Evolutie van de bevolking, de huishoudens en het bewoonde woningpark...73 Tabel 39 - Verdeling van het bewoonde woningpark volgens woningtype...74 Tabel 40 - Evolutie van het park van bewoonde woningen...74 Tabel 41 - Verdeling van het bewoonde woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2001 per type woning, verwarming en energiedrager voor verwarming...82 Tabel 42 - Verdeling van het bewoonde woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2008 per type woning, verwarming en energiedrager voor de hoofdverwarming...83

12 Tabel 43 - Schatting van de uitrusting van de woningen in Brussels Hoofdstedelijk Gewest, buiten de hoofdverwarming, en van hun specifieke verbruikscijfers in Tabel 44 - Specifieke verbruikscijfers voor verwarming per woningtype en type verwarming in Tabel 45 - Conventionele specifieke verbruikscijfers voor verwarming per woningtype en type verwarming in Tabel 46 - Verbruik 2008 per woningtype en type verwarming, zonder klimaatcorrectie...93 Tabel 47 - Conventioneel verbruik 2008 per woningtype en type verwarming...95 Tabel 48 - Energierekening van de residentiële sector in Tabel 49 - Energieverbruik in de residentiële sector per energiedrager... Tabel 50 - Verkoopoppervlakte van de zelfbedieningszaken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (x 0 m²) Tabel 51 - Aantal studenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (x 0) Tabel 52 - Aantal ziekenhuisbedden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel 53 - Energiebalans van de tertiaire sector HS in 2008 (in ktoe OVW) Tabel 54 - Energiebalans van de tertiaire sector HS 2008 (in % per drager) Tabel 55 - Extrapolatiepercentage van het energieverbruik van de tertiaire sector HS in Tabel 56 - Energiebalans van de tertiaire sector (HS+LS) in 2008 (in ktoe OVW) Tabel 57 - Aandeel van de energiedragers in het verbruik van de tertiaire activiteitentakken (HS+LS) in 2008 (in %) Tabel 58 - Eindverbruik van de tertiaire sector per energiedrager Tabel 59 - Verdeling van het energieverbruik van de tertiaire sector per activiteitentak (in ktoe OVW) Tabel 60 - Verdeling van het verbruik van de tertiaire sector per activiteitentak Tabel 61 - Verbruik per arbeidsplaats (MWh OVW per arbeidsplaats VTE) Tabel 62 - Verbruik per vierkante meter (kwh OVW per m²) Tabel 63 - Aandeel van de voornaamste gebruikstoepassingen van brandstoffen in de tertiaire sector (2008) Tabel 64 - Aandeel van de voornaamste gebruikstoepassingen van elektriciteit in de tertiaire sector (2008) Tabel 65 - Bezettingsgraden van de tertiaire sector in Tabel 66 - Samenvatting van de specifieke verbruikscijfers voor elektriciteit en brandstoffen in Tabel 67 - Percentage klimaatregeling per activiteitentak in Tabel 68 - Evolutie van het spoornetwerk en zijn dichtheid Tabel 69 - Park van het tractiematerieel van de NMBS Tabel 70 - Reizigersverkeer van de NMBS Tabel 71 - Evolutie van het goederenverkeer van de NMBS Tabel 72 - Energieverbruik van het NMBS-spoorwegvervoer in Tabel 73 - Reizigersverkeer van de MIVB Tabel 74 - Totaal motorvoertuigenpark per gewest Tabel 75 - Motorvoertuigenpark ingeschreven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel 76 - Wegennet in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel 77 - Gemiddelde kilometerafstand afgelegd door wagens voor persoonlijk en gemengd gebruik volgens cilinderinhoud in Tabel 78 - Totaal wegverkeer Tabel 79 - Wegverkeer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel 80 - Gewestelijke verdeling van het intra- en intergewestelijk wegvervoer in 2008 (in miljoen ton) Tabel 81 - Eindverbruik van het wegvervoer Tabel 82 - Waterwegverkeer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel 83 - Evolutie van het totaal eindverbruik van het vervoer per energiedrager Tabel 84 - Evolutie van het totale eindverbruik van het vervoer per vervoermiddel Tabel 85 - Eindverbruik per sector Tabel 86 - Eindverbruik per energiedrager Tabel 87 - Eindverbruik per sector met en zonder klimaatcorrectie (in ktoe OVW) Tabel 88 - Globale energiebalans van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2008 (in ktoe OVW)...174

13 Tabel 89 - Balans van het primaire energieverbruik van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2008 (ktoe OVW) Tabel 90 - Energierekening van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2008 (in miljoen euro) Tabel 91 - Formule voor de berekening van de indirecte emissiecoëfficiënt Tabel 92 - Nettoproductie, verliezen en invoer van elektriciteit in België Tabel 93 - Uitstoot van SO 2, NO X en CO 2 door de Belgische elektriciteitscentrales, zelfproducerende installaties niet meegerekend Tabel 94 - Indirecte uitstoot van SO 2, NO X en CO 2 per sector in Tabel 95 - Eindverbruik van Bundesland Berlijn in 2002 (in ktoe OVW) Tabel 96 - Aandeel van de energiedragers in het eindverbruik van elke sector in Bundesland Berlijn in Tabel 97 - Eindverbruik van de regio Ile-de-France in 2005 (in Mtoe OVW) Tabel 98 - Aandeel van de energiedragers in het eindverbruik van elke sector in de regio Ile-de-France in Tabel 99 - Eindverbruik van de regio Inner London in 2006 (in ktoe OVW) Tabel - Aandeel van de energiedragers in het eindverbruik van de regio Inner London in

14

15 LIJST VAN DE FIGUREN Figuur 1 - Evolutie van de bevolking...3 Figuur 2 - Evolutie van de totale bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...3 Figuur 3 - Evolutie van de bevolkingsdichtheid per gewest...4 Figuur 4 - Evolutie van de gemiddelde leeftijd van de bevolking per gewest...4 Figuur 5 - Leeftijdspiramide...5 Figuur 6 - Percentage alleenwonenden van de bevolking...6 Figuur 7 - Evolutie van het aantal en de omvang van de particuliere huishoudens per gewest...7 Figuur 8 - Evolutie van de interne tewerkstelling...9 Figuur 9 - Specialisatie-index van enkele subtakken van de industriële activiteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...11 Figuur 10 - Evolutie van de tewerkstelling in de industrie...12 Figuur 11 - Specialisatie-index van enkele subtakken van tertiaire activiteiten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...13 Figuur 12 - Evolutie van de tewerkstelling in de tertiaire sector...13 Figuur 13 - Evolutie van de tewerkstelling in de voornaamste takken van de tertiaire sector...14 Figuur 14 - Tewerkstelling in het Gewest en van de inwoners van Brussel-Hoofdstad in Figuur 15 - Percentages m.b.t. beroepsbevolking, tewerkstelling en werkloosheid per gewest...16 Figuur 16 - Evolutie van de bruto toegevoegde waarde tegen courante prijzen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...18 Figuur 17 - Bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen tegen marktprijzen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest per activiteitensector...19 Figuur 18 - Evolutie van het BBP tegen basisprijzen tegen courante prijzen per gewest...20 Figuur 19 - BBP per inwoner en per gewest...21 Figuur 20 - BBP per inwoner en per gewest in koopkrachtpariteit...21 Figuur 21 - Beschikbaar jaarinkomen per huishouden (in EUR)...22 Figuur 22 - Beschikbaar jaarinkomen per huishouden per inkomensschijf (in EUR)...22 Figuur 23 - Evolutie van de klimaatgegevens...24 Figuur 24 - Dagelijkse evolutie van de prijs per vat Brent-olie...25 Figuur 25 - Evolutie 2008/2007 van de gemiddelde jaarprijzen van de voornaamste aardolieproducten...26 Figuur 26 - Samenstelling van de prijzen van de voornaamste brandstoffen en oliebrandstoffen...27 Figuur 27 - Evolutie van de accijnzen en energiebijdragen van de voornaamste verkeersbrandstoffen en andere oliebrandstoffen...28 Figuur 28 - Evolutie van het aandeel van de accijnzen en de energiebijdrage in de totaalprijs van huisbrandolie en diesel...28 Figuur 29 - Evolutie van de gemiddelde jaarprijzen van de voornaamste oliebrandstoffen...29 Figuur 30 - Evolutie van de gemiddelde jaarprijzen van de voornaamste verkeersbrandstoffen...30 Figuur 31 - Gemiddelde semesterprijs voor elektriciteit in de huishoudelijke sector per verbruiksklasse...31 Figuur 32 - Halfjaarlijkse evolutie van de gemiddelde elektriciteitsprijzen in de huishoudelijke sector...31 Figuur 33 - Gemiddelde semesterprijs voor elektriciteit in de industriële en tertiaire sectoren per verbruiksklasse...32 Figuur 34 - Halfjaarlijkse evolutie van de gemiddelde elektriciteitsprijzen in de industriële en tertiaire sectoren...32 Figuur 35 - Vergelijking van de evolutie van de prijs per vat ruwe aardolie en de grensprijs van aardgas...33 Figuur 36 - Gemiddelde semesterprijs van aardgas in de huishoudelijke sector per verbruiksklasse...34 Figuur 37 - Halfjaarlijkse evolutie van de gemiddelde aardgasprijzen voor de huishoudelijke verbruiker...34 Figuur 38 - Gemiddelde semesterprijs voor aardgas in de industriële en tertiaire sectoren per verbruiksklasse...34 Figuur 39 - Halfjaarlijkse evolutie van de gemiddelde aardgasprijzen in de industriële en tertiaire sectoren...34 Figuur 40 - Evolutie van de hoeveelheid afval die wordt verbrand door Brussel-Energie...36 Figuur 41 - Elektriciteitsproductie van de thermische centrale van Electrabel in Schaarbeek...37 Figuur 42 - Evolutie van de netto elektriciteitsproductie in België...47 Figuur 43 - Verdeling van de netto elektriciteitsproductie in België, per primaire energiebron...48

16 Figuur 44 - Elektriciteitsuitwisselingen van en naar België...49 Figuur 45 - Evolutie van het elektriciteitsverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...51 Figuur 46 - Evolutie van de bevoorrading van aardgas in België...54 Figuur 47 - Evolutie van het aardgasverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...56 Figuur 48 - Verdeling van de bevoorrading van aardolie in België per land van herkomst...57 Figuur 49 - Evolutie van de invoer van vaste brandstoffen in België...58 Figuur 50 - Structuur van de industriële sector...59 Figuur 51 - Assemblage van wagens in de fabriek Volkswagen-Audi van Vorst...60 Figuur 52 - Evolutie van de industriële productie-indexen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...60 Figuur 53 - Aandeel van de activiteitentakken in het totale industriële verbruik...62 Figuur 54 - Aandeel van de energiedragers in het totale industriële verbruik...62 Figuur 55 - Penetratiegraad van elektriciteit per industrietak in Figuur 56 - Aandeel van aardgas in het brandstofverbruik per industrietak in Figuur 57 - Evolutie van het energieverbruik in de industrie per energiedrager...65 Figuur 58 - Evolutie van het energieverbruik per industrietak van 1991 tot 2008 (met als index 1991 = )...66 Figuur 59 - Energieverbruik en tewerkstelling van de voornaamste industriële activiteitentakken...68 Figuur 60 - Verklarende variabelen voor het energieverbruik...69 Figuur 61 - Aantal werkelijk opgestarte woningen in residentiële gebouwen (x 0)...70 Figuur 62 - Gemiddelde bewoonbare oppervlakte per werkelijk opgestarte woning in residentiële gebouwen (in m²)...70 Figuur 63 - Totale oppervlakte van de werkelijk opgestarte woningen (jaarlijks en gecumuleerd x 0 m²)...70 Figuur 64 - Bouwvergunningen en werven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...71 Figuur 65 - Aantal verkochte woningen per jaar...72 Figuur 66 - Verdeling van de bestaande woningen volgens het type gebouw...72 Figuur 67 - Evolutie van het Brussels woningpark en zijn demografische factoren...73 Figuur 68 - Verdeling van het bewoonde woningpark tussen appartementen en eengezinswoningen...74 Figuur 69 - Evolutie van het bewoonde woningpark van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...75 Figuur 70 - Evolutie van de verdeling van het Brusselse woningpark volgens bewoonbare oppervlakte...75 Figuur 71 - Verdeling van het woningpark op grond van de bewoonbare oppervlakte...76 Figuur 72 - Statuut van de bewoner...77 Figuur 73 - Verdeling van de energiedragers per gemiddelde oppervlakte van de Brusselse woningen in Figuur 74 - Verdeling van de energiedragers volgens omvang van de Brusselse huishoudens in Figuur 75 - Verdeling van het woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op basis van het bouwjaar...79 Figuur 76 - Aandeel van de woningen jonger dan 20 jaar...79 Figuur 77 - Aandeel van de woningen verbouwd sinds Figuur 78 - Aandeel van de woningen voorzien van een isolatiesysteem in Figuur 79 - Penetratie van dubbele beglazing...80 Figuur 80 - Evolutie van het aandeel van de bewoonde woningen met centrale verwarming...83 Figuur 81 - Evolutie van de verdeling van het bewoonde woningpark per type energiedrager voor de hoofdverwarming...84 Figuur 82 - Evolutie van het aantal woningen met een private badkamer of douchecel...84 Figuur 83 - Aandeel van de huishoudens die koken op aardgas en op elektriciteit...85 Figuur 84 - Verdeling van het woningpark per energiebron gebruikt voor de verschillende toepassingen, buiten de hoofdverwarming, in Figuur 85 - Jaarlijkse specifieke verbruikscijfers per woning (in toe per woning)...86 Figuur 86 - Evolutie van de penetratiegraad van bepaalde huishoudelektrotoestellen...86 Figuur 87 - Evolutie van de penetratiegraad van audiovisuele apparatuur...87 Figuur 88 - Verdeling van het verbruik van huishoudelektro in Figuur 89 - Verdeling van het totaal elektriciteitsverbruik van de residentiële sector in Brussel, per gebruikstoepassing, in

17 Figuur 90 - Evolutie van de verkoop en penetratie van gastoestellen...90 Figuur 91 - Verdeling van het energieverbruik van de residentiële sector in Figuur 92 - Conventionele specifieke verbruikscijfers per woningtype en type verwarming...92 Figuur 93 - Verdeling van het reëel energieverbruik van de residentiële sector in 2008, per gebruikstoepassing...94 Figuur 94 - Verdeling van het energieverbruik voor verwarming in 2008 per woningtype, type verwarming en type energiedrager...94 Figuur 95 - Verdeling van het conventioneel energieverbruik van de residentiële sector in 2008, per gebruikstoepassing...95 Figuur 96 - Verdeling van de energierekening van de residentiële sector in 2008, per energiedrager en per gebruikstoepassing...97 Figuur 97 - Energierekening per woning in 2008 (in EUR per woning)...97 Figuur 98 - Vergelijking van het verbruik en van de energierekeningen per drager in Figuur 99 Energierekening per kwartiel...98 Figuur - Evolutie van de energierekening van de huisvesting per huishouden en per kwartiel in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...98 Figuur Evolutie van het aantal beschermde klanten en vermogensbegrenzers...98 Figuur Evolutie van het energieverbruik van de residentiële sector per type energiedrager...99 Figuur Verklarende variabelen van de evoluties van het brandstofverbruik van de residentiële sector Figuur Verklarende variabelen van de evoluties van het elektriciteitsverbruik Figuur Verklarende variabelen van de evoluties van het totale verbruik Figuur Evolutie van de bouw van tertiaire gebouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Aandeel van de activiteitentakken in de vloeroppervlakte van de tertiaire gebouwen gebouwd van 1996 tot 2006 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Aandeel van de activiteitentakken in het volume van de tertiaire gebouwen gebouwd van 1996 tot 2006 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Aantal BTW-plichtigen in de handel Figuur Evolutie van de oppervlakte van zelfbedieningswinkels in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (x 0 m²) (x m²) Figuur Verdeling van de verkoopoppervlakte van de zelfbedieningszaken in Figuur Evolutie van het woningpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Evolutie van het aantal ziekenhuisbedden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Aantal en duur van de hospitalisaties in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Structuur van de tertiaire sector Figuur Verdeling van het energieverbruik van de tertiaire sector HS per drager en per activiteitentak Figuur Penetratiegraad van elektriciteit per tak van de tertiaire sector HS in Figuur Aandeel van aardgas in het brandstofverbruik per tak van de tertiaire sector HS in Figuur Evolutie van het energieverbruik van de tertiaire sector per type drager Figuur Evolutie van het energieverbruik van de tertiaire sector Figuur Evolutie van het energieverbruik en de tewerkstelling in de voornaamste activiteitentakken van de tertiaire sector Figuur Verdeling van het verbruik van de tertiaire sector per gebruikstoepassing (2008) Figuur Evolutie van de aanwezigheid van airconditioning in de tertiaire sector Figuur Evolutie van de voornaamste factoren van de vraag naar vervoer Figuur Totale evolutie en verdeling van het tractiematerieel van de NMBS per type Figuur Evolutie van het reizigersverkeer van de NMBS Figuur Evolutie van het goederenverkeer over het spoor Figuur 128- Gemiddeld specifiek tractieverbruik van de NMBS Figuur Evolutie van de gemiddelde massa van het NMBS-materieel per zitplaats Figuur Verdeling van het tractieverbruik van het spoorwegvervoer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in België in Figuur Evolutie van het reizigersverkeer van de MIVB Figuur Evolutie van het totale voertuigenpark Figuur Evolutie van het voertuigenpark van de voornaamste types in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Evolutie van de penetratie van de wagens per gewest...142

18 Figuur Verband tussen inkomensniveau en aantal wagens per huishouden Figuur Overschakeling van het wagenpark op diesel Figuur Gemiddelde ouderdom van personenwagens Figuur Percentage van het park van ingeschreven personenwagens en wagens voor gemengd gebruik volgens ouderdom van het voertuig en motortype Figuur Evolutie van het wegennet in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Gemiddelde jaarlijkse kilometerafstand afgelegd door voertuigen in Figuur Gemiddelde kilometerafstand afgelegd door de voertuigen op grond van hun type, hun brandstof, hun ouderdom en het gewest van inschrijving in Figuur Gemiddelde jaarlijkse afstand afgelegd in België door Belgische personenwagens Figuur Verdeling van het Belgisch wegverkeer per gewest Figuur Evolutie van het wegverkeer per nettype Figuur Wegvervoer van personen Figuur Evolutie van het aantal reizigers vervoerd door het gewestelijk openbaar vervoer Figuur Aantal vervoerde reizigers en afgelegde afstand door het gewestelijk openbaar vervoer Figuur Evolutie van het gemiddeld specifiek verbruik van de nieuwe wagens die jaarlijks in België worden ingeschreven Figuur Evolutie van de cilinderinhoud en van het gemiddelde vermogen van de nieuwe Europese wagens die jaarlijks in België worden ingeschreven Figuur Evolutie van het specifiek verbruik van de wagens op grond van de snelheid Figuur Evolutie van het eindverbruik van het wegvervoer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Evolutie van het brandstofverbruik van het wegvervoer en van enkele hoofdfactoren van dat vervoer Figuur Evolutie van het waterwegvervoer van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Evoluties van het verbruik van het vervoer per inwoner en per eenheid toegevoegde waarde Figuur Evolutie van het eindverbruik van het vervoer per type drager in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Evolutie van het eindverbruik van het vervoer per type vervoermiddel in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Evolutie van het eindverbruik per sector Figuur Evolutie van het totale eindverbruik per energiedrager Figuur Evolutie van het energieverbruik per inwoner Figuur Evolutie van het eindverbruik met en zonder klimaatcorrectie (graaddagen van 1990) Figuur Evolutie van het eindverbruik per sector, met en zonder klimaatcorrectie Figuur Evolutie van het bruto binnenlands verbruik Figuur Aandelen van de sectoren en energiedragers in de energiefactuur en in het energieverbruik in Figuur Evolutie van de productie van de Belgische elektriciteitscentrales van de producenten-verdelers Figuur Evolutie van de elektriciteitsproductie uit kerncentrales en van het invoersaldo van elektriciteit in België Figuur Berekende emissiefactoren en zwavelgehalte van de fossiele brandstoffen Figuur Evolutie van de uitstoot en van de emissiecoëfficiënten van SO 2, NO X en CO 2 van de Belgische elektriciteitscentrales, zelfproducerende installaties niet meegerekend Figuur Evolutie van de indirecte uitstoot van SO 2, NO X en CO 2 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Figuur Vergelijking van Bundesland Berlijn en de regio's Brussel-Hoofdstad, Ile-de-France en Inner London Figuur Graaddagen 18/ Figuur Evolutie van het BBP per inwoner Figuur Aandeel appartementen in het woningpark Figuur Geïnstalleerd vermogen van de elektriciteitscentrales Figuur Vergelijking van het eindverbruik per inwoner Figuur Aandeel van de voornaamste energiedragers in het eindverbruik Figuur Aandeel van de activiteitentakken in het eindverbruik Figuur Penetratiegraad van voertuigen Figuur Verbruik van het wegvervoer per inwoner...193

19

20

21

22

23 Inleiding Dit document maakt de globale balans op van het energieverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2008, waarbij wordt getracht de belangrijkste evoluties ervan sinds 1990 toe te lichten. De opmaak van deze energiebalans is het resultaat van de verzameling en verwerking van een groot aantal gegevens, maar ook, en vooral, van de vruchtbare, noodzakelijke en onontbeerlijke samenwerking van het ICEDD met tal van mensen met uiteenlopende achtergronden : de producenten, verdelers en leveranciers van energie; de verbruikers uit de tertiaire sector en de industrie die deelnamen aan onze enquête; de federale en gewestelijke overheidsdiensten en hun besturen. Wij danken hen bij deze nogmaals allemaal. Dit document is als volgt opgebouwd. Het eerste hoofdstuk biedt een overzicht van de algemene context waarin het Brussels Hoofdstedelijk Gewest evolueert en die een impact heeft op het energieverbruik, met name : de demografische context; de sociaaleconomische conjunctuur (werkgelegenheid, toegevoegde waarde, inkomen); de klimaatomstandigheden; de evolutie van de energieprijzen. De volgende hoofdstukken behandelen de eigenlijke energiebalansen en in het bijzonder : de primaire energieproductie (waaronder de hernieuwbare energieën); de energietransformatie (verbranding, elektriciteitscentrales, warmtekrachtkoppeling); het eindverbruik (industrie, tertiaire sector, huisvesting, vervoer); het bruto binnenlands verbruik. De twee volgende hoofdstukken zijn gewijd aan twee thema's die rechtstreeks afhankelijk zijn van het energieverbruik, met name : de energierekening van de eindverbruikers; de indirecte atmosferische uitstoot die voortvloeit uit het verbruik van elektriciteit die niet in het gewest wordt geproduceerd. Het laatste hoofdstuk omvat een vergelijking van het energieverbruik van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met dat van gelijkaardige regio's : Berlijn, Ile-de-France en Londen 1 1 of meer bepaald de Londense binnenstad (Inner London) 1 Leefmilieu Brussel

24 Algemene context 1. Algemene context 1.1. Demografische context De demografie is een doorslaggevende factor van de evolutie van de energiebehoefte, door haar impact op de evolutie van de economie op korte en op lange termijn. De bevolking en het aantal huishoudens hebben een rechtstreekse impact op het energieverbruik van de residentiële sector, vermits ze van invloed zijn op het aantal en de oppervlakte van de woningen die verwarmd en verlicht moeten worden, alsook op het aantal elektrotoestellen. Dit zijn ook belangrijke factoren die mede bepalend zijn voor de oppervlakte van de gebouwen voor de activiteiten van de tertiaire sector (handel, onderwijs, gezondheid...). Ten slotte hebben ze ook een impact op het wagenpark en het verbruik van vervoerdiensten Bevolking De demografische evolutie is het gevolg van de gecombineerde effecten van natuurlijke bewegingen (verschil tussen geboortes en overlijdens) en migratiebewegingen (verschil tussen inwijking en uitwijking in het gewest). Vermits deze bevolkingstoename in het Brussels Gewest niet enkel en alleen door een geboorteoverschot kan worden verklaard, moet de verklaring gezocht worden in een migratieoverschot, waarbij er meer inwijkelingen zijn dan uitwijkelingen. Volgens de gegevens van de ADSEI 2 van de FOD EKMOME 3, telde het Brussels Hoofdstedelijk Gewest inwoners op 1 januari 2008, een toename met 1.7 % in vergelijking met 2007 (zijnde 9.8 % van de totale Belgische bevolking). Ter informatie geven we mee dat de bevolking van het Gewest haar historische piek bereikte in Dat jaar waren er officieel inwoners in de 19 Brusselse gemeenten. Van 1980 tot 1992 nam het aantal inwoners in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voortdurend af. Daarna, van 1992 tot 1996, leek het aantal inwoners zich te stabiliseren, en sinds 1996 neemt hun aantal onafgebroken toe. x inwoners in % van de Belgische bevolking met als index 1990 = Jaar Brussel- Hoofdstad Wallonië Vlaanderen België % 32.7% 57.0% % % 32.6% 57.7% % % 32.6% 58.0% % % 32.5% 57.9% % % 32.5% 57.8% % % 32.4% 57.8% % Evolutie % +6.6% +7.3% +7.2% GJGP % +0.4% +0.4% +0.4% Evolutie % +0.6% +0.7% +0.8% Tabel 1 - Bevolking per gewest Bron ADSEI - Demografische statistieken (gegevens op 1 januari) 2 Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, vroeger NIS (Nationaal Instituut voor Statistiek) 3 Federale Overheidsdienst Economie, Kleine en Middelgrote Ondernemingen, Middenstand en Energie, het vroegere MEZ (Ministerie van Economische Zaken) 4 GJGP = Gemiddeld jaarlijks groeipercentage 2 Leefmilieu Brussel

25 Algemene context Brussel- Hoofdstad België Brussel-Hoofdstad 9.8% 1990 = 104 Vlaanderen 57.8% 102 Wallonië 32.4% Figuur 1 - Evolutie van de bevolking Bron ADSEI - Demografische statistieken (gegevens op 1 januari) Wachtregister De kwaliteit van het bevolkingscijfer hangt af van de kwaliteit van elke schakel van de informatieketen : gemeentelijke registers, Nationaal Register en ADSEI. Een overschatting van de bevolking kan voortvloeien uit het feit dat personen die geëmigreerd zijn, nog in de registers staan. Omgekeerd kan het ook zijn dat mensen die niet aangegeven zijn, in een gewest verblijven zonder dat ze er ingeschreven zijn (zoals Europese ambtenaren bijvoorbeeld). Bovendien geven de officiële bevolkingscijfers geen volledig beeld van de werkelijke toestand. Bepaalde categorieën zijn niet opgenomen in de statistieken van het Nationaal Register : asielzoekers bijvoorbeeld. Als we de personen in aanmerking nemen die waren ingeschreven in het "Wachtregister" van de asielzoekers, telde de bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest inwoners op 1 januari 2008, zijnde 1.6 % meer dan wat het "officiële bevolkingscijfer" aangeeft. Ter informatie : in 2001 telde het Wachtregister meer dan personen, en was er dus een verschil van maar liefst 4.6 %! aantal personen Vlaanderen Wallonië Brussel Hoofdstad inwoners Bevolking (rijkregister+r eg.kand.pol.v luchtelingen) Bevolking (rijksregister) Aantal personen ingeschreven in het "Wachtregister" per gewest Bevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met en zonder Wachtregister Figuur 2 - Evolutie van de totale bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Bron ADSEI, BISA 3 Leefmilieu Brussel

26 Algemene context Bevolkingsdichtheid inwoners / km² Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft een erg beperkte oppervlakte (161 km², hetzij 0.5 % van de oppervlakte van België). De bevolkingsdichtheid is er daarentegen erg hoog (6 497 inwoners per km² op 1 januari 2008, wat een dichtheid vertegenwoordigt die maar liefst 19 keer hoger ligt dan het nationaal gemiddelde) Bruss el- Hoofdstad 6497 inwoners / km² Vlaanderen 456 België 347 Wallonië Figuur 3 - Evolutie van de bevolkingsdichtheid per gewest Bron ADSEI - Demografische statistieken Leeftijdspiramide Heel wat economische en sociale tendensen zijn gelinkt aan leeftijd. Zo kunnen we verwachten dat een vergrijzende bevolking minder productief en minder vernieuwend is, maar er zijn nog andere domeinen waar de vergrijzing ook negatief kan doorwegen : consumptie, sparen, gezondheidsuitgaven en investeringen inzake huisvesting. De toename van het aantal senioren gaat eveneens gepaard met een stijging van het aantal alleenstaanden. Die alleenstaanden dreigen zich vooral te concentreren in de grote agglomeraties en in verouderde woningen 5. Het Brussels Gewest ontsnapt aan dit fenomeen van vergrijzing : de gemiddelde leeftijd van de bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest schommelt reeds 30 jaar om en bij de 39 jaar, terwijl dit gemiddelde al zo'n jaar toeneemt in Vlaanderen en sinds meer dan 20 jaar ook in Wallonië. In 2001 was Brussel zelfs het jongste gewest van België, terwijl de inwoners van de hoofdstad met de Belgische nationaliteit veruit de oudsten zijn van het land. Dit fenomeen is dus toe te schrijven aan de aanwezigheid van een groot aantal jonge buitenlanders op het Brusselse grondgebied. 41 Vlaanderen Gemiddelde leeftijd (jaar) België Wallonië Brussel- Hoofdstad Figuur 4 - Evolutie van de gemiddelde leeftijd van de bevolking per gewest Bron ADSEI - Dienst Demografie (Volkstellingen 1981 en 1991) ; Nationaal Register 5 bron "Handicaps en vergrijzing van de bevolking : uitdagingen voor de stad". Confederatie Bouw Jaarverslag Leefmilieu Brussel

27 Algemene context De leeftijdspiramide in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest onderscheidt zich dan ook duidelijk van die van de twee andere gewesten en bijgevolg ook van die van het land in zijn geheel. jaar jaar x Mannen Vrouw en x Mannen Vrouw en jaar Brussel-Hoofdstad jaar België x Mannen Vrouw en x Mannen Vrouw en Wallonië Vlaanderen Figuur 5 - Leeftijdspiramide Bron ADSEI - Demografische statistieken (gegevens op 1 januari 2008) 5 Leefmilieu Brussel

28 Algemene context Particuliere huishoudens Volgens de definitie van de ADSEI bestaat een huishouden hetzij uit een persoon die gewoonlijk alleen woont, hetzij uit twee of meer personen, die al dan niet onderling verwant zijn en gewoonlijk eenzelfde woning betrekken en samenwonen 6. Die definitie geldt zowel voor het bijhouden van het Nationaal Register als voor de volkstellingen. In de praktijk geeft dit evenwel verschillende resultaten (in de orde van één procent op Belgisch niveau). Dat is niet zo vreemd, want het Nationaal Register of Rijksregister geeft de "administratieve" toestand weer, terwijl de volkstelling tracht de "feitelijke" toestand te schetsen. De gemiddelde omvang van de huishoudens vormt een belangrijk demografisch kenmerk voor de bepaling van het energieverbruik. De evolutie ervan weerspiegelt de veranderingen in de levensstijl (men trouwt op latere leeftijd, het aantal scheidingen neemt toe) en de leeftijdsstructuur van de bevolking (vergrijzing van de bevolking), mutaties die leiden tot een vermindering van het aantal personen per huishouden. De groei van de bevolking in combinatie met de afnemende gemiddelde omvang van de huishoudens leidt tot een aanzienlijke stijging van het aantal woningen. De geringe gemiddelde omvang van de particuliere huishoudens in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2.05 personen per huishouden in 2008, tegenover 2.31 op nationaal niveau) is te wijten aan het grote aantal alleenstaanden. Dit kan één van de verklarende factoren zijn voor de verschillen in de specifieke verbruikscijfers per woning tussen de verschillende gewesten, naast uiteraard de weersomstandigheden. % van de totale bevolking 25% 20% 15% 10% 5% Brussel Hoofdstad 24% Wallonië 15% België 14% Vlaanderen 12% 0% Figuur 6 - Percentage alleenwonenden van de bevolking Bron ADSEI - Demografische statistieken 6 Huishouden mag niet worden verward met gezin; zo behoren de leden van eenzelfde gezin, hoewel ze in hetzelfde huis wonen, tot afzonderlijke huishoudens wanneer ze niet samenleven; omgekeerd vormen twee of meer personen die onderling geen enkele graad van verwantschap bezitten, eenzelfde huishouden wanneer ze samenwonen (definitie ADSEI) 6 Leefmilieu Brussel

29 Algemene context Aantal huishoudens (x 0) Omvang (in aantal personen per huishouden) Jaar Brussel- Hoofdstad Wallonië Vlaanderen België Tabel 2 - Aantal en omvang van de particuliere huishoudens per gewest Bron ADSEI - Demografische statistieken, Volkstellingen en Sociaaleconomische enquête Nadat van het begin van de jaren '60 tot het eind van de jaren '90 een daling werd genoteerd, vertoont het aantal personen per huishouden sinds 2000 opnieuw een licht stijgende trend in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, terwijl dat cijfer in de andere gewesten van het land blijft afnemen België Aantal huishoudens (x 0) Vlaanderen Wallonië Brus se l- Hoofdstad Aantal mensen per huishouden Vlaanderen 2.36 België 2.31 Wallonië 2.30 Brussel- Hoofdstad 2.05 Figuur 7 - Evolutie van het aantal en de omvang van de particuliere huishoudens per gewest Bron ADSEI - Demografische statistieken, Volkstellingen en Sociaaleconomische enquête 7 Leefmilieu Brussel

30 Algemene context 1.2. Sociaaleconomische context Tewerkstelling Interne tewerkstelling De interne tewerkstelling van een gewest omvat alle jobs die er worden uitgeoefend, ongeacht of die worden ingenomen door bewoners van het gewest of niet. De schatting van deze tewerkstelling gebeurt in het kader van de gewestelijke boekhouding volgens methodes die dezelfde zijn voor alle Lidstaten van de Europese Unie (volgens het Europees systeem van Rekeningen ESR 1995). Ze berust op diverse statistische Bronnen (RSZ 7, RSZPPO 8, RVA 9, BTW, RSVZ 10, Gemeenschappen en ONE 11 ). De tellingen gebeuren in aantal personen en niet op basis van het aantal banen. De gegevens die daaruit voortvloeien, zijn jaarlijkse gemiddelden. Volgens de statistieken van het INR 12 is de totale tewerkstelling van 1995 tot 2008 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gestegen met eenheden, tot een totaal van banen. x 0 banen met als index 1995 = aandeel van het gewestelijk of nationaal totaal aandeel van het BHG in het totaal voor België Brussel-Hoofdstad België Jaar Loontrekkenden Zelfstandigen Totaal Loontrekkenden Zelfstandigen Totaal % 9.7% % 81.9% 18.1% % % 9.1% % 82.9% 17.1% % % 9.1% % 83.7% 16.3% % % 9.6% % 83.9% 16.1% % % 9.8% % 83.9% 16.1% % % 8.5% 15.8% % % % % 8.3% 15.6% % % % % 8.7% 15.5% % % % % 9.1% 15.2% % % % % 9.3% 15.3% % % % Tabel 3 - Werkgelegenheid loontrekkenden en zelfstandigen Bron NBB volgens INR In Brussel wordt de overgrote meerderheid van de banen ingenomen door loontrekkenden, net als in de andere gewesten van het land. De zelfstandigen vertegenwoordigden amper 10 % van de interne tewerkstelling van het Gewest in Rijksdienst voor Sociale Zekerheid 8 Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de Provinciale en Plaatselijke Overheidsdiensten 9 Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening 10 Rijksdienst voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen 11 Office de la Naissance et de l Enfance, het equivalent van Kind en Gezin 12 Instituut voor de Nationale Rekeningen 8 Leefmilieu Brussel

31 Algemene context Van 1995 tot 2008 werd de groei van de interne tewerkstelling van het Gewest (+ 11 %) gedragen door die van het aantal loontrekkenden. Die groei bleef evenwel onder het peil van de tewerkstellingsgroei op nationaal niveau (+15 %) Zelfstandigen Werknemers 118 Totaal = Totaal 111 Werknemers = Zelfstandigen Brussel-Hoofdstad Figuur 8 - Evolutie van de interne tewerkstelling Bron NBB volgens INR België De vijf belangrijkste activiteitentakken qua totaal tewerkstellingsvolume (loontrekkenden en zelfstandigen bij mekaar genomen) in het Brussels Gewest in 2008 zijn : openbare besturen (17.2 %), diensten aan ondernemingen (16.4 %), gezondheid en maatschappelijke dienstverlening (8.6 %), onderwijs (7.4 %), en financiële bemiddeling (6.1 %). De takken die van 1995 tot 2008 het meest bijdroegen tot de groei van de werkgelegenheid, zijn : diensten aan ondernemingen ( banen); administratie ( banen); gezondheid ( banen); informatica ( banen); hulpdiensten van het vervoer ( banen) en onderwijs ( banen). Daartegenover zijn dit de takken die de meeste banen verloren in diezelfde periode : groothandel en bemiddelaars van de handel ( banen); de automobielindustrie ( banen); uitgeverijen, drukkerijen, reproductie ( banen); verzekeringen ( banen); thuisdiensten ( banen). Met uitzondering van het vervoer over het water, waar slechts een gering aantal banen mee gemoeid is, zijn het in het algemeen de industriesectoren waarin relatief het grootste aantal banen verloren ging. Van 1995 tot 2008 werden de grootste dalingen genoteerd in de volgende industrietakken : productie van radio's, televisie- en communicatieapparatuur (-91 %); de lederindustrie (-86 %); de tabaksindustrie (-67 %); de papier- en kartonindustrie (-60 %); de automobielindustrie die het niet veel beter deed, met een daling van 56 %. 9 Leefmilieu Brussel

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2009

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2009 Eindrapport Juni 211 Gerealiseerd op vraag van het BIM, de overheidsdienst voor milieu en energie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het kader van een overeenkomst met de vzw "Institut de Conseil

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2006

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2006 Eindrapport Mei 28 UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, IN HET KADER VAN EEN OVEREENKOMST MET HET INSTITUT DE CONSEIL ET

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2002

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2002 Eindrapport - Mei 24 Uitgevoerd op verzoek van het BIM, de Administratie van Energie en Leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het kader van een overeenkomst met het Institut de Conseil

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2004

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2004 Mei 26 Uitgevoerd op verzoek van het BIM, de Administratie van Energie en Leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het kader van een overeenkomst met het Institut de Conseil et d Etudes en

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2011

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2011 Eindrapport Juni 2013 Gerealiseerd op vraag van het BIM, de overheidsdienst voor milieu en energie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het kader van een overeenkomst met de vzw "Institut de Conseil

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2003

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2003 ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 23 Mei 25 Uitgevoerd op verzoek van het BIM, de Administratie van Energie en Leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het kader van een

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2007

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2007 Eindrapport Mei 29 UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, IN HET KADER VAN EEN OVEREENKOMST MET HET INSTITUT DE CONSEIL ET

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2010

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2010 Eindrapport Mei 2012 Gerealiseerd op vraag van het BIM, de overheidsdienst voor milieu en energie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het kader van een overeenkomst met de vzw "Institut de Conseil

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2005

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2005 Eindverslag - April 27 UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, IN HET KADER VAN EEN OVEREENKOMST MET HET INSTITUT DE CONSEIL

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2012

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2012 Eindrapport Juni 2014 Gerealiseerd op vraag van het BIM, de overheidsdienst voor milieu en energie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het kader van een overeenkomst met de vzw "Institut de Conseil

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2001

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 2001 Eindrapport Juli 2003 Uitgevoerd op verzoek van het BIM, de Administratie van Energie en Leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in het kader van een overeenkomst met het Waals Instituut voor

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST VOOR DE WOONSECTOR IN 2001 EN 2002, SPECIFIEK VERBRUIK VAN DE TERTIAIRE SECTOR Synthesedocument Uitgevoerd op verzoek van het BIM, de Administratie

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 216 Samenvatting EINDVERSIE - OKTOBER 218 1. Samenvatting van de energiebalans 216 Elk jaar stelt Leefmilieu Brussel de energiebalans van het Brussels

Nadere informatie

HERNIEUWBARE ENERGIE, VERVOER EN SPECIFIEK VERBRUIK

HERNIEUWBARE ENERGIE, VERVOER EN SPECIFIEK VERBRUIK HERNIEUWBARE ENERGIE, VERVOER EN SPECIFIEK VERBRUIK VAN DE TERTIAIRE SECTOR IN BRUSSEL UITGEVOERD OP VERZOEK VAN HET BIM, DE ADMINISTRATIE VAN ENERGIE EN LEEFMILIEU VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST,

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: GLOBALE ENERGIE-INTENSITEIT VAN HET BRUSSELS GEWEST THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator:

Nadere informatie

2. OPMAAK VAN DE ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST: METHODOLOGISCHE ASPECTEN

2. OPMAAK VAN DE ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST: METHODOLOGISCHE ASPECTEN 2. OPMAAK VAN DE ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST: METHODOLOGISCHE ASPECTEN 1. Inleiding De energiebalans van het BHG wordt jaarlijks door het Institut de Conseil et d'etudes en Développement

Nadere informatie

ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2013 20% 80% 60% 40%

ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2013 20% 80% 60% 40% ENERGIE- OBSERVATORIUM Kerncijfers 2013 20% 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank

Nadere informatie

3. EVOLUTIE VAN DE ENERGIE-INTENSITEIT IN HET BRUSSELS

3. EVOLUTIE VAN DE ENERGIE-INTENSITEIT IN HET BRUSSELS 3. EVOLUTIE VAN DE ENERGIE-INTENSITEIT IN HET BRUSSELS GEWEST 1. Inleiding 1.1. De gewestelijke energiebalans: een kostbare bron van informatie Een energiebalans beschrijft de energiehoeveelheden die worden

Nadere informatie

Samenvatting van de studie uitgevoerd door CO 2 logic in opdracht van de MIVB

Samenvatting van de studie uitgevoerd door CO 2 logic in opdracht van de MIVB Vergelijking van de CO 2 -uitstoot per vervoermiddel in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Samenvatting van de studie uitgevoerd door CO 2 logic in opdracht van de MIVB 100% Gerecycleerd papier Januari

Nadere informatie

ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2011 60%

ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2011 60% ENERGIE- OBSERVATORIUM Kerncijfers 2011 20% 80% 60% 40% Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat 50 1210 BRUSSEL Ondernemingsnr.: 0314.595.348 http://economie.fgov.be

Nadere informatie

Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T GSM Persbericht

Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T GSM Persbericht Cel Externe Communicatie Kunstlaan 47-49, 1000 BRUSSEL Eric AERDEN Vooruitgangsstraat 56, 1210 BRUSSEL T. 02-2773408 GSM 0473-916424 Persbericht Datum: 26 november 2007 Betreft: Bijna 200 indicatoren geven

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: GLOBALE ENERGIE-INTENSITEIT VAN HET BRUSSELS GEWEST THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator:

Nadere informatie

ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2010 60%

ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2010 60% ENERGIE- OBSERVATORIUM Kerncijfers 2010 20% 80% 60% 40% Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat 50 1210 BRUSSEL Ondernemingsnr.: 0314.595.348 http://economie.fgov.be

Nadere informatie

1. ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST (JAAR 2009)

1. ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST (JAAR 2009) 1. ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST (JAAR 2009) 1. Wat is de energiebalans? In het licht van de klimaatopwarming en van de ontwikkeling van een energiebeleid is de energiebalans een

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2016, Vito, oktober 2017 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2016 bedraagt 6,4% Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de

Nadere informatie

ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers % 80% 60% 40%

ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers % 80% 60% 40% ENERGIE- OBSERVATORIUM Kerncijfers 2012 20% 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statististische gegevens, van marktgegevens, van de

Nadere informatie

0. KENGETALLEN. Bron: FOD Economie (Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie), INR, VDAB, RVA en Steunpunt WSE.

0. KENGETALLEN. Bron: FOD Economie (Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie), INR, VDAB, RVA en Steunpunt WSE. 0. KENGETALLEN Brugge Midden- West-Vlaanderen Oostende Westhoek Zuid- West-Vlaanderen West- Vlaanderen Vlaams Gewest Totale bevolking (01/01/2008) 275.599 233.200 149.287 213.729 278.672 1.150.487 6.161.600

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: GEWESTELIJK ENERGIEVERBRUIK THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vragen achter de indicator: Wat is het totaal

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2015, Vito, september 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2015 bedraagt 6,0 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid

Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Juli 2013 De evolutie van de werkende beroepsbevolking te Brussel van demografische invloeden tot structurele veranderingen van de tewerkstelling Het afgelopen

Nadere informatie

20% 60% 80% 40% ENERGIE. Kerncijfers 2016

20% 60% 80% 40% ENERGIE. Kerncijfers 2016 20% ENERGIE Kerncijfers 2016 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank en van

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST GLOBALE ENERGIEBALANS VAN HET JAAR 2004 Synthesedocument april 2006

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST GLOBALE ENERGIEBALANS VAN HET JAAR 2004 Synthesedocument april 2006 Synthesedocument april 26 voor rekening van het BIM INSTITUT DE CONSEIL ET D'ETUDES EN DEVELOPPEMENT DURABLE ASBL Boulevard Frère Orban 4-5 NAMUR Tel: +32.81.25.4.8 - fax: +32.81.25.4.9 - E-mail: icedd@icedd.be

Nadere informatie

3. EVOLUTIE VAN DE ENERGIE-INTENSITEIT IN HET BRUSSELS

3. EVOLUTIE VAN DE ENERGIE-INTENSITEIT IN HET BRUSSELS 3. EVOLUTIE VAN DE ENERGIE-INTENSITEIT IN HET BRUSSELS GEWEST 1. Inleiding 1.1. De gewestelijke energiebalans: een kostbare bron van informatie Een energiebalans beschrijft de energiehoeveelheden die worden

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: ENERGIE-INTENSITEIT VAN DE TERTIAIRE SECTOR THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERING 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, februari 2015 1 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,8 % Figuur 1 zon-elektriciteit

Nadere informatie

CO 2 -uitstootrapportage 2011

CO 2 -uitstootrapportage 2011 Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, september 2014 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,9% Figuur 1 bio-elektriciteit

Nadere informatie

Regionale economische vooruitzichten 2014-2019

Regionale economische vooruitzichten 2014-2019 2014/6 Regionale economische vooruitzichten 2014-2019 Dirk Hoorelbeke D/2014/3241/218 Samenvatting Dit artikel geeft een bondig overzicht van enkele resultaten uit de nieuwe Regionale economische vooruitzichten

Nadere informatie

- ÉNERGIE - UNE CONSOMMATION TOTALE D'ÉNERGIE GLOBALEMENT EN BAISSE DEPUIS

- ÉNERGIE - UNE CONSOMMATION TOTALE D'ÉNERGIE GLOBALEMENT EN BAISSE DEPUIS - ÉNERGIE - UNE CONSOMMATION TOTALE D'ÉNERGIE GLOBALEMENT EN BAISSE DEPUIS 2004 STAAT VAN HET LEEFMILIEU 2011-2014 - CONTEXT - HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 19 gemeenten, 161 km 2 1.163.486 inwoners

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2014, Vito, januari 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2014 bedraagt 5,7 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Instituut voor de nationale rekeningen

Instituut voor de nationale rekeningen Instituut voor de nationale rekeningen 2015-02-17 Links: Publicatie BelgoStat Online Algemene informatie Broos herstel in 2013 na krimp in 2012 in Brussel en Wallonië; verdere groeivertraging in 2013 in

Nadere informatie

B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid

B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid Deze gegevens zijn afkomstig van de Federale Overheidsdienst Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI), meer bepaald

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: ENERGIE-INTENSITEIT VAN DE HUISVESTING THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe evolueert

Nadere informatie

FOCUS Werkgelegengheid in het Brussels Grootstedelijk Gebied

FOCUS Werkgelegengheid in het Brussels Grootstedelijk Gebied Brussels Observatorium voor de Oktober 2013 FOCUS Werkgelegengheid in het Brussels Grootstedelijk Gebied De arbeidsmarkten van de 3 gewesten in België zijn erg verschillend en hebben elk hun eigen specificiteit,

Nadere informatie

31. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK

31. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 31. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 1.Inleiding IN DE INDUSTRIESECTOR De industriesector omvat alle bedrijven aangesloten op het hoogspanningsnet die een echte productieactiviteit

Nadere informatie

29. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK

29. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 29. ATMOSFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 1.Inleiding IN DE HUISVESTINGSSECTOR Het berekeningsprincipe volgens de CORINAIR-methode voor de atmosferische emissies tengevolge van het

Nadere informatie

De werkloosheid op haar hoogste peil sinds het begin van de crisis

De werkloosheid op haar hoogste peil sinds het begin van de crisis Oktober 2009 De werkloosheid op haar hoogste peil sinds het begin van de crisis De werkloosheid: moet het ergste nog komen? De uitzendarbeid en het aantal openstaande betrekkingen lopen weer terug Het

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: GLOBALE ENERGIE-INTENSITEIT VAN HET BRUSSELS GEWEST THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERINGEN 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator:

Nadere informatie

STEEKKAART Toelichting Indicator Datum Bron Toelichting

STEEKKAART Toelichting Indicator Datum Bron Toelichting STEEKKAART 2013 - Toelichting Indicator Datum Bron Toelichting DEMOGRAFIE Totale bevolking 1/1/2012 ADSEI Evolutie bevolking 2001-2011 1/1/2002-1/1/2012 ADSEI Aandeel niet-belgen in totale bevolking 1/1/2012

Nadere informatie

Bijlage bij persbericht Hoe presteren gemeenten op klimaatvlak?

Bijlage bij persbericht Hoe presteren gemeenten op klimaatvlak? Bijlage bij persbericht Hoe presteren gemeenten op klimaatvlak? Evolutie CO2-uitstoot in de provincie Limburg Tussen 2011 en 2016 evolueerde de CO 2-uitstoot in de provincie Limburg gunstiger dan in heel

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN DE BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKE REGERING 2015

ENERGIEBALANS VAN DE BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKE REGERING 2015 TECHNISCH RAPPORT ENERGIE ENERGIEBALANS VAN DE BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKE REGERING 2015 Samenvattende nota DECEMBER 2017 Inhoud Inhoud... 2 Doelstellingen van de energiebalans... 3 Voorstelling van het

Nadere informatie

PERSBERICHT Brussel, 25 maart 2014

PERSBERICHT Brussel, 25 maart 2014 PERSBERICHT Brussel, 25 maart 2014 Geen heropleving van de arbeidsmarkt in 2013 Nieuwe cijfers Enquête naar de Arbeidskrachten 4.530.000 in België wonende personen zijn aan het werk in 2013. Hun aantal

Nadere informatie

Aanbod en verbruik van elektriciteit,

Aanbod en verbruik van elektriciteit, Indicator 14 november 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2016 bedroeg het totale

Nadere informatie

30. ATMOPFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK

30. ATMOPFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 30. ATMOPFERISCHE EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET ENERGIEVERBRUIK 1.Inleiding IN DE TERTIAIRE SECTOR Naast alle afnemers van laagspanning omvat de tertiaire sector die bestudeerd wordt ook alle bedrijven die

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: ENERGIE-INTENSITEIT VAN DE TERTIAIRE SECTOR THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERING 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe

Nadere informatie

ALGEMENE SOCIO-ECONOMISCHE ENQUETE 2001

ALGEMENE SOCIO-ECONOMISCHE ENQUETE 2001 ALGEMENE SOCIO-ECONOMISCHE ENQUETE 2001 00 ALGEMENE TABELLEN 00.0 en 00.1 DEMOGRAFISCHE GEGEVENS 00.01 Bevolking van Belgische en vreemde nationaliteit naar geslacht De oppervlakte van de administratieve

Nadere informatie

20% 60% 80% 40% ENERGIE. Kerncijfers 2015

20% 60% 80% 40% ENERGIE. Kerncijfers 2015 20% ENERGIE Kerncijfers 2015 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank en van

Nadere informatie

Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten,

Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten, PERSCOMMUNIQUÉ 2014-07-18 Links BelgoStat On-line Algemene informatie Regionale verdeling van de Belgische in- en uitvoer van goederen en diensten, 1995-2011. De drie Gewesten en de Nationale Bank van

Nadere informatie

Economie. De conjunctuur

Economie. De conjunctuur Economie De conjunctuur De Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie biedt onpartijdige statistische informatie. De informatie wordt conform de wet verspreid, meer bepaald voor wat betreft

Nadere informatie

Kerncijfers voor de gemeente Brussel

Kerncijfers voor de gemeente Brussel I.Algemeen FOD ECONOMIE, KMO, MIDDENSTAND EN ENERGIE Kerncijfers voor de gemeente Brussel Uw gemeente beslaat 32,6 km² en telt 144784 inwoners. Dat komt overeen met een bevolkingsdichtheid van 4.440 inwoners/km².

Nadere informatie

Welzijnsbarometer 2015

Welzijnsbarometer 2015 OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL "Cultuur aan de macht" de sociale rol van cultuur en kunst 26 november 2015 Welzijnsbarometer 2015 Marion

Nadere informatie

Instituut voor de nationale rekeningen

Instituut voor de nationale rekeningen Instituut voor de nationale rekeningen 2014-01-31 Links: Publicatie BelgoStat Online Algemene informatie 2011-2012: Economische terugval in 2012 verschilt per gewest Het Instituut voor de nationale rekeningen

Nadere informatie

Regionale economische vooruitzichten

Regionale economische vooruitzichten 2015/2 Regionale economische vooruitzichten 2015-2020 Dirk Hoorelbeke D/2015/3241/213 Samenvatting Dit webartikel geeft een bondig overzicht van de nieuwe regionale economische vooruitzichten tot 2020.

Nadere informatie

Vergrijzing. Impact en uitdagingen voor de lokale besturen

Vergrijzing. Impact en uitdagingen voor de lokale besturen Vergrijzing Impact en uitdagingen voor de lokale besturen Robert Petit Het departement Research van Dexia heeft een bijzonder interessante studie gepubliceerd voor de gemeentelijke beleidsvoerders die

Nadere informatie

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen 31 mei 2012 INHOUDSOPGAVE Inleiding... 3 1. Totale resultaten... 4 1.1 Elektriciteitsverbruik... 4 1.2 Gasverbruik... 4 1.3 Warmteverbruik... 4 1.4 Totaalverbruik

Nadere informatie

Economie. De conjunctuur

Economie. De conjunctuur Economie De conjunctuur De Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie biedt onpartijdige statistische informatie. De informatie wordt conform de wet verspreid, meer bepaald voor wat betreft

Nadere informatie

L 55/74 Publicatieblad van de Europese Unie Bruto binnenlands product in constante prijzen van 1995 (bron: nationale. 1A, sectorale aanpak).

L 55/74 Publicatieblad van de Europese Unie Bruto binnenlands product in constante prijzen van 1995 (bron: nationale. 1A, sectorale aanpak). L 55/74 Publicatieblad van de Europese Unie 1.3.2005 BIJLAGE II LIJST VAN JAARLIJKSE INDICATOREN TABEL II-1 Lijst van prioriteitsindicatoren ( 1 ) Indicator Teller/noemer Richtsnoeren/definities ( 2 )(

Nadere informatie

Leefmilieu Brussel - BIM. Hernieuwbare energie

Leefmilieu Brussel - BIM. Hernieuwbare energie Hernieuwbare energie 1 1 Leefmilieu Brussel - BIM Gesticht in 1989, Leefmilieu Brussel - BIM is de administratie voor energie en leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het is de gesprekspartner

Nadere informatie

38,6. CO 2 (ton/jr) 2014

38,6. CO 2 (ton/jr) 2014 Carbon footprint Op basis van de diverse soorten CO 2 -emissies is de totale CO 2 -emissie van Den Ouden Groep berekend. 9,8 38,6 51,6 Diesel personenwagens Diesel combo's en busjes Hybride personen wagens

Nadere informatie

Tool Burgemeestersconvenant Actualisatie nulmeting 2011 & inventaris 2012

Tool Burgemeestersconvenant Actualisatie nulmeting 2011 & inventaris 2012 17/11/2014 Tool Burgemeestersconvenant Actualisatie nulmeting 2011 & inventaris 2012 Kadering» VITO actualiseert jaarlijks, in opdracht van LNE, CO 2 -inventaris gemeenten» Taken voorzien in actualisatie

Nadere informatie

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE

1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Methodologische fiche INDICATOR: ENERGIE-INTENSITEIT VAN DE TERTIAIRE SECTOR THEMA: ENERGIE EN KLIMAATVERANDERING 1 BELANG VAN DE INDICATOR EN ELEMENTEN VOOR INTERPRETATIE Vraag achter de indicator: Hoe

Nadere informatie

Tabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052

Tabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Tabellenbijlage Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Verantwoording Dit rapport is de tabellenbijlage bij de Nationale Energieverkenning 2014 verschenen

Nadere informatie

DE GENKSE BEVOLKING OP

DE GENKSE BEVOLKING OP UPDATE CIJFERS DE GENKSE BEVOLKING OP 01.01.2010 (voorlopige cijfers) Bron: Stad Genk, Dienst Bevolking Verwerking: Stad Genk, Dienst Beleidsplanning Onderstaande gegevens zijn gebaseerd op de bevolkingscijfers

Nadere informatie

d e b o u w i n d e B e l g i s c h e e c o n o m i e

d e b o u w i n d e B e l g i s c h e e c o n o m i e HOEVEEL MENSEN WERKEN IN DE BOUW? HOE GROOT IS DE SECTOR IN LIMBURG? d e b o u w i n d e B e l g i s c h e e c o n o m i e totaal bouw bouw Limburg aandeel Limburg JAARLIJKSE CIJFERS VAN CONFEDERATIE BOUW

Nadere informatie

Kerncijfers voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Kerncijfers voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Kerncijfers voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest I. Algemeen Uw gewest beslaat 161 km² en telt 1.018.804 inwoners. Dat komt overeen met een bevolkingsdichtheid van 6.312 inwoners/km². In de ranglijst

Nadere informatie

plan.be Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Bevolkingsvooruitzichten

plan.be Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Bevolkingsvooruitzichten Communiqué 8 mei 2008 plan.be Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Bevolkingsvooruitzichten 2007-2060 Kenmerken van de Bevolkingsvooruitzichten

Nadere informatie

PERSBERICHT Brussel, 20 december 2013

PERSBERICHT Brussel, 20 december 2013 PERSBERICHT Brussel, 20 december 2013 Werkgelegenheid stabiel, werkloosheid opnieuw in stijgende lijn Arbeidsmarktcijfers derde kwartaal 2013 Na het licht herstel van de arbeidsmarkt in het tweede kwartaal

Nadere informatie

Energie nulmeting. Regio Amstelland-Meerlanden. Bosch & Van Rijn Consultants in renewable energy & planning. Twynstra Gudde Adviseurs en Managers

Energie nulmeting. Regio Amstelland-Meerlanden. Bosch & Van Rijn Consultants in renewable energy & planning. Twynstra Gudde Adviseurs en Managers Energie nulmeting Regio Amstelland-Meerlanden Concept 22 oktober 2008 Opdrachtgever: Twynstra Gudde Adviseurs en Managers Opgesteld door: Bosch & Van Rijn Drs. G. Bosch Ing. J. Dooper Inhoudsopgave 1.

Nadere informatie

Evolutie sinds 1954 van de vergoede volledige werkloosheid in perspectief geplaatst

Evolutie sinds 1954 van de vergoede volledige werkloosheid in perspectief geplaatst Evolutie sinds 1954 van de vergoede volledige werkloosheid in perspectief geplaatst Directie Statistieken, Budget en Studies Stat@rva.be Inhoudsopgave: 1 INLEIDING 1 2 EVOLUTIE VAN DE VERGOEDE VOLLEDIGE

Nadere informatie

Ondernemingen. 1 Meer oprichtingen dan stopzettingen. Kempen Provincie Antwerpen Vlaams Gewest. Streekpact Cijferanalyse.

Ondernemingen. 1 Meer oprichtingen dan stopzettingen. Kempen Provincie Antwerpen Vlaams Gewest. Streekpact Cijferanalyse. Streekpact 2013-2018 Cijferanalyse Publicatiedatum: 30 september 2013 Contactpersoon: Severine Appelmans Ondernemingen Samenvatting Aantal BTW-plichtige ondernemingen blijft stijgen (periode 2003-2013)

Nadere informatie

PERSBERICHT Brussel, 22 oktober 2014

PERSBERICHT Brussel, 22 oktober 2014 PERSBERICHT Brussel, 22 oktober 2014 Census 2011, een volkstelling voor de eenentwintigste eeuw Een schat aan gegevens over leven, werk en wonen in België 11.000.638 inwoners, gemiddeld 40,8 jaar oud en

Nadere informatie

ENERGIE OBSERVATORIUM 20% Kerncijfers % 60% 40%

ENERGIE OBSERVATORIUM 20% Kerncijfers % 60% 40% 20% ENERGIE OBSERVATORIUM Kerncijfers 2014 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank

Nadere informatie

Pendelarbeid tussen Gewesten en provincies

Pendelarbeid tussen Gewesten en provincies ALGEMENE DIRECTIE STATISTIEK EN ECONOMISCHE INFORMATIE PERSBERICHT 19 juli 2007 Pendelarbeid tussen Gewesten en provincies Eén op de tien Belgen werkt in een ander gewest; één op de vijf in een andere

Nadere informatie

Structuur en Beweging van de residentiële bevolking (wettelijke statistiek geldig op nationaal vlak)

Structuur en Beweging van de residentiële bevolking (wettelijke statistiek geldig op nationaal vlak) FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Statistisch Product Structuur en Beweging van de residentiële bevolking (wettelijke statistiek geldig op nationaal vlak) Algemene informatie De statistieken

Nadere informatie

B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid

B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid B. Werkende beroepsbevolking en interne werkgelegenheid Deze gegevens zijn afkomstig van de Federale Overheidsdienst Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI), meer bepaald

Nadere informatie

De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt

De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt FEBRUARI 2012 INHOUD Blz 1. Bevolking 2 1.1 Totale bevolking 2 1.2 Doorstromingscoëfficiënt 2 1.3 Bevolking op beroepsactieve leeftijd naar socio-economische

Nadere informatie

Profiel van de UVW-WZ: vergelijking 2004/ 2013

Profiel van de UVW-WZ: vergelijking 2004/ 2013 Profiel van de UVW-WZ: vergelijking 24/ 213 Dienst Studies Studies@rva.be Inhoudstafel: 1 INLEIDING 1 2 METHODOLOGIE 1 3 PROFIEL VAN DE UVW-WZ IN 24 EN IN 213 VOLGENS HET GEWEST 2 3.1 De -5-jarigen die

Nadere informatie

Fysieke energiestroom rekeningen

Fysieke energiestroom rekeningen Wetenschappelijk Comité van het INR 26 september 2017 Fysieke energiestroom rekeningen 2014-2015 Vincent Vandernoot Federaal Planbureau Inleiding Wat? Energie-aanbod en -gebruik binnen de economie en stromen

Nadere informatie

FONDS VOOR ARBEIDSONGEVALLEN 11/12/2007

FONDS VOOR ARBEIDSONGEVALLEN 11/12/2007 FONDS VOOR ARBEIDSONGEVALLEN 11/12/2007 Statistisch verslag van de arbeidsongevallen in 2006 1 Inleiding De arbeidsongevallenaangifte vormt de basis voor de verzameling van de gegevens met betrekking tot

Nadere informatie

Studies. De Plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen. Beschrijvende analyse

Studies. De Plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen. Beschrijvende analyse Studies De Plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen Beschrijvende analyse van 1995 tot 1999 Inleiding Deze analyse heeft tot doel na 5 jaar een balans op te maken van het stelsel van de Plaatselijke

Nadere informatie

Statistisch Product. Structuur van de bevolking op basis van het Rijksregister

Statistisch Product. Structuur van de bevolking op basis van het Rijksregister Metadata Statistisch Product Structuur van de bevolking op basis van het Rijksregister De statistieken omtrent de structuur en de beweging van de bevolking gerealiseerd door de Algemene Directie Statistiek

Nadere informatie

Uitdagingen voor het distributienet. Frederik Hindryckx Energik decentrale elektriciteitsproductie 23/05/2013

Uitdagingen voor het distributienet. Frederik Hindryckx Energik decentrale elektriciteitsproductie 23/05/2013 Uitdagingen voor het distributienet Frederik Hindryckx Energik decentrale elektriciteitsproductie 23/05/2013 Situering Eandis in energiemarkt CREG / VREG Producenten elektriciteit Invoerders aardgas Elia

Nadere informatie

Verbruik van duurzame energie,

Verbruik van duurzame energie, Indicator 28 april 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het binnenlandse

Nadere informatie

3. Kenmerken van personenwagens

3. Kenmerken van personenwagens 3. Kenmerken van personenwagens Tabel 29: Verdeling van personenwagens volgens bouwjaarcategorie Bouwjaar categorie bjcat 1990 en eerder 403.46 3.89 403.46 3.89 1991 tot 1995 997.17 9.62 1400.63 13.52

Nadere informatie

Duurzame elektriciteit,

Duurzame elektriciteit, Indicator 2 maart 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2009 is de productie van duurzame

Nadere informatie

Smart Grids. Situering Eandis in energiemarkt. Hernieuwbare energie voor gebouwen 13 september Producenten elektriciteit

Smart Grids. Situering Eandis in energiemarkt. Hernieuwbare energie voor gebouwen 13 september Producenten elektriciteit Hernieuwbare energie voor gebouwen 13 september 2012 Situering Eandis in energiemarkt Producenten elektriciteit CREG / VREG Invoerders aardgas Elia Fluxys Distributienetbeheerders Leveranciers Klanten

Nadere informatie

BIJLAGE DERDE EDITIE ECONOMISCH GEWICHT VAN DE IZW S IN BELGIE

BIJLAGE DERDE EDITIE ECONOMISCH GEWICHT VAN DE IZW S IN BELGIE BIJLAGE DERDE EDITIE ECONOMISCH GEWICHT VAN DE IZW S IN BELGIE Bijdrage tot de welvaart België telt tienduizenden vzw s, stichtingen, sociale economiebedrijven en feitelijke verenigingen. 18.847 daarvan

Nadere informatie

DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN

DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN 1. CONTEXT Infofiche Energie DE BEREKENING VAN DE GROENESTROOMCERTIFICATEN In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt de productie van groene stroom afkomstig van hernieuwbare energiebronnen of warmtekrachtkoppeling

Nadere informatie

Persconferentie «Ecobouw stimuleren» 8 februari 2007 Toespraak van Evelyne Huytebroeck

Persconferentie «Ecobouw stimuleren» 8 februari 2007 Toespraak van Evelyne Huytebroeck Persconferentie «Ecobouw stimuleren» 8 februari 2007 Toespraak van Evelyne Huytebroeck De potentiële verbetering van de energie- en milieuprestaties van gebouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is

Nadere informatie