Zij kwamen van verre en rondden de Kaap Anderstalige ouders over taal en ouderbetrokkenheid

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Zij kwamen van verre en rondden de Kaap Anderstalige ouders over taal en ouderbetrokkenheid"

Transcriptie

1 Zij kwamen van verre en rondden de Kaap Anderstalige ouders over taal en ouderbetrokkenheid In opdracht van Stad Antwerpen / Algemeen Onderwijsbeleid

2 Zij kwamen van verre en rondden de Kaap Anderstalige ouders over taal en ouderbetrokkenheid Joke Drijkoningen Promotor: Kris Van den Branden September 2012 In opdracht van Stad Antwerpen / Algemeen Onderwijsbeleid

3 Colofon 2012 Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven) Auteur: Joke Drijkoningen Promotor: Kris Van den Branden Foto omslag: Beeldbank Stad Antwerpen In opdracht van Stad Antwerpen / Algemeen Onderwijsbeleid

4 WOORD VOORAF 5 INLEIDING 6 HOOFDSTUK 1 ACHTERGROND EN VERLOOP VAN HET ONDERZOEK Kaap en Ouders in (inter)actie Taalvaardigheid en ouderbetrokkenheid Onderzoeksvragen Verloop van het onderzoek 10 HOOFDSTUK 2 RESPONDENTEN Persoonlijke gegevens Kaapgegevens 14 HOOFDSTUK 3 WANNEER KAAP HET VERSCHIL MAAKT 17 Inhoud 3.1 Communicatie met de school en betrokkenheid Taalvaardigheid en NT2-traject 32 HOOFDSTUK 4 WANNEER KAAP (BIJNA) GEEN VERSCHIL MAAKT Communicatie met de school en betrokkenheid Taalvaardigheid en NT2-traject 36 HOOFDSTUK 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Conclusies Aanbevelingen 42 BRONNEN 45 BIJLAGE VRAGENLIJST INTERVIEWS 47

5 WOORD VOORAF A. belde me op, of ik nog een tolk nodig had voor de interviews met de Kaapcursisten. Een tolk Berbers- Arabisch. Fantastisch! Een tolk was altijd welkom en al helemaal voor het Berbers. Berberse tolken zijn zeer schaars. Toen ik vroeg of L. al tolkervaring had, kreeg ik geen kort antwoord, maar een Kaapverhaal. L. bleek een ex-kaapcursiste te zijn. Twee jaar geleden volgde ze Kaaples bij A. Een beginner, zonder enige voorkennis. Maar ongelooflijk gemotiveerd. Ze wilde Nederlands leren, eerst voor de kinderen, voor de school. Daarna wilde ze meer. Ze deed ongelooflijk veel moeite om verder lessen te kunnen volgen. En nu twee jaar later, zit ze naast mij, tolkt en blijkt bovendien te pleiten voor een ouderraad op de school van haar kinderen. Ze is een vrouw om naar op te kijken. Bedankt L.! Niet alleen voor je Berberse, Arabische, Nederlandse taalvaardigheid waarvan ik dankbaar gebruik heb gemaakt, maar vooral voor je bemoedigende verhaal. Vele mensen wil ik bedanken die mij het afgelopen jaar bijgestaan hebben zodat ik dit onderzoek heb kunnen uitvoeren. Eerst en vooral alle Kaapouders die de deur hebben opengezet, vaak met de nodige koekjes en thee. Het was een eer en een genoegen dat zij de tijd wilden vrijmaken om met mij te praten. Ook de vele tolken die mee op pad gingen wanneer mijn taalvaardigheid onvoldoende bleek te zijn. Speciale dank aan Abdel en Döndü, die na verloop van tijd mijn vragen bijna beter kenden dan ikzelf. Veel dank aan de collega s die me geïnspireerd hebben, die mee wilden nadenken, mee ingesprongen zijn en de laatste loodjes mee hielpen dragen: Lies, Kris, Brie, Carolien, Marleen, Mie en Annemie. De stuurgroep die mee heeft willen nadenken en kritisch reflecteren: Emmy, Ad, Frieke, Katleen, Amber en Pat. En tot slot het Algemeen Onderwijsbeleid Antwerpen die in dit onderzoek geloofde en het mogelijk heeft gemaakt. 5

6 INLEIDING Kaap wordt sinds het schooljaar georganiseerd in de Antwerpse basisscholen. Elk jaar opnieuw zijn er basisscholen en NT2-aanbieders die de handen in elkaar willen slaan om een aanbod te voorzien voor de anderstalige ouders op school. Kaap staat voor een NT2-aanbod in de school, voor de anderstalige ouders van de school met als doel de communicatie en de betrokkenheid tussen school en ouders te bevorderen. Het vraagt van de scholen een inspanning: logistiek en inhoudelijk. Er moet een lokaal voor handen zijn en een contactpersoon. Maar even belangrijk is de openheid die een school aan de dag moet leggen om de deuren van de klassen en school letterlijk en figuurlijk open te stellen voor de Kaapgroep. De Kaapcursisten moeten in de dagelijkse praktijk kunnen oefenen. Evengoed vraagt Kaap heel wat inspanningen van de NT2-lesgever. Geen kant-en-klare NT2-cursus kan ingezet worden, maar de lessen moeten voortdurend en elk jaar opnieuw afgestemd worden op de realiteit van de school. Er moeten buiten de klasmuren zoveel mogelijk interactiekansen gezocht en gevonden worden. In een Kaapgroep zitten bovendien mensen met uiteenlopende taalniveaus samen. Ouders nemen deel omdat ze kinderen op de Kaapschool hebben, los van hun taalniveau. Er valt dus heel wat te differentiëren. Dit alles vraagt heel wat creativiteit en investering van de Kaaplesgever. Met het vijfde jaar Kaap voor de boeg, wordt de vraag wel eens gesteld of deze investeringen de moeite waard zijn. Er is gekozen om deze keer eens niet langs lesgevers, scholen of beleidsmakers te gaan, maar de rechtstreeks betrokkenen aan te spreken: de Kaapouders. Met de vraag of Kaap voor hen het verschil heeft gemaakt en of dit verschil ook enkele jaren na Kaap nog bestaat, is er voor dit onderzoek een tocht gemaakt langs Kaapouders, bij hen thuis of in de vroegere Kaapschool. Het werden hartverwarmende ontvangsten en mooie verhalen. In dit rapport kan de sfeer niet beschreven worden, de resultaten des te meer. 6

7 HOOFDSTUK 1 ACHTERGROND EN VERLOOP VAN HET ONDERZOEK 1.1 Kaap en Ouders in (inter)actie Kaap is de benaming voor de Ouders in (inter)actie-groepen in Antwerpen. Kaap en Ouders in (inter)actie delen hetzelfde opzet en dezelfde visie. 1 Ouders in (inter)actie is een didactisch model waarbij er NT2- lessen én projectwerk wordt georganiseerd voor een groep anderstalige ouders op de school van hun kinderen. De inhouden van de NT2-lessen en het projectwerk zijn geënt op de realiteit van de school. Vanuit de vaststelling dat taal en communicatie vaak een drempel vormen in het contact tussen school en ouders en de participatie van ouders (Samaey, 2006) wil Kaap of Ouders in (inter)actie bijdragen aan de verhoging van de taalvaardigheid en het verlagen van de drempels naar de school aan de kant van de ouders. Tegelijk wil Kaap ook de drempels en de taalvaardigheidseisen aan de kant van de school verlagen. Dit alles met het oog op het verhogen van de kansen van de kinderen. bij de school: verlagen van drempels en taalvaardigheidseisen bij de ouders: verhogen van de taalvaardigheid en het wegnemen van de drempels ten aanzien van de school De NT2-lessen in Kaap zijn gericht op het talig kunnen functioneren als ouder in en met de school. De talige doelstellingen worden vertaald naar een schoolspecifieke context. Het gaat dus niet om het begrijpen van eender welke brieven, maar van brieven van de school. Of nog, het gaat niet om een informeel gesprek voeren met de buren, maar met de leerkrachten en de ouders van de school. De basisvaardigheden die nodig zijn in de communicatie met de school, worden ingevuld vanuit de schoolcontext. Brieven van de school, oudercontact, het schoolreglement, activiteiten van de school, het zijn maar enkele voorbeelden van onderwerpen die de inhoud van de taalles bepalen. Door met deze materialen te werken of door cursisten mondelinge opdrachten met het schoolpersoneel te geven, wordt ook een spiegel voorgehouden aan de school: is onze communicatie begrijpelijk, welke drempels werpen wij, onbewust, op voor onze anderstalige ouders? Door het projectwerk leren de Kaapcursisten het geleerde Nederlands verder in de praktijk te brengen, leggen ze contacten met andere Nederlandstalige ouders, komen zij eens in een positief daglicht te staan op de school en worden zij aangezet zelfstandig in het Nederlands te functioneren. Projectwerk bestaat uit een evenement dat de Kaapouders organiseren op en in samenwerking met de school. De Kaapgroep is de trekker van dit evenement, maar de verschillende partners op de school, leerkrachten, directie, andere ouders en kinderen, worden betrokken. Zowel tijdens de activiteit als tijdens de voorbereiding en nabespreking komen heel wat talige taken aan bod. Voorbeelden van dit projectwerk zijn: een vrijetijdsbeurs, gezond ontbijt, tentoonstelling. Ook bij dit projectwerk wordt de band tussen de school en de ouders verstevigd, leren zij elkaar beter kennen en leren zij beter met elkaar te communiceren. 1 Dit onderdeel is gebaseerd op de visietekst Ouders in (inter)actie! van het Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven): 7

8 HOOFDSTUK 1 De uitgangspunten van Kaap zijn drieledig: 1. Ouders brengen tot participatie door participatie vanuit een veilige omgeving, c.q. de Kaapgroep 2. Nederlands niet als voorwaarde stellen om te kunnen participeren, maar participatie inzetten als kans om meer Nederlands te leren 3. Welslagen van de communicatie met de ouders is een gedeelde verantwoordelijkheid van de school en de ouders Kaap zorgt er op die manier voor dat school en ouders elkaar beter begrijpen, zowel letterlijk als figuurlijk. Tegelijk zorgt Kaap voor meer participatie van de ouders op de school en aan de schoolloopbaan van hun kinderen. 1.2 Taalvaardigheid en ouderbetrokkenheid Taalvaardigheid Een eerste doelstelling van Kaap is de taalvaardigheid van de anderstalige ouders verhogen met het oog op een verbeterde communicatie tussen de school en de ouders. Dit wil Kaap doen door in te zetten op het specifieke taalgebruik binnen de schoolcontext. Er wordt geen algemeen Nederlands aangeleerd, maar Nederlands in functie van de school. Deze behoeftegerichte aanpak wordt binnen het NT2-veld en vanuit de overheid sterk ondersteund en aangemoedigd (Schuurmans & Steverlynck, 2008; Rondetafelconferentie NT2, 2008). Vanuit wetenschappelijke hoek blijkt immers dat het aanleren van een vreemde taal vanuit functioneel perspectief en op maat van de behoeften van de cursist zeer wenselijk is (Ellis, 2008; Ellis & Cadierno, 2009; Geets, 2010; Van den Branden & Van Avermaet, 1995; Van den Branden, 2000 en 2006). Door het ontstaan van de Ouders in (inter)actie-/ Kaapgroepen heeft de overheid nu een specifiek leerplan ontwikkeld voor school en ouders. Hierin worden de algemene taalvaardigheidsdoelen voor het reguliere NT2-aanbod vertaald naar de context van de school. Op die manier wordt duidelijk gemaakt welke taalvaardigheidsdoelen na te streven zijn voor de Kaapgroepen. De basis voor dit leerplan zijn veertien taalgebruiksituaties. Dit zijn situaties waarbij communicatie tussen school en ouders vaak voorkomt en waarbinnen de Kaapouders talig moeten leren functioneren. De veertien taalgebruiksituaties zijn: 1. Je kind inschrijven op school 2. Schoolgerief aankopen en materiaal meegeven met je kind 3. Het eten en drinken van je kind op school regelen 4. De schoolreis, bos- of zeeklassen en andere klasuitstappen opvolgen 5. De rapporten en agenda van je kind opvolgen 6. Het huiswerk van je kind opvolgen 7. Informele gesprekken voeren met de leerkracht en andere ouders 8. Deelnemen aan oudercontacten 9. De verplaatsing van en naar school en opvang regelen voor je kind 10. De adviezen van de school of het CLB in verband met extra ondersteuning, studiekeuze, doorverwijzing,... begrijpen 11. Het fysieke en psychosociale welzijn van je kind opvolgen 12. Deelnemen aan activiteiten voor ouders (schoolfeest, opendeurdag, openklasdag) 8

9 HOOFDSTUK De afwezigheid van je kind op school melden of opvolgen 14. Inzicht hebben in de schoolstructuur en de regels op school Ouderbetrokkenheid Een tweede doelstelling van Kaap is bijdragen tot ouderbetrokkenheid. Er zijn zeer veel omschrijving van wat ouderbetrokkenheid precies is. Ook de grens of het verschil met ouderparticipatie is niet altijd helder. Er wordt hier niet verder ingegaan op het onderscheid tussen beide. In dit rapport wordt steeds gesproken over ouderbetrokkenheid in de betekenis van 'alle inspanningen en activiteiten die ouders en school ondernemen om ouders actief bij het schoolgebeuren en de schoolloopbaan van de kinderen te betrekken.' Uit tal van onderzoeken blijkt dat ouderbetrokkenheid geen eendimensionaal begrip is. Afhankelijk van verschillende onderzoeken wordt ouderbetrokkenheid benaderd vanuit verschillende perspectieven (Deboutte, 2004; Boeraeve & Van Rijn, 2010; Cijvat & Voskens, 2008; Samaey & Vettenburg, 2007; Samaey, 2006). Belangrijke aspecten hieruit die meegenomen worden in de bevraging van de Kaapouders zijn: - Er moet verschil gemaakt worden tussen de betrokkenheid thuis en de betrokkenheid op school. Ouderbetrokkenheid kan zich op deze twee domeinen manifesteren. Uit onderzoek blijkt immers dat factoren die een invloed hebben op meer of minder ouderbetrokkenheid verschillend kunnen zijn voor betrokkenheid thuis en op school. - Zeven dimensies die bij ouderbetrokkenheid een rol spelen: 1. Kennisdimensie: wat weet de ouder over onderwijs? 2. Emotionele dimensie: welke gevoelens van de ouders tot de school overheersen? 3. Rationele dimensie: welke overwegingen bepalen of ouders zich al dan niet inzetten voor het onderwijs van hun kinderen? 4. Overtuigingsdimensie: is de ouder ervan overtuigd dat hij een rol kan spelen in de schoolloopbaan van zijn kind? 5. Competentiedimensie: voelen de ouders zich competenter een rol op te nemen in het onderwijs? 6. Gedragsdimensie: maken ouders meer gebruik van de mogelijkheden om betrokken te zijn? 7. Tijdsdimensie: investeren ouders meer tijd in het onderwijs? - Vier gradaties in ouderbetrokkenheid in te vullen vanuit de kant van de ouders en vanuit de kant van de school: 1. informatie geven en informatie van andere partij benutten 2. kind thuis helpen versus ouders begeleiden/ondersteunen bij het thuis helpen van het kind 3. meedoen op school versus ouders actief betrekken bij schoolactiviteiten 4. meedoen op beleidsniveaus versus ouders als partners op beleidsniveau betrekken. - School en ouders geven samen invulling aan ouderbetrokkenheid. 9

10 HOOFDSTUK Onderzoeksvragen In dit onderzoek wordt nagegaan of Kaap voor de Kaapcursisten bijgedragen heeft aan de doelstellingen die Kaap vooropstelt. Zijn de doelstellingen die Kaap vooropstelt bereikt voor de Kaapouders? Gezien de doelstellingen die Kaap wil bereiken, kan deze vraag verder uitgesplitst worden in de volgende deelvragen: - Heeft Kaap bijgedragen tot een verandering met betrekking tot ouderbetrokkenheid bij de Kaapouders? - Heeft Kaap bijgedragen tot een verhoging van de taalvaardigheid van de Kaapouders? - Heeft Kaap bijgedragen tot meer toegankelijkheid van de school naar de Kaapouders toe? Een antwoord op deze vragen wordt in dit onderzoek gezocht bij de Kaapouders zelf. Kaap gaat over hen en moet voor hen veranderingen teweeg brengen. Daarom worden zij nu aan het woord gelaten en wordt hun mening over de effecten van Kaap in dit onderzoek weergegeven. 1.4 Verloop van het onderzoek De kern van het onderzoek zijn de interviews met de ex-kaapcursisten. Het streefdoel was om een honderdtal ex-kaapcursisten te bevragen. Voor deze interviews is er eerst een steekproeftrekking gedaan om de Kaapouders te selecteren die gecontacteerd zouden worden voor een gesprek. Vervolgens is de vragenlijst opgesteld die de leidraad vormde voor het interview. Na de interviews zijn de gesprekken getranscribeerd en geanalyseerd. In wat volgt worden de verschillende stappen beschreven Selectie van respondenten Om zo goed mogelijk de impact van Kaap in kaart te kunnen brengen, werden Kaapcursisten bevraagd waarvan zeker is dat zij het hele Kaapjaar doorlopen hebben. Het gaat over de cursisten uit alle afgelopen Kaapjaren voorafgaand aan dit onderzoek, dit wil zeggen de schooljaren , , en In totaal gaat het over 586 cursisten die het volledige schooljaar Kaap hebben gevolgd. De Kaapcursisten worden bij het begin van het Kaapjaar, net zoals alle andere NT2-cursisten, ingedeeld in groepen afhankelijk van hun scholingsgraad. Cursisten behoren tot een CVO-groep als ze hogergeschoold zijn, dit is ongeveer minimaal 10 jaar school. Ze behoren tot een CBE-groep wanneer ze laaggeschoold zijn. Binnen de CBE-groepen wordt een onderscheid gemaakt tussen gealfabetiseerde en analfabete cursisten. In dit rapport wordt het onderscheid als volgt weergegeven: CBE NT2 en CBE Alfa, respectievelijk voor de laaggeschoolde gealfabetiseerde cursisten en de laaggeschoolde analfabete cursisten. Voor de 586 Kaapcursisten werd opgezocht wat hun profiel was. 256 behoren tot een CVO-groep, 165 tot een CBE NT2-groep en 165 tot een CBE-Alfagroep. Er werd gekozen om uit elke groep een gelijk aantal cursisten te selecteren voor het interview. Voor elke groep werden willekeurig 34 namen getrokken. Voor elke geselecteerde Kaapcursist werd een reservepersoon getrokken. Deze reservepersoon zou gecontacteerd worden indien de persoon uit de eerste trekking niet wenst deel te nemen of niet te bereiken is. 10

11 HOOFDSTUK Opstellen van de vragenlijst Zoals hierboven gesteld streeft Kaap zowel een verhoging van de taalvaardigheid als de ouderbetrokkenheid (vanuit de kant van de ouders én van de school) na. Deze zaken werden dan ook voorgelegd aan de Kaapouders. Er werd een vragenlijst opgesteld die de leidraad vormde voor het interview. De vragenlijst werd niet opgevat als een strikt op te volgen document, maar als een houvast om de verschillende onderwerpen te bevragen. De vragenlijst (zie ook in Bijlage) bestaat uit drie onderdelen: achtergrondgegevens, ouderbetrokkenheid en taalvaardigheid. In het eerste deel komen persoonlijke gegevens leeftijd, scholing, beroep, aantal kinderen en Kaapgegevens jaar, leerkracht, school aan bod. Ook het NT2-parcours van de Kaapouders wordt bevraagd. Bij de vragen rond ouderbetrokkenheid werd gezorgd voor een dekking van de verschillende aspecten van ouderbetrokkenheid waarvan sprake is in punt Voor de bevraging van taalvaardigheid vormen de 14 gebruikssituaties uit punt de inhoud. De vragen rond ouderbetrokkenheid en taalvaardigheid focussen in de eerste plaats op de huidige situatie. Hoe is de situatie op dit moment? In de tweede plaats gaan ze in op het verschil vóór en na Kaap en op de invloed van Kaap hierop. Is er een verschil vóór en na Kaap? Is er iets veranderd door Kaap? Interviews Voor de interviews werden 102 ex-kaapcursisten gecontacteerd: 34 uit CVO-groep, 34 uit CBE NT2-groep en 34 uit CBE Alfa-groep. 50 van hen zijn niet bereikt of wensten niet deel te nemen. Er zijn 43 reservepersonen aangesproken. Van deze 43 personen zijn er 16 bereikt die het gesprek wilden voeren. In totaal zijn er dus 145 ex-kaapcursisten gecontacteerd. Daarvan hebben er 68 effectief deelgenomen aan het interview. Mogelijke respondenten Niet deelgenomen Deelgenomen De interviews verliepen semigestructureerd. De vragenlijst vormde wel de basis voor het gesprek, maar er werd gekozen om de vragen zo open mogelijk te stellen en Kaapouders de mogelijkheid te geven zelf te vertellen. Op die manier werd geprobeerd zoveel mogelijk sociaal wenselijke antwoorden uit te sluiten. De gesprekken verliepen in het Nederlands, een contacttaal of met een tolk. Ongeveer de helft van de interviews verliep met een tolk. Eén derde in het Nederlands en de overige in een contacttaal: Engels of Frans. 11

12 HOOFDSTUK 1 Taal interview Nederlands Contacttaal Tolk Analyse van de interviews De interviews werden uitgeschreven en geanalyseerd. Bij deze analyse bleken twee interviews niet bruikbaar te zijn wegens onbetrouwbaarheid van de antwoorden. Dit maakt dat er informatie is van 66 Kaapouders. De analyse is gebeurd op twee niveaus. In de eerste plaats is er gekeken of Kaap voor de desbetreffende respondent een verschil gemaakt heeft in zijn geheel. Er werd nog niet ingezoomd op de aard en de grootte van de verschillen. Er werd enkel nagegaan of de respondent tijdens het interview expliciet vermeldt of Kaap verschil gemaakt heeft op (enkele) punten in de communicatie met en betrokkenheid bij de school. In de tweede plaats werd voor de groep die een positief effect van Kaap ervaren, dieper ingegaan op de verschillende veranderingen die zij vermeldden. In de antwoorden werd gekeken op welke vlakken zij veranderingen aangeven die zij toeschrijven aan Kaap. Ook hier werden enkel de expliciete vermeldingen over Kaap meegenomen in de analyse. Voor de andere groep die expliciet aangaf dat ze geen positief effect van Kaap ervaren, werd in de antwoorden gezocht naar antwoorden waarom en wat dit betekent voor hun taalvaardigheid en betrokkenheid bij de school op dit moment. Er is dus in de analyses steeds gewerkt met de antwoorden waar de respondenten expliciet de link met Kaap vermelden. Dit zorgt voor een strengere filter op de antwoorden. Immers, de gegevens waar deze link niet expliciet is uitgesproken, werden in de analyse niet meer verder betrokken. Deze aanpak is ingegeven vanuit het feit dat dit de meest objectieve manier is om de invloed van Kaap in kaart te brengen vanuit de gekozen methodiek, namelijk het afnemen van semigestructureerde interviews. Bovendien zijn er geen meetresultaten beschikbaar die de situatie van de respondenten vóór en na Kaap op die manier in kaart brengen zodat impact van Kaap zou kunnen afgeleid worden. 12

13 HOOFDSTUK 2 RESPONDENTEN In dit hoofdstuk wordt beschreven wie de 66 Kaapcursisten zijn die geïnterviewd werden. Een aantal persoonlijke gegevens worden in kaart gebracht: geslacht, leeftijd, scholing en werk. Daarnaast wordt ook gekeken naar hun Kaapgeschiedenis: welke Kaapschool, Kaapjaar en Kaapgroep. 2.1 Persoonlijke gegevens Alle respondenten zijn vrouwen, uitgezonderd één. Dit weerspiegelt de realiteit van de Kaapklassen. De meeste Kaapcursisten zijn vrouwen, heel af en toe neemt een man deel aan de les. Wat betreft leeftijd is meer dan de helft van de respondenten (#37) tussen de 30 en 39 jaar oud. Zestien van hen zijn tussen de 40 en 49 jaar. Vier zijn meer dan 50 jaar en acht jonger dan 30 jaar. De jongste respondent is 25 jaar, de oudste 56 jaar. Voor één Kaapouder is de leeftijd niet gekend. Geslacht 1 man vrouw 65 Leeftijd j 30-39j 40-49j j De gegevens met betrekking tot de scholing zijn niet beschikbaar voor alle respondenten. Van zes respondenten is het aantal jaren scholing niet gekend. Twaalf respondenten geven aan dat zij geen scholing hebben gehad. De grootste groep, namelijk 26 respondenten, hebben school gelopen tot maximum de lagere school. Zeven van hen hebben maximum vier jaar scholing achter de rug, zij hebben de lagere school net niet of net wel gehaald. Vijf van deze 26 personen hebben hun lagere school afgerond. Een kleinere groep, 15 respondenten, zijn tot in het secundair onderwijs naar school 13

14

15 HOOFDSTUK 2 gegaan en negen van hen hebben ook het middelbaar helemaal doorlopen. Tot slot zijn er zeven respondenten die naar het hoger onderwijs zijn gegaan. Vier van hen hebben ook effectief een diploma behaald. Aantal jaren scholing Geen 1-9j: tot BaO 10-16j: tot SO HO Onbekend De werksituatie van de Kaapcursisten is voor de meeste van hen gelijk. 54 respondenten werken namelijk niet. Daarvan zijn er negen werkzoekend. Slechts vijf respondenten werken. Van zeven respondenten zijn over hun werksituatie geen gegevens bekend. Tewerkstelling 5 7 Geen 9 Werkzoekend Werk 45 Onbekend 2.2 Kaapgegevens De zogenaamde 'Kaapgegevens' van de respondenten laten zien dat er een goede spreiding is met betrekking tot de Kaapgroep waartoe zij behoorden (CVO, CBE NT2 of CBE Alfa) en met betrekking tot het schooljaar en de basisschool waar zij Kaap gevolgd hebben. Zoals in punt vermeld staat, werd er bij de steekproeftrekking een gelijk aantal cursisten CVO, CBE NT2 en CBE Alfa geselecteerd. De Kaapcursisten die uiteindelijk deelnamen aan het onderzoek zijn ook min of meer gelijk verdeeld over deze drie groepen: 21 respondenten hebben een CVO-profiel, 26 een CBE NT2-profiel en 19 respondenten zijn alfacursisten (CBE Alfa). 15

16 HOOFDSTUK 2 NT2-profiel CVO CBE NT2 CBE Alfa 26 De Kaapouders die gecontacteerd werden voor een gesprek hebben Kaap gevolgd in de vier schooljaren voorafgaand aan dit onderzoek: , , en De respondenten zijn ook in deze vier schooljaren terug te vinden. Er zijn er iets minder uit het eerste en derde schooljaar, respectievelijk 13 uit het schooljaar en 15 uit het schooljaar respondenten volgden Kaap in , 21 in het schooljaar Kaapjaar Tijdens deze vier schooljaren namen 34 basisscholen deel aan het Kaapproject. De respondenten komen uit 26 van deze scholen. Er zijn dus slechts 8 scholen die in dit onderzoek niet ter sprake zijn gekomen. De tabel hieronder laat zien hoeveel respondenten er voor de verschillende Kaapscholen zijn. Kaapschool # respondenten/school Boemerang (Afrit Zuid), Sancta Maria, Sint-Jozef, Sint-Maria 1 Andromeda, De Bever, De Esdoorn, Floraschool, KA Hoboken, De Letter, De 2 Pijl, De Schakel, Sint-Agnes, Sint-Aloysius, Sint-Eduardus De Clowntjes/Gummi's, Expo 34/'t Vosje, De Horizon, De Krekel, Mikado, De 3 Piramide, De Vuurtoren, Dobbelsteen Het Kompas 4 Mozaïek 5 De Blokkendoos/De Pinguïn 8 16

17 HOOFDSTUK 3 WANNEER KAAP HET VERSCHIL MAAKT In de interviews werd gesproken over verschillende aspecten met betrekking tot de school en schoolloopbaan van de kinderen waarbij communicatie en betrokkenheid tussen de school en de ouders of tussen de ouders onderling belangrijk is: bijvoorbeeld brieven van de school, oudercontact, deelname aan activiteiten, contact met leerkrachten. Om deze communicatie te kunnen voeren en om betrokken te kunnen zijn, moeten ouders niet alleen over de nodige taalvaardigheid beschikken, maar moeten zij ook de nodige kennis van de school hebben, zich welkom voelen, overtuigd zijn dat ze een rol kunnen spelen, enzovoort. Ook moet de school toegankelijk zijn en ouders willen betrekken. Deze verschillende aspecten zijn belangrijk in het licht van ouderbetrokkenheid. Aan de Kaapouders werd gevraagd naar de verschillen met betrekking tot deze zaken vóór en na Kaap. Is er een verschil voor hen? Welke verschillen zijn er? Heeft Kaap hierin een rol gespeeld? Als Kaapouders over verschillen spreken, bestrijkt dit een breed palet. Het gaat soms over verschillen op lange termijn, soms op korte termijn. De verschillen situeren zich soms op vlak van taalvaardigheid, soms op vlak van ouderbetrokkenheid, soms op beide. Kaapouders spreken soms over grote verschillen, soms over kleine verschillen. Bovendien varieert dit ook sterk voor de verschillende contactmomenten. Voor de ene Kaapouder is er bijvoorbeeld wel een verschil met betrekking tot oudercontact, opvolgen van de brieven, maar niet met betrekking tot het schrijven van brieven. Voor een andere Kaapouder is dat omgekeerd. Onafhankelijk van de aard, de grootte en de variëteit van mogelijke effecten, maakt Kaap voor 56 Kaapouders een verschil. Deze 56 ouders hebben in de gesprekken duidelijk en expliciet uitgelegd welke verschillen Kaap teweeg heeft gebracht met betrekking tot de communicatie en contact met de school en met betrekking tot ouderbetrokkenheid. Zoals hierboven gesteld, vertonen deze verschillen veel variatie. In het eerste deel van dit hoofdstuk, worden de Kaapouders aan het woord gelaten voor wie Kaap globaal een verschil heeft gemaakt. Voor de verschillende aspecten waarbij er communicatie of contact is met de school wordt in kaart gebracht hoeveel van deze 56 ouders hierover gesproken hebben. Er wordt toegelicht waar de verschillen zich situeren en waar dat minder het geval is. Als het uit de analyse van de antwoorden valt af te leiden, wordt voor de verschillende aspecten aangegeven of Kaap nu nog het verschil maakt, of er enkel een verschil was tijdens het Kaapjaar en of er helemaal geen verschil is voor dit specifieke onderwerp. In het tweede onderdeel van dit hoofdstuk worden de gegevens die ter beschikking zijn over de taalvaardigheid Nederlands van deze ouders weergegeven. Er wordt ook ingezoomd op het NT2-traject dat zij volg(de)n. Kaap wil niet alleen bijdragen tot meer taalvaardigheid en ouderbetrokkenheid. Het wil ten eerste ook cursisten aanspreken die de weg naar het reguliere NT2-aanbod niet vinden. Ten tweede wil Kaap ook cursisten stimuleren verder Nederlands te volgen vermits Kaap beperkt is tot één jaar. Het NT2-traject verschaft hierover informatie. 17

18 HOOFDSTUK Communicatie met de school en betrokkenheid Contact met leerkrachten In dit deel wordt gefocust op het contact dat ouders hebben met leerkrachten in het algemeen zoals vragen stellen aan de leerkracht, een praatje maken met de leerkracht of een probleem melden. Het oudercontact wordt als apart onderdeel behandeld in het volgende punt (3.1.2). 55 ouders spraken over de invloed van Kaap op het contact dat zij hadden met de leerkrachten op school. Voor 45 ouders heeft Kaap tot op heden een verschil gemaakt. Voor vier Kaapouders was er enkel verschil tijdens het Kaapjaar. Zes ouders zeggen dat er geen verschil is vóór of na Kaap. Impact Kaap: contact met leerkrachten 4 6 Tot op heden Enkel tijdens Kaap Geen ouders melden een positieve invloed van Kaap op het contact dat ze hebben met de leerkrachten op de school. Voor de meeste ouders is Kaap op dit vlak een kantelmoment geweest. Zelfs in die mate dat Kaap voor meer dan de helft van deze 45 ouders voor het eerste contact gezorgd heeft. Vóór Kaap hadden ze geen enkel contact met de leerkrachten Ik ging de kindjes aan de poort afzetten en was weg. Naast de juf schaamde ik me. De inhoud en uitgebreidheid van het contact dat deze ouders nu hebben met de leerkracht varieert heel sterk: gaande van een heel kort informeel gesprekje of het begrijpen van eenvoudige woorden tot het signaleren van een probleem of vragen stellen over een brief van de school. Maar of het nu grote of kleine zaken zijn waarover nu gesproken wordt, voor deze ouders betekent het heel wat. Naast deze grote groep voor wie Kaap leidde tot de eerste contacten met de leerkracht, is er ook een groep ouders voor wie Kaap het verschil heeft gemaakt met betrekking tot de vlotheid en de taal van het contact. Door meer Nederlandse taalvaardigheid kunnen deze ouders meer vragen en ervaren ze ook dat deze gesprekken gemakkelijker lopen. Voor een aantal ouders verliep het contact met de leerkrachten vóór Kaap in het Frans en/of het Engels. Deze ouders melden dat zij sinds Kaap (meer) in het Nederlands kunnen communiceren met de leerkrachten. Dat leidt in sommige gevallen ook tot meer communicatie, omdat niet alle leerkrachten Frans of Engels voldoende machtig zijn volgens de Kaapouders of omdat de ouders zelf nu beter Nederlands kunnen dan Frans of Engels. Bovendien blijkt ook uit de gesprekken met de ouders dat zij het belangrijk vinden om de communicatie in het Nederlands te kunnen voeren. Ook al hebben ze nog de mogelijkheid om in een andere taal te communiceren, ze willen toch zoveel mogelijk in het Nederlands praten met de leerkracht. 18

19 HOOFDSTUK 3 De verhoging van de taalvaardigheid van de Kaapouders speelt een cruciale rol in het verbeterde contact met de leerkrachten. Eén van de ouders verwoordde het als volgt: Wat ga je zeggen als je de taal niet machtig bent, waarover ga je praten? Geïnterviewde ouders vermelden zaken als: Ik versta meer. Ik gebruik woorden die ik in Kaap geleerd heb. Ik begrijp nu wat de juf zegt. Vroeger kon ik niets zeggen. Vóór Kaap begreep ik niets, probeerde ik nooit in het Nederlands te praten. Nu begrijp ik veel. Voor de Nederlandse les kende ik alleen dag en dank u wel. Nu praat ik beter en begrijpt de leerkracht ons. Vroeger zei ik gewoon ja ja want ik verstond niets. Nu kan ik wel praten met de juf. Niet alleen het wat speelt hierbij mee, maar ook het hoe en 'waarom'. Verschillende ouders vertellen dat ze in de Kaaples geleerd hebben hoe ze vragen moeten stellen en de manier waarop je dingen wil zeggen aan de juf. De Kaaples heeft ook duidelijk gemaakt wanneer en voor welke zaken je de leerkracht kan aanspreken. 'We hebben geleerd wat we moeten doen als er een probleem is met je kind. Bijvoorbeeld gaan praten met de leerkrachten.' Naast taalvaardigheid blijken ook een aantal andere factoren een belangrijke invloed te hebben op het contact met de leerkrachten. In de eerste plaats het geven van zelfvertrouwen om de drempel naar de school toe te overwinnen. Enkele ouders spreken over de moed die de Kaaplesgever heeft gegeven om dingen te gaan vragen aan de leerkrachten Ik was bang om dingen te vragen. Kaaplesgever heeft geholpen de drempel te overwinnen: Jullie moeten niet bang zijn! Kaaplesgever gaf moed en je moest het doen. Hierbij speelt mee dat de Kaapouders met zachte dwang naar de leerkrachten gestuurd werden door de Kaaplesgever. Dat heeft zijn effect duidelijk niet gemist. 'Door Kaap heb ik contact met de leerkrachten. Voor Kaap kon ik dat niet. Ik was ook verlegen. Maar tijdens Kaap moesten we contact nemen met de leerkrachten. Nu ben ik niet meer verlegen. Nu durf ik het!' Ook de houding van de leerkrachten op de school zelf helpt de ouders om gemakkelijker te communiceren met hen. Geduld, moeite doen om Nederlands te proberen praten of een compliment over de inspanning van een ouder om Nederlands te leren zijn voor enkele ouders belangrijk geweest om (meer) contact te leggen met leerkrachten. De leerkrachten op school weten door Kaap wie er Nederlands leert. Het valt Kaapouders op dat de leerkrachten tijdens en na Kaap meer met hen praten. 'De leerkrachten op school weten dat ik Nederlands volg. Vroeger ging men altijd op zoek of er iemand kon vertalen, nu praten ze direct Nederlands met mij. Daar ben ik blij om.' 'Er is iets veranderd op school: de juffen praten meer met ons.' 'Leerkrachten kennen je beter, vragen je ook gemakkelijker dingen.' Veel ouders spreken over de impact die Kaap heeft gehad op hun kennis van de school. Zij geven aan dat Kaap hen geholpen heeft om de school te begrijpen. Dit heeft zeker voor een aantal ook impact gehad op de contacten met de school. Door Kaap hebben ze immers de leerkrachten leren kennen, hebben ze de weg op school geleerd. Eén Kaapouder zegt hierover: Voor Kaap wist ik niet waar ik terecht moest voor vragen. Nu wel. Ook omgekeerd heeft Kaap ervoor gezorgd dat leerkrachten de Kaapouders beter hebben leren 19

20 HOOFDSTUK 3 kennen waardoor de ouders gemakkelijker vragen kunnen en durven stellen. Maar waardoor de leerkrachten ook meer contact leggen met de ouders, zoals hierboven gesteld. Voor vier Kaapouders was er enkel tijdens het Kaapjaar een toegenomen contact met de leerkrachten. In drie van de vier gevallen gaat het om zeer taalzwakke ouders die vóór Kaap geen contact hadden met de leerkrachten. Tijdens het Kaapjaar hadden zij een beetje contact. De Kaaplesgever stimuleerde hen sterk of gaf hen de opdracht om iets te gaan vragen aan de leerkrachten. Na het Kaapjaar is het contact met de leerkrachten terug verdwenen. Voor de vierde Kaapouder speelt vooral de tijd en de moeite die leerkrachten deden tijdens het Kaapjaar. Zij vertelt dat de leerkrachten wisten wie er Kaaples volgde en dat de leerkrachten veel moeite deden om met hen Nederlands te praten en hen te verbeteren. Na het Kaapjaar was dit voor de Kaapouder weggevallen. Leerkrachten praatten te snel en hebben geen tijd om met elke ouder te praten. Voor zes Kaapouders heeft Kaap geen verschil gemaakt in het contact met de leerkrachten. Vier hadden voor Kaap al een goed contact met de leerkrachten: in het Nederlands (twee ouders vertelden dat ze dit geleerd hadden in vorige lessen Nederlands) of in het Frans en dat is ook altijd in het Frans gebleven na Kaap. Twee van de zes ouders hebben nooit contact gelegd met leerkracht, niet vóór, niet tijdens en niet na Kaap Oudercontact 47 Kaapouders spraken over de invloed van Kaap op hun aanwezigheid en deelname aan het oudercontact. Voor 33 ouders heeft Kaap tot op heden een verschil gemaakt, voor twee slechts tijdens het Kaapjaar zelf en voor twaalf is er geen verschil vóór of na Kaap. Verschillen die de geïnterviewde Kaapouders vermelden, situeren zich zowel op vlak van het gebruik van het Nederlands als op het vlak aanwezigheid. Impact Kaap: oudercontact Tot op heden Enkel tijdens Kaap Geen Voor een deel van de ouders heeft Kaap ervoor gezorgd dat zij nu zelf naar het oudercontact gaan, en niet meer alleen hun partner. 'Vroeger ging papa altijd. Nu ga ik zelf.' De taal was voor een aantal een drempel. Zij geven aan dat ze door meer Nederlands te kunnen, nu naar het oudercontact durven gaan. Ze verstaan (beter) wat de leerkracht zegt, weten hoe ze vragen moeten stellen en kunnen (beter) praten met de juf. 'Nu kan ik zelf vragen stellen, voor Kaap kon ik alleen maar luisteren.' Ze hebben in de Kaaples geleerd welke vragen ze kunnen stellen en wat er op het oudercontact aan bod komt. Dat taal niet als enige element doorslaggevend is, blijkt uit het feit dat er Kaapouders zijn die nu wel zelf naar het oudercontact 20

21 HOOFDSTUK 3 gaan, in tegenstelling tot vóór Kaap, en in een andere taal of met tolk communiceren. Voor deze ouders is Kaap te kort geweest om voldoende taalvaardigheid te verwerven die nodig is om op het oudercontact te communiceren, maar heeft het hen wel aangezet om naar het oudercontact te gaan. Dit geldt vooral voor de alfa-kaapouders. Betere taalvaardigheid is dus niet de enige verklaring voor toegenomen deelname aan het oudercontact. Net zoals in punt 'Contact met de leerkrachten' is gesteld, spelen ook hier verschillende aspecten mee als meer durf en zelfvertrouwen bij de Kaapouders, kennis over het schoolsysteem/ het oudercontact en een positieve houding van de leerkrachten. 'Vroeger was ik bang dat ik het niet kon, nu probeer ik.' 'Vroeger praatte ik helemaal niet met de leerkrachten. De laatste twee oudercontacten ben ik alleen gegaan en zelf Nederlands gesproken. De leerkracht heeft bevestigd dat het goed ging.' 'Ik probeer vragen te stellen en de juf zegt dat het gaat en probeert op een laagdrempelige manier te praten. Nu lukt het een beetje, vroeger kon ik dat helemaal niet.' Andere Kaapouders gingen vroeger ook al naar het oudercontact, maar voor hen zit het verschil in het feit dat ze nu Nederlands praten op het oudercontact. Vóór Kaap spraken ze Engels of Frans of namen ze een tolk mee. De Kaapouders die Frans of Engels spreken, geven aan dat zij nu wel in de eerste plaats in het Nederlands proberen te communiceren, maar nog terugvallen op de andere taal wanneer ze iets niet uitgelegd krijgen. Meer Nederlandse taalvaardigheid maakt voor deze ouders dus het verschil. Toch blijkt dit ook voor deze groep niet het enige te zijn. Ook speelt durf en zelfvertrouwen een rol, maar zelfs ook inzicht in het oudercontact. Twee ouders die reeds naar het oudercontact gingen vertellen dat ze nu pas, sinds Kaap, beseffen wat oudercontact is en dat het belangrijk is. 'Ik ga al tien jaar naar het oudercontact, maar nu in Kaap uitgelegd wat het is en betekent.' Kaap heeft twee Kaapouders gestimuleerd om naar het oudercontact te gaan tijdens het Kaapjaar 'Kaaplesgever zei dat iedereen naar het oudercontact moest gaan. Ik had heel veel schrik maar ben toch gegaan en heb ik het Nederlands gepraat.' Na het Kaapjaar echter hebben deze ouders dit niet meer gedaan. Zij vinden dat ze niet genoeg verstaan en niet alles kunnen vragen. Naarmate de tijd is verstreken sinds Kaap zijn zij ook heel wat vergeten. Twaalf Kaapouders vertellen dat Kaap geen verschil gemaakt heeft. Er is een groep die reeds vóór Kaap naar het oudercontact ging, met tolk. Zij gaan ook nu nog naar het oudercontact met tolk. Daarnaast is er een groep die vóór Kaap niet ging en ook nu niet. Hun partner of iemand anders van de familie gaat altijd naar het oudercontact. Eén ouder vertelt dat ze niet gaat omdat ze er toch niets van begrijpt. De anderen hebben hier geen verdere uitleg over gegeven Brieven van de school 49 Kaapouders spraken over de invloed van Kaap op het lezen en begrijpen van de brieven van de school. Voor 37 van hen heeft Kaap een verschil gemaakt: ze begrijpen de brieven beter en/of volgen ze meer op. Voor twee was er enkel een verschil tijdens het Kaapjaar zelf. Tien ouders gaven aan dat er voor hen geen verschil was vóór en na Kaap. 21

22 HOOFDSTUK 3 Impact Kaap: brieven Tot op heden Enkel tijdens Kaap Geen Binnen de groep van 37 ouders voor wie Kaap een verschil gemaakt heeft, kan een duidelijk onderscheid gemaakt worden naar effecten toe tussen de alfa-kaapouders en de NT2-Kaapouders (zowel met CBE- als met CVO-profiel). De alfa-kaapouders hebben door Kaap een aantal strategieën geleerd om informatie uit de brieven te halen en begrijpen nu een beperkt aantal zaken in de brieven: naam van het kind, woorden als 'waar? wanneer?' Enkelen zeggen expliciet dat zij wel hulp nodig hebben om de brief echt te begrijpen. Uit de antwoorden kan afgeleid worden dat de alfa-ouders alvast belangrijke stappen gezet hebben tijdens Kaap om de brieven proberen te begrijpen, maar dat het in de meeste gevallen nog te complex blijft. De NT2-ouders daarentegen melden bijna allemaal dat zij sinds Kaap de brieven van de school kunnen begrijpen en dat zij de brieven nu zelf lezen. Uit de opmerkingen van sommige NT2-ouders blijkt wel dat langere brieven nog steeds een probleem vormen. Daarvoor wordt de hulp van familie, buren of vrienden ingeroepen. De stap die deze ouders gezet hebben, is in de meeste gevallen zeer groot. Ongeveer de helft van de 37 ouders zei dat ze vóór Kaap niets van de communicatie van de school begrepen. Slechts enkelen bleken vóór Kaap de communicatie van de school al een beetje te begrijpen. Kaap heeft voor hen ertoe geleid dat ze de brieven nu vlotter kunnen lezen of dat ze nu alles begrijpen. De brieven werden in veel gevallen gelezen door de partner of de Kaapouder ging met de brief naar kennissen om te vertalen. Met veel trots vertelden ze tijdens het interview dat ze de brieven nu zelf (proberen) te lezen. Niet alleen het kunnen lezen van de brieven is een grote stap geweest. Ook het inzicht dat brieven belangrijk zijn, dat ouders deze brieven moeten lezen en opvolgen, is er voor een aantal ouders door Kaap gekomen. 'Nu volg ik het op en begrijp ik dat het echt belangrijk is.' Ook hier speelt niet enkel de toegenomen taalvaardigheid een rol, ook het begrijpen en weten wat er gebeurt op school blijkt een belangrijke stap te zijn. Door de uitleg in Kaap over wat kinderen doen op school, welke feesten er gevierd worden, welke regels de school hanteert, enzovoort, begrijpen ouders ook beter wat er in de brieven staat. 'In Kaap veel zaken over de school geleerd. Nu ken ik ze goed, bijvoorbeeld de feesten (Nieuwjaar, Sinterklaas, Sint-Jansfeest). Als ik brief krijg over een feest, begrijp ik nu waarover het gaat. Vroeger begreep ik de brief niet.' Twee Kaapouders vertellen dat ze tijdens het Kaapjaar wel wat begrepen van de brieven van de school. Ze kregen hierbij hulp van de Kaaplesgever. Na het Kaapjaar ervaren zij echter geen verbetering. Ze begrijpen de brieven nu niet meer of nog maar enkele woorden. Het gaat hier om twee alfa-kaapouders. Wellicht was de stap naar lezen voor deze ouders te groot. Kaap kon in één jaar niet zorgen voor voldoende vooruitgang op dit vlak om ook achteraf nog iets op te brengen. 22

23 HOOFDSTUK 3 Voor tien Kaapouders heeft Kaap geen verschil gemaakt met betrekking tot het lezen of opvolgen van de brieven van de school. Voor de alfa-ouders onder hen heeft Kaap niet geleid tot een verandering. Zij begrijpen de brieven niet. De brieven worden door hun partner gelezen. Voor de NT2-ouders uit deze groep is er geen verschil omdat zij ook al vóór Kaap de brieven van de school lazen en begrepen Agenda van de school huiswerk opvolgen 39 ouders spraken over de agenda van de school en de opvolging van het huiswerk. Voor 29 van hen heeft Kaap bijgedragen tot meer begrip van de agenda en over het huiswerk. Drie Kaapouders ervoeren enkel tijdens Kaap een verschil. Kaap heeft geen enkel verschil gemaakt voor zeven ouders. Impact Kaap: agenda en huiswerk Tot op heden Enkel tijdens Kaap Geen Voor de groep van 29 ouders voor wie Kaap op dit vlak een verschil gemaakt heeft, speelt niet alleen de toegenomen taalvaardigheid een rol. Even belangrijk is de uitleg zij gekregen hebben over de agenda en het huiswerk. Door met de agenda van de school aan de slag te gaan in de Kaaples hebben deze ouders inzicht gekregen in wat een agenda is, wat er in staat en wat zij met deze agenda moeten doen. 'Kaaplesgever heeft uitgelegd dat we elke dag moeten kijken wat juf heeft geschreven en dat we moeten tekenen. Dat het echt belangrijk is.' 'Agenda kwam heel veel keer aan bod in Kaap. Geleerd wat we moeten schrijven, over de handtekening'. Voor de meeste van deze ouders is de uitleg over wat een agenda is en wat het betekent, voor de eerste keer aan bod gekomen tijdens de Kaaples. De Kaaplesgever heeft hen geleerd om te gaan met de agenda en huiswerk. Veel van deze ouders volgen nu zelf de agenda op. Vóór Kaap keken ze zelf niet in de agenda. Ze deden dan een beroep op de partner of hun kinderen vertelden zelf wat er in de agenda stond, welke activiteiten er waren. Dit heeft ook een effect op het opvolgen van het huiswerk. De Kaapouders vertellen dat ze nu ook het huiswerk opvolgen een aantal zegt ook te helpen bij het huiswerk en nakijken of hun kind al dan niet huiswerk heeft. Belangrijk in dit opzicht is dat het begrijpen en het opvolgen van de agenda en huiswerk ook door de alfa-kaapouders gebeurt. In tegenstelling tot het begrijpen van de brieven van de school, waarbij zij ook na Kaap nog steeds hulp nodig hebben, geven zij aan dat zij uit de agenda wel de belangrijke informatie kunnen halen: of er huiswerk moet gemaakt worden, of kind iets moet meebrengen. 'Mijn kinderen geven de agenda aan mij. Ik kan er nu een beetje uithalen of kinderen huiswerk hebben of niet. Ik volg alleen de agenda, geen brieven.' 23

24 HOOFDSTUK 3 Dat ook hierbij kennis en inzicht over de school belangrijk zijn, is logisch. Weten wat kinderen doen op de school, wat de inhouden zijn van de verschillende vakken op school, welke regels belangrijk zijn, enzovoort helpt in sterke mate om dit te begrijpen wanneer het in de agenda staat. 'Vroeger begreep ik de agenda niet. Maar door Kaaplesgever weet ik wat er in staat, vakken als wiskunde Nederlands, Ik begrijp nu het verschil.' Omgekeerd heeft het leren begrijpen van de agenda ook impact op het kunnen volgen wat er gebeurt op school. Enkele ouders geven aan dat ze nu, door de agenda te begrijpen, weten wat hun kinderen doen op school. 'Vóór Kaap wist ik niet wat mijn kinderen deden op school. Ik begreep niets: het huiswerk, de agenda. Allemaal bij Kaaplesgever geleerd.' 'Zo weet je hoe je kind het doet op school.' Voor drie Kaapouders heeft Kaap geen echte verandering teweeg gebracht. Ze hebben wel over agenda en huiswerk gepraat tijdens Kaap. Ze geven aan dat ze hierover wel één en ander hebben bijgeleerd, maar dat het nu nog steeds te moeilijk is om dit zelf op te volgen of te begrijpen. 'Kaaplesgever heeft het uitgelegd. Ik begrijp het niet. Ik wil het wel.' Zeven Kaapouders zeggen dat er voor hen geen enkel verschil is in de periode vóór en na Kaap. Deze ouders kenden de agenda al en volgden deze ook al op vóór ze in de Kaaples zaten Rapport begrijpen 32 ouders vertelden in het interview over de impact van Kaap op het begrijpen van het rapport. Voor 27 ouders heeft Kaap een verschil gemaakt. Voor één ouder is er enkel tijdens het Kaapjaar een verschil geweest. Zeven ouders zeggen dat er geen veranderingen zijn ten opzicht van de periode vóór Kaap. Impact Kaap: rapport begrijpen Tot op heden Enkel tijdens Kaap Geen Het verschil voor de 27 ouders situeert zich op verschillende niveaus. Voor sommige Kaapouders betekent dit dat ze nu de punten begrijpen. Voor andere betekent het dat ze nu kunnen begrijpen of het rapport goed of slecht is. Een derde groep geeft aan dat ze niet alleen de punten, maar ook de opmerkingen op een rapport begrijpen. Deze verschillen kunnen deels gekoppeld worden aan de groep waartoe deze ouders behoren. De alfa-kaapouders kunnen uit het rapport afleiden of het goed of slecht is en begrijpen wat goede en wat slechte punten zijn. Maar wat de punten exact inhouden of wat er extra op een rapport staat, begrijpen ze niet altijd. Zij vragen vaak mondelinge ondersteuning om meer te begrijpen over het rapport. De NT2-ouders kunnen het rapport meestal goed lezen en begrijpen, en dit dankzij Kaap. Vóór Kaap begrepen ze het rapport niet. 24

25 HOOFDSTUK 3 Een rapport begrijpen houdt meer in dan enkel het kunnen lezen van de punten of de opmerkingen. Ook het inzicht in de opbouw van een rapport, het puntensysteem en wat de verschillende vakken allemaal inhouden zijn cruciaal. Een aantal van de geïnterviewde Kaapouders stelt dit ook expliciet. 'Vroeger begreep ik het rapport niet. Nu weet ik wat A, B, C betekent, hoeveel % nodig om over te gaan'. 'Kaaplesgever heeft uitgelegd wat geschiedenis, aardrijkskunde, is. Ik begreep welke punten goed waren, maar niet wat ze inhielden.' 'Ik wist niet hoe het rapport ik mekaar zat. Heb ik bijgeleerd bij Kaaplesgever.' Eén Kaapouder begreep het rapport wel tijdens het Kaapjaar, maar nu niet meer. Haar kind is naar het buitengewoon onderwijs gegaan. De rapporten zijn daar complexer en deze kan ze niet begrijpen. Voor zeven Kaapouders heeft Kaap geen invloed gehad op het begrijpen van de rapporten. Eén ouder heeft dit wel geleerd in Kaap, maar heeft het rapport nooit kunnen begrijpen. Ze kan het rapport enkel begrijpen met uitleg van de juf van haar kind. Voor de overige zes ouders is er geen verschil omdat het niet aan bod is gekomen tijdens Kaap of omdat hun kind nog geen rapport heeft of omdat ze het vóór Kaap ook al begrepen Briefje schrijven of formulier invullen 42 ouders spraken over de invloed van Kaap op het schrijven van een briefje of het invullen van een formulier. 34 van hen geven aan dat Kaap een positieve invloed heeft gehad en dat ze nu een briefje kunnen schrijven of een formulier kunnen invullen. Zes Kaapouders hebben enkel tijdens het Kaapjaar een briefje geschreven, nu schrijven ze niet meer of in een andere taal. Voor zeven Kaapouders heeft Kaap geen effect gehad op hun schriftelijke communicatie met de school, meer bepaald het schrijven van een briefje. Impact Kaap: briefje schrijven/ formulier invullen Tot op heden Enkel tijdens Kaap Geen Hoe goed een Kaapouder nu kan schrijven en wat hij of zij kan schrijven is uiteraard onlosmakelijk verbonden met de alfabetisering van deze persoon. Voor de alfa-kaapouders voor wie Kaap een positieve verandering teweeg heeft gebracht, situeert deze evolutie zich op het kunnen schrijven van personalia of het invullen van een zeer eenvoudig formulier. Een kort briefje schrijven na één jaar Kaap kan nog niet. Dit is wel het geval voor de ouders die al gealfabetiseerd waren vóór ze met Kaap van start gingen. Voor de twee groepen geldt wel dat ze deze zaken, of het nu een formuliertje invullen is of een brief schrijven, vóór Kaap uitbesteedden aan familie of vrienden. Nu proberen de meeste van hen dit zelf te doen en geven aan 25

NT2-aanbod voor allochtone ouders met kinderen in het Nederlandstalig onderwijs Ouders in (inter)actie in praktijk!

NT2-aanbod voor allochtone ouders met kinderen in het Nederlandstalig onderwijs Ouders in (inter)actie in praktijk! NT2-aanbod voor allochtone ouders met kinderen in het Nederlandstalig onderwijs Ouders in (inter)actie in praktijk! Ouders in (inter)actie Experimentjaar September 2007 juni 2008 De scholen Antwerpen -

Nadere informatie

SCHOOLPROJECT - KAAP Reglement voor secundaire scholen

SCHOOLPROJECT - KAAP Reglement voor secundaire scholen 1. Achtergrond en doelstelling van Kaap SCHOOLPROJECT - KAAP Reglement voor secundaire scholen Situering Doelstelling Missie Onderwijsbeleid Naast het algemene NT2-aanbod is er nood aan een aanbod op maat

Nadere informatie

Naar een krachtige samenwerking tussen ouder en school

Naar een krachtige samenwerking tussen ouder en school Naar een krachtige samenwerking tussen ouder en school Een werkkader Inhoud Samenwerking tussen ouder en school... 2 Het concept ouderbetrokkenheid... 3 De dimensies van ouderbetrokkenheid... 3 Hoe krijg

Nadere informatie

Resultaten enquête. Onderzoek van Leen Leys. Master in de pedagogische wetenschappen

Resultaten enquête. Onderzoek van Leen Leys. Master in de pedagogische wetenschappen Resultaten enquête Onderzoek van Leen Leys Master in de pedagogische wetenschappen Voorwoord van de directie BESTE OUDERS, In wat volgt, tonen we de resultaten van een enquête die tijdens het eerste trimester

Nadere informatie

Bijlage interview meisje

Bijlage interview meisje Bijlage interview meisje Wat moet er aan de leerlingen gezegd worden voor het interview begint: Ik ben een student van de Universiteit van Gent. Ik wil met jou praten over schrijven en taken waarbij je

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

SCHOOLPROJECT - KAAP Reglement voor basisscholen

SCHOOLPROJECT - KAAP Reglement voor basisscholen 1. Achtergrond en doelstelling van Kaap SCHOOLPROJECT - KAAP Reglement voor basisscholen Situering Doelstelling Missie Onderwijsbeleid Naast het algemene NT2-aanbod is er nood aan een aanbod op maat van

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Ouderbetrokkenheid: interviewschema

Ouderbetrokkenheid: interviewschema Ouderbetrokkenheid: interviewschema Contactinformatie: Prof. dr. Johan van Braak, Lien Ghysens en Ruben Vanderlinde Vakgroep Onderwijskunde Universiteit Gent Inleiding Met dit interview willen we meer

Nadere informatie

Portret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO

Portret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO Portret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO Dit portret gaat over H., een vrouw die met een evoluerende spierziekte nog lang voor de klas heeft gestaan in het lager

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

De HGW-bril toegepast in de cel leerlingenbegeleiding

De HGW-bril toegepast in de cel leerlingenbegeleiding De HGW-bril toegepast in de cel woensdag 20 februari 2013 Kris Loobuyck 1 2 3 VVKSO 1 Uitgangspunten van HGW 4 HGW biedt kansen! 5 We zijn gericht op het geven van haalbare en bruikbare adviezen. We werken

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

PROJECTWERK VOOR ALFA-CURSISTEN. Wat wordt verwacht van de school?

PROJECTWERK VOOR ALFA-CURSISTEN. Wat wordt verwacht van de school? PROJECTWERK VOOR ALFA-CURSISTEN Wat wordt verwacht van de school? In onderstaand document vindt u vijf projectvoorstellen voor de Kaapgroep in uw school. Bij de organisatie van projectwerk is uw medewerking

Nadere informatie

Onderzoek Eenzaamheid onder jongeren

Onderzoek Eenzaamheid onder jongeren Onderzoek Eenzaamheid onder jongeren 1V Jongerenpanel 25 september 2014 Over dit onderzoek Aan dit onderzoek deden 1375 leden van het EenVandaag Jongerenpanel mee. Het onderzoek vond plaats van 19 september

Nadere informatie

Achtergrond informatie Toolkit Ouderbetrokkenheid vakantieschool

Achtergrond informatie Toolkit Ouderbetrokkenheid vakantieschool Achtergrond informatie Toolkit Ouderbetrokkenheid vakantieschool De vakantieschool is een bijzonder moment, waarbij de sfeer op school anders is dan anders. Er is extra aandacht voor de leerlingen en de

Nadere informatie

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Hoofdstuk 8 Kenmerken van de thuisomgeving

Hoofdstuk 8 Kenmerken van de thuisomgeving Hoofdstuk 8 Kenmerken van de thuisomgeving De relatie tussen leesvaardigheid en de ervaringen die een kind thuis opdoet is in eerder wetenschappelijk onderzoek aangetoond: ouders hebben een grote invloed

Nadere informatie

Engagementsverklaring voor basis- en secundair onderwijs

Engagementsverklaring voor basis- en secundair onderwijs SCHOOLPROJECT - KAAP Engagementsverklaring voor basis- en secundair onderwijs 1. Achtergrond en doelstelling van Kaap Situering Doelstelling Missie Onderwijsnetwerk Naast het algemene NT2-aanbod is er

Nadere informatie

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Pagina 1 Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Juni 2011 - Nieuwsbrief Nr 3 Beste verloskundige en assistente, Dit is de derde nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Help! Verzuim voorkomen

Help! Verzuim voorkomen TIP: dit is een interactieve pdf. de inhoudsopgave en het menu onder aan de pagina s zijn clickable. Help! Verzuim voorkomen Een leidraad voor werkoverleg met medewerkers over verzuim Deze publicatie is

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Goede gesprekken bekeken door de bril van kwetsbare ouders

Goede gesprekken bekeken door de bril van kwetsbare ouders Goede gesprekken bekeken door de bril van kwetsbare ouders Een suggestielijst voor schoolteams en CLB-medewerkers Achtergrond De communicatie over heikele onderwerpen met ouders wordt door school en CLB

Nadere informatie

leerlingen sociale veiligheid

leerlingen sociale veiligheid Verslag vragenlijst voor leerlingen over sociale veiligheid juni 2011 OBS De Rolpaal Samenvatting Eens in de 2 jaar wordt er een vragenlijst afgenomen over de sociale veiligheid op school. Dit is in 2009

Nadere informatie

Passend Onderwijs voor de kinderen op school: samen met ouders en leerkracht

Passend Onderwijs voor de kinderen op school: samen met ouders en leerkracht Passend Onderwijs voor de kinderen op school: samen met ouders en leerkracht Vanaf 1 augustus is de Wet passend onderwijs van kracht. De school van uw kind/uw school is aangesloten bij het samenwerkingsverband

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

De focusgroepen gaven ons in het verleden al een antwoord op volgende kernvragen:

De focusgroepen gaven ons in het verleden al een antwoord op volgende kernvragen: Focusgroepen basisonderwijs: Wat denken ouders uit verschillende doelgroepen over wat de school of het schoolteam kan doen om ouders meer te betrekken bij de school (geïnspireerd op de draaiboeken van

Nadere informatie

SLB eindverslag. Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12

SLB eindverslag. Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12 SLB eindverslag Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12 Eindverslag De afgelopen periode heb ik een aantal lessen SLB gehad. Hierover ga ik een eindverslag schrijven en vertellen hoe ik de lessen

Nadere informatie

September 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders. Oktober 2015 Woensdag 7 oktober Start kinderboekenweek

September 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders. Oktober 2015 Woensdag 7 oktober Start kinderboekenweek Schoolnieuws schooljaar 2015-2016 Vrijdag 18 September 2015 September 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders Donderdag 24 September Start gesprek ouders Maandag 28 September Algemene

Nadere informatie

ID 343 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok. Master eerste studiefase (hoofdinschrijving) Pedagogische Wetenschappen.

ID 343 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok. Master eerste studiefase (hoofdinschrijving) Pedagogische Wetenschappen. ID 33 Studiefase op het moment dat je op Erasmus vertrok Master eerste studiefase (hoofdinschrijving) opleiding Pedagogische Wetenschappen optie: Land (bestemming) Aan welke universiteit/onderwijsinstelling

Nadere informatie

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS 2011 Klanttevredenheid Vereenzaming Ouderen Soest VOS Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189365 Klanttevredenheidsonderzoek Vereenzaming

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Vragenlijst Prettig Schoolgaan versie voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs

Vragenlijst Prettig Schoolgaan versie voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs Vragenlijst Prettig Schoolgaan versie voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs Inleiding Hieronder staan een aantal vragen. De vragen gaan allemaal over de middelbare school. Jij gaat de vragen beantwoorden.

Nadere informatie

Tijdens het ontbijt kan mijn mama de klastitularis al een beetje leren kennen nog voor dat ze naar het oudercontact komt.

Tijdens het ontbijt kan mijn mama de klastitularis al een beetje leren kennen nog voor dat ze naar het oudercontact komt. Ik vind het wel goed dat er zo iemand tussen de leerkrachten en de mensen is. Ik zeg het, ik heb dat nergens in geen andere school gezien. Het is beter om dit te hebben want ouders voelen zich beter hierdoor.

Nadere informatie

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel

Nadere informatie

Ben ik verplicht om naar school te gaan? Kan de school mij als straf naar huis sturen? Kunnen we op school een leerlingenraad opstarten?

Ben ik verplicht om naar school te gaan? Kan de school mij als straf naar huis sturen? Kunnen we op school een leerlingenraad opstarten? Ben ik verplicht om naar school te gaan? Kan de school mij als straf naar huis sturen? Kunnen we op school een leerlingenraad opstarten? Zit je met een vraag over school? Of wil je weten wat je rechten

Nadere informatie

Bevraging ouderbetrokkenheid

Bevraging ouderbetrokkenheid Bevraging ouderbetrokkenheid Deel ouders Cel ouderbetrokkenheid, netoverstijgende cel van de 3 ouderkoepels 1 Inhoud Inleiding... 3 1. Algemeen... 4 2. Aanwezigheid van oudervereniging, ouderraden en schoolraden...

Nadere informatie

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was.

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. Benjamin Plant student Aardrijkskunde Ik weet wat ik wil Het leukste moment van mijn stage is wanneer leerlingen mij uit zichzelf aanspreken

Nadere informatie

Ouders in (inter)actie! VISIE: NT2-aanbod voor allochtone ouders met kinderen in het Nederlandstalig onderwijs

Ouders in (inter)actie! VISIE: NT2-aanbod voor allochtone ouders met kinderen in het Nederlandstalig onderwijs Ouders in (inter)actie! VISIE: NT2-aanbod voor allochtone ouders met kinderen in het Nederlandstalig onderwijs Waarom (opnieuw) NT2-project voor ouders? Bezorgdheid Over de moeizame communicatie tussen

Nadere informatie

Spijbelpreventie: ouderbetrokkenheid op school.

Spijbelpreventie: ouderbetrokkenheid op school. VCLB De Wissel - Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Spijbelpreventie: ouderbetrokkenheid op school. Een belangrijke stap in het preventief werken rond spijbelen is ouders betrekken bij het

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek. Rapportage over de tevredenheid van de jongeren die een programma volgen bij Prins Heerlijk.

Tevredenheidsonderzoek. Rapportage over de tevredenheid van de jongeren die een programma volgen bij Prins Heerlijk. Tevredenheidsonderzoek Rapportage over de tevredenheid van de jongeren die een programma volgen bij Prins Heerlijk. Stichting Buitengewoon leren & werken Prins Heerlijk Juni 2013 Stichting Buitengewoon

Nadere informatie

REFLECTIE VANUIT HET PERSPECTIEF VAN KINDEREN EN JONGEREN

REFLECTIE VANUIT HET PERSPECTIEF VAN KINDEREN EN JONGEREN GEZIN EN SCHOOL-SAMEN OPVOEDEN IN VERSCHIL-Vlor-16 mei 2012 Workshop 1 Een gedeelde en gedragen visie over de relatie gezin-school REFLECTIE VANUIT HET PERSPECTIEF VAN KINDEREN EN JONGEREN door Hilde Lauwers

Nadere informatie

Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs

Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs Een goede relatie tussen ouders en school komt het leerresultaat ten goede en dat is wat we allemaal willen! Convenant Impuls Kwaliteitsverbetering Onderwijs

Nadere informatie

basisschool Maria Boodschap

basisschool Maria Boodschap ENGAGEMENTSVERKLARING basisschool Maria Boodschap Basisschool Maria Boodschap Perustraat 4 2030 Antwerpen-Luchtbal Tel.: 03/541.06.13 Fax.: 03/542.60.76 E-mail: maria.boodschap@cksa.be Website: www.mariaboodschap.be

Nadere informatie

De spreekbeurt. In welke groepen wordt een spreekbeurt gehouden? De spreekbeurt wordt gehouden in de groepen 5 t/m 8.

De spreekbeurt. In welke groepen wordt een spreekbeurt gehouden? De spreekbeurt wordt gehouden in de groepen 5 t/m 8. De spreekbeurt mei 2011. Wat is een spreekbeurt? Onder een spreekbeurt verstaan we een vertelbeurt voor de klas. De leerling leert in het openbaar voor een groep te durven spreken over een bepaald onderwerp.

Nadere informatie

Vragenlijst. Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis

Vragenlijst. Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis Vragenlijst Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis Voor u ligt de vragenlijst Ervaringen met hulpverlening na een schokkende gebeurtenis. Deze vragenlijst wordt u aangeboden door [instantie].

Nadere informatie

Samenvatting tevredenheidsmeting ouders

Samenvatting tevredenheidsmeting ouders Samenvatting tevredenheidsmeting ouders Hierbij ontvangt u van mij een samenvatting van de uitkomsten van de tevredenheidsmeting, die begin november is afgenomen. We hebben deze in het team en met de MR

Nadere informatie

werkt voor en met bewoners in wijken en buurten

werkt voor en met bewoners in wijken en buurten werkt voor en met bewoners in wijken en buurten Oma Geertje vertelt. 2 Welbions: we werken er allemaal. Wij zijn dé woningcorporatie van Hengelo en verhuren meer dan 13.000 woningen aan in totaal 25.000

Nadere informatie

HANDELINGSGERICHT WERKEN BELEIDSVOEREND VERMOGEN BELEIDSVOEREND VERMOGEN. Onderwijsbehoeften van de leerling 11/09/2013

HANDELINGSGERICHT WERKEN BELEIDSVOEREND VERMOGEN BELEIDSVOEREND VERMOGEN. Onderwijsbehoeften van de leerling 11/09/2013 Gericht Werken als bril om naar het zorgbeleid te kijken zorg Handelings- Leerlingenbegeleiding fase 0 fase 1 HGW HGW Leren & studeren Studieloopbaanbegeleiding Socioemotioneel fase 2 fase 3 HGW HGW centrale

Nadere informatie

Mijn lichaam is goed! Doe-opdrachten rond lichaamsbeeld voor 5-6 BaO

Mijn lichaam is goed! Doe-opdrachten rond lichaamsbeeld voor 5-6 BaO Mijn lichaam is goed! Doe-opdrachten rond lichaamsbeeld voor 5-6 BaO Hieronder vind je een lesvoorbereiding voor twee lesuren rond lichaamsbeeld bij kinderen van 10 tot 12 jaar. Het bevat verschillende

Nadere informatie

Ons huiswerkbeleid. Wij vinden huiswerk belangrijk, omdat het:

Ons huiswerkbeleid. Wij vinden huiswerk belangrijk, omdat het: Groenveldstraat 46, 3001 Heverlee Tel. 016/ 20 80 26 Fax 016/23 60 46 basisschool@donboscoheverlee.be - www.donboscoheverlee.be Ons huiswerkbeleid De leerlingen zijn een groot deel van de dag actief op

Nadere informatie

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A Individueel verslag de Reus klas 4A Overzicht en tijdsbesteding van taken en activiteiten 3.2 Wanneer Planning: hoe zorg je ervoor dat het project binnen de beschikbare tijd wordt afgerond? Wat Wie Van

Nadere informatie

Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen. Nienke Lammertink en Koen Breedveld

Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen. Nienke Lammertink en Koen Breedveld NEDERLANDERS OVER DE VIERDAAGSE Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen Nienke Lammertink en Koen Breedveld Mei 2016 1 Nederlanders over de

Nadere informatie

TEVREDENHEIDSONDERZOEK

TEVREDENHEIDSONDERZOEK verslag van het TEVREDENHEIDSONDERZOEK afgenomen in NOVEMBER 2014 Inleiding Eén keer in de twee jaar wordt er een tevredenheidsonderzoek gehouden. Ouders, leerlingen van groep 5, 6, 7 en 8 en personeelsleden

Nadere informatie

Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013

Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013 Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013 Deze fotoserie is ontwikkeld in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013. In Utrecht wonen zo n 30.000 mensen die

Nadere informatie

PeerEducatie Handboek voor Peers

PeerEducatie Handboek voor Peers PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:

Nadere informatie

Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen

Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen Doelgroep Methodiek Thema s 11 ouders van jongeren in secundaire scholen (2014) Waarderende benadering Ouderbetrokkenheid- Communicatie Ondersteuning

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Ouders over kindcentra

Ouders over kindcentra Ouders over kindcentra Oberon, september 2015 Wat vinden ouders eigenlijk van kindcentra? Kennen zij de gedachte achter Kindcentra2020? We besloten om het maar eens aan ze te vragen. Onderzoeksbureau Oberon

Nadere informatie

Borstkanker ''Angst voor het onbekende''

Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Ellen Wagter-Streep Schrijver: Ellen Wagter-Streep ISBN: 9789402129663 Ellen Wagter-Streep Inhoud Inhoud... 05 Voorwoord...

Nadere informatie

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1 2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal

Nadere informatie

Ons huiswerkbeleid. Wij vinden huiswerk belangrijk, omdat het

Ons huiswerkbeleid. Wij vinden huiswerk belangrijk, omdat het Ons huiswerkbeleid De leerlingen zijn een groot deel van de dag actief op school; met huiswerk willen we de ouders op de hoogte houden van datgene waarmee de kinderen in de klas bezig zijn. Huiswerk vormt

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF 23 oktober 2012 Nr.05

NIEUWSBRIEF 23 oktober 2012 Nr.05 NIEUWSBRIEF 23 oktober 2012 Nr.05 Algemeen: HONDEN OP HET SCHOOLPLEIN Gisteren is er weer een kind op het schoolplein gebeten door een kleine hond. Gelukkig bleek de schade mee te vallen. Toch doen wij

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

Maatschappelijke Zorgboerderij. Amatheon. Nikki van Berlo. Jasmijn Borms. Joy Willems T4B

Maatschappelijke Zorgboerderij. Amatheon. Nikki van Berlo. Jasmijn Borms. Joy Willems T4B Maatschappelijke Zorgboerderij Amatheon Nikki van Berlo Jasmijn Borms Joy Willems T4B Inleiding Ons groepje bestaat uit Nil

Nadere informatie

Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.

Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema. http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag

Nadere informatie

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf

Nadere informatie

Formeel en informeel. Formeel: Je gebruikt u om iemand aan te spreken. Je noemt iemand bij zijn achternaam.

Formeel en informeel. Formeel: Je gebruikt u om iemand aan te spreken. Je noemt iemand bij zijn achternaam. Formeel en informeel Tijdens je stage praat je veel met mensen. Soms is het een officieel gesprek, soms een gezellig praatje met een collega. Dit noem je formele en informele gesprekken. Formeel betekent

Nadere informatie

Engels als Aanvullende Taal

Engels als Aanvullende Taal International School of Amsterdam Engels als Aanvullende Taal Richtlijnen voor Ouders English as an Additional Language (EAL) Dutch Het doel van het EAL programma is om kinderen zelfstandig en zelfverzekerd

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Planmatig samenwerken met ouders

Planmatig samenwerken met ouders Ouderparticipatie Team Planmatig samenwerken met ouders Samen vooruit! Tamara Wally Tamara Wally (MSc.) is werkzaam bij de CED- Groep. Ze werkte mee aan de publicatie Samen vooruit, over planmatig werken

Nadere informatie

Kids. &Go. Informatieblad speciaal voor kinderen

Kids. &Go. Informatieblad speciaal voor kinderen Informatieblad speciaal voor kinderen Datum; Aalsmeer, jaar 2011 Gemaakt door; Bianca Wegbrands daar, Wat leuk dat je dit informatieblad speciaal voor kinderen wilt lezen. Ik zal me eerst even aan jou

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Thuis en School op één lijn! Enquête ouderbetrokkenheid SBO- scholen Rotterdam Noord

Thuis en School op één lijn! Enquête ouderbetrokkenheid SBO- scholen Rotterdam Noord Thuis en School op één lijn! Enquête ouderbetrokkenheid SBO- scholen Rotterdam Noord 2012/2013 Waarom een enquête? Beste Ouder, Het speciaal basisonderwijs (SBO) Cornelis Leeflang doet er alles aan om

Nadere informatie

STERKE SCHAKELS. Samen werken aan functionele taalvaardigheid. Probleemstelling STERKE SCHAKELS 1

STERKE SCHAKELS. Samen werken aan functionele taalvaardigheid. Probleemstelling STERKE SCHAKELS 1 STERKE SCHAKELS Samen werken aan functionele taalvaardigheid Probleemstelling Jongeren in het deeltijds beroepssecundair onderwijs (DBSO) en het beroepssecundair onderwijs (BSO) stromen vaak uit zonder

Nadere informatie

Het leven zoals het is Rechtspraktijk, van CVO naar KHLeuven Klik hier voor meer informatie over Rechtspraktijk in het CVO Leuven-Landen

Het leven zoals het is Rechtspraktijk, van CVO naar KHLeuven Klik hier voor meer informatie over Rechtspraktijk in het CVO Leuven-Landen Het leven zoals het is Rechtspraktijk, van CVO naar KHLeuven Klik hier voor meer informatie over Rechtspraktijk in het CVO Leuven-Landen Ze zien dat wij over een ruimere juridische bagage beschikken dan

Nadere informatie

Actie Schoenenmaatjes

Actie Schoenenmaatjes Sluisjournaal 18 e jaargang nr.2 december 2015 Welkom bij deze speciale editie, die bol staat van de sinterklaasviering. En goed voorbeeld doet goed volgen, want ook de kinderen gaven cadeautjes aan de

Nadere informatie

HEB JE HUISWERK VANDAAG?

HEB JE HUISWERK VANDAAG? BLAD 1 HEB JE HUISWERK VANDAAG? Je kind moet thuis werken voor school. In de agenda kan je kijken wat je kind moet doen. Wat moet je doen? 1 Maak oefening 1 op blad 2: Wat doet je kind na de school? 2

Nadere informatie

Docent Kunsteducatie in de schijnwerpers

Docent Kunsteducatie in de schijnwerpers Docent Kunsteducatie in de schijnwerpers Master-thesis over de werkwijze van de docent kunsteducatie in het VMBO en VWO Tirza Sibelo Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen Richting: Sociologie

Nadere informatie

Ondersteuning Taalbadklas op de SITE Nekkerhal (voorziene opstart: na de paasvakantie)

Ondersteuning Taalbadklas op de SITE Nekkerhal (voorziene opstart: na de paasvakantie) Ondersteuning Taalbadklas op de SITE Nekkerhal (voorziene opstart: na de paasvakantie) Doelgroep: kinderen van asielzoekers (kleuters + lagere school) Taken vrijwilligers: Taalstimulering Crea-atelier

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1. Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar

Nadere informatie

Brigitte heet iedereen welkom en vraagt naar een eerste reactie op het ontvangen van de uitnodiging:

Brigitte heet iedereen welkom en vraagt naar een eerste reactie op het ontvangen van de uitnodiging: VBS De Schatkist Westmeerbeek 23 mei 2013 Verslag ouderpanel Aanwezigen: Tine Spaepen, Bart Ceulemans, Joke Verduyckt, Sandy Serneels, Cindy De Veuster, Tina Van Cleynenbreugel, Nancy Clé, Daisy Vannuffelen

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

begeleiding in de onderbouw

begeleiding in de onderbouw 1 begeleiding in de onderbouw Inhoud Deze brochure is geschreven om antwoord te geven op (een deel van) uw vragen op het gebied van de begeleiding van uw kind. De volgende zaken komen aan de orde: 1. Het

Nadere informatie

Afscheid groep 8 3 JULI 2015

Afscheid groep 8 3 JULI 2015 Afscheid groep 8 3 JULI 2015 DE REGENBOOG Hallo iedereen, is en blijft een mooie en leuke school. De tijd op de Regenboog was super leuk, ik heb veel geleerd maar ook veel gelachen. Mijn klasgenoten en

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Bevindingen huiswerkenquête schooljaar 2013-2014

Bevindingen huiswerkenquête schooljaar 2013-2014 Bevindingen huiswerkenquête schooljaar 2013-2014 1. Resultaten ouderbevraging 1. De meest voorgekomen antwoorden zijn: - Het inoefenen van geziene leerstof. - Het is een vorm van controle door en voor

Nadere informatie

Kleine ingreep, groot effect!'

Kleine ingreep, groot effect!' Kleine ingreep, groot effect!' Drie tips om je lessen taakgerichter te maken Door Lies Houben en Carolien Frijns, CTO-medewerkers Ook met beginners kan je taakgericht werken. Taken vragen soms maar een

Nadere informatie

Voorbereiding assessment

Voorbereiding assessment Voorbereiding assessment 1. Zelfportret gemaakt door malou... 1 2. Samenvatting... 3 3. Zelfportret door een docent... 5 4. Zelfportret door Slc er... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Aanvullende

Nadere informatie

Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen

Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen bussum 2011 Wij wijzen erop dat het gebruik van de bijlagen bedoeld is voor de praktijk van de therapeut die de in het boek Stotteren: van theorie naar

Nadere informatie

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende

Nadere informatie

Werkblad 3: Gravenfeest China

Werkblad 3: Gravenfeest China 1. Lees onderstaande mails en noteer op een apart blad wat je leert over Qing Ming Jie. 2. Bedenk een verhaal over het gravenfeest dat je kan vertellen aan de andere kinderen van je klas. Welke prenten

Nadere informatie

basiseducatie Wie kan terecht in een centrum voor basiseducatie? Wat kan je er leren?

basiseducatie Wie kan terecht in een centrum voor basiseducatie? Wat kan je er leren? basis educatie Heb je problemen met lezen, schrijven of rekenen? Je bent niet alleen! In Vlaanderen heeft 1 op 7 mensen er moeite mee. Bij Basiseducatie kan je opnieuw bijbenen. Er zijn 13 Centra voor

Nadere informatie

Taal verbindt mensen Wij verbinden mensen met taal Want Taal doet meer dan schrijven, spreken en lezen Het is de sleutel naar een nieuwe toekomst!

Taal verbindt mensen Wij verbinden mensen met taal Want Taal doet meer dan schrijven, spreken en lezen Het is de sleutel naar een nieuwe toekomst! Taal verbindt mensen Wij verbinden mensen met taal Want Taal doet meer dan schrijven, spreken en lezen Het is de sleutel naar een nieuwe toekomst! Taal doet meer In Utrecht wonen meer dan 15.000 volwassenen

Nadere informatie

Welkom in de derde klas!

Welkom in de derde klas! Welkom in de derde klas! De meeste van jullie zijn twee jaar leerling van onze school geweest. Jullie weten wel hoe het hier werkt. Wat er van je verwacht wordt. Wat wel en niet geaccepteerd wordt. Dat

Nadere informatie