Factsheet kansen voor allochtone BBL ers in het MBO

Transcriptie

1 Factsheet kansen voor allochtone BBL ers in het MBO Samenvatting van het onderzoek Kansen voor Allochtone BBL'ers in het MBO, uitgevoerd door ITS, in opdracht van FORUM, november 2014 Aanleiding en doel Bijna 30 procent van de autochtone mbo-jongeren kiest voor een bbl-opleiding 1 en 70 procent voor een bol-opleiding. Van de niet-westerse allochtone mbo-jongeren kiest slechts 13 procent een bbl-opleiding, en de rest kiest voor een bol-opleiding 2 (SBB, maart 2014). Ondanks inspanningen, zoals de campagne Aanpak Jeugdwerkloosheid en het ter beschikking stellen van 25 miljoen euro voor mbo-instellingen om jongeren met weinig kans op de arbeidsmarkt te stimuleren voor een (vervolg)opleiding te kiezen, blijft de instroom van allochtone jongeren in een bbl-traject achter. En dit is zonde, mede gelet op het feit dat over het algemeen de kans om werk te vinden na een bbl-traject groter is dan na een bol-traject. Vandaar dat FORUM, instituut voor multiculturele vraagstukken, heeft besloten een factsheet te maken waarin niet alleen feiten en cijfers worden gepresenteerd, maar ook wordt aangegeven welke stimuleringsmaatregelen u kunt nemen om de instroom in bbl-trajecten te vergroten van niet-westerse allochtone leerlingen. In opdracht van FORUM heeft ITS, Radboud Universiteit te Nijmegen, onderzoek uitgevoerd naar de redenen van (1) de achterblijvende instroom van allochtone jongeren in het MBO bbl en (2) hoe deze instroom vergroot kan worden. Deze factsheet is gebaseerd op dit onderzoek getiteld Verkenning kansen allochtone bbl ers uit Achtereenvolgens behandelen wij deze twee onderzoeksvragen. 1. De achterblijvende instroom in het MBO bbl van niet westerse jongeren 1.a. Keuzeproces Verschillende factoren spelen een rol bij het maken van keuzes. Die factoren gezamenlijk bepalen uiteindelijk voor welke opleiding jongeren kiezen. Echter, in de manier waarop keuzes worden gemaakt verschillen niet-westerse allochtone jongeren van gemiddelde jongeren. Het keuzeproces van allochtone jongeren Bij gemiddelde jongeren spelen twee belangrijke factoren een rol in het keuzeproces van een opleiding (fig.1): a) interesse in het vakgebied van de opleiding, b) het beeld van de arbeidsperspectieven. 1 BBL Beroeps Begeleidende Leerweg (20% theorie op school en 80% praktijkstage of Beroeps Praktijk Vorming); 2 BOL Beroeps Opleidende Leerweg (70% theorie op school en 30% praktijkstage) 1

2 Figuur 1.- schematische weergave keuzeproces voor een opleiding informeren ondersteunen adviseren onderwijsinstellingen rolmodellen informeren adviseren de jongere aanbod vacatures selectieproces leerbedrijf interesse beeld van beroep beeld van arbeidsmarktperspectieven opleiding cultuur ondersteuning ouders Zoals gezegd wijken allochtone jongeren op sommige punten af in hun keuzeproces ten opzichte van de gemiddelde jongeren. De volgende factoren spelen een belangrijke rol in hun keuze: De interesse in opleiding is bij allochtone jongeren minder belangrijk dan status. Allochtone jongeren maken vaker een meer zakelijke afweging bij de studie. Het aanzien van de studie weegt zwaarder mee dan bij autochtone jongeren; men kiest minder uit interesse. Allochtone jongeren hebben vaak een minder reëel beeld van baan- en arbeidsmarktmogelijkheden. Allochtone jongeren zijn vaker gericht op ondernemerschap. Zij hebben een voorkeur voor beroepen op het gebied van economie en handel, kantoorbanen en het opstarten van een eigen bedrijf. De technische sector, de bouw en de groensector zijn het minst favoriet. Autochtone jongeren zijn in hun zoekproces meer gericht op kansen, mogelijkheden en verdiensten, en de duur van de opleiding. Allochtone jongeren doen dit veel minder waardoor het hen ontbreekt aan kennis over het beroep en de mogelijkheden. 1.b. Het resultaat van het keuzeproces Dit keuzeproces leidt tot instroom in opleidingsrichtingen en dus de keuze voor een bepaalde opleiding en uiteindelijk beroep. Het verschil in de manier van keuzes maken zie je terug in de keuze voor de opleidingen. Allochtone jongeren kiezen relatief vaker voor economische opleidingen en minder vaak voor bbl. In een rapport van de SER (december 2013) komt naar voren dat bijna de helft van 2

3 de allochtone jongeren voor een opleiding kiest in de sector economie/sociaal-cultureel, terwijl van de autochtone mbo ers 28% voor deze sector gaat. Tabel 1 - Instroom mbo ers naar opleidingsrichting, opleidingstraject en etnische achtergrond ( ) niet-westerse autochtone mbo ers allochtone mbo ers BOL BBL Totaal BOL BBL Totaal Handel, administratie en juridische ondersteuning 94% 6% % 22% Gezondheidszorg en welzijn 95% 5% % 14% Persoonlijke dienstverlening, vervoer en veiligheid 83% 17% % 20% Techniek, industrie en bouw 75% 25% % 47% Arbeidsmarkt gekwalificeerd assistent 97% 3% % 15% ICT 99% 1% % 2% Vormgeving en audiovisueel 100% 0% % 1% Onderwijs 99% 1% % 1% Landbouw en dieren 73% 27% % 24% Totaal Kolompercentage 91% 9% 78% 22% Bron: CBS; bewerking ITS - De vier grootste opleidingsrichtingen in het mbo zijn zowel voor niet-westerse allochtonen als voor autochtonen 1) Handel, administratie en juridische ondersteuning, 2) Techniek, industrie en bouw, 3) Gezondheidszorg en welzijn en 4) Persoonlijke dienstverlening, vervoer en veiligheid. Deze vier opleidingsrichtingen herbergen 80 procent van de autochtone en van de niet westerse allochtone mbo ers. - Maar de richting Techniek, industrie en bouw is verhoudingsgewijs minder populair bij niet-westerse allochtone mbo ers (reden: vies werk in de kou en zwaar werk ). - De opleidingsrichting Handel, administratie en juridische ondersteuning, die bij nietwesterse allochtone mbo ers zeer populair is, heeft bij autochtone mbo ers een grote bblcomponent (22%) en bij niet-westerse allochtone maar 6% bbl. Tabel 2 - Instroom bbl ers naar opleidingsrichting in detail, opleidingstraject en etnische achtergrond ( ) niet-westerse autochtone mbo ers allochtone mbo ers % van % van BBL BBL opleiding opleiding Ondersteuning in het onderwijs 15 1% 92 1% Kunst, grafische vormgeving en audiovisueel 13 0% 158 1% Groothandel <10 <1% 98 4% Detailhandel % % 3

4 Marketing en communicatie 275 6% % Financieel / administratieve beroepen 102 1% 459 4% Secretarieel werk, informatiedienstverlening en managementondersteuning 133 2% 829 7% Juridische ondersteuning 15 0% 50 1% ICT 52 1% 336 2% Werktuigbouwkunde en productietechniek 72 7% 889 7% Metaal, installatietechniek, elektrotechniek % % Proces- en chemische laboratoriumtechniek % % Auto-, vliegtuig,- scheepvaartindustrie % % Industrie in de sectoren voeding, kleding, schoenen, hout of meubel 108 8% % Bouw % % Landbouw en dierhouderij % % Verpleging en verzorging 586 6% % Medische ondersteuning en techniek 181 6% % Maatschappelijk en sociaal werk 276 4% % Horeca % % Toerisme/recreatie/sport 29 1% 324 1% Facilitaire dienstverlening 40 8% % Haar- en schoonheidsverzorging % % Vervoer en logistiek % % Veiligheid % % Arbeidsmarkt gekwalificeerd assistent 271 3% % Bron: CBS; bewerking ITS In tabel 2 wordt de instroom van mbo ers in 26 verschillende opleidingenrichtingen getoond: - In bijna alle opleidingsrichtingen kiezen niet-westerse allochtone jongeren verhoudingsgewijs minder vaak voor een bbl-traject. - Bij de opleidingen volgt ongeveer de helft of meer van de autochtone mbo ers een bbltraject. Het gaat om de MEI, bouw, vervoer en logistiek, auto-, vlieg-, en scheepvaartindustrie, en detailhandel. Zij zijn sterk georiënteerd op het leren in de beroepspraktijk. Van de niet-westerse allochtone mbo ers in deze opleidingen volgt een veel kleiner percentage een bbl-traject. - Voor de opleidingsrichting Veiligheid kiezen niet-westerse allochtone relatief vaker een bbl-opleiding (27%) dan autochtone jongeren (12 %). - Twee grote bol-opleidingen bij autochtone en niet-westerse allochtone mbo ers zijn Financiële/administratieve beroepen en Secretarieel werk, informatiedienstverlening en managementondersteuning (niet opgenomen in tabel). 1.c. Verschil tussen bbl en bol Niet westerse allochtone jongeren kiezen beduidend minder vaak voor een bbl-studie (met uitzondering van veiligheid, zie tabel 2). Dit is niet geheel te verklaren vanuit de eerdergenoemde factoren. Andere factoren spelen hierbij een rol. Hieronder beschrijven wij welke factoren dit zijn. 4

5 Keuze bol vaak vanwege wens doorleren De keuze van een niet-westerse jongere valt eerder op een bol-opleiding, omdat daarvan de mogelijkheden om door te leren groter zijn dan op een bbl-traject. Alleen met een mbo-diploma niveau 4 is het toegestaan om door te stromen naar het hbo. Autochtone vmbo ers geven juist vaker aan na het vmbo te willen gaan werken. Maar weinig allochtone vmbo-schoolverlaters kiezen voor een bbl-traject niveau 4. Meestal kiezen zij voor een bol-opleiding. In interviews met niet-westerse allochtone mbo ers komt naar voren dat zij bewust kiezen voor een bol-opleiding. Belangrijkste reden voor deze keuze is vanwege doorstroommogelijkheden naar het HBO (ongeacht of dit haalbaar is). Zij volgen daardoor een langere onderwijsroute (Petit et al., 2013; FORUM, maart 2012). De keuze voor een bol-opleiding kan samenhangen met de wens om via het stapelen van diploma s uiteindelijk een hogere opleiding te kunnen behalen. Naast het stapelen, zijn er nog andere factoren die de keuze van een bol-opleiding stimuleren. Denk aan een meer financiële overweging (studiefinanciering, kinderbijslag, ov en leningen). Een ander factor die zou meespelen is de voorkeur voor witte-boordenopleidingen, die vaak niet te vinden zijn op een bbl-traject. De invloed van ouders en rolmodellen bij de keuzes van allochtone jongeren Ouders en familie (broers, zussen, ooms, neven, etc.) spelen een zeer grote rol in het leven van niet-westerse allochtone jongeren. Als het gaat om het stimuleren van allochtone jongeren voor een bepaalde studierichting, zijn de ouders en familie dus belangrijk. Zij zien de keuze van een opleiding dan ook als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Zo hebben niet-westerse allochtone ouders (door een onjuist beroepsbeeld) vaker een voorkeur voor opleidingen in de sector economie of het opzetten van een eigen bedrijf. Opleidingen in de sectoren bouw en techniek worden vaak vergeleken met de banen in land van herkomst van de ouders. De lage status van deze beroepen en het krijgen van vieze handen (techniek en de bouw), en geen rolmodellen in het vak, spelen een belangrijke rol in de keuze van de jongere en ouders. De drang om sociaal te stijgen is daarom hoog. Het beter doen en slagen wordt dan al vroeg aan de jongere overgebracht. Allochtone ouders willen (evenals autochtone ouders) dat hun kinderen naar het hoger onderwijs en/of universiteit gaan. Een mbo-bbl-traject heeft in dit opzicht te maken met een tweeledig negatief imago, namelijk een mbo-opleiding zou niet hoog genoeg zijn en dat een bbl-traject niet eens een opleiding zou zijn, maar werk met een lage status. Gezien de grote invloed die (niet-westerse ouders) hebben in de schoolkeuze, kan dit een doorslaggevende factor zijn als het gaat om de keuze van allochtone jongeren voor een bbl-opleiding. Uit het onderzoek komt naar voren dat ouders van allochtone leerlingen vaak geen duidelijk beeld hebben van de school en het keuzeproces daarbinnen. Dit maakt het voor de jongere weer moeilijker om zelf een doordachte keuze te maken. Verder ontbreekt het deze groep ook aan rolmodellen die hen kunnen stimuleren. Niet-westerse allochtone jongeren die wel mensen kennen met beroepen die een hogere opleiding vereisen, weten vaak niet goed gebruik te maken van deze netwerken, en is de keuze voor statusberoepen hardnekkig. (Petit et al., 2013; Nouta et al., 2011.) 5

6 Onduidelijkheden bij voorbereidingen op de sollicitatie Uit het onderzoek blijkt dat de problematiek voor niet-westerse allochtone jongeren bij het vinden van een leerbaan noodzakelijk om een bbl te volgen voor een deel te maken heeft met (de voorbereiding op) de sollicitatie. Het schrijven van een brief en een cv leiden tot problemen vanwege taalachterstanden, en vaak weten deze jongeren niet precies wat er van hen verwacht wordt in de sollicitatieprocedure. Dit geldt ook voor allochtone jongeren die in Nederland zijn geboren. Zij hebben weliswaar een groot deel van de taalachterstand ingehaald, maar hebben toch vaak moeite met de impliciete culturele normen, waarden en verwachtingen die gelden in de sollicitatieprocedure (kledingkeuze, gedrag tijdens het interview, woordkeuze in de sollicitatiebrief). Allochtone jongeren missen de ondersteuning van ouders hierbij. Deze ouders hebben immers relatief weinig ervaring met de Nederlandse arbeidsmarkt en het onderwijssysteem. Onderwijsinstellingen in het primair en het voortgezet onderwijs kunnen niet-westerse allochtone jongeren steunen door extra aandacht te besteden aan deze achterstand. Gevolgen van de keuze voor bol of bbl op de arbeidsmarkt Of een student kiest voor bol of bbl heeft gevolgen voor zijn of haar kansen op een stageplaats en op de arbeidsmarkt. In de volgende paragrafen wordt ingegaan op welke sectoren de meeste kansen bieden op een stageplaats en een baan. Opleidingen in kansrijke en kansarme sectoren Uit het onderzoek komt naar voren dat niet-westerse allochtone bbl ers vaak opleidingen volgen met goede stage- en baankansen. Dit in tegenstelling tot niet-westerse allochtone bol ers (tabel 3.1). Zij zitten vaak in opleidingen met matige stage- en baankansen. In de top tien meest gekozen bbl-opleidingen staan slechts twee opleidingen die matige stage- en werkkansen bieden (autotechnicus en de opleidingen tot arbeidsmarktgekwalificeerd assistent). Voor de populairste opleidingen in de bol valt op dat over de gehele linie de jongeren juist kiezen voor opleidingen met matige kansen op stages of baangarantie. Dit geldt vooral voor de administratieve opleidingen zoals Juridisch medewerker en Bedrijfsadministratief medewerker. Bij autochtone bol ers is hetzelfde patroon te zien als bij allochtone bol ers. Zij zitten net zo vaak in opleidingen met matige stage-en baankansen. De drie populairste bbl-opleidingen voor autochtonen zijn Verkoper (verkoper detailhandel), Timmerman en Kok en kennen alle drie goede werk- en stagekansen. De populairste bol-opleidingen zijn voor autochtone mbo ers Helpende zorg & welzijn, Pedagogisch werk (Pedagogisch werker kinderopvang) en Onderwijsassistent. Deze opleidingen kennen opmerkelijk genoeg alle drie geringe werkkansen en voldoende stagekansen. Maar allochtone mbo ers in bol-opleidingen kiezen iets vaker dan autochtone voor een opleiding met geringe stage- en baankansen. 6

7 Tabel Top tien meest gekozen opleidingen niet-westerse allochtone instromers in bol en bbl (2011) BBL-opleiding Kans op stage Kans op werk 1 Verkoper (verkoper detailhandel) Ruim voldoende Goed 2 Particuliere beveiliging (beveiliger) Voldoende Voldoende 3 Kok Goed Goed 4 Autotechniek (autotechnicus) Matig Matig 5 Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent Voldoende Matig 6 Aankomend verkoopmedewerker Goed Goed 7 Installeren (monteur elektrische installaties) Voldoende Voldoende 8 Verkoopspecialist Ruim voldoende Goed 9 Installeren (monteur werktuigkundige installaties) Voldoende Voldoende 10 Metaalbewerking* Voldoende Onbekend BOL-opleiding 1 Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent Voldoende Matig 2 Helpende zorg & welzijn Voldoende Gering 3 Verkoper (verkoper detailhandel) Ruim voldoende Goed 4 Administratief medewerker Onbekend Onbekend 5 Administrateur (boekhoudkundig) Matig Ruim voldoende 6 Juridisch medewerker** Matig Matig 7 Pedagogisch werk (pedag. werker kinderopvang) Ruim voldoende Gering 8 Bedrijfsadministratief medewerker Gering Matig 9 ICT-medewerker Gering Gering 10 Onderwijsassistent Ruim voldoende Gering Bron: CBS, website Kansopwerk.nl / Kansopstage.nl; bewerking ITS * De opleiding Metaalbewerking werd niet gevonden op kansopwerk.nl. Verschillende overige opleidingen in de metaalbewerking wel. Deze bleken dezelfde stagekansen op te leveren en zijn daarom gebruikt als indicator voor Metaalbewerking. ** De opleiding Juridisch medewerker werd niet gevonden op kansopwerk.nl. De opleidingen Juridisch medewerker openbaar bestuur en Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening wel. Deze opleidingen bieden dezelfde stage- en baankansen en zijn daarom gebruikt als indicatoren voor de kansen van Juridisch medewerker De arbeidsmarkt: het vinden van een passende baan Autochtone mbo ers vinden vaker een passende baan na het behalen van het diploma dan nietwesterse allochtone mbo ers. Autochtone jongere zowel met een bol- als een bbl-diploma lijken een grotere kans te hebben op het vinden van een baan dan niet-westerse allochtonen. De bbl biedt echter beide groepen wel een grotere kans op werk dan de bol. Naast de opleiding en het specifieke traject dat een student volgt, zijn ook andere factoren die maken dat er verschillen zijn tussen niet-westerse allochtonen en autochtonen in het vinden van een passende baan. De onderwijssituatie, de algehele situatie op de arbeidsmarkt, discriminatie, 7

8 in hoeverre een student gestimuleerd wordt door het leerwerkbedrijf: allemaal factoren die invloed hebben op de situatie van iemand op de arbeidsmarkt, en die verschillen verklaren tussen allochtonen en autochtonen op de arbeidsmarkt. Hieronder beschrijven wij deze factoren. Onderwijsachterstanden bij allochtone jongeren Niet-westerse allochtone jongeren komen vaker van zwakke basisscholen en gaan daardoor vaker naar lagere niveaus in het voortgezet onderwijs. De achterstanden zijn niet alleen te verklaren door een mindere taalvaardigheid (SER, 2013), maar ook door de sociaal-economische status van ouders en het vroege keuzemoment in het onderwijsstelstel. Dit heeft weer gevolgen voor de instroom in het mbo. Niet-westerse jongeren hebben vaker een lagere vooropleiding dan autochtone jongeren. Ook hebben zij vaak geen vmbo-opleiding (Jager et al., 2011). Zowel basisscholen als middelbare scholen zijn sneller geneigd bij niet-westerse allochtone leerlingen tot het geven van een te voorzichtig schooladvies. Dit leidt ertoe dat het aandeel niet-westerse allochtone op het mbo niveau 1 en 2 verhoudingsgewijs groot is. Opvallend is dat deze groep mbo ers in niveau 1 en 2 dan ook kiest voor een bol-opleiding. Bij de autochtone mbo ers in niveau 1 en 2 kiest daarentegen een groot deel voor een bbl-opleiding. Overigens lijkt er wel een trend waarneembaar naar een stijgend opleidingsniveau binnen het mbo, ook op de havo en vwo is het deelnamepercentage van niet-westerse allochtone afgelopen jaren gestegen. Arbeidsmarkt Vanwege de economische crisis hebben veel mbo ers in niveau 1 en 2 moeite met het vinden van een stage- en leerbaan. Mbo ers in niveau 3 en 4 vinden iets sneller een stage- en leerbaan omdat zij eerder kunnen uitwijken naar de plekken voor lager opgeleiden (verdringen). En vanwege de grote aantallen van niet-westerse allochtonen in niveau 1 en 2 kan daar ook de reden zijn van de extra grote problemen bij het zoeken naar een stageplek of leerbaan. De conjunctuur speelt een belangrijke rol in het vinden van leerbanen. Dit geldt voor alle bbl ers en in iets mindere mate voor de bol ers. De conjunctuur speelt een belangrijke rol blijkt in het vinden van een leerbaan. In het onderzoek wordt ook geconstateerd dat de verschillen tussen niet-westerse allochtonen en autochtonen niet heel groot zijn. Naast de grillige conjunctuur lopen niet-westerse jongeren ook tegen arbeidsdiscriminatie op. Zij zijn vaker werkloos (drie keer zo hoog) en hebben vaker een tijdelijk contract dan autochtonen (Andriessen et al., 2012). Daarnaast speelt hun etniciteit een belangrijke rol in het vinden van een leerbaan. Uit de landelijke Stage Enquête 2013 blijkt dat twee op de tien studenten zich gediscrimineerd voelen tijdens de sollicitatie naar een stage (bij ongeveer een kwart van de studenten die het gevoel hebben te zijn gediscrimineerd, betreft discriminatie om afkomst 23%). De mate van discriminatie blijkt ook afhankelijk te zijn van de sector. Naast de bovengenoemde punten lopen niet-westerse allochtonen jongeren vaak ook tegen negatieve beeldvorming, taalachterstanden, verkeerde studiekeuze en een onjuist beroepsbeeld aan. Hier ligt een belangrijke rol voor het leerbedrijf. 8

9 Het leerbedrijf is de primaire stimulans tot het volgen van een bbl-opleiding Vrijwel alle geïnterviewde niet-westerse allochtone bbl ers hebben een leerbaan gevonden bij het bedrijf waar ze op dat moment al werkten. De bbl ers zijn bijna allemaal door de huidige werkgever gestimuleerd om een bbl-opleiding te gaan volgen. Het leerbedrijf is dus een belangrijke ingang om de instroom van allochtone jongeren in de bbl te vergroten. Het gaat dan bijvoorbeeld om een leerbedrijf met leidinggevenden die openstaan voor de kwaliteiten van de betreffende allochtone jongere. Allochtone jongeren maken ook een goede kans op een (leerwerk)baan bij bedrijven met een klantenkring die aansluit bij de allochtone bbl er of bij bedrijven met een allochtone eigenaar. Deze leerbedrijven kunnen een voorbeeldfunctie vervullen voor leerbedrijven die om welke reden dan ook minder openstaan voor niet-westerse allochtone jongeren. Wie hiervoor het beste aanspreekpunt is, verschilt per bedrijf. Bij kleine bedrijven is dit vaak de directeur of eigenaar en bij grote bedrijven de HRafdeling. Uit het onderzoek blijkt verder dat bedrijven vooral in beweging komen als ze er voordeel in zien of als ze moeten ( als de nood voor het vinden van personeel zeer hoog is, zo zegt een Kenniscentrum). De overheid zou leerbanen nog meer kunnen stimuleren. Maar de vergoedingen voor bedrijven worden juist steeds minder. Scholen zouden de begeleiding ook serieuzer moeten nemen. 2. Hoe is de instroom van allochtone jongeren in de bbl te vergroten? Uit de resultaten van het ITS-onderzoek wordt opgemaakt dat bij autochtone jongeren over het algemeen dezelfde opleidingen populair zijn als bij niet-westerse allochtone jongeren. In elke van deze populaire opleidingen volgen niet-westerse allochtone jongeren minder vaak een bbltraject dan autochtone jongeren; de opleidingsrichting Veiligheid is hierop een uitzondering. De bouw bijvoorbeeld is bij de autochtone jongeren een zeer populaire opleiding. Zo volgt iets meer dan de helft onder hen een bbl-traject in deze opleiding. Van de niet-westerse allochtone jongeren, die kiezen voor een bouw-opleiding, heeft een veel kleiner aandeel een bblachtergrond (26%). Ongeacht de herkomst van de mbo er, volgen bol ers vaker opleidingen met matige stage- en baankansen, terwijl bbl ers juist vaker te vinden zijn in opleidingen met goede stage- en baankansen. Er zijn goede redenen om een bbl-opleiding te prefereren boven een bol-opleiding. Zo hebben bbl ers vaker en ook vaak sneller na het behalen van hun diploma een baan dan mbo ers met een bol-opleiding (Esch, 2013; SER, 2013) (zie tabel 1 en 2). Uit het rapport komt ook naar voren dat bbl ers vaker een baan vinden na hun diploma dan bol ers en ook vaker een passende baan (in de opleidingssector), zowel de autochtone als de niet-westerse allochtone mbo ers. SBB geeft aan dat 50 procent van de bol ers bij het stagebedrijf blijft terwijl dit bij de bbl ers 80 procent is. Niet-westerse allochtone jongeren volgen om verschillende redenen verhoudingsgewijs vaker een mbo-opleiding niveau 1 of 2. Aangezien de uitval verhoudingsgewijs groter is in een bol- 9

10 opleiding niveau 2 dan in een bbl-opleiding van hetzelfde niveau, is men in deze lagere mboniveaus dus ook beter af in een bbl-traject dan in een bol-opleiding. Kortom, als het gaat om het vergroten van de kansen van niet-westerse allochtone jongeren op de arbeidsmarkt, lijkt het stimuleren van een bbl-opleiding de beste en meest directe route. Maar welke maatregelen zijn nu zinvol? Hieronder treft u aanbevelingen aan. Aanbevelingen voor het mbo en leerbedrijven: Meer doelgroepgerichte ondersteuning in het mbo De gemiddelde mbo-deelnemer heeft veel behoefte aan structuur en begeleiding. Het is vaak moeilijk om te gaan met zelfstandig werken en met theoretische informatie. De huidige onderwijsstructuur van het mbo draagt vaak te weinig bij aan een veilige leeromgeving voor leerlingen die weinig zelfredzaam zijn. Niet-westerse allochtone mbo ers lopen meer dan gemiddeld het risico problemen te ondervinden door de huidige onderwijsstructuur in het mbo. Het ontbreken van steun thuis is een belangrijke factor hierbij. Ook spelen soms onderwijsachterstanden een rol. Dit vraagt om meer ondersteuning en begeleiding van deze groep. De voorzichtige conclusie kan getrokken worden dat mbo-instellingen niet specifiek rekening lijken te houden met het effect van een andere culturele achtergrond op de problemen van mbo ers. Mbo-instellingen vegen de problemen van niet-westerse allochtone jongeren op één hoop met de problematiek van veel (autochtone) mbo ers in niveau 1 en 2 (problematische thuissituaties, gedragsproblematiek, psychische problemen, criminaliteit, en financiële en juridische problemen). De problematiek van niet-westerse allochtone jongeren heeft vaak een andere oorsprong dan van autochtone mbo ers niveau 1 en 2. De ouders zijn bijvoorbeeld juist vaak wel betrokken, maar kunnen weinig steun bieden omdat ze geen kennis van de Nederlandse taal en van het onderwijssysteem hebben. Ook komen deze leerlingen vaak uit grote gezinnen, met een andere cultuur, en is er sprake van onderwijsachterstand. Een belangrijke stap bij ondersteuning door mbo-instellingen is dat meer gekeken wordt naar de oorzaken van de problematiek in plaats van naar de uitingsvorm van de problematiek. Verwachtingsmanagement bij leerbedrijven Teleurstelling in het bedrijfsleven met mbo ers (bbl en bol) kan voorkomen worden indien mboinstellingen bedrijven goed informeren over wat ze kunnen verwachten van deze jongeren, gezien hun niveau en leerjaar in het mbo. Vaak verwachten bedrijven van bbl'ers een voltijd werkkracht, maar meestal heeft de student juist nog veel begeleiding van het bedrijf nodig. Hiervoor zijn echter vaak geen tijd, ruimte en deskundigheid. Mbo-instellingen moeten leerlingen meer screenen op presentatie en (beroeps)houding om te voorkomen dat bedrijven teveel slechte voorbeelden krijgen. Ook dit kan een effectieve maatregel zijn om realistische verwachtingen bij bedrijven te wekken. 10

11 Meer steun vanuit het mbo bij het vinden van een leerbaan De bbl er is zelf verantwoordelijk voor het vinden van een leerbaan. Veel zicht op problemen bij het vinden van een leerbaan hebben mbo-instellingen dan ook niet. Voor de niet-westerse allochtone jongere spelen waarschijnlijk extra problemen om zelfstandig een leerbaan te vinden, vanwege het gebrek aan steun thuis voor de keuze van een bbl-traject en een gebrek aan rolmodellen. Het onderzoek verwacht een positief effect op het aantal (nietwesterse allochtone) jongeren dat een leerbaan vindt als mbo-instellingen meer ondersteuning zouden bieden. Sommige mbo-instellingen bieden overigens wel ondersteuning als het echt niet lukt, maar het vragen van hulp is eigenlijk ook al een flinke barrière voor (niet-westerse) allochtonen. Onbekendheid met de betreffende instelling en het niet gemakkelijk vinden van de weg hierbinnen spelen hierbij zeker een rol. Meer bewustzijn bij mbo-instellingen dat de doelgroep specifieke problemen ondervindt bij begeleiding en onderwijsvormen en de keuze voor een bbltraject, kan wellicht helpen bij het veranderen van de situatie. MBO-instellingen moeten doelgerichter ondersteuning aanbieden (structuur en begeleiding). Mbo-instellingen moeten meer steun bieden bij het vinden van een leerbaan (nu moet de student op eigen kracht een leerbaan zoeken).verder zouden scholen betere contacten moeten onderhouden met bedrijven. Aanbevelingen gericht het beïnvloeden van het keuzeproces Dit kan middels de volgende stimuleringsmaatregelen: De groep moet gestimuleerd worden tot het kiezen van een bbl-opleiding in plaats van een bol door meer informatie aan jongeren te verstrekken over kenmerken van het beroep en het beroepenveld. Zij moeten weten wat voor alternatieven er zijn naast een bolopleiding, zodat ze hun keuzemogelijkheid en kansen kunnen vergroten. Door al in het vmbo bijbanen, stages en bedrijfsbezoeken te stimuleren, kan relatief gemakkelijk het beroepsbeeld van jongeren worden verbeterd. Ook is het zinvol om al tijdens de basisschool meer aandacht te geven aan het beroepsbeeld. De jongeren moeten beter voorbereid worden door scholen (betere intake) en door Kenniscentra. Scholen moeten betere contacten onderhouden met bedrijven. Niet-westerse allochtone jongeren werkervaring op laten doen (dit is belangrijk voor het kiezen van een opleiding en het vergroten van de kans op een stage, leerbaan en reguliere baan). 11

12 Hulp bij sollicitaties (vanwege taalachterstanden, verwachtingsmanagement bij sollicitatieprocedures). Er moet meer actie komen vanuit de eigen netwerken en de omgeving waarin de jongeren zich bevinden. Zelforganisaties, jongerencentra en belangengroepen kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Ouders meer betrekken bij keuze en het doorbreken van het negatieve beeld van bbl (bouw; vies en zwaar werk). 12