Het functionalistisch model. Studie locale verschillen. Synthese. Holocaust. Limburgse joden

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Het functionalistisch model. Studie locale verschillen. Synthese. Holocaust. Limburgse joden 7-4-2011"

Fedde Geerts
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Holocaust in Limburg Holocaust aan de Maas Vervolging van joden en zigeuners in Limburg Herman van Rens Relevantie locaal onderzoek Demografie De Limburgse vervolging Onderduik Regionale verschillen binnen Limburg Aanzet tot verklaring: Erwin Staub Relevantie locale studie Holocaust Intentionalisme- Functionalisme Is de Holocaust: Top down of bottom up proces? Monolitisch proces of optelsom van regionale processen? Eén besluit Top down Rechtlijnig Hitler centraal Ideologie Uniform Gericht tegen joden Geleidelijk proces Bottom up Kromme weg Grote rol volk Structuren samenleving Locaal verschillend Continuiteit met geweld tegen andere groepen Hitlers profetie 30 jan 1933 Ich will heute wieder een Prophet sein. Wenn es dem internationalen Finanzjudentum [ ] gelingen sollte die Völker noch einmal in einen Weltkrieg zu stürzen, dann wird das Ergebnis nicht die Bolschewisierung der Erde, und damit der Sieg des Judentums sein, sondern die Vernichtung der jüdische Rasse in Europa. 1

Monolitisch proces of optelsom van regionale processen?

2 Het functionalistisch model Hitlers antisemitisme is fel, maar vaag: Duitsland redden door het te zuiveren van joden Endlösung en Vernichtung metaforen Door dynamiek van de geschiedenis kreeg zuiveren geleidelijk betekenis van allen vermoorden. Geleidelijk radicalisering van begrip zuivering door: 1. oorlog en geweld 2. nieuwe mogelijkheden 3. tegenvallers en beperkingen 4. initiatieven periferie Synthese Studie locale verschillen Hitler zet de toon ideologie Besluit dat joden weg moeten uit Duitsland Delegeert vage opdrachten aan ondergeschikten Keurt initiatieven van onderop en locale initiatieven goed Besluit eind 1941 tot moord alle joden Geeft zicht op het krachtenveld van top-down versus bottom-upfactoren, en is daarom van groot belang voor begrijpen genocide als geheel Holocaust Grote verschillen tussen landen Verschillen binnen Nederland en binnen Limburg in inschikkelijkheid, overlevingskans en aantal onderduikers 1542 mensen Limburgse joden 90 gemengd-gehuwden 45 % vluchtelingen Handelaren vee, vlees, textiel en afvalprodukten Kerkelijk 13 gemeenten 1/3 vluchtelingen Duitsland 2

initiatieven periferie Synthese Studie locale verschillen Hitler zet de toon ideologie Besluit dat joden weg moeten uit Duitsland Delegeert vage opdrachten aan ondergeschikten Keurt initiatieven van

3 Ontgroening Vergrijzing Een oude bevolking Alleen geen krimp door grote aantal vluchtelingen P.J. Lentz (bevolkingsregister) Joden in Nederland op weg om uit te sterven EN NU Joden Nederland Joden Limburg Joden Maastricht Heer Joden Amby aantal % 17.5 % 17% 23 % jaar j % 41.7 % 45 % 60 % j 25.0 % 21.1 % 17 % 10 % Ouder dan % 19.5 % 20 % 10 % Gennep Venlo Roermond Grevenbicht Sittard Beek Meerssen Maastricht Eijsden Valkenburg Gulpen (+Vaals) 68 (+Vaals) Vaals Heerlen Limburg totaal Limburgse joden Goed geïntegreerd in stad en dorp Spreken dialect, met jiddische woorden Weinig antisemitisme Staan wel als anders bekend Fasen deportaties 21 mei 1942: represaille 3 augustus 1942: katholieken 25 aug.42: arbeidsgeschikten November 42: razzia uit huizen Tussendeportaties diverse redenen 7/8 april 1943: ouderen Nasleep: onderduikers 3

5 % 17% 23 % jaar 18-45 j. 42.3 % 41.7 % 45 % 60 % 46-60 j 25.0 % 21.1 % 17 % 10 % Ouder dan 60 10.2 % 19.

4 Represaille 21 mei 1942 Represaille voor weghalen bordjes Notabele mannen Naar Amersfoort 12 in Maastricht; 1 in Heer Vroeg transport Auschwitz 3 personen vrij Katholieken 2 aug augustus 1942 Totaal 213 naar Amersfoort (Limburg 31) Naar Westerbork 97 (Limburg 13) Arrestaties Maastricht 7 In Maastricht allen vrij (gemengd-gehuwd) Via school P.P. Willemsstraat Maastricht Misleiding joden en ambtenaren Arbeidsverruimende maatregelen Geen ouderen Vrijstellingen wegens ziekte 4

1942 25 augustus 1942 Totaal 213 naar Amersfoort (Limburg 31) Naar Westerbork 97 (Limburg 13) Arrestaties Maastricht 7 In

5 600 oproepen 25 augustus niet thuis of gevlucht 150 vrijstellingen, meestal om medische redenen 294 naar Westerbork Maastricht 96; Heer ong. 10; Amby 16 6 overleven Transport 28 aug. naar Auschwitz Limburgers Overigen Ouder dan Jonger dan 15 totaal Transport 28 aug. Eerste trein die stopt in Kosel (Kozle) Alle mannen jaar eruit in Kosel: 75 Limburgers (25 uit Maastricht) Blechhammer: 6 of 7 overlevenden 117 Limburgse vrouwen en kinderen vergast 31 aug. (42 Maastricht) November 1942 Niet precies dezelfde dag rond 10 en 11 nov. Ongeveer 150 mensen 31 uit Maastricht (5 overleven) Geen oproep Razzia tijdens avondklok: arrestaties thuis Via politiebureaus en/of Huis van Bewaring naar Westerbork November 1942 Weer arbeidsverruimende maatregel Weer alleen jonger dan 60 jaar Weer afkeuringen en vrijstellingen Tussen-deportaties In Limburg alleen om bijzondere redenen Strafgevallen: In M. minstens 2 naar Mauthausen 16 okt. 42: in Maastricht 7 gezinsleden van gevangenen 22 okt.: in M. gezin 6 pers. waarvan vrouw op 25 aug. in kraambed lag (overleven) 9 feb.43: gezinnen voorgangers. In M. gezin Gobes (4 p.) 5

Eerste trein die stopt in Kosel (Kozle) Alle mannen 15-50 jaar eruit in Kosel: 75 Limburgers (25 uit Maastricht) Blechhammer: 6 of 7 overlevenden 117 Limburgse vrouwen en kinderen vergast 31 aug.

6 8 april april provincies in één klap judenfrei voor de openbare veiligheid In Limburg vrijwel alleen bejaarden en zieken Ongeveer 300 personen Echte reden: quota van Eichmann Ook hier misleiding: te oud om te werken dus naar Vught, en niet Westerbork. 8 april uit deze regio Maastricht 67; Heer 4; Amby 6; Eijsden 3; Gronsveld 1 Onwaarschijnlijk veel overlevenden: 22 uit Maastricht; ruim 80 heel Limburg Laatste nieuws: Burgemeesters hebben zaak belazerd! Voorlopige gegevens (werk in uitvoering) Burgemeesters melden 307 verhuizingen Niet 307 mensen naar Vught, maar 205 (Maastr. 34 ipv 67; Valkenb. 9 ipv 22; Amby 2 ipv 6; Hoensbr. 2 ipv 7) Een aantal (50?) direct naar Westerbork Anderen (50?) ondergedoken Uit Vught weggevoerd (voorlopige cijfers) 8 mei: ouderen, zieken, moeders met méér dan twee kinderen (Lb. 120; geen kinderen) 6 en 7 juni: kindertransport Vught- Westerbork-Sobibor 11 juni (Lb 40; 20 kk.) 3 juli nutteloze volwassenen (Lb. 25) September in groepen mannen en alleenstaande vrouwen (Lb 20) Ouderen en zieken Een uniek ouderentransport 7 april van Limburg naar Vught 8 mei van Vught naar Westerbork 11 mei in de goederentrein 16 mei gaskamer Sobibor 6

8 april uit deze regio Maastricht 67; Heer 4; Amby 6; Eijsden 3; Gronsveld 1 Onwaarschijnlijk veel overlevenden: 22 uit Maastricht; ruim 80 heel Limburg Laatste nieuws: Burgemeesters hebben zaak

7 Transport 11 mei 1943 Sobibor Ouder dan jaar Jonger dan 16 Totaal Limburgers Allen Eindfase Jacht op onderduikers: In heel Limburg ong In Maastricht meer dan 200, meest eigen joden Minstens 96 Limburgers uit onderduik gearresteerd Minstens 173 niet-limburgers in Limburg gearresteerd Maastricht Minstens 8 arrestaties Verantwoordelijkheid Conrad (SiPo) Hulp politie Maastricht VERGELIJKING AANTAL INWONERS 1940 JODEN excl. gem.-geh. ARREST. Z. VERZET Heerlen, Hoensbr., Brunssum, Treebeek. Amstenr. Maastricht, Amby, Heer Sittard, Grevenb. Limbricht Limburg In %% 29% 58% 78% SLACHTOFFERS In %% 44% 53 % 81% 58% 7

arrestaties Verantwoordelijkheid Conrad (SiPo) Hulp politie Maastricht VERGELIJKING AANTAL INWONERS 1940 JODEN excl. gem.-geh. ARREST. Z. VERZET Heerlen, Hoensbr.

8 Vergelijking Heerlen, Hoensbr. Brunssum, Treebeek. Amstenr. Maastricht Heer Amby Sittard, Grevenb. Limbricht Limburg Nog een voorbeeld Noord-Limb. west van Maas tot Helden/Maasbr ee Mergelland Limburg zuid van Heerlen-Beek excl. Maastricht / Valkenb. INW ONDERD Per 1000 inw AANTAL INWONERS AANTAL ONDERDUIKERS (groot deel nog geëvacueerd) Per 1000 inw Society of enablement Erwin Staub, The roots of evil Gewone mensen in staat tot zowel misdaden als heldendom Houding (collaboratie, wegkijken, hulp) aangeleerd gedrag Vicieuze cirkel daad < --- > emotie Behoren bij een groep is krachtige stimulans tot bepaald gedrag Geven betekenis Geven voorbeeld Anderen Versterken gevoel veiligheid Dit geldt zowel voor passiviteit als voor hulp Grote invloed van weinigen In Limburg Een goede society of enablement bij gereformeerden in Heerlen e.o. Bij kapelaans en boeren in Noord-Limburg Society in Sittard en Mergelland predisponeerde tot wegkijken 8

6 AANTAL INWONERS AANTAL ONDERDUIKERS 46.000 62.000 619.750 170 (groot deel nog geëvacueerd) 27 1001 Per 1000 inw. 3.7 0.45 1.

9 Zigeunerrazzia 16 mei 1944 Grote verschillen met jodenvervolging Alleen deportaties uit Venlo (19), Beek (9), Susteren (1) Waren dat de enige gemeenten waar zigeuners woonden? Zigeuners niet als zodanig geregistreerd Grote rol Nederlandse bestuurders. Conclusies Tot slot Limburg: 45 % overlevenden Ver doorgevoerde misleiding Deportatie in enkele grote acties Mannen bereiken Auschwitz niet Uniek ouderentransport Sobibor Zeer grote regionale verschillen Dank ik u voor uw aandacht Interesse voor dit onderwerp verrassend groot Derde cursus Holocaust en genociden najaar Roermond HOVO Graag inlichtingen voor ons onderzoek (vooral ego-documenten) 9

Conclusies Tot slot Limburg: 45 % overlevenden Ver doorgevoerde misleiding Deportatie in enkele grote acties Mannen bereiken Auschwitz niet Uniek ouderentransport

Vergelijkbare documenten

Eenheid Limburg. Reactietijden politie spoedmeldingen

Eenheid Limburg. Reactietijden politie spoedmeldingen Eenheid Limburg Reactietijden politie Eenheid Limburg Beek Beesel Bergen (L) Brunssum Echt-Susteren Eijsden-Margraten Gennep Gulpen-Wittem Heerlen Horst aan de Maas Kerkrade Landgraaf Leudal Maasgouw Maastricht