Gevangen in onaangepaste methodiek

Transcriptie

1 tijdschrift voor bibliotheek & archief Periodiciteit: Maandelijks februari 2015 Afgiftekantoor: Turnhout Erkenningsnummer: P De ontsluiting van gerechtelijk serieel archief Gevangen in onaangepaste methodiek De relatie tussen mijn Bibliotheek en andere ID s De Bib Web Awards Meaning through form: artist publications in het M HKA Zwerfbibliotheken in Turnhout

2 VVBAD omdat informatie belangrijk is VLAAMSE VERENIGING VOOR BIBLIOTHEEK, ARCHIEF & DOCUMENTATIE Statiestraat Berchem vvbad@vvbad.be

3 editoriaal VERANTWOORDELUKE UITGEVER Julie Hendrickx, Statiestraat 179, 2600 Berchem Imago HOOFDREDACTEUR Julie Hendrickx REDACTIE Klaartje Brits, Beatrice De Clippeleir, Gerd De Coster, Ingrid De Pourcq, Noël Geirnaert, An Labis, Myriam Lemmens, Kris Michielsen, Paul Nieuwenhuysen, Veronique Rega, Peter Rogiest, Saskia Scheltjens, Eva Simon, Patrick Vanhoucke, Bruno Vermeeren. REDACTIESECRETARIS Tom Van Hoye REDACTIEADRES VVBAD META Statiestraat 179, 2600 Berchem Tel Reageer op Twitter: #overmeta ADVERTENTIES Marc Engels LAY-OUT Marc Engels DRUK EVM META verschijnt 9x per jaar, niet in januari, juli en augustus. META is een uitgave van de VVBAD en is begrepen in het lidmaatschap, maar is ook verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie op ISSN X Julie Hendrickx, hoofdredacteur In de nasleep van de aanslag in Parijs werd er heel wat gezegd. Ook door informatieprofessionals. Zo liet een bibliothecaris weten dat we gefaald hebben. In onze collectie staat nogal wat bij elkaar dat jihadisten wel eens meer tegen de borst zou kunnen stoten dan een cartoon. Anderzijds bedenk ik ook meteen dat we gefaald hebben. Dit zijn Westerse jongeren. Hadden ze maar al die boeken gelezen. Ze zijn hier opgegroeid zonder te proeven van onze vrijheid. Dat statement vat de maatschappelijke opdracht van de bibliotheek- en archiefsector goed samen. Die opdracht realiseren, elke dag opnieuw, dat blijft onze grootste uitdaging. En dat is ook wat mensen verwachten van de bibliotheek. Uit het imago-onderzoek dat Memori, in opdracht van de VVBAD uitvoerde, blijkt duidelijk dat de respondenten (925 personen en zes focusgroepen) bibliotheken en archieven zien als synoniemen voor ontdekking en inspiratie. Bibliotheken en archieven zijn schatkamers. Maar bij ontdekken hoort ontmoeten, onvoorwaardelijk. Bibliotheken zijn dus niet louter gemeenschappelijke boekenkasten zoals archieven ook niet alleen oude papieren bewaren. Zij moeten aan communityvorming doen. En moeten dat duidelijk blijven doen. De drempels moeten omlaag zodat iedereen zich welkom voelt. Bijvoorbeeld door het eigenlijke imago van de sector af te stemmen op het gewenste imago, zodat iedereen weet waar bib en archief voor staan. Tot het zover is blijven we onze actiepunten herhalen. Om te beginnen bij de Commissie Cultuur waar we op 15 januari de belangrijkste uitdagingen van de sector verduidelijkten en op de agenda zetten: Het belang van kwaliteitsvolle opleidingen (en functieomschrijvingen) die mee de aantrekkingskracht van de sector bepalen. Maar in plaats van de opleidingen te krijgen waar de sector nood aan heeft, worden ze afgeschaft. De erkenning van de bibliotheek als basisvoorziening. Om dat te garanderen, is een decretale verankering absoluut noodzakelijk. Uitsluitsel waar de verantwoordelijkheden van het streekgericht bibliotheekbeleid zullen ondergebracht worden: idem dito. En ook de uitbouw en structurele financiering van het Vlaams e-boekplatform (VEP) mag niet over het hoofd gezien worden. Erfgoedbibliotheken moeten uitgebouwd worden tot een volwaardige sector binnen het cultureel-erfgoedbeleid. Ook voor erfgoed is de inperking van de provinciale bevoegdheden een zorg: het depotbeleid, de culturele archiefinstellingen en erfgoedbibliotheken van bovenlokaal belang, Er moet werk gemaakt worden van digitaal archiveren. Het is essentieel dat er een structurele financiering komt voor het VIAA en dat deze zich niet alleen toelegt op de digitalisering en de bewaring van audiovisueel materiaal, maar ook van tekstmateriaal, zowel archiefbestanden als publicaties. Het belang van goede belangenbehartiging. Omdat een goed beleid nu eenmaal geen eenrichtingsverkeer is. META

4 inhoud META 2015/1 Jaargang 91 - februari 2015 vaste rubrieken 1 Editoriaal Titel 4 Nieuws 24 Signalement 40 jaar Maurits Sabbebibliotheek 26 Etalage Expertisehouders Levensbeschouwelijke Collecties 38 Uitgepakt Open bestandsformaten Bert Lemmens 27 Inzet Hilde Van Ongevalle 28 Over de grens De Hernán Santa Cruz Library in Chili Wouter Schallier 30 Trend Zwerfbibliotheken naar Turnhouts model Lieve Quadflieg 31 Het cijfer 31 Het plan 36 De Vraag Hoe voorkom je wateroverlast en waterschade in je depot? Sylvie Maes, Veerle Meul en Anne-Cathérine Olbrechts Sterren komen, sterren gaan. 37 Column Blijft hun archief dan wel bestaan? Noël Geirnaert 39 Kroniek 84e Deutsche Archivtag Digital and Traditional Manuscripts Openbare bibliotheken in tijden van crisis Brabantse Archivarissendag Ronde Tafel Algemeen Rijksarchief 43 Recensies 44 Personalia 45 Zo gezien Tom Cobbaert 47 Activiteiten 47 Toepassing 48 Uitzicht 37 Citaat 2 META

5 inhoud augustus 2012 wordt er in het kader van de Interuniversitaire attractiepool P7/22 Justice & Populations: The Belgian Experience in International Perspective, gewerkt aan de verdere ontsluiting van de gerechtelijke archieven Brussel en Wallonië. Na twee jaar is het project halverwege en dringt een eerste reflectie zich op. In het artikel van Christophe Martens vindt u de eerste bedenkingen. 19Sinds Essay 32 Meaning through form: artist publications in het M HKA Evi Bert artikels De relatie tussen Mijn Bibliotheek en andere id s Johan Mijs De Bib Web Awards: Thaïs Minnebo en Annelies De Saeger De ontsluiting van gerechtelijk serieel archief Christophe Martens Foto: Joke Van der maelen.

6 nieuws Stopzetting IBW besproken in Commissie Cultuur Tijdens de vergadering van de commissie Cultuur in het Vlaams Parlement werd nog even stilgestaan bij de stopzetting van de postacademische vorming Informatie- en Bibliotheekwetenschap (IBW) aan de Universiteit Antwerpen. Verschillende parlementsleden uitten hun ongenoegen bij deze beslissing en vroegen een reactie aan minister Gatz (Open VLD). Marius Meremans (N-VA) peilde of de minister zich achter een volwaardige masteropleiding bibliothecaris/informatiemanager kan zetten en of dat de hij de intentie heeft om met alle actoren samen te zitten. Ook Bart Van Malderen (sp.a) deelt de bezorgdheid van de sector en meldde dat Vlaanderen nu de enige regio in West-Europa is die geen opleiding in dit vakgebied heeft. Ook Katia Segers (sp.a) heeft totaal geen begrip voor het feit dat de opleiding zou verdwijnen. Al maakt zij zich wel de bedenking dat de opleiding moeten worden herdacht in functie van de nieuwe rol die bibliotheken vandaag vervullen. Bart Caron (Groen) sloot zich tot slot aan bij de bekommernis van de vraagstellers. Hij vraagt zich ook af waarom een universiteit iets afbouwt waarvoor er eigenlijk toch een grote arbeidsmarkt bestaat. De minister gaf in zijn antwoord aan dat hij de professionalisering van de bibliotheeksector zeer belangrijk vindt. Hij verwees ook naar het Planlastdecreet en dat het voortaan tot de bevoegdheid van de lokale besturen behoort om over de deskundigheid van het bibliotheekpersoneel te waken. Hij stelt zich ook de vraag in welke mate de beroepsopleidingen van vandaag, specifiek voor het bibliotheekpersoneel, voldoende breed gaan om de wijzigende opdracht van bibliotheken te kunnen garanderen. Je kan je de vraag stellen of deze opleiding toekomstgericht voldoende garantie biedt op tewerkstelling., aldus de minister. Tot slot benadrukte minister Gatz nog wel dat hij dit dossier wil aankaarten met de minister van Onderwijs en dat hij met de sector zelf wil overleggen. (TVH) Doek valt voor De leeswelp en De leeswolf De literaire tijdschriften De leeswelp en De leeswolf worden stopgezet. Dat is het gevolg van de vereffening van vzw Vlabin-VBC, die de tijdschriften uitgaf en fungeerde als documentatiecentrum voor de bibliotheeksector. Acht mensen, onder wie zes redactieleden, zijn ontslagen. In de tweemaandelijkse tijdschriften verschenen recensies, dossiers en essays over recent verschenen boeken. De leeswelp was het laatste Vlaamse tijdschrift dat systematisch aandacht aan jeugdliteratuur schonk. De vereffening van de vzw, die twintig jaar bestond, is een fall-out van besparingen bij Bibnet. Dat moet tien procent besparen, waardoor het contract met Vlabin-VBC niet werd verlengd. Dat vertegenwoordigde zowat vier vijfde van de inkomsten van Vlabin-VBC. Geert Swaenepoel, voorzitter van de vzw, vindt de vereffening een treurig verhaal. De laatste jaren stond het aantal abonnees onder druk. Overal in Vlaanderen moeten bibliotheken besparen. Het is erg jammer dat Bibnet niet langer in inhoud geïnteresseerd is en niet langer wil betalen voor recensies. Jan Braeckman van Bibnet betreurt het einde van De leeswelp, maar wil in tijden van besparingen terugplooien op zijn kerntaken, en daar hoort het financieren van recensies niet bij. > Bron: De Standaard, 2 december META

7 nieuws Online platform verzamelt schrijftalent Azertyfactor is een online platform waar Creatief Schrijven vzw op zoek gaat naar onbekend schrijftalent met een stevige portie x-factor. Iedereen kan een profiel aanmaken en teksten posten. Elke woensdag selecteert een specialist uit het boekenvak zijn tip van de week. Al meer dan 60 kenners onder wie Christophe Vekeman, Guillaume Van der Stighelen, Marnix Peeters en Ivo Victoria, lieten weten welke tekst hen het meest charmeerde. Op Azertyfactor vind je niet alleen vers leesvoer, je kunt er als bibliotheek of organisatie ook heel gemakkelijk een schrijfwedstrijd organiseren. Heb je interesse? Stuur een mailtje naar creatiefschrijven.be Bibliotheek verspreidt nieuw verhaal via social media Bibliotheek Pittem is al enkele jaren zeer actief op de sociale media, met o.m. een Facebook-pagina en een twitteraccount. Maar de bibliotheek is wel bezorgd om de impact die de sociale media hebben op het gebruik van klassieke media en de leesvaardigheid van burgers. Daarom start men in Pittem in het voorjaar met een project dat beide media wil laten samenwerken. Speciaal voor Bib Pittem schreef auteur Luc Vandromme (o.m. bekend van De leerling-snijder en Patchoeli) een verhaal voor twitter en andere sociale media. In Onder de voorschoot gaat een jongen op zoek naar zijn roots. Hij stoot daarbij op verzwegen en onbekende feiten. Het verhaal zal verspreid worden via tweets, maar ook via posts op een speciale Facebook-pagina en de Facebookpagina van Luc Vandromme. Gedurende een maand zullen op vaste tijdstippen tweets en post het verhaal aanvullen, zodat het na een maand volledig verschenen zal zijn. Het verhaal kan gevolgd worden via het #voorschoot of de FB-pagina Onder de voorschoot. Gebruik audiovisueel materiaal in de bib: de eerste resultaten Audiovisueel archiefmateriaal naar het grote publiek brengen via bibliotheken is een belangrijke doelstelling van VIAA (het Vlaams Instituut voor Archivering). Om dit te bereiken wil het een webplatform maken dat zijn plaats kan veroveren in de bibliotheek. Maar wat zijn de noden en verwachtingen van de bibliotheekmedewerkers en -bezoekers op vlak van audiovisueel materiaal? Om dit te weten te komen startte VIAA een onderzoekstraject i.s.m. met de researchers van iminds Living Labs. Het eerste deel van dit parcours is afgewerkt en bestond uit een survey rond het gebruik van audiovisueel materiaal in bibliotheken en een omgevingsanalyse. Interesse iminds Living Labs bevroeg de medewerkers van openbare bibliotheken. 30 procent van alle bibliotheken namen aan de survey deel. Een greep uit de belangrijkste bevindingen: 79 procent van de bibliotheekmedewerkers wil audiovisueel materiaal kunnen bekijken in de bibliotheek. De medewerkers zien VIAA als een aanvulling op het audiovisueel materiaal uit de eigen collectie van de bib en als een interessante tool om expo s aan te vullen. 92 procent van de medewerkers denkt dat vooral lokaal en nostalgisch materiaal de appetijt van de bezoekers zal opwekken. Momenteel is het gebruik van audiovisueel materiaal in bibliotheken echter beperkt. De grootste hindernis is de technologische infrastructuur: 45 procent zegt dat hun technologie en internettoegang ontoereikend zijn. Veranderende context Bibliotheken ondergingen de afgelopen jaren een evolutie, waarin de verblijfsfunctie van de bib, de bibliotheek als ontmoetingsplaats en nieuwe technologieën aan belang wonnen. Op deze evoluties kan VIAA ongetwijfeld inspelen: Bibliotheken willen uniek audiovisueel materiaal tentoon stellen om mensen naar de bib te halen. Boeiend audiovisueel materiaal kan ervoor zorgen dat mensen een gesprek aangaan. Nieuwe technologische middelen nodigen uit om audiovisueel materiaal te bekijken (bijv. een multitouchtafel of de eigen hardware van de bezoeker). Basics Verschillende experten die meedachten over wat het VIAA-webplatform zou kunnen betekenen voor bibliotheken benadrukten het belang van de basisvoorwaarden. Get the basics right, het lijkt misschien evident, maar het is noodzakelijk voor het slagen van elk platform. Eenvoud in gebruik, het wegnemen van potentiële drempels, het aanbieden van materiaal dat meteen inzetbaar is en het werken met juiste partners. Het zorgt er allemaal voor dat zowel de bibliotheekbezoeker als -medewerker het webplatform met plezier zal gebruiken. Veldtesten Nu de bibliotheekmedewerkers en experten gehoord zijn, zullen de medewerkers van VIAA en iminds Living Labs het VIAA-webplatform in verschillende pilootbibliotheken testen met bibliotheekmedewerkers en -bezoekers. Van hen wil men te weten komen wat zij verwachten van het platform, de inhoud en de functionaliteiten. De resultaten van dit tweede deel zullen snel volgen op de website van VIAA. Bibliotheek Pittem > META

8 nieuws Schadeatlas bibliotheken voorgesteld in Provinciale Bibliotheek Limburg Op het vijfde overlegplatform voor erfgoedbibliotheken is de Schadeatlas bibliotheken voorgesteld. Eva Wuyts, coördinator van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek, overhandigde het eerste exemplaar aan Martine Balcer, directeur van de Provinciale Bibliotheek Limburg en gastvrouw van het evenement. Het tweede exemplaar was voor auteur Marijn de Valk. De Schadeatalas bibliotheken is een uitgave van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek in samenwerking met het Nederlandse Bureau Metamorfoze, dat in 2007 al de Schadeatlas archieven publiceerde. Maar u kunt hem ook gewoon los gebruiken, om inzicht te krijgen in de schadebeelden in uw bibliotheekcollectie. UPLA en de atlas zijn zo gemaakt dat u ze kunt gebruiken zonder conserveringsexpertise. Met die brede inzetbaarheid willen we de kennis over schade aan bibliotheekmaterialen verspreiden en bewustzijn creëren rond collectiezorg. Inhoud In de Schadeatlas bibliotheken vindt u tweeëntwintig veelvoorkomende schadebeelden, verdeeld in vier groepen: andere schadevormen. De atlas helpt u ook om te beoordelen of een boek nog raadpleegbaar is. De schadevormen zijn geïllustreerd met meer dan honderdvijftig foto s die speciaal voor deze uitgave werden gemaakt. Een aantal Vlaamse en Nederlandse bibliothecarissen stelden hiervoor hun schatkamers open. U kan de Schadeatlas bibliotheken bestellen bij de Vlaamse Erfgoedbibliotheek (vanuit Vlaanderen) of bij Metamorfoze (vanuit Nederland). Op de website van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek is de schadeatlas ook beschikbaar in een (interactieve) digitale editie. De Schadeatlas archieven kunt u bestellen of downloaden via de website van Metamorfoze. > De bibliotheekversie werd in november voorgesteld aan onze noorderburen op het symposium van Metamorfoze in Den Haag. Gebruik De Schadeatlas bibliotheken is een belangrijk hulpmiddel als u aan de slag gaat met de Universal Procedure for Library Assessment (UPLA), een statistisch model dat in 2013 is ontwikkeld door de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. De atlas geeft een beschrijving van alle schadebeelden die relevant zijn bij de ontwikkeling van een behouds- en beheerplan. Schade aan de boekband: de buitenkant van een boek Schade aan de boekconstructie: het openen en sluiten van een boek Schade aan het boekblok: de feitelijke informatiedrager op perkament of papier Biologische schadevormen: schimmelen plaagdierschade Bij elke schadevorm is vermeld hoe u hem kan herkennen, wat de mogelijke oorzaken zijn en welke gevolgen de schade kan hebben voor het boek als geheel. Verwijzingen geven de relaties aan met 6 META

9 nieuws Gids digital storytelling voor archief én bibliotheek Tijdens de conferentie Erfgoed & Storytelling lanceerde FARO de publicatie Samen inzetten op educatie. Digital storytelling voor archief én bibliotheek. Deze gids mikt op archief- en bibliotheekmedewerkers die samen een werking rond digital storytelling willen uitbouwen. Uitgangspunt is het vertalen van archiefstukken naar een educatief pakket waarbij gebruik wordt gemaakt van digital storytelling als methodiek. Deze gids biedt daarom een introductie tot die methodiek, een basisstappenplan, enkele hulpdocumenten en praktijkvoorbeelden aan. Het is geen afgewerkt didactisch pakket dat u onmiddellijk kan gebruiken maar het biedt materiaal om, op maat van de doelgroep én de doelstellingen die u wil bereiken, een educatief aanbod uit te werken. Om het potentieel van digital storytelling voor archieven en bibliotheken te promoten, organiseerden FARO en LOCUS op 22 mei 2014 in de Openbare Bibliotheek van Wetteren de workshop Digital storytelling in archief en bibliotheek: samen inzetten op educatie. Tijdens die dag werden zeven duo s, bestaande uit een archivaris en een bibliothecaris, ingewijd in alle aspecten van digital storytelling en werd hen getoond hoe ze stapsgewijs een digitaal verhaal kunnen maken. In de namiddag kregen de duo s de opdracht om een presentatie te maken over het project waarin ze digital storytelling zouden gaan gebruiken. Omdat succesvolle praktijkvoorbeelden dé pleitbezorgers zijn voor meer samenwerking tussen archief en bibliotheek vindt u in de gids een reeks fiches met informatie over de wijze waarop deze duo s digital storytelling hebben ingezet. U kan de gids hier gratis downloaden: e-documenten FARO EEN BRON VAN KENNIS Axiell ALM is de leidende leverancier van collectie management systemen, online publicatie en mobiele oplossingen. Adlib biblio-theek is een professioneel softwarepakket voor informatiemanagement, kennismanagement en catalogusbeheer en wordt gebruikt in bibliotheken, mediatheken, documentatiecentra, (hoger)onderwijs, gezondheidszorg, juridische instellingen en bedrijven. Adlib Bibliotheek voldoet aan alle gangbare standaarden. Een krachtige thesaurus, koppeling met digitale media en andere externe bestanden en thesauri behoren tot de standaardfunctionaliteit. Adlib Bibliotheek kan naadloos geïntegreerd worden met onze Archief en Museum modules, tot één compleet cross domain systeem. Uiteraard kunt u Adlib Bibliotheek ook uitbreiden met uitleen-, tijdschrift-, bestel- & SDI modules en online services. Meer dan 2600 klanten gebruiken onze software wereldwijd, van academische collecties tot openbare bibliotheken AXIELL ALM Netherlands BV t +31 (0) Postbus 1436, 3600 BK Maarssen ALM.sales@axiell.com Nederland

10 artikel De relatie tussen Mijn Bibliotheek en andere id s Johan Mijs, Bibnet Foto s: Bruno Vermeeren Dankzij Mijn Bibliotheek beschikken Vlaamse openbare bibliotheken voor het eerst over een gemeenschappelijke authenticatie- en autorisatietoepassing. Die maakt het voor de gebruiker mogelijk om met één login verschillende lidmaatschappen van verschillende bibliotheken te beheren en digitale collecties te raadplegen. 8 META

11 artikel Mijn Bibliotheek is voor de openbare bibliotheeksector een centraal platform dat verder kan evolueren en up-to-date blijven met de nieuwste trends. Het is de oplossing om op een standaard manier te integreren met aanbieders van digitale collecties. De Mijn Bibliotheek- servicelaag bovenop de bibliotheeksystemen is ook open genoeg om te koppelen met loginmogelijkheden van andere partijen. In dit artikel beschrijven we kort hoe Mijn Bibliotheek werkt, schetsen we enkele toekomstige evoluties en gaan we dieper in op de mogelijke relaties tussen Mijn Bibliotheek en andere identificatiemogelijkheden of id s. Bibnet krijgt meer en meer vragen van gebruikers, bibliotheken, lokale besturen en leveranciers over integratiemogelijkheden met Mijn Bibliotheek. We hebben in het bijzonder aandacht voor het aanmelden en het registreren, want dat zijn net de integratiepunten met die andere id s. Wat is Mijn Bibliotheek? Mijn Bibliotheek is het centrale platform voor de toegang tot de gepersonaliseerde online dienstverlening van de openbare bibliotheken in Vlaanderen. Mijn Bibliotheek wordt ontwikkeld en beheerd door Bibnet, in samenwerking met de firma Lodgon. Het is een toepassing gebaseerd op opensourcesoftware en standaard componenten. Mijn Bibliotheek biedt volgende functies: een selfservice omgeving om bibliotheekgebruikers een Mijn Bibliotheekprofiel te laten aanmaken, aanpassen en verwijderen. een validatieservice om de geldigheid van een bibliotheeklidmaatschap te valideren ten opzichte van de bibliotheeksystemen van Vlaamse openbare bibliotheken. Op dit moment is een Mijn Bibliotheekprofiel steeds minimaal gekoppeld met één geldig bibliotheeklidmaatschap. toegang en autorisatie verlenen tot andere websites en applicaties via Oauth 1 (bijv. Gopress Krantenarchief, E-boeken app, Fundels app, Gazet Van Antwerpen Historisch Archief). integreren en aanbieden van de lenersactiviteiten in de user interface en de API van Mijn Bibliotheek (bijv. uitleningen tonen, verlengen, reserveren, openstaande bedragen en leenhistoriek uit de bibliotheeksystemen van verschillende bibliotheken). een administratiemodule per bibliotheek aanbieden om profielen te beheren en het gebruik van de bovenstaande functies te rapporteren. Registreren in Mijn Bibliotheek Mijn Bibliotheek beschikt over een eigen identity store waarin elke gebruiker verplicht een profiel dient aan te maken met een gebruikersnaam, paswoord, adres, woonplaats, geboortedatum en geslacht. Al deze gegevens kunnen achteraf worden gewijzigd in Mijn Bibliotheek. De keuze voor een eigen identity store is ingegeven door nood aan een overkoepelende account, troubleshooting, monitoring, rapportering, betrouwbaarheid en duurzaamheid (logins blijven onafhankelijk ten opzichte van Facebook, Google, Twitter, enzovoort). Op dit moment kan je enkel een profiel registreren als je een geldig lidmaatschap hebt van een bibliotheek. Kies je bibliotheek is de eerste stap in de registratieprocedure. In de tweede stap geef je eenmalig je bibliotheekkaartnummer en paswoord in. Na de realtime validatie in het bibliotheeksysteem wordt je bibliotheeklidmaatschap gekoppeld aan je Mijn Bibliotheek-profiel. Mijn Bibliotheek slaat de in het bibliotheeksysteem persistente identificerend nummer van je lidmaatschap op (dit is niet noodzakelijk hetzelfde als je bibliotheekkaartnummer). In de derde stap maak je een profiel aan. Indien de registratie is gelukt kan je aanmelden met of gebruikersnaam en zelfgekozen paswoord. Er wordt ook een met een bevestigingslink gestuurd om het adres te valideren (zo kan Mijn Bibliotheek bijhouden of een al dan niet geldig is). Na de aanmaak van een profiel, is het ook mogelijk om extra bibliotheeklidmaatschappen te koppelen, bijv. die van je kinderen. Dit gebeurt op dezelfde manier als hierboven: eenmalig een bibliotheekkaartnummer en paswoord koppelen aan je Mijn Bibliotheek-profiel. Na de registratie kan je voor je gekoppelde bibliothe(e)k(en) je uitleningen bekijken en verlengen, en je openstaande kosten, reserveringen en uitleenhistoriek bekijken. 2 Op 1 januari 2015 zijn 137 van de 314 openbare bibliotheken in Vlaanderen gekoppeld aan Mijn Bibliotheek. In het eerste kwartaal van 2015 worden meer dan 100 bijkomende bibliotheken gekoppeld. De identity store bevat op 1 januari profielen en bibliotheeklidmaatschappen. De mogelijkheid om extra bibliotheeklidmaatschappen (bijv. die van je kinderen) te koppelen is een groot succes: in totaal zijn 27 procent van de lidmaatschappen als extra lidmaatschappen gekoppeld. Om digitale collecties beter te kunnen promoten, bijv. met gratis content waarvoor je enkel moet registreren en geen lid hoeft te zijn van een bibliotheek, werd in het kader van E-boeken in de bib een proof of concept uitgewerkt met een tijdelijk profiel gekoppeld aan een probeercampagne. De registratieprocedure META

12 artikel hiervoor wordt aangeboden op een specifieke campagne-url. Deze registratieprocedure wordt gekenmerkt door het overslaan van de eerste stap uit de gewone registratieprocedure (het koppelen van bibliotheekkaartnummer en paswoord). De gebruiker krijgt in de plaats een lidmaatschap van een digitale collectie met een campagne, en hoeft enkel een profiel aan te maken. Na het verlopen van de campagne van bijv. vier maanden wordt de gebruiker op de hoogte gebracht dat zijn tijdelijk profiel is afgelopen. Bibnet kan dan een lead aanbieden aan de dichtstbijzijnde bibliotheek (op basis van de woonplaats van de gebruiker) die de gebruiker kan uitnodigen om lid te worden van de bibliotheek. Met de tijdelijke profielen kan ook een eerste stap worden gezet naar een soort voorinschrijving in de bibliotheek. Er wordt ook verder bekeken wat de mogelijkheden zijn om online lid te worden van de bibliotheek. De in gebruik zijnde bibliotheeksystemen laten echter nog niet toe dat via webservices een nieuw lenersrecord wordt gecreëerd. Online inschrijven veronderstelt voor veel bibliotheken ook de integratie van online betalen in Mijn Bibliotheek. Voor het project E-boeken in de bib heeft Bibnet een proof of concept gebouwd met Ingenico ( de marktleider voor online betalen in België en Nederland. De bedoeling is om het mogelijk te maken om bijv. leentegoed voor e-boeken online te kopen. Ook hier kan de mogelijkheid om online te betalen voor openstaande kosten in het bibliotheeksysteem (boetes, reserveerkosten, inschrijvingsgeld,...) verder worden onderzocht. De hoge transactiekosten van het online betaalsysteem vormen alvast een drempel: die lopen al snel op tot 0,5 euro per transactie, wat veel is bovenop de kleine bedragen die de bibliotheek aanrekent. Aanmelden in Mijn Bibliotheek Een gebruiker meldt aan met zijn adres (of gebruikersnaam) en paswoord. Met de functie Paswoord vergeten krijgt de gebruiker een toegestuurd om zelf een nieuw paswoord in te stellen. Net als bij vele sites waar je moet aanmelden, is er een hoog percentage mislukte logins (meestal een verkeerd of vergeten gebruikersnaam of paswoord). Bibnet werkt aan kleine verbeteringen op het aanmeldscherm om het percentage mislukte logins te verlagen en dat lukt geleidelijk aan. Bij de lancering in de provincie Vlaams-Brabant in mei 2013 werden 67,92% mislukte logins op een totaal van logins geregistreerd. In de maand december van 2014 waren er maar 29,82% mislukte logins meer op een totaal van logins. Let wel: het percentage wordt vertekend door toevoegen van nieuwe bibliotheken of provinciale bibliotheeksysteem. Die zorgen voor een stijging van de mislukte logins, namelijk nieuwe gebruikers die zich niet eerst registreren maar aanmelden met de oude manier (met bibliotheekkaartnummer). Aanmelden met alternatieven? Sociale media Mijn Bibliotheek liet in een eerste fase toe om aan te melden met een Facebooklogin. Die Facebook-login was een extra comfortdienst: nadat een gebruiker zijn Mijn Bibliotheek-profiel had aangemaakt, kon hij ook zijn Facebook-account koppelen zodat hij daarmee kon aanmelden. Tussen 1 januari en 1 september 2014 hebben 2849 gebruikers een Facebookaccount gekoppeld er zijn geen cijfers hoeveel van die gebruikers Facebook echt gebruikt hebben als login. Omdat de Facebook-knop verwarring veroorzaakte en weinig werd gebruikt, werd hij uitgeschakeld in september Heel wat webdiensten kiezen een eigen identity store en laten een integratie met sociale media achterwege. 3 Mijn Gemeente-login Een aantal grotere gemeenten werkt aan een eigen identity store waar burgers een account kunnen aanmaken om een persoonlijke online dienstverlening te krijgen. Gezien Mijn Bibliotheek (in het bijzonder de functie verlengen ) een van de toptaken is van gemeentelijke websites, willen die gemeenten ook Mijn Bibliotheek koppelen aan hun eigen identity store. 4 Dit kan op twee manieren: zorgen dat de Mijn Bibliotheek-login gekoppeld kan worden aan een Mijn Gemeente-login zodat een single-signon effect ontstaat. Na aanmelden op de website van de gemeente, hoef je niet meer aan te melden in Mijn Bibliotheek. volledige integratie van Mijn Bibliotheek in de website van de gemeente. De API van Mijn Bibliotheek ( bibliotheek.be/openbibid-api.html) laat toe Mijn Bibliotheek na te bouwen op een andere site. De registratieprocedure zelf is echter zo complex dat die niet in de API wordt aangeboden. Omdat de functionaliteit van Mijn Bibliotheek niet perfect te mappen valt op één bibliotheek (bijv. een profiel kan lid zijn van meerdere bibliotheken) of één omgeving (Mijn Bibliotheek is ook een login voor Gopress Krantenarchief en de E-boeken en Fundels apps) is de volledige integratie zeker geen eenvoudige opdracht op gebied van kosten, technologie en user experience. De functionaliteit op de andere website moet vlot mee evolueren met de nieuwe functionaliteit van Mijn Bibliotheek. Wijzigingen met impact op de front-end moeten ook snel in de andere website worden ingebouwd. Wijzigingen kunnen ook complex zijn of moeilijk aan te bieden als API bijv. online betalingen. Er spelen ook marketing issues. Als een login gebruikt wordt in verschillende toepassingen, wordt die login automatisch een soort brand (merk). Aanbieders rekenen op de herkenbaarheid van de login om de andere toepassingen te introduceren en aan te bieden. Als een andere login dan Mijn Bibliotheek leidend wordt (en gebruikers zijn gewoon om met die login aan te melden) dan verdwijnt voor die gebruikers de brand van de Mijn Bibliotheek-login naar de achtergrond. De vraag kan dan rijzen of die andere login(s) ook moet worden aangeboden in de andere Mijn 10 META

13 artikel Bibliotheek-applicaties. Dit zal leiden tot verwarring door de (op termijn vele) verschillende aanmeldmogelijkheden. En ook hier moeten alle toepassingen vlot mee evolueren met de aanmeldfunctionaliteit van de andere login. Ook al wordt Mijn Bibliotheek volledig geïntegreerd in de Mijn Gemeenteomgeving, toch zullen beide platformen naast elkaar blijven bestaan en vindbaar zijn voor de gebruiker. Beide platformen kunnen dus vredig naast elkaar bestaan (de gebruiker kiest zelf welk platform hij gebruikt), maar voor de meest rechtstreekse leads naar de toepassing moet evenwel een keuze worden gemaakt bijv. reserveerlink vanuit de catalogus en links op de website en de header van de catalogus. De enige mogelijkheid om bovenstaande problemen te verhelpen, is de introductie van een neutrale global single-signon die op de verschillende omgevingen wordt aangeboden (zie verder). De elektronische identiteitskaart In heel wat bibliotheken wordt de elektronisch identiteitskaart gebruikt als lidkaart. De openbare bibliotheken hebben daarvoor als sector via Bibnet een machtiging gekregen. 5 Die machtiging houdt in dat: het Rijksregisternummer onder bepaalde voorwaarden mag worden gebruikt als een uniek lenersnummer in de bibliotheek. de eid-kaart onder bepaalde voorwaarden mag worden opgevraagd voor identificatie van de lener bij inschrijving en bij gebruik van onlinetoepassingen. bibliotheken onder bepaalde voorwaarden bepaalde gegevens van de lener mogen consulteren in het Rijksregister. De elektronische identiteitskaart zou een zeer grote meerwaarde zijn voor Mijn Bibliotheek in geval van een uitbreiding van Mijn Bibliotheek met functionaliteit om online in te schrijven. De elektronische identiteitskaart heeft ook de mogelijkheden om de basis te vormen voor een global single-sign-on, maar moet nog flink groeien in webvriendelijkheid. Aanmelden met de huidige mogelijkheden van de elektronische identiteitskaart wordt beschouwd als zeer ongebruiksvriendelijk. Binnen de wereld van de user experience-experts geldt op dit moment de regel: heb je de elektronische identiteitskaart niet nodig, integreer ze dan niet. 6 Over het algemeen wordt de noodzaak van aanmelden met de elektronische identiteitskaart enkel erkend als het gaat om de unieke authenticatiemethode voor overheidsdiensten die een hoge mate van beveiliging nodig hebben, zoals interne, financiële of gezondheidsapplicaties. Als de installatie van de middleware al lukt, dan loopt het moeilijk met de registratie en keuze van de certificaten in de internetbrowser enzovoort. Nog niet alle burgers beschikken over een kaartlezer en sommige vallen zelfs terug op de papieren token. Op 8 augustus 2014 werd een Koninklijk Besluit gepubliceerd in het Staatsblad 7 ondertekend dat het mogelijk maakt om de elektronische identiteitskaart nietverbonden te gebruiken, vergelijkbaar met het Digipass-systeem bij de meeste Belgische banken. Deze nieuwe wetgeving zal nieuwe integratiemogelijkheden introduceren en de elektronische identiteitskaart webvriendelijker maken zodat er bijv. geen installatieproblemen meer zijn. Bovendien zal de nieuwe werkwijze mobiel gebruik toelaten. Op dit moment is de meerwaarde van de elektronische identiteitskaart in Mijn Bibliotheek zeer beperkt: een optie om met de elektronische identiteitskaart aan te melden of je bibliotheekkaart te koppelen (voor bibliotheken die werken met de elektronische identiteitskaart als lidkaart) zal overbodige investeringen vragen, verwarring veroorzaken bij gebruikers, het aantal helpdeskvragen doen toenemen en onnodig de drempel verhogen om gebruik te maken van Mijn Bibliotheek. Bibnet zal dan ook een integratie uit te stellen tot er een duidelijke meerwaarde is (bijv. online inschrijven) en de nieuwe werkwijzen met de elektronische identiteitskaart voldoende matuur zijn. Een bedenking waar over het algemeen niet zoveel aandacht voor is, is de online authenticatie van -12 jarigen. Zij hebben geen elektronische identiteitskaart (de kids-id is nog niet heel wijd verspreid) en behoren ook tot het publiek van de bibliotheek. In Mijn Bibliotheek hebben op dit moment jarigen een profiel. UiT-ID Los van bovenstaande id s, zijn er in de onmiddellijke omgeving van bibliotheken nog een aantal andere logins, zoals de UiT-ID en logins in het onderwijs. Cultuurnet heeft een eigen identity store voor de UiT-ID. Die is gestart vanuit het idee van een gepersonaliseerde recommendation engine. Het idee was het onderwerp van een IBBT (nu iminds)-project CUPID, waar ook Bibnet aan deelnam. Het project zou een verlengstuk krijgen in het ICIS-project in een traject van Innovatief Aanbesteden van IWT, met een innovatieve focus op situationele recommendations, maar dit project werd door IWT uiteindelijk niet weerhouden. Met de huidige UiT-ID worden je impliciete acties (bijv. klikgedrag) en je expliciete acties (bijv. liken) op UiT in Vlaanderen geregistreerd als je voorkeur. Op basis daarvan krijg je andere evenementen aanbevolen. UiT-ID is net als Mijn Bibliotheek gebouwd met Oauthtechnologie en is ook te gebruiken als login voor andere diensten op andere platformen, bijv. Westtoer ( westtoer.be/). De identity store wordt, in tegenstelling tot Mijn Bibliotheek, quasi META

14 artikel volledig opgebouwd door connectoren met sociale media. Daarnaast is Cultuurnet ook bezig met de uitrol van de vrijetijdspas UiT-pas ( een voordeelkaart die moet aanzetten tot meer goesting in cultuur, in het bijzonder bij kansengroepen. Om je voordelen online te bekijken en te beheren, moet je een UiT-ID maken op basis van je UiT-pas. Je koppelt je UiT-pas met je UiT-pas-nummer en je geboortedatum. Bibnet en Cultuurnet proberen samen na te denken over de single-sign-on problematiek in het kader van e-cultuur en lokale context. Logins in het onderwijs Universiteiten en hogescholen beschikken over eigen identity stores voor hun studenten en medewerkers. De meeste associaties zijn bezig met centralisatie of modernisering van hun authenticatie- en autorisatietoepassingen. Die toepassingen zijn gekoppeld met complexe back-end systemen als SAP of Peoplesoft en geven toegang tot -accounts, wifi, VPN, de elektronische leeromgeving en sommige andere webtoepassingen. Academische uitgevers geven op zeer verschillende manieren toegang tot hun digitale collecties. Meestal is de toegang gewoon beperkt op IP-adres, dus enkel beschikbaar voor wie via de VPN op het netwerk van de universiteit of hogeschool zit. De meeste secundaire en sommige lagere scholen bieden een elektronische leeromgeving aan met een weblogin, zoals marktleider Smartschool. Een Smartschool-login kan ook gekoppeld worden met een login voor Knooppunt, het portaal voor educatieve uitgevers. Bibnet heeft op dit moment nog geen use case voor integratie van Mijn Bibliotheek met een school, hogeschool of universiteit. Global single-sign-on De provincies en Bibnet voerden in 2013 een studie uit naar de systeemarchitectuur van de digitale bibliotheken uit. 8 De studie definieert een aantal werven: een van de werven is Identiteits- en toegangsmanagement. De management summary van de studie zegt hierover: Het is nodig dat de sector verder blijft werken aan de uitbouw van Open Bib ID (Mijn Bibliotheek) als een Single Sign On (SSO) Identity Access Management (IAM) systeem. Zoals andere systemen in de totale architectuur van de digitale bibliotheek is het van belang dat dit een open systeem is dat gekoppeld kan worden met andere IAM-systemen zodat de burger eenzelfde account voor verschillende diensten kan gebruiken. Om een systeem te koppelen aan IAMsystemen van partners kan er geparticipeerd worden in een Federated Identity and Acces Management model zoals het Where Are You From (WAYF) systeem in Denemarken. Een gefedereerd systeem kan als een global Single Sign On (SSO) systeem fungeren door het koppelen met systemen van externe partners zoals de UitID van Cultuurnet en de e-overheid in het algemeen. Het initiatief van een federated systeem kan niet door de bibliotheeksector alleen aangepakt worden. Bibliotheken kunnen wel een rol spelen om een gefedereerd IAM-systeem op de agenda van de betrokken overheden en organisaties te brengen. Het federatieprincipe kan voor de bibliotheeksector op termijn kostenbesparend zijn en naar de burger toe een betere totaalervaring van digitale overheidsdiensten creëren. De studie heeft het over een gefedereerd systeem dat in een aantal middelbare scholen in Denemarken wordt gebruikt ( wayf.dk/). Het systeem laat je een loginmogelijkheid kiezen uit een lijst van identity providers en zorgt dan dat de juiste login wordt gecheckt. Het voordeel is dat alle loginmogelijkheden gelijkwaardig worden aangeboden (er is geen enkele login leidend), maar het nadeel 12 META

15 artikel is wel dat de gebruiker moet kiezen uit een ellenlange lijst van identity providers. Maar de vraag die gesuggereerd wordt in de studie is wel terecht: welke onafhankelijke speler is geïnteresseerd in deze problematiek zonder zelf een identity store op te bouwen (en dus zelf geen klantrelaties te ontwikkelen)? In tegenstelling tot een gefedereerd centraal systeem, doen de evoluties van de elektronische identiteitskaart (zie hierboven) de mogelijkheid vermoeden van een gecentraliseerd nationaal systeem. Spelers als VASCO, de leverancier van het Digipass-systeem bij de meeste Belgische banken, willen die identiteitskaart opnemen in een nog groter mondiaal systeem, hun een online authenticatieplatform waarbij de identiteitskaart de registratie van de gebruiker vergemakkelijkt. Het bevestigt initieel met zekerheid je identiteit en kan bij nood aan extra beveiligde logins ook de token zijn. Mydigipass maakt gebruik van Oauth-technologie, net zoals Mijn Bibliotheek. Er zijn ook onderzoeksinstellingen bezig met deze problematiek. Zo heeft iminds in 2014 twee projecten die gerelateerd zijn aan deze problematiek : SoLoMIDEM ( nl/projecten/2014/03/18/solomidem): Het voornaamste innovatiedoel van SoLoMIDEM heeft betrekking tot het bouwen van een dergelijk meerlagig open SoLoMo platform waar de gebruiker centraal staat. Om de eindgebruiker het vertrouwen te geven dat zijn mobiele identiteit en privacy correct beheerd worden, moeten nieuwe identiteitsbeheer (identity management) en locatie-privacy technieken geïntegreerd worden. Partners zijn onder andere Cultuurnet, irail en MobileVikings. Media-ID ( nl/projecten/2014/03/20/media-id, Het uiteindelijke doel van het Media ID-project is het opzetten, evalueren en uitbreiden van een authenticatiesysteem voor eindgebruikers over de verschillende Vlaamse media heen. Voor de mediabedrijven zal Media ID mogelijkheden bieden om nieuwe diensten te ontwikkelen. Europees zijn er plannen voor een gefedereerd systeem, op basis van de eidaswetgeving: elke overheid moet in staat zijn om de verschillende (soorten) elektronische identiteitsbewijzen van de andere lidstaten te lezen en te aanvaarden. Zoals op de algemene website aangekondigd, zullen Europese lidstaten de keuze hebben om aan te sluiten op een framework waarbij uitwisseling van ID s tussen verschillende staten mogelijk is (kandidaturen tegen 2015, implementatie in 2018). Het is niet duidelijk of een toepassing op het web tot de scope behoort. Openbare bibliotheken zijn met Mijn Bibliotheek klaar voor een volgende stap. Het is wachten op een centrale autoriteit met focus op authenticatie als een service zoals de overheid of bedrijven als VASCO of een onderzoeksinstelling (en niet op bedrijven met als core business op persoonsgegevens, sociale netwerken en advertenties zoals Facebook en Google) om een global sign-sign-on te realiseren. Die autoriteit moet voldoende gekend, vertrouwd en gebruiksvriendelijk zijn om zowel voor de aanbieder als voor de klant succesvol te zijn als loginsysteem. 1 Oauth is een open en gestandaardiseerd autorisatieprotocol, meer informatie vind je op oauth.net/ 2 Wie meer details wil over de functionaliteiten van Mijn Bibliotheek en Mijn Bibliotheekadministratie, kan terecht in een aantal uitgebreide handleidingen: Bibnet/Bibliotheekportalen/Mijn-Bibliotheek/ Handleidingen/ 3 Een aantal grote webspelers die gekozen hebben voor een eigen identity store hebben eerder al social login buttons geschrapt (zie bijv. blog.mailchimp.com/social-login-buttons-arentworth-it/). 4 Stad Antwerpen is sinds juni 2014 bezig met een proof of concept van de volledige integratie van Mijn Bibliotheek in het project A-stad. Andere gemeenten die al contact opgenomen hebben met Bibnet over een koppeling met de Mijn Gemeentelogin zijn Muntpunt, Brugge, Gent en Kortrijk (bij uitbreiding regio Leiedal). 5 Zie Ondersteuning/RFID/eID-kaart/ 6 Een tweet van AGConsult ( be), een toonaangevend user experience-adviesbureau in de sector van de lokale overheden: Niet een mediacampagne maar een makkelijker en gebruiksvriendelijker systeem zal gebruik eid doen toenemen. Nu is het meestal echt bweurk. (21/2/2014) 7 Koninklijk Besluit tot vaststelling van de voorwaarden, de procedure en de gevolgen van de erkenning van aanmeldingsdiensten voor digitale overheidstoepassingen die gebruik maken van niet-verbonden aanmeldingsmiddelen (17 juli 2014) 8 Zie Werf 4 van de studie Een systeemarchitectuur voor de digitale bibliotheek : be/portaal/bibnet/over_bibnet/onderzoek/ Systeemarchitectuur%20voor%20de%20digitale%20bibliotheek (14/11/2013) 9 Zie 10 Estland wil zijn e-id bijvoorbeeldook aanbieden aan niet-inwoners (zie In een gedigitaliseerde wereld is een e-id de heilige graal van de economie / Jelle Henneman, Knack 6/08/2014 p. 23). META

16

17 ARTIKEL De Bib Web Awards: Thaïs Minnebo en Annelies De Saeger, cursisten Bibliotheekschool Gent De Bib Web Awards, een tweejaarlijkse prijsuitreiking voor verdienstelijke websites en toepassingen uit de Vlaamse bibliotheek-, documentatie- en informatiesector, werden al voor de derde keer georganiseerd door Eva Simon aan de Bibliotheekschool van Gent. Dit telkens met medewerking van een aantal cursisten uit de HBO5-opleiding Graduaat in het bibliotheekwezen en de documentaire informatiekunde. De prijzen kunnen worden uitgereikt aan alle professionals en instellingen die in Vlaanderen met documentaire informatie bezig zijn of hierbij een ondersteunende rol spelen: openbare bibliotheken, wetenschappelijke bibliotheken, schoolbibliotheken, archieven, erfgoed biblio theken, museum bibliotheken, projectorganisaties, streekgericht bibliotheekbeleid, enz. Inbreng cursisten Elke twee jaar wordt het vak Netwerk- en Systeembeheer aan de Bibliotheekschool van Gent omgevormd tot de Bib Web Awards. In 2014 volgden 21 cursisten dit vak, in 2012 waren dat er 11 en in De cursisten worden telkens onderverdeeld in groepjes die elk verantwoordelijk zijn voor één categorie. Voor die categorie analyseren ze ingestuurde suggesties, aangevuld met eigen ontdekkingen, tot er een lijst van geschikte nominaties ontstaat. In een uitgebreid rapport beargumenteren en motiveren de cursisten hun keuzes. Dit rapport wordt vervolgens doorgegeven aan een ander groepje, dat instaat voor een tegenrapport. Daarin wordt bekeken of een nominatie daadwerkelijk geschikt is, waarom de nominatie eventueel niet weerhouden wordt, en ook in dit tegenrapport kunnen nog nieuwe voorstellen worden voorgelegd. Tot slot komen alle nominaties aan bod tijdens een bespreking met de volledige groep. Moeilijke knopen worden dan doorgehakt. Soms leidt dit proces van rapport-tegenrapport-bespreking nog tot een aanpassing van de initiële categorieën, bijvoorbeeld omdat een categorie over- of onderbevolkt blijkt. Zo werd in 2012 beslist om de bovenlokale digitale projecten op te splitsen in Grote broer (beste beroeps ondersteuning) en Groot gezien (beste bovenlokaal project gericht op eindge bruikers). In 2014 werden de mediawijze activiteiten, oorspronkelijk verspreid over de drie categorieën Mediawijs (-18), Mediawijzer (studenten) en Mediawijst (volwassenen en senioren), uiteindelijk teruggebracht tot de twee categorieën Mediawijs (-18) en Mediawijzer (18+). In 2010 kwamen 97 genomineerden uit de selectieronde, in 2012 waren dat er 102, en in 2014 hielden we het bij 50 genomineerden. Dat was een bewuste keuze om de organisatie werkbaar te houden. Het systeem van longlists en shortlists werd opgeheven. In plaats van enkel de top 50 uit te nodigen voor de uitreiking, zoals in 2010 en 2012 gebeurde, werden alle 50 genomineerden van 2014 meteen uitgenodigd voor het slotfeest. Telling van de stemmen De eindscore werd bij alle drie de edities op dezelfde manier bepaald. 25 procent wordt bijgedragen door een vakjury samengesteld uit mensen actief in de brede informatiesector. Ook de stemmen van de meewerkende cursisten en docent tellen voor 25 procent mee. Verder komt 50 procent van de score van publieksstemmen: iedereen kan online zijn stem uitbrengen. Per categorie wordt een gouden, zilveren en bronzen award uitgereikt. Verder zijn er nog drie speciale prijzen: de Publieksprijs, de Prijs van de Vakjury en de Prijs van de Bibliotheekschool. META

18 ARTIKEL De winnaars van de Bib Web Awards 2014 your service Dienstverlening en activiteiten in de online kijker Winnaar: Kenniscentrum ARhus Roeselare ARhus beschikt over een overzichtelijke, moderne website met duidelijk overzicht van hun volledige aanbod, aangevuld met kalender, foto s en nieuws. Bovendien is de instelling heel actief op sociale media zoals Facebook. Categorie E-talage Collectie in de online kijker Winnaar: Stadsarchief Ieper Op de website IeperVerbeeldt.be zijn in de rubriek Blikvangers meer dan archiefstukken online raadpleegbaar. Wanneer je verder klikt, vind je per archiefstuk uitleg over het onderwerp, datering, bewaarplaats, Je kan ook meer dan beelden en kranten online raadplegen. De collectie is goed ontsloten, waardoor er bijvoorbeeld per gemeente naar beelden gezocht kan worden. Het Stadsarchief beschikt bovendien over een heel actieve Facebook pagina, waarop dagelijks één of meerdere juweeltjes uit de collectie getoond worden. Categorie Mediawijs Mediawijze activiteit voor kinderen en/of jongeren (-18) Winnaar: CoderDojo Bibliotheek Ieper CoderDojo s zijn gratis workshops waarbij kinderen en jongeren in groepsverband leren programmeren. Zo wordt hen aangeleerd hoe ze zelf games, websites en apps kunnen ontwerpen. Op deze manier wordt ingespeeld op de passie voor ICT bij jongeren. Creativiteit en fantasie worden door deze activiteit gestimuleerd. Categorie Mediawijzer Mediawijze activiteit voor volwassenen en/of senioren (+18) Winnaar: Baken Stadslabo Bibliotheek Oostende Deelnemers aan dit project kunnen foto s, geluidsopnames, animatiefilmpjes en/of digitale krantenartikels maken om zo het Oostende van de toekomst vorm te geven. Daarbij krijgt iedereen een persoonlijke blogruimte om zijn of haar digitale activiteiten ook werkelijk online te zetten. De Facebookpagina toont regelmatig de evolutie van de projecten. Vooral de multimediale en creatieve aspecten van dit project werden gesmaakt. Categorie Iedereen doet mee Digitaal project met nadruk op participatie Winnaar: Bomb The Bib Bibliotheek Gent Dit project bestaat uit verschillende events en workshops waaraan 12- tot 18-jarigen kunnen deelnemen, om zo te onderzoeken waar de toekomstige jeugdbibliotheek van Gent de grootste nood aan heeft. De website heeft een jeugdige lay-out en bevat een overzichtelijke kalender met alle activiteiten. Via een invulformulier kunnen potentiële deelnemers suggesties ontvangen voor workshops of events. Het programma is heel divers, zoals een graphic novel, een magazine of een live radioshow maken in de bib. Categorie Groot gezien Bovenlokaal digitaal project Winnaar: Zadenbibnetwerk Doel van dit project is het gratis uitlenen van groentenen plantenzaden, met de openbare bibliotheken als verdeelpunt. In ruil daarvoor probeert de lener zelf zaden te oogsten die hij terug aan de bib schenkt. Deelnemende bibliotheken kunnen hun kennis delen via de website van Zadenbibnetwerk. Via de Pinterestpagina kan het grote publiek een beroep doen op de kennis van een netwerk van tuiniers, of foto s van het resultaat posten. Je kan de website MijnTuin.org raadplegen om te weten welke soorten zaden in welke bibliotheken aanwezig zijn. De volgende bibliotheken wisten een speciale prijs in de wacht te slepen: Publieksprijs Het project met de meeste stemmen van het publiek Winnaar: Kenniscentrum ARhus Roeselare ARhus kreeg ook de hoofdprijs in de your service. Prijs van de Vakjury Het project waar de vakjury het meeste achter staat Winnaar: Tijd voor 80 Studio Alijn Dit project verzamelt informatie over de jaren tachtig door een beroep te doen op het collectieve geheugen. Geïnteresseerden kunnen deelnemen door verhalen, artikels en foto s te uploaden, delen, taggen, pinnen, becommentariëren Op deze manier wordt online een totaalbeeld geschetst van deze periode. Het project werd zeer grondig aangepakt, via een waaier aan kanalen, waaronder Facebook, Twitter, Pinterest, Flickr, Instagram, Vimeo, YouTube, Tumblr, Google+ en SoundCloud. Prijs van de Bibliotheekschool Het project verkozen door de cursisten en docent van de Bibliotheekschool van Gent Winnaar: Boekensteun Vlaamse Erfgoedbibliotheek Via dit crowdfundingproject kunnen geïnteresseerden hun steentje bijdragen aan de restauratie van bijzondere boeken. Je kiest welk bedrag je stort en kan op de website volgen hoeveel procent van het totaalbudget al verzameld is. Achteraf worden enkele updates gepost over de vooruitgang van de restauratie en het uiteindelijke resultaat. 16 META

19 ARTIKEL En de winnaars van de vorige edities? Na twee edities van de Bib Web Awards wordt het stilaan tijd om eens achteruit te kijken. Hoe is het de winnaars uit 2010 en 2012 vergaan? Dit verschilt opmerkelijk van project tot project. Terwijl sommige winnende en genomineerde projecten jammer genoeg ter zielen zijn gegaan, zijn anderen nog steeds springlevend of zelfs verder uitgegroeid. Een mooi voorbeeld hiervan vinden we bijvoorbeeld bij het Zadenbibnetwerk. In 2012 plaatste dit project zich in de categorie Small is Beautiful, terwijl het dit jaar de gouden award in de categorie Groot Gezien wegkaapt. Toch is van de 63 instellingen die bij de vorige Awards de top 3 van een categorie haalden, iets meer dan 1 op 7 projecten volledig uitgedoofd. Daar werden de eenmalige projecten niet bijgeteld. Bij de verdwenen winnaars vallen twee aspecten op. Eerst en vooral ging het vaak om activiteiten die specifiek op jongeren gericht waren, zoals een aparte website of blog. Misschien was de keuze van het communicatiekanaal hierbij niet optimaal: sociale media zijn nu eenmaal meer ingeburgerd bij de jeugd. Bovendien is de drempel veel kleiner. De kans dat ze de link naar een specifieke website vinden, is veel kleiner dan de kans dat ze via vrienden, familie, school enz. de Facebookpagina van de bib ontdekken. Een andere mogelijke verklaring is de hoge snelheid waarmee jongerentrends elkaar opvolgen. Een activiteit die het ene jaar nog hip is, is het volgende jaar alweer passé. Maar ook technologische trends volgen elkaar steeds sneller op. Dat jeugdprojecten er sneller mee ophouden, toont nogmaals aan dat jongeren een moeilijk bereikbare doelgroep zijn, ondanks het feit dat zij op digitaal vlak net heel sterk staan. Ze zijn meestal sneller mee met nieuwe ontwikkelingen dan de bibliotheken zelf. Gelukkig zien we ook dit jaar veel nieuwe initiatieven ontstaan. Zo konden Gentse jongeren via Bomb the Bib hun mening geven over de inrichting van hun eigen jeugdafdeling in De Krook. In Ieper werd dan weer een CoderDojo georganiseerd, waar kinderen leren programmeren en games maken. Deze beide activiteiten werden druk bezocht, wat aantoont dat jongeren zeker enthousiast zijn over dit soort nieuwe projecten. Bovendien grijpen ze de kans om eigen inbreng te geven in hun bibliotheek met beide handen aan. Naast de snel wisselende jeugdinitiatieven, valt ook op dat vooral projecten die via oudere sociale media zoals YouTube en Flickr gepresenteerd werden, er sterk op achteruitgegaan zijn. Zij worden vervangen door andere sociale netwerksites zoals Pinterest en Instagram. Evolutie van de genomineerde projecten Als we de resultaten van Bibwa2014 vergelijken met die van de vorige edities zijn er bepaalde evoluties merkbaar in de digitale ontwikkelingen binnen de informatiesector. Waar catalogi in 2010 nog een aparte categorie toebedeeld kregen, ligt de nadruk dit jaar veel sterker op interactiviteit en nieuwe technologieën. Ook Facebookpagina s zijn bijna vanzelfsprekend geworden, terwijl Twitter in bibliotheken aan populariteit wint. Deze verschuiving was ook zichtbaar in de aanloop naar de uitreiking van de Bib Web Awards 2014: terwijl onze Facebookpagina ongeveer 225 fans bij elkaar sprokkelde, konden we met onze Twitterpagina meer dan 285 volgers overtuigen. Dat veel instellingen hun Twitter goed in de gaten houden, bleek ook uit de snelle respons op de bekendmaking van de genomineerden. Vooral voor nieuwsfeiten en aankondigingen van activiteiten biedt dit medium een meerwaarde aan bibliotheken, omdat het zo kort op de bal speelt. Nadeel van een brede waaier aan sociale media is de grote keuze en het vele onderhoudswerk. Bij instellingen die gebruikmaken van veel verschillende netwerksites volgen de nieuwe updates elkaar duidelijk minder snel op. Logisch, omdat het onderhouden van zo n blog, Pinterest- of Instagrampagina heel wat tijd en inspanning vergt. De meest diepgaande projecten vind je vaker in instellingen die zich op één medium focussen. Een voorbeeld hiervan is het Stadsarchief van Ieper. Zij zetten hun collectie voornamelijk via Facebook in de kijker. Dagelijks wordt er minstens één nieuwe, vaak humoristische post toegevoegd, waarmee de webpagina al heel wat likes verzameld heeft. Bovendien raakt de informatie op deze manier niet verdeeld over verschillende web sites. Naast sociale media werd er in de genomineerde projecten van dit jaar ook meer gewerkt rond nieuwe digitale technologieën, zoals tablets, smartphones en e-books. Een mooi voorbeeld hiervan was Vogels in Nesten, een bibliotheekintroductie voor jongeren in de bibliotheek van Leuven, in het kader van Gedichtendag. Met de augmented reality app Junaio kunnen QR-codes, figuren, voorwerpen of gebouwen gescand worden. De deelnemers zochten via de app naar aanwijzingen in de bib. Aan de hand van deze nieuwe digitale tool puzzelden de jongeren het Oudnederlands liefdesgedicht Hebban olla vo gala samen. Een ontwikkeling die zich al sinds de editie van 2012 aftekent en steeds sterker wordt, is de stijging van het aantal participatieprojecten. De bib die op haar website leuke filmpjes en interessante berichten toont, is geëvolueerd naar de bib die haar leners zelf filmpjes en berichten laat maken. Enkele voorbeelden hiervan zijn initiatieven zoals Baken Stadslabo (zie Winnaars), De bijzondere kinderen van mevrouw Peregrine (groepsblog Kamagurka met twee van de laureaten. Foto: Joke Van der maelen. META

20 artikel rond het gelijknamige boek), en de Shockgazet (bezoekers van de tentoonstelling Shock! 1914 maken de voorpagina van een krant uit 1914). Dit jaar werd zelfs een aparte participatiecategorie toegevoegd, Iedereen doet mee. Binnen deze groep vinden we heel verschillende vormen van participatie. Bij sommige projecten kan je volledig vrijblijvend en eenmalig deelnemen, zoals het project Tijd voor 80 van Studio Alijn. Op de website kunnen geïnteresseerden herinneringen aan de jaren tachtig ophalen door foto s te delen en/of te uploaden, te becommentariëren, erover te twitteren, of tags toe te kennen. De gebruiker kiest zelf in welke mate hij zich wil engageren. Hij kan bijvoorbeeld zijn persoonlijk fotoarchief volledig online zetten, maar kan zich ook beperken tot het taggen van enkele foto s. Andere initiatieven vragen om een regelmatig engagement, zoals het Itinera Nova-project van het Stadsarchief Leuven, dat als doel heeft om de 1128 registers van de Leuvense schepenbank te digitaliseren. Een team van vrijwilligers zet zich in om de handgeschreven registers folio per folio in te scannen en te transcriberen. Deze opdracht vraagt al een pak meer (voor)kennis en technische vaardigheden dan het toekennen van tags. Andere initiatieven zijn dan weer op zoek naar financiële onder steu ning. Bibliotheekgebruikers kunnen dus kiezen uit een waaier aan participatie mogelijk heden, afhankelijk van hun beschikbare vrije tijd en middelen. Mensen blijven niet meer aan de zijlijn staan om informatie over de bibliotheek en haar werking te lezen: ze willen ook zelf hun steentje bijdragen aan hun bib. Verschuivingen bij de categorieën Net als bij de vorige editie zagen we tijdens de voorbereiding van de Awards 2014 veranderingen binnen onze categorieën. Als beginnende informatie professionals probeer den we de projecten zoveel mogelijk te bekijken vanuit het standpunt van het doelpubliek waarvoor ze bedoeld zijn. Bij de eerste editie van de Bib Web Awards werden de genomineerden nog gegroepeerd rond het medium waarmee ze gepresenteerd werden, met de categorieën Sociale netwerken, Bibliotheekblogs, Catalogi en Multimedia. Bij de tweede editie werden categorieën al enigszins anders ingedeeld, maar was er nog steeds een aparte groep voor Facebookpagina s ( Iedereen bevriend ) en Twitterpagina s ( Follow me ). Dergelijke categorieën zijn dit jaar volledig verdwenen. Er wordt meer gefocust op de doelstellingen dan op de vorm. Uiteraard moet er wel een link zijn met digitale media en het web. Het thema digitale vaardigheden werd dit jaar extra beklemtoond in de groepen Mediawijs en Mediawijzer. Tijdens het bestuderen van de kandidaten merkten we een duidelijke kloof tussen projecten voor kinderen en jongeren (-18 jaar) enerzijds, en volwassenen (+18 jaar) anderzijds. In de eerste groep ligt een sterke nadruk op nieuwe en geavanceerde media. Jongeren lijken meer interesse te hebben voor sterk technische en diepgaande vaardigheden. In de categorie Mediawijzer vinden we o.m. meer introducties tot mediawijsheid en meer hulp- en ondersteuningsprojecten. Voorbeelden hiervan zijn het Digidokterinitiatief van bibliotheek Kortrijk, het Allemaal Digitaal-project van bibliotheek Puurs, het OLC-café van HaBoBIB en de Taallabs van de Antwerpse bibliotheken. De categorie E-talage van de Bib Web Awards 2012 bleef dit jaar behouden. Gebruiks vriendelijke websites worden steeds belangrijker. Door de groeiende hoeveelheden informatie die in het dagelijkse leven op ons afkomen, zijn gebruikers duidelijk meer gebaat bij overzichtelijke websites, waar ze de gezochte informatie op een snelle en eenvoudige wijze terugvinden. Hoe beter de collectie geëtaleerd wordt, hoe meer gebruikers de bibliotheek verzamelt. Vorig jaar domineerden de openbare bibliotheken deze categorie, maar dit jaar werden ook enkele archieven genomineerd, inclusief de winnaar. Iedereen bevriend werd dit jaar omgevormd tot Iedereen doet mee. Zoals hiervoor al werd vermeld, hangt deze evolutie samen met een groeiende interesse in participatie. Liken en retweeten is niet meer voldoende: gebruikers willen ook zelf de handen uit de mouwen steken. Meer diversiteit bij de kandidaten Hoewel openbare bibliotheken nog altijd een meerderheid vormen bij onze genomineerden, is er de laatste jaren toch een geleidelijke verschuiving merkbaar. Steeds meer andere instellingen, zoals archieven, hogeschoolbibliotheken en documentatiecentra stellen zichzelf kandidaat voor de Bib Web Awards. Dit jaar is het aandeel van de instellingen die geen openbare bibliotheek zijn zelfs opgelopen tot ongeveer 1 op de 2 genomineerden. De aandacht voor erfgoed is de laatste jaren sterk gestegen bij het publiek, o.m. naar aanleiding van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Veel archieven hebben hier handig gebruik van gemaakt om hun collecties meer in de schijnwerpers te zetten. Door deze promotie kunnen ze ook rekenen op een groter stempubliek dan vroeger en maken ze dus meer kans om een award te winnen. Bij onze genomineerden lag de nadruk dit jaar ook meer op instellingen dan op personen. Waar tijdens de vorige edities nog prijzen uitgereikt werden aan bibliothecarisblogs en enthousiaste Twitteraars, werd dit jaar geen enkele individuele persoon genomineerd. Schaalvergroting lijkt de boodschap! Het aanbod aan overkoepelende projecten stijgt, zoals het Sm@rtbib-initiatief in de Brusselse openbare bibliotheken en De Bib op School van Bibnet, die allebei jongeren mediawijzer willen maken. Deze samenwerkingen kunnen voor kleine OB s een mogelijke oplossing vormen voor besparingen. Ook in de niet-openbare bibliotheken en instellingen vinden we hier voorbeelden van, zoals Boekensteun. Dit initiatief biedt kleine(re) instellingen zonder restauratiebudget de mogelijkheid om (top)stukken te laten restaureren. Kleine projecten die voor overheden niet prioritair zijn, kunnen zo via publieke steun toch gerealiseerd worden. Bovendien zit crowdfunding de laatste jaren in de lift. Misschien kan deze manier van fondsenwerving besparingen in de culturele sector gedeeltelijk opvangen. Naast overkoepelende initiatieven door o.a. vakorganisaties wordt er ook steeds vaker beroep gedaan op begeleidende en ondersteunende consulenten inzake digitale media, zoals Mediaraven, LINC vzw, iminds Conclusie Net als bij de vorige edities werd er tijdens de Bib Web Awards 2014 weer enthousiast voor de overwinning gestreden. En net als elk jaar probeerden cursisten en docent om streng maar rechtvaardig te oordelen over het grote aantal uiteenlopende projecten, geen vanzelfsprekende opdracht. Daarom wilden we u als lezer even een blik achter de schermen gunnen en onze werkwijze toelichten. We zijn alvast benieuwd of de evoluties die hier aan bod kwamen zich ook de volgende jaren verder zullen doorzetten. De Awards bieden namelijk niet alleen de mogelijkheid om digitaal actieve instellingen te belonen. Uit de resultaten kunnen ook trends afgeleid worden, kunnen er lessen getrokken worden en kan er inspiratie opgedaan worden voor nieuwe projecten. 18 META