Hoe lezen we eigenlijk? Een kritische blik op de ontwikkeling van snelleesapps ( en meer)

Transcriptie

1 Hoe lezen we eigenlijk? Een kritische blik op de ontwikkeling van snelleesapps ( en meer) CONFERENTIE BEGRIJPEND LEZEN (30 SEP, 2015, EINDHOVEN) ARNOUT KOORNNEEF UNIVERSITEIT LEIDEN (AFDELING ONDERWIJSSTUDIES)

2 Maatschappij Schoolse omgeving Lerende kind Onderwijssystemen Onderwijsvormen Onderwijsbeleid Samenwerkend leren Docenten Docent-leerling interacties ICT-gebruik Didactieken Motivatie & Emotie Neuro/brein Sociaal-emotioneel Cognitief Rekenen Taal Wetenschappelijk redeneren Onderzoeksmethode Waar: Laboratorium Natuurlijke omgeving Hoe: Experimentele studie Interventiestudie Correlationele studie Natuurlijke observatie Gedragsonderzoek Instrument: Reactietijden Leestijden fmri Oogbewegingen Hardop denken Video-analyse Observatie Vragenlijsten Interviews

3 Wat gaan we vandaag doen? Deel 1: Vergelijking snelleesapps en normaal lezen Introductie eye-tracking methodologie (inclusief demonstratie) Inzicht verschaffen in het leesproces Inzicht verschaffen in de voordelen en nadelen van snelleesapplicaties Deel 2: Voorbeeldstudies Enkele inzichten uit Deel 1 worden toegepast op een aantal voorbeeldstudies (bijvoorbeeld het werk van Jentine Land en daarop gebaseerde vervolgstudies) Deel 3: Input vanuit het veld (jullie dus!) Ideeën (bijv. een applicatie) die het leesproces vergemakkelijken/verbeteren/versnellen

4 Snellezen en SPRITZ Lange geschiedenis, vele methodes (scannen, niet terugkijken, snel lezen, niet subvocaliseren etc..) Recent: ontwikkeling van snelleesapps Ons slachtoffer van vandaag: de snelleesapp SPRITZ (LET OP: ik heb niets tegen SPRITZ ) Wat is SPRITZ? Ook te gebruiken als bijv. google chrome extensie

5 De hamvraag: Werkt dit? Zo ja, voor wie en waarom? Zo nee, voor wie niet en waarom niet? Om de vraag te beantwoorden (onderzoeken) moeten we eerst een goed idee hebben van hoe we normaal lezen. Hoe meten we dat? Met een eye-tracker.

6 Een wat oudere eye-tracker

7 Een veel oudere eye-tracker

8 Wat meet een eye-tracker? Eigenlijk alleen waar je kijkt op een bepaald moment De eye-tracker die ik vandaag heb meegebracht doet dat dat 1000x per seconde (1000Hz) Demonstratie: Vrijwilliger?

9 DEMO

10 Leespatronen bestaan uit Fixaties Oog staat stil en kan informatie verwerken Grote verschillen in duur ( ms) Gemiddeld fixatieduur voor goede lezers 250 ms (langer voor minder goede lezers) Saccades Oogsprong naar andere regio in tekst Verder in tekst (progressief), terug in tekst (regressief) Tijdens een saccade kan weinig of geen visuele informatie verwerkt worden Allerlei afgeleide maten Leestijden (first-pass, second pass) Kans op regressie Etc etc.

11 Terug naar Spritz: Mogelijke voordelen Snelleesapp 1. Je hoeft geen saccades te maken 2. Je hebt geen last van omringende woorden 3. Je kunt niet (goed) terugkijken in de tekst (dus weinig/geen regressies)

12 Saccades Waarom negatief? Planning saccade kost tijd/mentale energie (vooral saccades in verticale richting) Saccades worden niet altijd goed gepland -- landingsplek op verkeerde plek in tekst Tijdens saccade geen/weinig verwerking van visuele informatie Citaat SPRITZ: We focus on taking out all of the large scale eye movements, the ones from word to word and sentence to sentence that are, by far, the most time-consuming part of reading. Zwaar overdreven(!) want: relatief gezien besteed je meer tijd aan de fixaties Tijdens een saccade werkt je brein gewoon verder, je neemt alleen weinig visuele informatie op!

13 Mogelijke voordelen Snelleesapp 1. Je hoeft geen saccades te maken 2. Je hebt geen last van omringende woorden (geen visuele interferentie) 3. Je kunt niet (goed) terugkijken in de tekst (dus weinig/geen regressies)

14 Visuele interferentie van omringende woorden ( Visual crowding )

15 Visuele interferentie van omringende woorden ( Visual crowding )

16 Mogelijke voordelen Snelleesapp 1. Je hoeft geen saccades te maken 2. Je hebt geen last van omringende woorden 3. Je kunt niet (goed) terugkijken in de tekst (dus weinig/geen regressies) Alleen positief?

17 Normaal lezen Doel: Het construeren van een coherente mentale representatie van een tekst (begrijpend lezen) vooral in educatieve context Invloedrijk model: Simple View of Reading begrijpend lezen = technisch lezen * (gesproken) tekstbegrip

18 Technisch lezen Van letters naar betekenis (decoderen) Controle oogbewegingen. MIJN claim (tweeledig) Snelleesapps hebben vooral positieve invloed op TECHNISCHE aspect van lezen en dus eventueel indirect een positief effect op tekstbegrip De directe invloed van Snelleesapps op begrijpend lezen is niet noodzakelijkerwijs positief eerder andersom

19 Begrijpend lezen: Een coherent situatiemodel, wat is dat? Vaak spreekt men van verschillende niveaus van tekstbegrip Situatiemodel Tekstbetekenis Oppervlaktestructuur

20 Oppervlakte structuur Letterlijke representatie van tekst (exact dezelfde woorden, dezelfde grammaticale structuur etc.) Factoren die mentale kosten beïnvloeden Woordlengte Woordfrequentie Zinslengte Grammaticale complexiteit (bijzinnen etc.)

21 Tekstbetekenis Representatie van de betekeniselementen van een tekst (met een moeilijk woord propositie zie plaatje met kikker) Onafhankelijk van de exacte woorden en zinsstructuur. Bijvoorbeeld Jan slaat Piet = Piet wordt geslagen door Jan

22 Situatiemodel Hier draait het eigenlijk allemaal om! Integreren van voorkennis Inferenties genereren die niet letterlijk in de tekst staan Bijvoorbeeld, welke inferentie moet je maken bij het volgende verhaaltje? Jan en Piet zijn aan het spelen op het voetbalveld, maar ze krijgen helaas enorme ruzie. De volgende dag verschijnen ze allebei met een blauw oog op school.

23 Situatiemodel Hier draait het eigenlijk allemaal om! Integreren van voorkennis Inferenties genereren die niet letterlijk in de tekst staan Bijvoorbeeld, welke inferentie moet je maken bij het volgende verhaaltje? Ze gaan met elkaar op de vuist Ze gaan verven en maken hun ogen blauw Jan en Piet zijn aan het spelen op het voetbalveld, maar ze krijgen helaas enorme ruzie. De volgende dag verschijnen ze allebei met een blauw oog op school.

24 Een coherent situatiemodel, hoe bouw je dat? Voorkennis gebruiken Signaalwoorden gebruiken (voornaamwoorden, voegwoorden) Belangrijkste (linguïstische) bindmiddelen om zinnen mentaal aan elkaar te verbinden: referentiele verbindingen en relationele verbindingen. Referentieel: voornaamwoorden, eigennamen etc. Jan is moe. Jan gaat naar bed. Jan is moe. Hij gaat naar bed. Relationeel: relaties tussen zinnen (causaal, temporeel, contrastief etc. ) Jan is moe. Jan gaat naar bed (Oorzaak-gevolg, impliciet) Jan is moe. Daarom gaat Jan naar bed (oorzaak-gevolg, expliciet) Regressies (terugkijken) zijn een normaal en zelfs belangrijk onderdeel van deze integratie processen.

25 Terug naar de Snelleesapp Voordelen (vooral technische lezen) Geen last van omringende woorden Geen regressies (kost tijd) Geen saccades Nadelen (vooral begrip, integratie) Geen profijt van woord-preview-effect Geen regressies (regressies bevorderen integratie) Geen flexibiliteit in verwerkingstijd (iets langer blijven hangen bij moeilijke woorden en/of passages)

26 Begrijpend lezen Technisch lezen Tekstbegrip Decoderen (van letters naar woordbetekenis) Oogbewegingscontrole (saccades, regressies) Verbanden tussen zinnen (Referentieel, relationeel) Voorkennis

27 Begrijpend lezen oppervlaktestructuur tekstbetekenis situatiemodel Technisch lezen Tekstbegrip Decoderen (van letters naar woordbetekenis) Oogbewegingscontrole (saccades, regressies) Verbanden tussen zinnen (Referentieel, relationeel) Voorkennis

28 Begrijpend lezen Technisch lezen Tekstbegrip Decoderen (van letters naar woordbetekenis) Oogbewegingscontrole (saccades, regressies) Verbanden tussen zinnen (Referentieel, relationeel) Voorkennis Spritz

29 Begrijpend lezen Technisch lezen Tekstbegrip Decoderen (van letters naar woordbetekenis) Oogbewegingscontrole (saccades, regressies) Verbanden tussen zinnen (Referentieel, relationeel) Voorkennis Spritz

30 Conclusie Er zijn interessante ontwikkelingen gaande op het gebied van snellezen. De app Spritz is daarvan een goed voorbeeld. OPEN VRAGEN (discussie in Deel 3): wegen de (mogelijke) voordelen op tegen de (mogelijke) nadelen? kunnen we de inzichten toepassen binnen een educatieve context?

31 Deel 2: Eye-tracking studies

32 Een link naar de praktijk Veel schoolboeken worden ontwikkeld met het volgende idee Maak het technisch lezen makkelijk Achterliggende idee is niet: Stimuleer het maken van een coherente mentale representatie 32

33 Voorbeeld 1: Referentiele verbanden Schrijfadviezen en leesbaarheidsformules: Referentiele verbanden zijn moeilijk dus vermijd voornaamwoorden Jan slaat Marie. Marie wordt boos. Niet: Jan slaat Marie. Zij wordt boos. Maar er is een heel bekend fenomeen repeated name penalty Herhaling van namen zorgt voor EXTRA verwerkingskosten 33

34 Voorbeeld 2: Coherentie relaties Schrijfadviezen en leesbaarheidsformules: Vermijd lange zinnen Vermijd abstracte woorden (voegwoorden, zoals daarom, omdat) Jan slaat Marie. Marie wordt boos. Niet: Jan slaat Marie en daarom wordt Marie boos of Marie wordt boos, omdat Jan haar slaat Maar steeds meer studies laten zien dat voegwoorden zeer belangrijk zijn voor tekstbegrip (vooral bij leerboeken!) 34

35 Onderzoek Jentine Land Zij observeerde dat tekstboeken in het vmbo er zo uitzagen. 35

36 Vergelijking teksten GEFRAGMENTEERDE TEKST GEÏNTEGREERDE TEKST 36

37 Vergelijking teksten GEFRAGMENTEERDE TEKST GEINTEGREERDE TEKST 37

38 Resultaten 38

39 Conclusies VMBO leerlingen scoren hoger op de geïntegreerde teksten (=begrijpen de tekst beter) Deze vooruitgang is groter voor de Basisberoeps leerwegleerlingen Dus: VOORAL ZWAKKERE LEZERS HEBBEN BAAT BIJ STRUCTUURKENMERKEN Wat de studie van Land niet laat zien is wat er gebeurt tijdens het lezen 39

40 Van Silfhout en collega s (2015) zie ook presentatie van Jacqueline Evers-Vermeul Eye-tracking studie 141 leerlingen uit groep 8 verhalende en informatieve teksten Expliciet (met voegwoorden zoals omdat) vs. impliciet Oogbewegingsmaten en begripsmaten (open vragen, volgorde taakje)

41 Resultaten Snellere verwerking (kortere leestijden) na voegwoord Meer regressies na voegwoord (voegwoorden zijn een trigger voor integratie) Kortere herleestijden na voegwoord (integratie verloopt efficiënter?)

42 Terug naar de Snelleesapp Voordelen (vooral technische lezen) Geen last van omringende woorden Geen regressies (kost tijd) Geen saccades Nadelen (vooral begrip, integratie) Geen profijt van woord-preview-effect Geen regressies (regressies bevorderen integratie) Geen flexibiliteit in verwerkingstijd (iets langer blijven hangen bij moeilijke woorden en/of passages)

43 Algemene conclusie van deel 1 en 2 Lezen is een complexe vaardigheid (flauw maar waar ) Vele cognitieve mechanismes zijn betrokken bij lezen! Zelfs een extreem versimpelde beschrijving van het fenomeen (dwz: lezen = technisch lezen + begrijpend lezen) kan deze complexiteit niet verhullen. Technisch lezen makkelijker maken gaat in veel gevallen ten koste van begrijpend lezen (en vice versa) Belangrijkste open vra(a)g(en) in (mijn) toekomstige onderzoek: Hoe vinden we de perfecte balans tussen makkelijk technisch lezen en goed begrijpend lezen? Hoe verschuift deze balans gedurende een mensenleven? Hoe kunnen (snel)leesapps ons helpen bovenstaande evenwicht te optimaliseren?

44 Deel 3: Vragen en discussie (een aanzetje) Wat is jullie inzicht (gebaseerd op jullie ervaring) met betrekking tot de volgende vragen? wegen de (mogelijke) voordelen van Snelleesapps op tegen de (mogelijke) nadelen? hoe kunnen we de inzichten die we vandaag hebben besproken, toepassen in een educatieve context?

45 Bedankt!

46 Extra slides

47 Gokkende ouderen Net als wijsheid komt voorzichtigheid met de jaren. Risicovol gedrag is iets voor feestende adolescenten zonder verantwoordelijkheidsgevoel, niet iets voor verstandige ouderen. Recent onderzoek doet echter vermoeden dat deze vlieger niet altijd opgaat. Oogbewegingsstudies suggereren namelijk dat 65-plussers (onbewust) een risicovolle leesstrategie hanteren.

48 BEHAVIORAL METHODS S R BLACK INFERENCES BOX (LINGUISTIC) THEORY

49 Een paar feitjes over lezen Mensen lezen niet vloeiend : Fixaties ( ms) Oogsprongen (saccades, 7-9 letters) Lezers slaan vaak korte of zeer voorspelbare woordjes over Lezers kijken terug (regressie) Een algemene vraag in mijn onderzoek: Zegt het leespatroon van lezers iets over het leesproces?

50 Voorbeeld van een recent onderzoek (dit wordt hopelijk binnenkort gepubliceerd) Achtergrond informatie Risky reading hypothese (Rayner et al., 2006, 2009) Lezers die tijden het lezen veelvuldig voorspellen, maken: Grote oogsprongen Veel regressies Klopt deze hypothese? Hoe onderzoek je dit?

51 Mijn trucje. Uit heel veel onderzoek blijkt dat lezers bepaalde werkwoorden gebruiken om te voorspellen over wie het verhaaltje verder gaat: Jan prijst Marie omdat

52 Mijn trucje. Uit heel veel onderzoek blijkt dat lezers bepaalde werkwoorden gebruiken om te voorspellen over wie het verhaaltje verder gaat. Jan prijst Marie omdat zij een mooie tekening heeft gemaakt

53 Mijn trucje. Uit heel veel onderzoek blijkt dat lezers bepaalde werkwoorden gebruiken om te voorspellen over wie het verhaaltje verder gaat. Jan prijst Marie omdat hij(?) heel erg trots op haar is.

54 Mijn trucje. Proefpersonen lezen verhaaltjes met daarin zinnen die doorlopen zoals je verwacht en zinnen die niet doorlopen zoals je verwacht: Verwacht: Linda en David reden allebei behoorlijk hard. Bij een druk kruispunt botsten zij met hun auto s op elkaar. David bood zijn excuses aan Linda aan, omdat hij volgens de getuigen schuldig was. Onverwacht: Linda en David reden allebei behoorlijk hard. Bij een druk kruispunt botsten zij met hun auto s op elkaar. Linda bood haar excuses aan David aan, omdat hij(?) volgens de getuigen onschuldig was. Verwachting/hypthese: Lezers die voorspellen zullen direct meer moeite hebben met het woordje hij in de onverwachte conditie, omdat ze voorspellen dat het verhaaltje over Linda doorgaat.

55 Dus opzet experiment ostudenten lezen korte verhaaltjes (ongeveer 50) die gaan zoals je verwacht of juist niet ooogbewegingen worden gemeten o Twee groepen lezers, ingedeeld volgens de risky reading hypothese o Risicovol -> grote oogsprongen, veel regressies o Conservatief -> kleine oogsprongen, weinig regressies

56 Voorbeeld eye-tracking data Vergeet niet Fixation te laten zien Arnout!

57 Resultaten leestijden per word in kritieke zinnen RISICOVOL Conservatief

58 Conclusies Risicovolle lezers voorspellen en gaan meteen langzamer lezen als hun voorspelling niet uitkomt Conservatieve lezers doen dit niet, maar laten wel iets later een vertraging zien -> wat betekent dat? Algemene conclusie: Oogbewegingen zeggen inderdaad iets over de lezer (risicovol vs. conservatief)