MOTORRIJTUIGENVERZEKERING: DE VIJFDE E.U. RICHTLIJN

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar MOTORRIJTUIGENVERZEKERING: DE VIJFDE E.U. RICHTLIJN Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Filip Van Beirendonck Promotor: Prof. Dr. K. Bernauw Commissaris: Dhr. S. Vereecken

2 VOORWOORD Sinds de ontdekking van het gemotoriseerd vervoer, is er een gestage groei van de mobiliteit waar te nemen. In onze huidige maatschappij neemt ook de internationalisering hand over hand toe. Omdat landsgrenzen geen onoverkoombare barrière meer vormen, begeven ook meer en meer burgers zich naar het buitenland met hun voertuig. De keerzijde van de medaille is echter het stijgend aantal ongevallen met een internationaal element. Slachtoffers van dergelijke schadegevallen worden plots geconfronteerd met het feit dat de afwikkeling van deze ongevallen bijzonder complex kan zijn. Om hieraan te verhelpen en tegelijk de interne markt ook een stukje concreter te maken voor de burgers, zijn er in de Europese Unie reeds meerdere wetgevende initiatieven genomen. Ook de vijfde richtlijn moet in dit kader gesitueerd worden en vormt ongetwijfeld een stap voorwaarts. Mijn dank gaat in de eerste plaats uit naar mijn promotor, Prof. Dr. K. BERNAUW, die door het voorstellen van dit onderwerp deze ingewikkelde maar tevens maatschappelijke relevante materie onder mijn aandacht heeft gebracht. Het doorgronden van de regelgeving was een intellectuele uitdaging, waardoor ik meer inzicht heb kunnen verwerven. Verder wil ik mijn commissaris, Dhr. S. VEREECKEN, bedanken voor het interessante college over internationale verkeersongevallen in het kader van de grondige studie onrechtmatige daad omdat het mij zonder twijfel geholpen heeft mijn onderwerp te kaderen in een groter geheel. Tot slot richt ik een woord van dank aan de medewerkers van Assuralia, die mij enige gespecialiseerde, moeilijk te achterhalen informatie ter beschikking hebben gesteld. Pulderbos, 1 mei 2009 Filip Van Beirendonck 2

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord...2 Inhoudsopgave...3 Inleiding...8 Hoofdstuk I. Bescherming van verkeersslachtoffers bij schadegevallen in het buitenland...9 Afdeling I. Situering...9 Afdeling II. Toepassingsgebied Vierde richtlijn...13 A. Woonplaats slachtoffer...13 B. Plaats verkeersongeval...14 C. Veroorzaakt door een motorrijtuig gestald in een lidstaat...15 D. Veroorzaakt door een motorrijtuig verzekerd in een lidstaat...15 E. Schaderegelaar en schadevergoedingsorgaan: specifiek toepassingsgebied...16 F. Voorbeelden bij de toepassingsvoorwaarden Belgische wetgeving...18 Afdeling III. Innovaties met het oog op een snellere en efficiëntere schadeafwikkeling Rechtstreekse vordering tegen de WAM-verzekeraar...19 A. Vierde richtlijn...19 B. Belgische wetgeving Aanstelling van een schaderegelaar...22 A. Vierde richtlijn Voorwaarden waaraan de schaderegelaar moet voldoen Voorwaarden waaraan het schadegeval moet voldoen Taak en bevoegdheid schaderegelaar Geen verplichting voor het slachtoffer Ontbreken van een schaderegelaar...27 B. Belgische wetgeving Aanwijzing Bevoegdheid Nieuwe regels voor een snellere schadeafhandeling...30 A. Vierde richtlijn

4 1. Twee hypothesen Sancties...32 B. Belgische wetgeving Toepassingsgebied Belgische regeling Voorstel tot schadevergoeding en voorstel tot voorschot...35 a. Verzoek tot schadevergoeding...35 b. Voorstel tot schadevergoeding...36 c. Voorstel tot voorschot...36 d. Sanctionering...38 d.1. Algemeen...38 d.2. Geen voorstel...38 d.3. Niet tijdige betaling...40 d.4. Kennelijk ontoereikend voorstel Met redenen omkleed antwoord...41 a. Algemeen...41 b. Artikel 13 versus artikel 14 WAM-wet...42 c. Sanctionering Invordering van de sancties Toepassing in de praktijk Het informatiecentrum...44 A. Vierde richtlijn Doelstelling Keuzemogelijkheid: bijhouden van register of coördinerende rol Verlenen van bijstand...46 a. Gegevens met betrekking tot de verzekering...46 a.1 Voorbeeld...46 a.2 Samenwerkingsplicht...47 b. Gegevens met betrekking tot personen...47 B. Belgische wetgeving Algemeen De informatieopdracht van het Fonds: het BMIC...48 a. Gegevensverzameling

5 b. Samenwerking met buitenlandse informatiecentra...50 c. Informatieverstrekking...50 c.1 Informatiegerechtigden...50 c.2 Ontvankelijkheidsvoorwaarden...51 c.3 Te verkrijgen informatie...51 c.4 Identificatie van een schaderegelaar Het schadevergoedingsorgaan...53 A. Vierde richtlijn Nalatige verzekeraar of schaderegelaar...53 a. Twee hypothesen...53 a.1 Geen tijdig met redenen omkleed antwoord...53 a.2 Geen schaderegelaar aangesteld...54 b. Ontvankelijkheidsvoorwaarde...54 c. Termijn en modaliteiten van het optreden van het schadevergoedingsorgaan Niet-identificatie voertuig of verzekeraar Rechterlijke bevoegdheid en toepasselijk recht...57 B. Belgische wetgeving Art. 19bis-11, 1, 5,6 en 8 WAM-wet...58 a. Nalatige verzekeraar of schaderegelaar...59 b. Niet-verzekering of niet-identificatie van de verzekeraar Art. 19bis-11, 1, 7 WAM-wet: niet-geïdentificeerd voertuig...60 Hoofdstuk II. Verwezenlijkingen van de Vijfde Richtlijn...61 Afdeling I. Inleiding...61 Afdeling II. Wijzigingen aan de eerste richtlijn Grondgebied waar het voertuig gewoonlijk gestald is Voertuig met een tijdelijke kentekenplaat Valse of ongeldige kentekenplaat Voertuigen waarvoor geen registratie bestaat Controle op de verzekering van het voertuig Afwijking van de algemene verzekeringsplicht Sommige publiekrechtelijke of privaatrechtelijke personen

6 2. Bepaalde typen voertuigen Niet-Europese grondgebied van een lidstaat Niet weerhouden voorstel met betrekking tot aanhangwagens...71 Afdeling III. Wijzigingen aan de tweede richtlijn Herziening van de minimumbedragen van de dekking Materiële schade veroorzaakt door niet-geïdentificeerd voertuig Afschaffing vrijstelling bij niet-verzekerd voertuig Niet weerhouden voorstel: vergoeding van kosten en honoraria...76 Afdeling IV. Wijziging aan richtlijn 88/357/EEG...77 Afdeling V. Wijzigingen aan de derde richtlijn Inzittenden met kennis over dronken toestand bestuurder ook gedekt Vergoeding van voetgangers, fietsers en niet-gemotoriseerde weggebruikers Behoud van dekking bij tijdelijk verblijf in het buitenland Import van voertuigen Verklaring betreffende schadevorderingen Franchise niet tegenstelbaar aan slachtoffers Veralgemening van de rechtstreekse vordering Veralgemening schaderegelingsprocedure uit de vierde richtlijn Uitbreiding van de taak van het informatiecentrum...88 Afdeling VI. Wijzigingen aan de vierde richtlijn Rechtszaak in eigen land...89 A. Het zwakke punt van de vierde richtlijn...89 B. Brussel I Verordening: punt van discussie...90 C. Verduidelijking door de vijfde richtlijn...91 D. Rechtspraak van het Hof van Justitie...93 E. Toepasselijk recht Registers zonder groene kaartnummers of grensverzekeringspolis Centrale databank...97 Hoofdstuk III. Gevolgen in België...99 Afdeling I. Inleiding...99 Afdeling II. Wijzigingen aan de WAM-wet Tijdelijk verblijf in een andere lidstaat

7 2. Schadeattest voortaan steeds verkrijgbaar op verzoek Afwijking van de algemene verzekeringsplicht Niet-geïdentificeerd voertuig Afdeling III. Wijzigingen aan de Controlewet Import van voertuigen Bijkantoren Afdeling IV. Bijzonderheden Omvang van de dekking A. Historiek B. Wet 12 januari C. Schade aan de door een motorrijtuig vervoerde goederen Artikel 29bis WAM-wet in het buitenland Conclusie en toekomstperspectieven Bibliografie

8 INLEIDING 1. Het eerste hoofdstuk handelt over de bescherming van verkeersslachtoffers bij schadegevallen in het buitenland. De vierde richtlijn vormt hierbij het uitgangspunt aangezien zij een geheel nieuw beschermingssysteem introduceerde voor slachtoffers van dergelijke ongevallen. Telkens wordt ook ingegaan op de omzetting hiervan in België. De wet van 22 augustus 2002 speelt in dit verband een belangrijke rol. De nodige aandacht wordt geschonken aan het toepassingsgebied van zowel de richtlijn als de Belgische regeling omdat dit nodig is om de draagwijdte van de vernieuwingen van de vijfde richtlijn te kunnen begrijpen, ook wanneer geen omzetting in België vereist is. Meer algemeen legt dit eerste hoofdstuk de basis, die vereist is voor een goed begrip van het tweede hoofdstuk. Het laat namelijk toe de maatregelen van de vijfde richtlijn in de context te plaatsen, wat absoluut noodzakelijk is vermits de vijfde richtlijn onmogelijk als een op zichzelf staand geheel bekeken kan worden. Het tweede hoofdstuk behandelt de verwezenlijkingen van de vijfde richtlijn. Ze worden gerangschikt volgens de voorgaande richtlijnen waaraan wijzigingen aangebracht worden. Indien relevant wordt ook ingegaan op aspecten van het wetgevend proces op Europees niveau. Soms kan een maatregel immers best verklaard worden door aan te geven van welke standpunten hij het compromis vormt. Om de samenhang optimaal te bewaren wordt telkens ook meteen aangegeven of de maatregel een wijziging van de Belgische wetgeving impliceert en waarom. In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op de wijzigingen die aangebracht werden ingevolge de omzetting van de vijfde richtlijn aan de WAM-wet enerzijds en aan de Controlewet anderzijds. Uiteraard moet hierbij het tweede hoofdstuk in het achterhoofd gehouden worden. Het laatste hoofdstuk wordt afgesloten met enkele specifieke topics. Tot slot volgt een conclusie en een blik op de toekomst. 8

9 HOOFDSTUK I. BESCHERMING VAN VERKEERSSLACHTOFFERS BIJ SCHADEGEVALLEN IN HET BUITENLAND Afdeling I. Situering 2. Vanuit het standpunt van het slachtoffer kan men de internationale verkeersongevallen indelen in twee grote categorieën. De eerste categorie bestaat uit de verkeersongevallen waarbij een persoon in het land waar hij zijn woonplaats heeft, het slachtoffer wordt van een ongeval veroorzaakt door een motorrijtuig met een buitenlandse kentekenplaat. Men spreekt in dit verband van de ongevallen type groenekaartstelsel. Deze ongevallen in het woonplaatsland van het slachtoffer worden afgewikkeld door tussenkomst van nationale centrale organisaties, meer bepaald de nationale bureaus 1. Het slachtoffer kan zich richten tot het regelend bureau in het ongevalsland. Dit bureau zal het schadegeval afhandelen met het slachtoffer volgens de eigen wetgeving. Het bureau wordt immers met een verzekeraar gelijkgesteld 2. Vervolgens zal het regelend bureau zich richten tot het betalend bureau uit het herkomstland van het aansprakelijke voertuig om terugbetaling te bekomen van de uitgekeerde schadevergoeding. Dit betalend bureau zal op haar beurt regres kunnen instellen ten aanzien van de dekking verlenende verzekeraar. Laatstgenoemde draagt dus de uiteindelijke schadelast. In de praktijk gebeurt de schadeafwikkeling vaak door tussenkomst van correspondenten. Zij zullen de schade afhandelen voor rekening van een buitenlands verzekeraar, maar steeds in naam van het Belgisch Bureau 3. Deze correspondenten komen echter nergens voor in de WAM. Het juridisch kader voor dit systeem wordt gevormd door de eerste 4 richtlijn motorrijtuigenverzekering, zoals gewijzigd door de tweede 5 en de derde 6 richtlijn 1 Voor een uitgebreide literatuur- en bronvermelding kan verwezen worden naar M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Brussel, Larcier, 1999, 413, vn Art. 2, 2, tweede lid wet 21 november 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorvoertuigen, BS 8 december 1989, J. MUYLDERMANS, noot onder Pol. Mechelen 16 maart 2007, VAV 2008, Richtlijn 72/166/EEG van de Raad van 24 april 1972 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der Lid-Staten betreffende de verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe de deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven en de controle op de verzekering tegen deze aansprakelijkheid, P.B. L 103/1 van 2 mei Tweede Richtlijn 84/5/EEG van de Raad van 30 december 1983 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der Lid-Staten betreffende de verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe de deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, P.B. L 8/17 van 11 januari

10 motorrijtuigenverzekering 7. De tweede categorie internationale verkeersongevallen bestaat uit de ongevallen veroorzaakt door motorrijtuigen waarvan het slachtoffer tijdelijk verbleef in een andere lidstaat dan deze van zijn woonplaats. Vanuit het oogpunt van het slachtoffer gaat het dus om ongevallen die zich voordoen buiten het land van zijn woonplaats. Een specifieke regeling voor de afwikkeling van deze ongevallen werd ingevoerd door de vierde 8 richtlijn motorrijtuigenverzekering, zoals omgezet in België bij wet van 22 augustus Vóór de totstandkoming van de vierde richtlijn bevond het slachtoffer van een ongeval in het buitenland zich in een zeer ongunstige positie 10. Dit was vooral het gevolg van het feit dat het slachtoffer om schadevergoeding te bekomen in beginsel in het buitenland moest gaan procederen. Zo was bijvoorbeeld een Belgisch slachtoffer van een verkeersongeval in Frankrijk, dat veroorzaakt werd door een Spaans voertuig, genoodzaakt de vordering tot schadeloosstelling tegen de Spaanse verzekeraar te brengen voor de Spaanse 11 of Franse 12 rechtbank. Onder bepaalde omstandigheden kon men zich ook richten tot het nationaal bureau gevestigd in het land waar het ongeval zich had voorgedaan. In dit geval bestond de mogelijkheid om zich desgevallend te wenden tot een correspondent (of schaderegelingskantoor). Die trad dan op voor rekening van de buitenlandse verzekeraar 6 Derde Richtlijn 90/232/EEG van de Raad van 14 mei 1990 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de Lid-Staten betreffende de verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, P.B. L 129/33 van 19 mei Naast de harmonisatierichtlijnen dient ook melding gemaakt te worden van de multilaterale garantieovereenkomst van 15 maart 1991 en de Convention-type inter-bureaux van 19 en 20 oktober Met ingang van 1 juli 2003 werden deze echter vervangen door de Overeenkomst tussen de bureaus van nationale verzekeraars van de lidstaten van de EER en andere geassocieerde staten, zoals bekrachtigd bij beschikking 2003/564/EG van de Commissie van 28 juli 2003 betreffende de toepassing van Richtlijn 72/166/EEG van de Raad wat betreft de controle op de verzekering tegen de aansprakelijkheid waartoe de deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, P.B. L 192/23 van 31 juli Richtlijn 2000/26/EG van het Europees Parlement en de Raad van 16 mei 2000 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten betreffende de verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven en houdende wijziging van de Richtlijnen 73/239/EEG en 88/357/EEG van de Raad (Vierde richtlijn motorrijtuigenverzekering), P.B. L 181/65 van 20 juli Wet 22 augustus 2002 houdende diverse bepalingen betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, BS 17/09/2002 (ed. 1), S. VEREECKEN, Gewijzigde wetgeving motorrijtuigenverzekering, NJW 2004, (1370) Art. 2 Verdrag van Brussel van 27 december 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van de beslissingen in burgerlijke zaken en handelszaken, BS 31 maart 1971, Het betreft hier immers de periode vóór de totstandkoming van Verordening (EG) nr. 44/ Art. 5.3 Verdrag van Brussel van 27 december 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van de beslissingen in burgerlijke zaken en handelszaken, BS 31 maart 1971,

11 maar in naam van het nationaal bureau van het ongevalsland. Soms was een regeling via het bureau niet mogelijk omdat de voorwaarden hiertoe niet vervuld waren, bijvoorbeeld omdat het betrokken motorrijtuig geregistreerd was in het land waar het ongeval was voorgevallen. In dat geval kon het slachtoffer zich enkel rechtstreeks wenden tot de aansprakelijke dader of tot de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig. Laatste mogelijkheid bestond uiteraard enkel voor zover een rechtstreekse vordering mogelijk was. Indien het betrokken motorrijtuig verzekerd was door de buitenlandse verzekeraar in het kader van de vrije dienstverlening 13, dan kon het slachtoffer zich wenden tot het beheerskantoor van deze buitenlandse verzekeraar 14, voor zover de toepassingsvoorwaarden hiervoor vervuld waren. 4. Het is duidelijk dat in deze omstandigheden de weg voor het slachtoffer tot het bekomen van schadevergoeding vaak lang en moeilijk was. Men kan hierbij vooreerst denken aan problemen bij het identificeren van de veroorzaker van het ongeluk en diens verzekeraar. Verder kunnen de contacten met de buitenlandse verzekeraar in een andere taal en vaak volgens andere gebruiken en gewoonten leiden tot communicatiestoornissen. Vaak was het slachtoffer genoodzaakt een buitenlandse advocaat te raadplegen teneinde deze problemen te vermijden. Bovendien verliepen de gerechtelijke procedures, die meestal in het land van het ongeval plaatsvonden, vaak traag. Aangezien ze gesteund waren op voor het slachtoffer vreemde procedureregels en schadeafwikkelingspraktijken werden ze als ingewikkeld ervaren 15. Volgens het Duitse Europarlementslid WILLY ROTHLEY, de geestelijke vader van de vierde richtlijn, konden gerechtelijke procedures in het buitenland tot acht jaar aanslepen en waren ze bovendien ongeveer vijftien procent duurder dan die in 13 Art. 12bis, 4, tweede en derde lid Tweede Richtlijn 88/357/EEG van de Raad van 22 juni 1988 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe verzekeringsbedrijf, met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, tot vaststelling van bepalingen ter bevordering van de daadwerkelijke uitoefening van het vrij verrichten van diensten en houdende wijziging van Richtlijn 73/239/EEG, P.B. L 172/1 van 4 juli 1988, zoals gewijzigd door art. 6 van Richtlijn 90/618/EEG van de Raad van 8 november 1990 tot wijziging, met name wat de wettelijke aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen betreft, van Richtlijn 73/239/EEG en Richtlijn 88/357/EEG tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe verzekeringsbedrijf, met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, P.B. L 330/44 van 29 november Art. 68 wet 9 juli 1975 betreffende de controle der verzekeringsondernemingen, BS 29/07/1975, Nr. 3.1 Advies van het Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake de onderlinge aanpassing van wetgevingen van de lidstaten betreffende de verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelnemen aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven en houdende wijziging van Richtlijnen 73/239/EEG en 92/49/EEG, P.B. C 157/6 van 25 mei

12 eigen land 16. Hieruit blijkt dat de confrontatie met een andere rechtscultuur niet evident was. Met de invoering van de vierde richtlijn 17 heeft Europa gepoogd een oplossing te bieden voor een aantal van deze problemen. Zo werd meteen ook verholpen aan de ongelijkheid tussen slachtoffers van de verschillende internationale verkeersongevallen. Zij die betrokken geraakten bij een ongeval in het land van de woonplaats konden immers genieten van het systeem van de nationale bureaus terwijl voor slachtoffers van ongevallen in het buitenland geen gelijkaardige bescherming bestond. In de overwegingen bij de vierde richtlijn wordt dit als volgt verwoord: (5) Het stelsel van de bureaus voor de afgifte van de groene kaart maakt een probleemloze schadeafwikkeling in het land van woonplaats van de benadeelde mogelijk, ook wanneer de andere partij uit een ander Europees land afkomstig is. (6) Het stelsel van de bureaus voor afgifte van de groene kaart biedt geen oplossing voor alle problemen die een benadeelde ondervindt wanneer hij schadevergoeding vraagt in een ander land aan een aldaar woonachtige partij en een verzekeringsonderneming die aldaar vergunning heeft verkregen (een vreemde rechtsorde, een andere taal, andere schaderegelingspraktijken en dikwijls onredelijk lange afwikkeling). (8) De bij Richtlijnen 72/166/EEG, 84/5/EEG en 90/232/EEG ingevoerde regeling moet worden aangevuld opdat personen die ten gevolgde van ongevallen met motorrijtuigen materiële schade of lichamelijk letsel hebben geleden, ongeacht de plaats in de Gemeenschap waar het ongeval zich heeft voorgedaan, een vergelijkbare behandeling wordt verzekerd 18. Er dient wel opgemerkt te worden dat de door de vierde richtlijn ingestelde bescherming op een andere wijze werd georganiseerd. De regeling voor bescherming van slachtoffers in het land van de woonplaats van het slachtoffer laat ze onverlet. 16 H. VAN DONINCK, Verkeersongeval in het buitenland Richtlijn-Rothley verbetert lot van slachtoffers, Verz.W. 2000, afl. 517, J. MUYLDERMANS, De vierde richtlijn motorrijtuigen, TAVW 2000, ; A. PIRE, La quatrième directive sur l assurance automobile, Bull.ass. 2001, 7-38; C. VAN SCHOUBROECK, Vierde richtlijn: krachtlijnen en omzetting naar Belgisch recht in C. VAN SCHOUBROECK (ed.), BA-Autoverzekering: van Vierde Europese richtlijn tot Belgische strijd tegen niet-verzekering, Antwerpen, Maklu, 2004, ; S. VEREECKEN, Gewijzigde wetgeving motorrijtuigenverzekering, NJW 2004, Overwegingen 5, 6 en 8 Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. 12

13 5. In dit eerste hoofdstuk wordt het toepassingsgebied van de regeling voor verkeersongevallen in het buitenland eerst behandeld (Afdeling II). Vervolgens kolmen de vijf maatregelen van de vierde richtlijn aan bod (Afdeling III). Het gaat om (1) de veralgemening van de rechtstreekse vordering tegen de WAM-verzekeraar, (2) de verplichting een schaderegelaar aan te stellen in elke lidstaat met uitzondering van die waar de verzekeraar zijn vergunning heeft bekomen, (3) het informatiecentrum, (4) de nieuwe regels voor een snellere schadeafhandeling en (5) het schadevergoedingsorgaan. Bij elk aspect komt eerst de vierde richtlijn aan bod en vervolgens de omzetting ervan in België. Afdeling II. Toepassingsgebied 1. Vierde richtlijn 6. Vooreerst wil ik er de aandacht op vestigen dat een goed begrip van het toepassingsgebied van de vierde richtlijn belangrijk is in verband met de verwezenlijkingen van de vijfde 19 richtlijn. Hierdoor werden immers bepaalde maatregelen 20 van de vierde richtlijn uitgebreid naar oorspronkelijk niet beoogde situaties. De regeling ingesteld door de vierde richtlijn heeft een welomlijnd toepassingsgebied 21 zowel ratione loci als ratione materiae. Dit impliceert dat niet alle slachtoffers van ongevallen met een grensoverschrijdend aspect kunnen genieten van de geboden bescherming. Er moet voldaan worden aan de vier volgende cumulatieve voorwaarden. A. Woonplaats slachtoffer 7. Benadeelden 22 die aanspraak willen maken op vergoeding voor hun materiële en lichamelijke schade moeten hun woonplaats hebben in een lidstaat 23. Aangezien de term 19 Richtlijn 2005/14/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2005 houdende wijziging van de Richtlijnen 72/166/EEG, 84/5/EEG, 88/357/EEG en 90/232/EEG van de Raad en Richtlijn 2000/26/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende de verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, P.B. L 149/14 van 11 juni Bijvoorbeeld de rechtstreekse vordering. Infra nr Art. 1 en 2 Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering; F.J. BLEES en H.J.J. KEMPER, De Vierde WAM-richtlijn (II), Het Verzekerings-Archief 2000, afl. 1/2, (12) Art. 2, d) Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering, met verwijzing naar art. 1, 2. Eerste Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. Dit bepaalt dat het gaat om zij die recht hebben op vergoeding van door voertuigen veroorzaakte schade. 13

14 woonplaats niet gedefinieerd werd, bestaat er onduidelijkheid over de juiste interpretatie van dit begrip. De Franstalige versie spreekt over résidence wat erop wijst dat het niet om de domicilie gaat maar eerder om de verblijfplaats. Ook het gebruik van het begrip woonachtig in de voorbereidende werken is een indicatie in die zin. Deze interpretatie sluit bovendien aan bij de bedoeling van de vierde richtlijn om het slachtoffer een aanspreekpunt te geven in zijn vertrouwde omgeving bij minnelijke afwikkeling van het schadegeval. Er kan dus besloten worden dat het begrip woonplaats moet begrepen worden als de feitelijke plaats waar de benadeelde zijn belangen centraliseert. De richtlijn bepaalt niet of de woonplaats op het ogenblik van het ongeval wordt bedoeld dan wel die op het ogenblik van het verzoek tot schadevergoeding. Met MUYLDERMANS 24 kan besloten worden dat een omzetting van de richtlijn waarbij de woonplaats wordt beoogd op het moment van het ongeval, niet strijdig kan zijn met de richtlijn. Een eenvoudig voorbeeld kan deze eerste voorwaarde illustreren. De Amerikaan die in de Verenigde Staten woont kan geen beroep doen op de richtlijn. Hetzelfde geldt voor de Belg die in de Verenigde Staten woont. Een Amerikaan woonachtig in België voldoet daarentegen wel aan deze eerste toepassingsvoorwaarde 25. B. Plaats verkeersongeval 8. Ten tweede moet het verkeersongeval ratione loci plaatsvinden op het grondgebied van een lidstaat of op het grondgebied van een derde land waarvan het nationale bureau van verzekeraars is aangesloten bij het groenekaartsysteem en voor zover dit land een ander land is dan dat waar de benadeelde woonplaats heeft. Een Italiaan die in België woont en een ongeval heeft in Italië of in Kroatië voldoet dus aan deze voorwaarde. De uitbreiding tot de landen van het groenekaartsysteem is het resultaat van een compromis tussen enerzijds het Europees Parlement dat het territoriaal toepassingsgebied van de richtlijn niet wou beperken en anderzijds de Commissie die vond dat de richtlijn enkel 23 De richtlijn geldt thans ook voor de lidstaten van de EER. Besluiten van het Gemengd Comité van de EER waarvoor aan de in art. 103 van de EER overeenkomst bedoelde grondwettelijke eisen is voldaan, P.B. C 81/21 van 4 april J. MUYLDERMANS, De vierde richtlijn motorrijtuigen, TAVW 2000, (259) C. VAN SCHOUBROECK, Vierde richtlijn: krachtlijnen en omzetting naar Belgisch recht in C. VAN SCHOUBROECK (ed.), BA-Autoverzekering: van Vierde Europese richtlijn tot Belgische strijd tegen niet-verzekering, Antwerpen, Maklu, 2004, (188)

15 toegepast moest worden voor lidstaten. In dit verband werd wel bepaald 26 dat de toepassing van de vierde richtlijn op ongevallen die zich voordoen in derde landen die onder het groenekaartsysteem vallen geen uitbreiding inhoudt van de verplichte territoriale dekking van de motorrijtuigenverzekering zoals bedoeld in de eerste richtlijn 27. De uitbreiding is in de praktijk vooral belangrijk voor Zwitserland omdat dit land jaarlijks zeventig miljoen voertuigen uit de Europese Unie ontvangt 28. C. Veroorzaakt door een motorrijtuig gestald in een lidstaat 9. Een derde voorwaarde bestaat erin dat het ongeval veroorzaakt moet zijn door deelneming aan het verkeer van een voertuig dat gewoonlijk gestald is in een lidstaat. Voor het begrip voertuig wordt er verwezen naar de eerste richtlijn 29. Het gaat om alle rijof voertuigen die bestemd zijn om zich anders dan langs spoorstaven over de grond te bewegen en die door een mechanische kracht kunnen worden gedreven, alsmede al dan niet aan rij- of voertuigen gekoppelde aanhangwagens en opleggers. In verband met de notie gewoonlijk gestald in een lidstaat wordt eveneens verwezen naar de eerste richtlijn. In beginsel dient gekeken te worden naar de kentekenplaat die het voertuig draagt 30. D. Veroorzaakt door een motorrijtuig verzekerd in een lidstaat 10. Ten slotte moet het motorrijtuig dat het ongeval heeft veroorzaakt verzekerd zijn in een lidstaat. Het begrip verzekerd in een lidstaat wordt niet uitdrukkelijk gedefinieerd. Het kan echter worden gelezen als verzekerd door een verzekeringsonderneming die een officiële vergunning heeft gekregen overeenkomstig de Europese richtlijnen schadeverzekering 31. Het is dus zeker niet zo dat de richtlijn alleen betrekking heeft op slachtoffers van ongevallen in een bezocht land, veroorzaakt door voertuigen die in het ongevalsland zelf zijn verzekerd. 26 Overweging 9 Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. 27 Art. 3, tweede lid Eerste Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. 28 A. PIRE, La quatrième directive sur l assurance automobile, Bull.ass. 2001, (7) Art. 1.1 Eerste Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. 30 Art. 2, e) Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering verwijst naar art. 1, vierde lid Eerste Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. Dit laatste artikel werd gewijzigd door de Vijfde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. Infra nr Dit kan worden afgeleid uit art. 2, a) Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. 15

16 De regeling is dus niet enkel van toepassing wanneer een Spanjaard met woonplaats in België in Kroatië het slachtoffer wordt van een ongeval veroorzaakt door een voertuig dat in Frankrijk is gestald en verzekerd door een Franse verzekeraar, maar ook wanneer er in dezelfde hypothese sprake is van een Duitse verzekeraar in plaats van een Franse. 11. Op deze voorwaarde bestaat een beperkte uitzondering voor de bijzondere regeling van vergoeding wanneer een ongeval veroorzaakt werd door een niet-geïdentificeerd voertuig of de verzekeraar niet is geïdentificeerd. Voor deze gevallen wordt het schadeveroorzakend voertuig wel geacht gestald te zijn in een lidstaat, hoewel het eigenlijk gestald is in een derde land, indien het voorzien is van een groene kaart of een grensverzekering waaruit een verzekering blijkt voor het gehele grondgebied van de Europese Economische Ruimte. Er is dan immers een bureau dat zich garant stelt 32. Een Belg met woonplaats in Nederland, die in België slachtoffer wordt van een ongeval veroorzaakt door een niet-verzekerd Zwitsers voertuig zal dus in Nederland het schadevergoedingsorgaan 33 kunnen aanspreken 34. E. Schaderegelaar en schadevergoedingsorgaan: specifiek toepassingsgebied 12. De bepalingen van de vierde richtlijn die betrekking hebben op de schaderegelaar 35 en het schadevergoedingsorgaan 36 zijn slechts van toepassing op ongevallen die veroorzaakt zijn door een voertuig dat verzekerd is via een vestiging 37 in een andere lidstaat dan die van 32 Art. 1.3 Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering, met verwijzing naar de art. 6 en 7 Eerste Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. 33 Infra nr. 83 e.v. 34 J. MUYLDERMANS, De vierde richtlijn motorrijtuigen, TAVW 2000, (259) Infra nr. 20 e.v. 36 Art. 6 Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. Infra nr. 83 e.v. 37 Met vestiging wordt bedoeld: hoofdkantoor, agentschap of bijkantoor van een onderneming, waarbij met een agentschap of bijkantoor wordt gelijkgesteld, elke duurzame aanwezigheid van een onderneming op het grondgebied van een lidstaat, ook indien die aanwezigheid niet de vorm heeft van een bijkantoor of een agentschap, maar enkel bestaat uit een bureau, beheerd door eigen personeel van de onderneming of door een zelfstandig persoon die echter gemachtigd is duurzaam voor die onderneming op te treden zoals een agentschap zou doen. Art. 2, b) Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering met verwijzing naar art. 2, c) juncto art. 3 Richtlijn 88/357/EEG. 16

17 de woonplaats van benadeelde en 38 gewoonlijk gestald is in een andere lidstaat dan die van de woonplaats van de benadeelde 39. Dit betekent in concreto dat een Spanjaard met woonplaats in België die in Kroatië het slachtoffer wordt van een ongeval veroorzaakt door een Belgisch voertuig dat verzekerd is door een Belgische verzekeraar geen beroep kan doen op de specifieke regeling van de vierde richtlijn voor wat betreft de aspecten schaderegelaar en schadevergoedingsorgaan. F. Voorbeelden bij de toepassingsvoorwaarden 13. De regeling van de vierde richtlijn is van toepassing op een ongeval in Frankrijk met een slachtoffer dat in België woont en veroorzaakt wordt door een motorrijtuig met Spaanse kentekenplaat verzekerd in Spanje. Hetzelfde geldt voor het ongeval in Frankrijk waarbij het slachtoffer in Spanje woont en het ongeluk veroorzaakt werd door een Belgisch voertuig verzekerd door een Belgische verzekeraar. In deze gevallen kan het slachtoffer tevens beroep doen op het groenekaartsysteem. Het slachtoffer dat woont in Frankrijk maar te maken krijgt met een ongeval in België, veroorzaakt door een voertuig met een Belgische kentekenplaat en verzekerd bij een Belgische verzekeraar of verzekerd door het bijkantoor in België van een Franse verzekeraar, geniet ook van de bescherming van de vierde richtlijn. In dit geval kan er echter geen toepassing gemaakt worden van het groenekaartsysteem. Het slachtoffer, dat in België woont, maar betrokken is bij een ongeval in Frankrijk dat veroorzaakt werd door een Belgisch voertuig verzekerd bij een Belgische verzekeraar, kan eveneens een beroep doen op de bescherming van de vierde richtlijn, doch niet op de bepalingen met betrekking tot de schaderegelaar en het schadevergoedingsorgaan 40. Uiteraard kunnen de ongevalsituaties in de praktijk complexer zijn Het gaat om cumulatieve voorwaarden. Dit blijkt uit de formulering van art. 1.2 Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. 39 S. VEREECKEN, Gewijzigde wetgeving motorrijtuigenverzekering, NJW 2004, (1370) Supra nr C. VAN SCHOUBROECK, Vierde richtlijn: krachtlijnen en omzetting naar Belgisch recht in C. VAN SCHOUBROECK (ed.), BA-Autoverzekering: van Vierde Europese richtlijn tot Belgische strijd tegen niet-verzekering, Antwerpen, Maklu, 2004, (188)

18 2. Belgische wetgeving 14. De Belgische wetgever heeft bij de omzetting van de vierde richtlijn het toepassingsgebied van de nieuwe regeling ruimer omschreven. De WAM-wet vereist nergens uitdrukkelijk dat het slachtoffer woonplaats moet hebben in een lidstaat opdat de nieuwe regeling van toepassing zou zijn 42. Het door de vierde richtlijn ingevoerde systeem van buitengerechtelijke schaderegeling geldt bovendien voor alle ongevallen op het Belgisch grondgebied. De nieuwe regeling vindt dus niet enkel toepassing bij de afwikkeling van buitenlandse ongevallen zoals omschreven door de vierde richtlijn, maar ook wanneer het gaat om louter Belgische ongevallen 43. Verder werd besloten aan de werking van het schadevergoedingsorgaan eveneens een ruimer toepassingsgebied te geven dan voorzien in de richtlijn. Dit orgaan zal ook optreden voor in België gebeurde ongevallen waarbij in België woonachtige slachtoffers en krachtens de Belgische Controlewet 44 erkende verzekeraars betrokken zijn 45. Op die manier wou de Belgische wetgever vermijden dat het Arbitragehof een schending van het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel zou vaststellen. De Belgische regeling is evenmin beperkt tot ongevallen veroorzaakt door motorrijtuigen die niet aan spoorstaven zijn gebonden. De WAM-wet bepaalt uitdrukkelijk 46 dat het versnelde vergoedingsregime eveneens geldt wanneer de schade moet vergoed worden bij toepassing van artikel 29bis WAM-wet. Dit artikel geldt ook voor ongevallen waarbij een tram of trein betrokken is. 42 Bv. art. 12, 1 WAM-wet betreffende de bevoegdheid van de schaderegelaar; art. 19bis-8, 1 WAM-wet betreffende de informatiegerechtigde. 43 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp houdende diverse bepalingen betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, Parl.St. Kamer , nr. 1716/001, Wet 9 juli 1975 betreffende de controle der verzekeringsondernemingen, BS 29 juli 1975, Memorie van toelichting bij het wetsontwerp houdende diverse bepalingen betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, Parl.St. Kamer , nr. 1716/001, Art. 13 WAM-wet. 18

19 Afdeling III. Innovaties met het oog op een snellere en efficiëntere schadeafwikkeling 1. Rechtstreekse vordering tegen de WAM-verzekeraar A. Vierde richtlijn 15. Iedere lidstaat moet ervoor zorgen dat het slachtoffer van een ongeval in het buitenland een rechtstreekse vordering kan instellen tegen de verzekeringsonderneming van de wettelijk aansprakelijke partij 47. De invoering van de rechtstreekse vordering in de wetgeving van alle lidstaten werd gezien als een essentiële stap voorwaarts ter verbetering van de situatie van de slachtoffers. Merk echter op dat de rechtstreekse vordering door de vierde richtlijn nog niet opgelegd werd als een universele verplichting voor alle aansprakelijkheidsvorderingen 48. Enkel slachtoffers van een ongeval buiten het land van hun woonplaats moesten kunnen beschikken over een rechtstreekse vordering. Een veralgemening tot alle verkeersongevallen kwam er pas met de vijfde richtlijn 49. Het grote voordeel van deze harmonisatie is dat men voortaan elke discussie vermijdt over welke verwijzingsregel moet worden toegepast om uit te maken welk nationaal recht van toepassing is op de vraag naar het bestaan van een rechtstreekse vordering tegen de WAMverzekeraar. Het internationaal privaatrecht geeft op dit punt immers geen eenduidig antwoord. Er bestaan hieromtrent drie stellingen: lex loci delicti, de lex contractus of het recht tot bepaling van de aansprakelijkheid 50. Het Verdrag van Den Haag voorziet in een alternatieve aanknoping (cascadesysteem) die ertoe strekt het slachtoffer in elk geval een rechtstreekse vordering toe te kennen, zelfs indien die in het recht van toepassing op de aansprakelijkheid niet zou bestaan De vierde richtlijn gaat niet in op de vraag of verweermiddelen uit de onderliggende verzekeringsovereenkomst kunnen ingeroepen worden tegen de benadeelde. Bij gebreke aan Europese regeling, moet het antwoord gezocht worden op grond van het nationaal recht van toepassing op het regime van de rechtstreekse vordering. Onder Belgisch recht kunnen 47 Art. 3 Vierde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. 48 A. PIRE, La quatrième directive sur l assurance automobile, Bull.ass. 2001, (7) Infra nr Art. 9 Verdrag van Den Haag inzake de wet welke van toepassing is op verkeersongevallen op de weg van 4 mei 1971, BS 7 mei 1975, B. DUBUISSON, L assurance automobile obligatoire et le droit international privé, RGAR 2000, nr , 4 v. 19

20 bij toepassing artikel 87 van de Wet Landverzekeringsovereenkomst 52 de excepties, vrijstellingen, de nietigheid en het verval van recht voortvloeiend uit de wet of de overeenkomst niet aan de benadeelde worden tegengeworpen wanneer het gaat om een verplichte verzekering zoals de WAM-verzekering. Aangezien het evenwel niet vanzelfsprekend is dat in iedere nationale wetgeving een dergelijke bepaling bestaat, is de vraag naar het toepasselijke nationale recht niet onbelangrijk. In het internationaal privaatrecht is er op dit punt echter geen eensgezindheid over de aan te wenden aanknopingsfactor. Voor wat betreft het Verdrag van Den Haag is men het er in het algemeen over eens dat de toepasselijke nationale wet niet alleen de vraag naar het bestaan van de rechtstreekse vordering bepaalt. Men meent dat die wet ook beslissend is aangaande de voorwaarden waaronder dit recht kan worden uitgeoefend. Diezelfde wet bepaalt of en in hoeverre de verweermiddelen waarop de verzekeraar zich op basis van de verzekeringsovereenkomst zou kunnen beroepen tegenwerpelijk zijn aan de benadeelde 53. Een klein aspect van deze problematiek wordt geharmoniseerd door de vijfde richtlijn, die uitdrukkelijk bepaalt dat de vrijstelling niet tegenover slachtoffers kan worden ingeroepen In de praktijk had de nieuwe regel van de vierde richtlijn met betrekking tot de rechtstreekse vordering enkel een impact voor Ierland en het Verenigd Koninkrijk omdat zij deze techniek voorheen niet kenden 55. In de praktijk betekent dit dat wanneer een benadeelde met woonplaats in België een ongeval heeft in Wales veroorzaakt door een Engels voertuig, hij een rechtstreekse vordering kan uitoefenen voor de rechter in het Verenigd Koninkrijk 56. Ook een Brit met woonplaats in Engeland die in Nederland een ongeval heeft met een Engels voertuig zal tegen de Engelse verzekeraar een rechtstreekse vordering hebben die hij in Engeland kan uitoefenen 57. Voor de uitoefening van de rechtstreekse vordering wordt immers niet als voorwaarde gesteld dat het voertuig van de 52 Art. 87 wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992, H. COUSY en C. VAN SCHOUBROECK, De actualiteit van de rechtstreekse vordering in het verzekeringsrecht, in L. SIMONT (ed.), Liber Amicorum Lucien Simont, Brussel, Bruylant, 2002, (563) 575; M. TRAEST, Het internationaal privaatrecht betreffende verkeersongevallen op de weg, VAV 2008, (478) Art. 4.4 Vijfde Richtlijn Motorrijtuigenverzekering. Infra nr In het Verenigd Koninkrijk had de Third Parties Rights against Insurers Act 1930 tot gevolg dat enkel in geval van insolventie van de aansprakelijke-verzekerde, diens rechten ten aanzien van de verzekeraar werden overgedragen op de benadeelde. M. CLARCKE, The law of Insurance contracts, Londen, LLP Limited, 1997, J. BOGAERT, De 4 e Europese richtlijn en de Wet van 22 augustus 2002 in J. BOGAERT, P. GRAULUS, G. HULLEBROECK en J. SURMONT, Handboek letselschade gemeen recht, Mechelen, Kluwer, losbl., (105) J. MUYLDERMANS, De vierde richtlijn motorrijtuigen, TAVW 2000, (259)