Gedwongen anticonceptie bij onverantwoord ouderschap

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Gedwongen anticonceptie bij onverantwoord ouderschap"

Transcriptie

1 Gedwongen anticonceptie bij onverantwoord ouderschap Van wens naar wet?! Özlem Aydogan Juni, 2012

2 Gedwongen anticonceptie bij onverantwoord ouderschap Van wens naar wet?! Door Özlem Aydogan (ANR: ) Masterscriptie Rechtsgeleerdheid, accentprogramma privaatrecht In het openbaar te verdedigen ten overstaan van de Examencommissie van de Faculteit Rechtswetenschappen van de Universiteit van Tilburg mr. R. de Jong en prof. mr. P. Vlaardingerbroek Op 14 juni 2012 Om 16:00 uur 1

3 Inhoudsopgave Voorwoord 4 Lijst van afkortingen 5 1 Inleiding Centrale vraagstelling Opzet onderzoek 9 2 Onverantwoord ouderschap Inleiding De rechten van het kind en de verantwoordelijkheden van de ouders Opvoedings- en ouderschapscompetenties Overheidsingrijpen Kinderbeschermingsmaatregelen Ondertoezichtstelling Uithuisplaatsing Ontheffing van het ouderlijk gezag Ontzetting uit het ouderlijk gezag In het belang van het kind? Het begrip onverantwoord ouderschap Tussenconclusie 22 3 De juridische status van een toekomstig ongeboren vrucht Inleiding De juridische status van een toekomstig ongeboren vrucht op nationaal niveau Grondwet Art. 1:2 BW Is de ongeboren vrucht een rechtssubject of heeft het een beschermwaardige status? Belangen (toekomstig) ongeboren vrucht Embryowet Geen selectie op geslacht Huwelijksverbod ter bescherming van toekomstige kinderen De DES-hormoon zaak De juridische status van een toekomstig ongeboren vrucht op internationaal niveau Het IVRK Het EVRM De UVRM Het recht om niet te leven? Wrongful birt en wrongful life Tussenconclusie 40 2

4 4 De rechtspositie van de ouder(s) Inleiding Het recht op procreatie Het recht op eerbiediging van het privé-, familie, en gezinsleven Beperking recht op eerbiediging van het privé-, familie, en gezinsleven Het recht om te huwen en een gezin te stichten Beperking recht op het stichten van een gezin Het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw Art. 11 Grondwet Beperking van het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw Tussenconclusie 50 5 Belangenafweging Inleiding Ouder(s) en toekomstig ongeboren vrucht Rechten en verplichtingen ouder(s) Het toekomstige belang van een kind De afweging van belangen Proportionaliteit Subsidiariteit Minder ingrijpende middelen Effectiviteit Anticonceptiemethoden De maatregel van gedwongen anticonceptie Wetgeving De discussie Praktische aspecten Tussenconclusie 61 6 Conclusie en aanbevelingen Inleiding Conclusie Aanbevelingen 64 7 Literatuurlijst 65 3

5 Voorwoord Voor u ligt mijn masterscriptie ter afronding van mijn studie Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Tilburg. Deze scriptie gaat over gedwongen anticonceptie bij onverantwoord ouderschap. De keuze voor dit onderwerp heb ik gemaakt naar aanleiding van een college van prof. mr. P. Vlaardingerbroek. Graag wil ik van deze gelegenheid gebruik maken om een aantal personen te bedanken. Allereerst gaat mijn dank uit naar mr. R. de Jong, voor de begeleiding en de feedback. Daarnaast wil ik prof. mr. P. Vlaardingerbroek bedanken voor de bereidheid om deel uit te maken van de examencommissie. Daarnaast wil ik mijn lieve opa & oma en mijn ouders bedanken voor het vertrouwen dat zij altijd in mij hebben gehad. Zonder hun steun was ik nooit zover gekomen. Tot slot wil ik ook mijn man, Seyfo bedanken voor zijn steun, begrip en motivatie die hij mij gaf tijdens het schrijven van deze scriptie. Özlem Aydogan Oss, juni

6 Lijst van afkortingen art. Bjz BW CCMO ECRM EHRM EVRM Hof HR IVBPR IVF IVRK LJN MvT NJ OTS professor RvdK Sr VRMB WAZ WGBO UVRM artikel Bureau jeugdzorg Burgerlijk Wetboek De Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek Europese Commissie voor de Rechten van de Mens Europees Hof voor de Rechten van de Mens Europese Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens Gerechtshof Hoge Raad der Nederlanden Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten In Vitro Fertilisatie Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Landelijk Jurisprudentie Nummer Memorie van Toelichting Nederlandse Jurisprudentie ondertoezichtstelling prof. Raad voor de Kinderbescherming Wetboek van Strafrecht Verdrag inzake de Rechten van de Mens en de biogneeskunde Wet afbreking zwangerschap Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens 5

7 1. Inleiding Kinderen krijgen is voor veel mensen de normaalste zaak van de wereld. Ouder worden is in veel gevallen niet zo moeilijk, maar wanneer er kinderen zijn, blijkt ouder zijn vaak niet zo eenvoudig. Het ouderschap brengt een primaire verantwoordelijkheid met zich mee voor de verzorging en opvoeding van het kind. Ouders zijn op grond van art. 1:247 BW als eersten verantwoordelijk voor het geestelijk en lichamelijk welzijn en de veiligheid van hun kind, alsmede dienen zij de ontwikkeling van de persoonlijkheid van het kind te bevorderen. In de verzorging en opvoeding van het kind mogen de ouders geen geestelijk of lichamelijk geweld of enige andere vernederende behandeling toepassen. Naast succesverhalen van ouders zijn tot grote spijt van de samenleving helaas niet alle kinderen bevoorrecht met ouders die verantwoordelijkheidsgevoel eigen hebben gemaakt. Er zijn ouders die niet zorgvuldig met het ouderschap omgaan, hun kind lichamelijk en/of geestelijk ernstig tekort doen, mishandelen en in ergste gevallen zelfs het kind doden. Een geruchtmakend voorbeeld is de zaak van Savanna. De moeder van Savanna heeft samen met haar echtgenoot gedurende een lange periode de driejarige dochter verwaarloosd, sociaal geïsoleerd, stelselmatig mishandeld en opgesloten. 1 In september 2004 overleed Savanna nadat haar moeder haar liet stikken door een washandje in haar mond te stoppen. Ze werd dood aangetroffen in de kofferbak van een auto. Geschat wordt dat jaarlijks ruim kinderen mishandeld en/of verwaarloosd worden door hun ouders en dat per jaar circa vijftig kinderen aan de mishandeling overlijden. 2 In de zaak Savanna heeft de rechter de moeder veroordeeld tot een gevangenisstraf van zes jaren en de maatregel van terbeschikkingstelling (hierna: tbs) met bevel tot verpleging opgelegd. Savanna was het derde kind van de moeder, de andere twee kinderen waren eerder al uit huis geplaatst. Gezien het verleden en de psychische toestand van de moeder, de ernst van het geval en het recidive gevaar gaat de rechter er vanuit dat de tbs-kliniek waarin de moeder zal worden verpleegd, voorwaarden zal stellen aan bezoek van haar echtgenoot dan wel aan haar te verlenen verlof, welke gericht zijn op het voorkomen van zwangerschap; dit ten einde het gevaar van recidive te verminderen. 3 Zeer zelden bemoeit de rechter zich nadrukkelijk met de tenuitvoerlegging van een straf. 4 De rechter vreesde voor het lot van toekomstige kinderen van de moeder. Als deze man en deze vrouw opnieuw een kind krijgen, is dat rampzalig voor dat kind, zo oordeelde de rechter. 5 1 Hof s-gravenhage 26 januari 2006, LJN AV Vlaardingerbroek 2011, p Rb. s-gravenhage 21 juni 2005, LJN AT7856 en Hof s-gravenhage 26 juni 2006, LJN AVO Grens aan recht op voortplanting NRC 22 juni 2005, 5 Moeder Savanna mag van de rechter geen kind, Volkskrant 22 juni 2005, 6

8 Dit extreme geval van verwaarlozing en mishandeling heeft met reden veel beroering gewekt in de samenleving. 6 Een rechter kan zelf niet die voorwaarden opleggen, omdat de huidige wet- en regelgeving dat niet toelaat. Mocht de moeder van Savanna zwanger raken, dan zal het (ongeboren) kind hoogstwaarschijnlijk al tijdens de zwangerschap onder toezicht worden gesteld en na de geboorte bij de moeder worden weggehaald. 7 In de praktijk komt het voornamelijk bij verslaafde moeders en geestelijk gestoorde moeders voor dat kinderen al direct na de geboorte worden weggehaald, omdat grote kans bestaat dat het kind ten gevolge van een tekortschietende opvoeding ernstig schade zal ondervinden. Het huidige recht biedt dus de mogelijkheid om ouders in een vroeg stadium te beperken in het recht om hun kinderen zelfstandig op te voeden, maar niet om hen te verbieden om kinderen te verwekken. Zijn de maatregelen van kinderbescherming dan nog in het belang van het kind? Heeft het toekomstig kind in zo n situatie, waarbij het al vooraf meer dan aannemelijk is dat een grote kans bestaat dat zijn ouders zullen tekortschieten in de opvoeding en het toekomstig kind schade zullen toebrengen, het recht om niet geboren te worden? 1.1 Centrale vraagstelling Voormalig Tweede Kamerlid (PvdA) Van Dijken heeft een initiatiefnota betreffende gedwongen anticonceptie bij onverantwoord ouderschap bij de Tweede Kamer ingediend. 8 Het voorstel van Van Dijken houdt in dat de (kinder)rechter gedwongen anticonceptie voor een bepaalde periode kan opleggen. Van Dijken beoogt onverantwoord ouderschap en kinderleed te voorkomen middels de maatregel van gedwongen anticonceptie, maar het is de vraag of een dergelijke maatregel gerechtvaardigd is. Momenteel wordt over gedwongen anticonceptie zowel binnen als buiten het parlement veel discussie gevoerd. De meningen hierover zijn erg verdeeld. Hoewel de roep om gedwongen anticonceptie een begrijpelijke reactie is op de ernstig verstoorde gezinssituaties, stuit deze op juridische en ethische bezwaren. Gedwongen anticonceptie staat op gespannen voet met verschillende rechten uit de Grondwet en uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (hierna: EVRM). Beperkingen door de overheid zijn mogelijk, maar het is de vraag of die uitzonderingen ook opgaan voor gedwongen anticonceptie. Volgens tegenstanders is gedwongen anticonceptie een brug te ver en schendt een dergelijke maatregel onder meer het recht op lichamelijke integriteit en het zelfbeschikkingsrecht. 9 6 De zaak Savanna deel 3a, Blikopdewereld, 7 Artt. 1:254 jo 1:2 BW. 8 Kamerstukken II 2009/10, 32405, nr falende moeder? Geen kind!, Rondom10 3 oktober 2009, 7

9 Ella Kalsbeek, voorzitter van de raad van bestuur van Altra, is voorstander van gedwongen anticonceptie. Zij begrijpt welke emoties gedwongen anticonceptie kan oproepen. Maar volgens haar kunnen mensen ook moeilijk bevatten welk schrijnende gevallen zij soms tegenkomen. Het gebeurt echt dat kinderen worden gemarteld, soms tot de dood erop volgt. Er zijn ook onmachtige ouders die doorgaan met het krijgen van kinderen, hoewel er al twaalf uit huis zijn geplaatst", aldus Kalsbeek. 10 Ook de twee kinderrechters Van der Reijt en Quik pleiten in het programma Netwerk voor de maatregel van gedwongen anticonceptie. Deze kinderrechters pleiten in het belang van een (toekomstig) kind om over meer maatregelen te kunnen beschikken om in te grijpen. 11 De grote vraag is echter of de overheid wel zo ver mag gaan. Is de maatregel van gedwongen anticonceptie een gerechtvaardigde maatregel om kinderleed te voorkomen? Deze problematiek heeft dan ook aanleiding gegeven tot de centrale vraagstelling van dit onderzoek die luidt: In hoeverre is gedwongen anticonceptie, gelet op art. 11 Grondwet en artt. 8 en 12 EVRM gerechtvaardigd als preventieve kinderbeschermingsmaatregel bij onverantwoord ouderschap en welke andere minder ingrijpende middelen zijn denkbaar om toekomstige kinderen te beschermen? 1.2 Opzet onderzoek In dit onderzoek zal allereerst, in hoofdstuk twee, het onverantwoord ouderschap worden besproken. De rechten van het kind, de ouderlijke verantwoordelijkheden en overheidsingrijpen in het gezinsleven komen hierbij ook aan bod. Gedwongen anticonceptie is er op gericht om een toekomstig kind te beschermen. In hoofdstuk drie zal de juridische status van een toekomstig ongeboren kind vanuit zowel het nationale- als het internationale recht worden besproken. In dit hoofdstuk zal naar voren komen of een toekomstig ongeboren vrucht rechten heeft of anderszins beschermingswaardig is. In hoofdstuk vier wordt ingegaan op de rechtspositie van de ouders. De maatregel van gedwongen anticonceptie grijpt onder meer in op een aantal belangrijke grondrechten, zoals het recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven (art. 8 EVRM), het recht op het stichten van een gezin (art. 12 EVRM) en onaantastbaarheid van het lichaam (art. 11 Grondwet). Deze grondrechten zullen worden besproken en beoordeeld in het licht van de vraag in hoeverre deze rechten eventueel beperkt mogen worden door de overheid. 10 Hulpverleners worstelen met verplichte prikpil, Trouw 10 maart Kinderrechters vóór gedwongen anticonceptie, Netwerk 9 februari

10 In Hoofdstuk 5 zal een afweging worden gemaakt tussen de toekomstige belangen van een nog ongeboren vrucht en de rechten en belangen van de ouders. Vervolgens zal de proportionaliteit, subsidiariteit en effectiviteit van de maatregel van gedwongen anticonceptie worden besproken. Hierbij zal ook besproken worden of er minder ingrijpen middelen bestaan om een toekomstig ongeboren vrucht te beschermen tegen onverantwoord ouderschap. De inhoud van de initiatiefnota van Van Dijken en de uitvoerbaarheid van de maatregel van gedwongen anticonceptie in de praktijk zullen ook worden behandeld. Tot slot zal ik in hoofdstuk 6 tot een conclusie van mijn bevindingen met betrekking tot de centrale vraagstelling komen. Aansluitend op deze conclusie zal ik enkele aanbevelingen doen. 9

11 2. Onverantwoord ouderschap 2.1 Inleiding Samira is een twintigjarig meisje dat bijna heel haar leven, vanaf haar vierde maand, bij haar pleegouders verblijft. Haar biologische moeder lijdt aan een drugsverslaving. Zij is direct na de geboorte van Samira weggelopen om drugs te gaan kopen. De oudere twee broers van Samira zijn voordat Samira was geboren eerder al uit huis geplaatst, vanwege de drugsverslaving van de moeder. Samira vindt zelf dat haar moeder niet voor de derde keer zwanger had moeten raken, omdat zij niet geschikt is om kinderen op te voeden. Omdat de moeder ook tijdens de zwangerschap drugs bleef gebruiken is Samira verslaafd ter wereld gekomen. Ze heeft als baby'tje in een hangmatje moeten slapen, ze had afkickverschijnselen zoals rillingen. Zij heeft toen medicatie gekregen om haar verslaving langzaam af te bouwen. Nu is er bij haar de diagnose ADHD gesteld. Ze heeft ook concentratieproblemen, stemmingswisselingen en een slechte weerstand. Samira is door haar gezondheidstoestand op haar achttiende 100% arbeidsongeschikt verklaard. Samira heeft wel geluk omdat ze in een liefdevol gezin, bij haar pleegouders is opgegroeid. Haar broers hebben in vergelijking met haar een slechtere jeugd gehad. Haar oudste broer is als zesjarige in een slechte omgeving opgegroeid waar hij zijn jonge broertje heeft moeten opvoeden. Haar broers zijn criminele straatjongens geworden 12 Het bovenstaand verhaal over Samira is een voorbeeld van onverantwoord ouderschap dat in Nederland helaas vaker voorkomt. Ouders die keer op keer zwanger raken, terwijl zij niet in staat blijken te zijn om kinderen op te voeden. De kinderen worden dan het slachtoffer van de falende opvoeding. Uit het bovenstaande voorbeeld en ook in de reeds besproken Savanna zaak komt dat duidelijk naar voren. Waar heeft een kind recht op? Hoe stel je vast wat de kwaliteit van ouderschap is? En wanneer is er nu sprake van onverantwoord ouderschap? In dit hoofdstuk zal antwoord worden gegeven op deze vragen. Allereerst in paragraaf 2.2. zullen de verantwoordelijkheden van de ouders ten aanzien van hun (kind)eren besproken worden. De opvoedings- en ouderschapscompetenties komen hierbij ook aan bod. De grondslag voor het geoorloofd overheidsingrijpen, in situaties waarbij schade wordt toegebracht aan geestelijke en/of lichamelijke ontwikkeling van het kind, en de kinderbeschermingsmaatregelen worden in paragraaf 2.3 besproken. Het begrip onverantwoord ouderschap en de reikwijdte ervan komt in paragraaf 2.4 aan bod. Er zal duidelijk naar voren komen welke ouders eventueel in aanmerking kunnen komen voor de maatregel van gedwongen anticonceptie. 12 Falende moeder? Geen kind!, Romdom10 3 oktober 2009, 10

12 2.2 De rechten van het kind en de verantwoordelijkheden van de ouders Kinderen hebben recht op een gezonde en evenwichtige ontwikkeling, zowel voor als na hun geboorte en op de daarbij behorend medische verzorging, huisvesting, voeding en ontspanning. 13 In elk geval zal moeten worden voldaan aan een aantal basisvoorwoorden om als kind normaal te kunnen opgroeien. Het Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind (hierna: IVRK) maakt veel van die basisbehoeften van het kind tot rechten van het kind. Elk kind is immer gebaat met voldoende (goed) eten, goede kleding, een goed dak boven het hoofd, hygiëne, regelmaat, rust en vooral liefde. 14 Een kind kan zich niet goed ontwikkelen zonder liefde en leiding, zonder een hechtings- en opvoedingsrelatie. Deze relatie kan alleen ontstaan als de primaire verzorger adequaat ingaat op de behoeften van dit specifieke kind. De aangewezen personen met wie een kind een dergelijke relatie aan kan gaan, zijn de ouders. 15 De ouders zijn de eerste verantwoordelijken voor de opvoeding en ontwikkeling van hun kind(eren). In art. 18 van het IVRK is de verantwoordelijkheid van de ouders terug te vinden. 16 Voor de vraag of het kind het recht heeft om opgevoed te worden is art. 18 IVRK ook van betekenis. Art. 18 IVRK bepaalt het volgende: De staten die partij zijn, doen alles wat in hun vermogen ligt om de erkenning te verzekeren van het beginsel dat beide ouders de gezamenlijke verantwoordelijkheid dragen voor de opvoeding en de ontwikkeling van het kind. Ouders of, al naar gelang het geval, wettige voogden, hebben de eerste verantwoordelijkheid voor de opvoeding en de ontwikkeling van het kind. Het belang van het kind is hun allereerste zorg. Op grond van art. 8 lid 2 IVRK dient de overheid passende bijstand te verlenen aan ouders bij de uitoefening van hun verantwoordelijkheden, die de opvoeding van het kind betreffen. Deze bepalingen vinden hun verklaring in slechts één ding: het recht van het kind om opgevoed te worden. Men kan deze gezamenlijk ouderlijke verantwoordelijkheid en de ondersteunende rol van de overheid beschouwen als de instrumenten voor de verwezenlijking van het recht van het kind om opgevoed te worden Opvoedings- en ouderschapscompetenties De Gezondheidsraad heeft in 2002 in opdracht van Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (hierna: VWZ) een onderzoek uitgevoerd. 18 In haar rapport stelt de Gezondheidsraad dat het onmogelijk is op objectieve gronden aan te geven wat een goede opvoeding behelst. Ideeën over 13 De rechten van het kind, 14 Vlaardingerbroek 2007, p Van den Berg & Weterings 2008, p Het IVRK werd op 200 november 1989 goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties en werd op 6 februari 1995 door Nederland geratificeerd. Doek & Vlaardingerbroek 2009, p Doek 2007, p De Ministerie van VWZ heeft de Gezondheidsraad gevraagd een samenhangend overzicht te geven van de medische, ethische en gezondheidsrechtelijke overwegingen die van belang zijn voor de besluitvorming over anticonceptie voor mensen met een verstandelijke handicap. Gezondheidsraad

13 opvoeding en ouderschap zijn in belangrijke mate sociaal- en cultureel bepaald. De onderzoekers onderscheiden in het opvoedingsproces vier deelgebieden: basale lichamelijke zorg (bescherming, voeding, medische verzorging), primaire ontwikkelingsstimulatie (stimulatie van taalvaardigheid en van andere cognitieve vaardigheden), affectieve zorg (emotionele veiligheid en ontwikkeling) en pedagogische opvoeding (bevordering van ontwikkeling van persoonlijkheid, sociaal functioneren en normbesef). 19 Vervolgens wordt de ouderschaps-competentie omschreven als het vermogen om op deze deelgebieden in voldoende mate in de benodigde zorg te voorzien. Voor de beoordeling van ouderschapscompetentie worden door de onderzoekers drie maatstaven gehanteerd. De standaard van een minimaal risico is de eerste maatstaf. Deze maatstaf vereist optimale opvoedingscapaciteiten. De tweede maatstaf is de onleefbare levenstandaard. Volgens deze maatstaf is ouderschap pas af te raden als het leven van het kind dusdanig ellendig zou zijn dat het niet waard is om geleefd te worden. De laatste maatstaf is de standaard van het risicovol ouderschap. Deze maatstaf impliceert dat ouderschap alleen onwenselijk is wanneer er een grote kans bestaat dat het kind ten gevolge van tekortschietende opvoedingsvaardigheden ernstige schade zal ondervinden. 20 De Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit van Amsterdam hebben ook een onderzoek verricht naar ouderschapscompetenties. De onderzoekers hebben op basis van hun bevindingen een onderverdeling in vier niveaus van ouderschap gemaakt. Het eerste niveau is goed ouderschap; ouderschap dat kinderen voldoende ondersteunt in hun ontwikkeling. 21 Het tweede niveau is goed genoeg ouderschap; ouderschap waarbij er geen uithuisplaatsing plaatsvindt, er geen bemoeienis is van de Raad voor de Kinderbescherming (hierna: RvdK) en er geen aanwijzingen zijn voor verwaarlozing en mishandeling. 22 Het derde niveau is problematisch ouderschap; als er aan de kant van het kind en / of de ouder(s) problemen ontstaan die door de ouder(s) onvoldoende kunnen worden opgevangen. Voor ouders is opvoeden in een dergelijke situatie een bron van teleurstelling, verdriet en uitzichtloosheid. Het kind krijgt onvoldoende fysieke, affectieve, morele, intellectuele of sociale ondersteuning. 23 Het vierde niveau is tekortschietend ouderschap; als ouders hun kinderen verwaarlozen, mishandelen, onvoldoende ondersteunen, kinderen uit huis zijn geplaatst of dreigen te worden en/of dat er bemoeienis is van de RvdK. 24 Volgens de onderzoekers gaat bij het slagen van ouderschap niet om één of enkele factoren, maar om samenspel van factoren. 25 Het aantal beschermende en risicofactoren is van belang. Voor het 19 Gezondheidsraad 2002, p Gezondheidsraad 2002, p De Vries e.a. 2005, p De Vries e.a. 2005, p De Vries e.a. 2005, p De Vries e.a. 2005, p De Vries e.a. 2005, p

14 slagen van het ouderschap is het zeer belangrijk dat er voldoende beschermende factoren in/rond het gezin aanwezig zijn en dat er zo min mogelijk risicofactoren zijn Overheidsingrijpen Zoals ouders het recht hebben hun eigen kinderen zelfstandig op te voeden hebben tegelijkertijd kinderen er recht op door hun eigen vader én moeder te worden opgevoed. 27 Het zou allemaal een stuk eenvoudiger zijn als er een soort gebruiksaanwijzing voor een ideale opvoeding zou zijn. Dat je als ouder alleen maar een aantal vaste regels hoefde te weten en uit te voeren om ervoor te zorgen dat je kinderen zich ontwikkelen tot gelukkige en gezonde volwassenen. Maar ook dan nog, zouden er ouders zijn die zich niet aan de regels (kunnen) houden. Elk gezin heeft weleens problemen, maar soms zijn de problemen zo groot dat de ontwikkeling en het welzijn van het kind bedreigd wordt. Er is vanzelfsprekend sprake van een bedreiging voor het kind als ouders hun kind verwaarlozen, mishandelen of seksueel misbruiken. Deze ouders schieten dan tekort in hun verplichtingen ten aanzien van hun kinderen. Uit het voorbeeld over Samira komt ook duidelijk naar voren dat zwaar verslaafde ouders en ouders met een ernstige psychiatrische stoornis niet in staat geacht kunnen worden om ouderlijke verantwoordelijkheden goed te kunnen uitoefenen. Indien het gedrag van de ouders leidt tot ernstig gevaar voor het kind en er schade wordt toegebracht aan geestelijke en/of lichamelijke ontwikkeling van het kind, dan dient de overheid in het belang van het kind in te grijpen. Op dat moment stopt de vrijheid van de ouders om naar eigen inzicht op te voeden. Ingrijpen in het ouderlijk gezag is slechts geoorloofd indien vaststaat dat het belang van het kind er méér mee is gediend dat het gezag wordt aangetast dan met het achterwege laten van ingrijpen. 28 Volgens art. 19 IVRK dienen de Staten alle passende wettelijke en bestuurlijke maatregelen en maatregelen op sociaal en opvoedkundig gebied te nemen om het kind tegen alle vormen van lichamelijk of geestelijk geweld, letsel of misbruik, lichamelijke of geestelijke verwaarlozing of nalatige behandeling, mishandeling of exploitatie, met inbegrip van seksueel misbruik te beschermen. De overheid heeft dus een actieve rol bij de opvoeding van het kind. Art. 19 IVRK impliceert dat de Nederlandse overheid verplicht is voorzieningen tot stand te brengen en in stand te houden om de belangen van kinderen te beschermen. De kinderbeschermingsmaatregelen vormen voor de overheid het belangrijkste instrumentarium om in te grijpen teneinde een kind te beschermen, wier lichamelijke en/of geestelijke ontwikkeling, veelal door toedoen of nalaten van zijn of haar ouders, in ernstige mate wordt geschaad of bedreigd. 26 Vlaardingerbroek 2006, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Zie ook art. 9 IVRK. 28 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

15 De Ruiter beschrijft kinderbescherming als bescherming, derhalve tegen gezagsuitoefening die niet het belang van het kind dient, maar het tegengaat Kinderbeschermingsmaatregelen In Nederland kent men de volgende kinderbeschermingsmaatregelen: (voorlopige) ondertoezichtstelling al dan niet gepaard gaand met uithuisplaatsing, ontheffing van het ouderlijk gezag en ontzetting uit het ouderlijk gezag. Deze kinderbeschermingsmaatregelen zijn geregeld in Boek 1 Burgerlijk Wetboek (hierna: BW). Indien er zich problemen voordoen bij de opvoeding van een kind kunnen ouder(s) of het kind zelf (vrijwillig) hulpverlening inschakelen. Ouders of kinderen zullen vaak een beroep doen op instanties als het maatschappelijk werk of op de huisarts. Ook kunnen ouders of kinderen zich wenden tot een Bureau Jeugdzorg (hierna: Bjz). De voorkeur gaat ernaar uit om binnen een vrijwillig kader naar oplossingen te zoeken. De jeugdzorg mag niet meer ingrijpend zijn dan noodzakelijk. Pas als alle vormen van vrijwillige hulpverlening uitgeput of ontoereikend zijn, zal met meer of minder verstrekkende dwang hulp gerealiseerd worden. 30 De wetgever heeft dit uitgangspunt neergelegd in de Wet op de Jeugdzorg (hierna: Wjz) Ondertoezichtstelling De ondertoezichtstelling (hierna: OTS) is geregeld in art. 1:254 e.v. BW. Kenmerkend voor de OTS is dat deze maatregel gezag van ouders of voogd niet ontneemt maar beperkt. De bedoeling van de maatregel is dat het kind voor zoveel mogelijk thuis blijft wonen. 32 De OTS is de lichtste van de kinderbeschermingsmaatregelen en wordt het meest opgelegd. De OTS kan door de kinderrechter worden uitgesproken indien een minderjarige zodanig opgroeit, dat zijn zedelijke of geestelijke belangen of zijn gezondheid ernstig worden bedreigd en andere middelen ter afwending van deze bedreiging hebben gefaald of zullen falen. 33 Tevens moet deze maatregel in het belang van het kind zijn. De grond van de OTS is ruim geformuleerd opdat de maatregel in de veelheid van bedreigende situaties kan worden toegepast. De meest voorkomende problemen die aanleiding geven voor een OTS zijn gedestilleerd uit de rapportage van de RvdK. Er is een onderscheid aangebracht tussen oudergebonden factoren en kindgebonden factoren. 34 Tot de oudergebonden factoren behoren bijvoorbeeld kindermishandeling, 29 Vlaardingerbroek e.a 2008, p Van der Linden, Ten Siethoff & Zeijlstra-Rijpstra 2005, p Art. 5 lid 4 Wjz. 32 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p :254 lid 1 BW. 34 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

16 verwaarlozing en ernstige psychiatrische problemen van ouders. Tot de kindgebonden factoren behoren bijvoorbeeld spijbelen en weglopen van huis. 35 In veel justitiële jeugdhulpverleningssituaties is overigens tegelijkertijd sprake van verschillende problemen en is kindgebonden en oudergebonden factoren moeilijk te onderscheiden (multi-problem gezinnen). 36 De OTS is in beginsel een tijdelijke maatregel, waarbij de nadruk ligt op hulp aan het gezin en het ouderlijk gezag beoogt te versterken. De kinderrechter draagt de voogdij op aan het Bjz dat vervolgens een gezinsvoogdijwerker aanwijst die het kind en diens ouders hulp en steun verleent. 37 Het doel van de OTS is het verbeteren van de situatie van het gezin waarin het kind opgroeit. Op deze manier moet ervoor gezorgd worden dat de ontwikkeling van het kind geen gevaar meer loopt. Indien de inzet van de gezinsvoogdijwerker onvoldoende resultaat oplevert, dat wil zeggen dat als de bedreigende situatie van het kind niet of onvoldoende wordt weggenomen, Bjz de kinderrechter om een machtiging tot uithuisplaatsing kan verzoeken. 38 De gezinsvoogdijwerker kan de ouders aanwijzingen geven betreffende de verzorging en opvoeding van het kind. De ouders moeten de aanwijzingen van de gezinsvoogdijwerker opvolgen Uithuisplaatsing Zoals eerder vermeld blijft het kind in beginsel tijdens de OTS in het eigen gezin. Toch kan het kind uit huis worden geplaatst als dat noodzakelijk is voor de verzorging en opvoeding of noodzakelijk is tot onderzoek van diens geestelijke of lichamelijke gezondheid. 40 Uithuisplaatsing is één van de meest ingrijpende vorm van jeugdbescherming. De ouder kan zelf tot een uithuisplaatsing van het kind (de zogenaamde vrijwillige uithuisplaatsing) overgaan, indien Bjz daartegen geen bezwaar heeft. 41 In zo n geval is er sprake van een uithuisplaatsing in de zin van art. 1:258 lid 3 BW en is een machtiging van de kinderrechter niet nodig. Uithuisplaatsingen in het kader van de OTS kunnen slechts plaatsvinden met machtiging van de kinderrechter. De juridische grondslag is art. 1:261 BW. Het gaat om uithuisplaatsingen voor dag en nacht. De machtiging kan gevraagd worden door het Bjz zelf, alsmede door de RvdK of het openbaar ministerie. De verzoeker zal de kinderrechter van voldoende informatie moeten voorzien opdat deze een afgewogen beslissing kan nemen. Uit de informatie moet de noodzaak van een uithuisplaatsing in het belang van de verzorging en opvoeding van het kind blijken Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Doek & Vlaardingerbroek 2009, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

17 In de praktijk zal het initiatief veelal uitgaan van Bjz en kan een machtiging alleen worden verleend in het kader van de OTS. Gezien de zwaarte van deze kinderbeschermingsmaatregel, kan mijns inziens sprake zijn van onverantwoord ouderschap als een kind uit huis wordt geplaatst Ontheffing van het ouderlijk gezag Op grond van art. 1:266 BW kan de kinderrechter één of beide ouders ontheffen van het ouderlijk gezag. De rechtsgrond voor ontheffing is ongeschiktheid of onmacht van de ouder(s) om de plicht tot verzorging en opvoeding van een of meer van zijn (hun) kinderen te vervullen. 43 De toepassing van deze maatregel is slechts mogelijk, wanneer het belang van het kind zich niet tegen deze maatregel verzet. De kinderrechter moet in dat geval een afweging maken tussen het al dan niet verbreken van de banden tussen kind en ouders. Ontheffing gaat nagenoeg altijd samen met uithuisplaatsing van het kind. 44 Ongeschiktheid of onmacht kan ouders niet verweten worden. Zou de ouder wel een verwijt kunnen worden gemaakt, dan is er sprake van onwil en daarmee van een grond voor ontzetting uit het ouderlijk gezag. 45 Ontheffing kan slechts uitgesproken worden op verzoek van de RvdK, het Openbaar Ministerie en op verzoek van de pleegouder(s) na het geslaagd aanwenden van het blokkaderrecht. 46 Een bijkomende voorwaarde is dat de ouder(s) zich niet tegen ontheffing verzet(ten). Op deze voorwaarde bestaat krachtens art. 1:268 lid 1 BW, een uitzondering, namelijk de gedwongen ontheffing. In dat geval kan de kinderrechter, ondanks de verzet van de ouder(s), toch een ontheffing opleggen Ontzetting uit het ouderlijk gezag De ontzetting uit het ouderlijk gezag is geregeld in art. 1:269 e.v. BW. De rechtbank kan een ouder uit het ouderlijk gezag over een of meer kinderen ontzetten indien zij dit in belang van de kinderen noodzakelijk oordeelt. 48 Ontzetting is de meest vèrstrekkende maatregel in het jeugdbeschermingsrecht. De wet bepaalt expliciet en duidelijk omschreven de gronden voor ontzetting. Een ontzetting kan worden uitgesproken op grond van misbruik van het ouderlijk gezag of grove verwaarlozing van de verzorging en opvoeding. Als voorbeeld van misbruik van ouderlijk gezag kan de exploitatie van een kind genoemd worden. Onder grove verwaarlozing wordt zowel ernstige geestelijke als lichamelijke verwaarlozing verstaan. De andere in de wet genoemde gronden 43 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Het blokkaderecht biedt de mogelijkheid aan pleegouders te voorkomen dat ouders een kind, dat vrijwillig door hen bij de pleegouders geplaatst is en reeds een jaar of langer bij hen woont, bij hen weg te halen. Het kind kan dus zonder toestemming van de pleegouders niet worden weggehaald. De kinderrechter kan deze blokkade wel doorbreken. Artt. 1:253s jo 336a BW. Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

18 zijn: slecht levensgedrag (bijvoorbeeld chronisch alcoholmisbruik en prostitutie van de ouder), onherroepelijke veroordeling tot een vrijheidsstraf van een ouder, het in ernstige mate veronachtzamen van de aanwijzingen van het Bjz of belemmering van een uithuisplaatsing krachtens het bepaalde in art. 1:261 BW en het bestaan van een gegronde vrees voor verwaarlozing van de belangen van het kind. Wanneer één van de bovengenoemde gronden zich voordoet, kan de rechtbank de ouder(s) ontzetten uit het ouderlijk gezag, indien dit in het belang van het kind noodzakelijk geacht wordt. Meestal oefent na de ontzetting uit het gezag een Bjz, de voogdij uit. Het kind gaat naar een pleeggezin of inrichting. 49 Het Hof s-gravenhage heeft in 2006 de moeder van een kind ontzet uit het ouderlijk gezag. 50 Naar het oordeel van het hof is voldaan aan de wettelijke vereisten van zowel artikel 1:269 lid 1 sub a BW als artikel 1:269 lid 1 sub b BW. De moeder lijdt aan een ernstige borderline-persoonlijkheidsstoornis. De moeder is gezien haar verleden, haar psychische gesteldheid niet in staat om nu en in de toekomst haar opvoedingstaken ten aanzien van het kind of andere kinderen adequaat uit te voeren. De moeder had de verzorging en de opvoeding van haar jongste kind, het zusje van het kind, eerder ernstig verwaarloosd. Zij is aan langdurige en stelselmatige mishandeling en verwaarlozing blootgesteld. Uiteindelijk is zij overleden aan de gevolgen van deze mishandeling. De moeder gaat in de opvoeding, verzorging en omgang met het kind vooral uit van haar eigen behoefte en beleving, zonder hierbij rekening te houden met de behoefte van het kind. Het is niet in het belang van het kind dat de moeder een rol speelt in de opvoeding en verzorging van het kind. Volgens het Hof is de moeder niet in staat om op de behoeften van haar kind te reageren. Er is sprake van een uiterst onveilige en zeer gewelddadige gezinssituatie. Het Hof oordeelt dat het noodzakelijk is dat de moeder dient te worden ontzet van het gezag over het kind In het belang van het kind? Als de overheid ingrijpt in het leven van het kind en zijn ouders kan er niet alleen sprake zijn van beschermen tegen schade en herstellen van schade, maar er moet ook gekeken worden wat op lange termijn in het belang van het kind is. Maar wat moet onder in het belang van het kind worden verstaan? In het bijzonder wanneer een kind al vanaf jeugdige leeftijd voor langere tijd bij een pleeggezin verblijft, wordt het in zijn belang geoordeeld dat er voor langere tijd duidelijkheid en zekerheid ontstaat over het gezin waartoe hij zich mag rekenen en, in samenhang daarmee, over de persoon die het ouderlijk gezag over hem uitoefent Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Hof s-gravenhage 14 juni 2006, LJN AY HR 4 april 2008 LJN BC5726, r.o

19 Een uithuisgeplaatst kind kan zowel family life hebben met de eigen ouders als met de pleegouders. Respect voor het family life van het kind brengt met zich dat zowel de beslissing om het kind terug te plaatsen bij de ouders als de beslissing om het kind in het pleeggezin te laten, gebaseerd kan worden op art. 8 EVRM. Welke beslissing, terugplaatsing of blijven in het pleeggezin, komt nu het meest tegemoet komt aan het belang van het kind? 52 Art. 3 IVRK bepaalt dat bij alle beslissingen betreffende kinderen het belang van het kind de eerste overweging dient te vormen. Art. 20 IVRK bepaalt dat bij het overwegen van oplossingen rekening moet worden gehouden met de wenselijkheid van continuïteit in de opvoeding. Dit artikel biedt de rechter een handvat om het in art. 3 IVRK genoemde belang van het kind te concretiseren. Structuur, rust en regelmaat worden omschreven als één van de belangrijkste voorwaarden voor de bestaanszekerheid van het kind. 53 Vrijwel alle kinderen die pleegzorg nodig hebben, hebben al een verstoring in de ontwikkeling, met name op sociaal en op emotioneel gebied, meegemaakt. Het gevolg hiervan is dat hechting aan pleegouders soms langzaam ontstaat en het gemiddeld vijf jaar duurt voordat de ontwikkeling van het kind als normaal beschouwd kan worden. 54 Regelmatige wisseling van primaire verzorger, ouder of pleegouder door overplaatsingen verstoort de ontwikkeling van de hechtingscapaciteit van het kind. 55 Ook bij een langdurige pleeggezinplaatsing in het kader van een OTS weet geen van de betrokkenen in welk perspectief hun relatie staat. Dit heeft voor het kind de meest negatieve gevolgen, omdat hij leeft in een 'emotioneel vacuüm': hij bindt zich niet of weinig aan de pleegouders en hij kan ook geen opvoedingsrelatie met zijn ouders ontwikkelen, omdat hij niet bij hen woont. 56 Een verstoorde ontwikkeling van de hechting heeft negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van de capaciteit tot hechten. Dit leidt tot verstoring van de persoonlijkheidsontwikkeling en tot gedragsproblemen van het kind, die voortduren tot in de volwassenheid, zoals agressiviteit en gebrek aan gewetensvorming. 57 Volgens het Hof s-hertogenbosch dient, gelet op de artt. 3 lid 1 en 20 IVRK, aan het belang van kinderen bij continuïteit van de opvoedingssituatie en een ongestoord hechtingsproces een zwaarwegende betekenis te worden toegekend. Naar het oordeel van het Hof was in het beoordeelde geval terugplaatsing naar de moeder redelijkerwijs niet te verwachten, vanwege de jarenlange drugsproblematiek en beperkte pedagogische kwaliteiten van de moeder. Het Hof overwoog dat onzekerheid over het opvoedingsperspectief het hechtingsproces en daarmee de 52 Punselie 2006, p De Vries e.a. 2005, p Van den Bergh & Weterings 2008, p Van den Bergh & Weterings 2008, p HR 4 april 2008, LJN BC Van den Bergh & Weterings2008, p

20 ingezette positieve ontwikkeling van de kinderen kan verstoren. Derhalve werd in deze zaak beslist dat de huidige stabiele opvoedingssituatie bij de oma veilig moest worden gesteld en dat de moeder haar gezag door ontheffing verloor. Het hof nam zijn beslissing toen de kinderen al twee jaren bij de oma verbleven. 58 In 2010 besliste het Hof s-gravenhage dat de terugplaatsing van de kinderen die inmiddels bijna vier jaar in een pleeggezin verbleven niet mogelijk was. De hechting tussen de kinderen en de pleegouders was met moeite ingezet en nu de kinderen op dit moment goed gehecht zijn en bij de pleegouders veiligheid, stabiliteit en geborgenheid ervaren, was het volgens het Hof van belang om dat niet te verbreken. Het Hof was gebleken dat sprake was van getraumatiseerde en beschadigde kinderen met gedragsproblemen, die grote zorg en een stabiele opvoeding behoeven. Kinderen hebben belang bij stabiliteit met betrekking tot hun verblijf en duidelijkheid omtrent hun verzorging en opvoeding. 59 Naar mijn mening zijn de beslissingen van de hoven in het belang van het kind, omdat een iedere volgende onderbreking van de continuïteit in het leven van de kinderen de hechtingscapaciteit vermindert en ook de kwaliteit ervan. Het uit huis plaatsen van een kind gaat dus gepaard met bijkomende problemen en heeft veel impact op het kind, maar ook op de ouders. Het duurt wel jaren totdat er duidelijkheid is over de opvoedingssituatie van het kind. Het wetsvoorstel herziening kinderbeschermingsmaatregelen beoogt hier verandering in te brengen. 60 Kinderen beter beschermen tegen ouders die er onvoldoende in slagen om het recht van een gezonde en evenwichtige ontwikkeling en groei naar zelfstandigheid van het kind te realiseren en snel(ler) ingrijpen in gezinnen om kinderen beter te beschermen staat centraal in het wetsvoorstel herziening kinderbeschermingsmaatregelen. 61 Tevens beoogt het wetsvoorstel het recht van het kind op een ongestoord gezingsleven en het recht op continuïteit en stabiliteit in de opvoedingssituatie te waarborgen. Een belangrijke verandering die wordt voorgesteld betreft de nieuwe gezagsbeëindigende maatregel. Deze vervangt de ontheffing van en ontzetting uit het gezag. De maatregelen ontheffing en ontzetting zijn in het wetsvoorstel samengevoegd tot één gezagsbeëindigende maatregel. 62 Instemming van de ouders met de beëindiging van het ouderlijk 58 Hof s-hertogenbosch 6 juni 2006, LJN AY Hof s-gravenhage 13 januari 2010, LJN BL Kamerstukken II 2008/09, , nr Het wetsvoorstel herziening kinderbeschermingsmaatregelen vloeit voort uit het programma Beter Beschermd van de toenmalige ministeries Jeugd en Gezin en Justitie. In 2005 werd de Werkgroep Wetgeving van de projectgroep Beter Beschermd ingesteld die de wetgever moest adviseren over een herziening van de kinderbeschermingsmaatregelen. In 2006 heeft de Werkgroep Wetgeving het adviesrapport Kinderen eerst uitgebracht over de aanpassing van de kinderbeschermingswetgeving. Dit adviesrapport vormt de grondslag van het wetsvoorstel. De Wet herziening kinderbeschermingsmaatregelen in aantocht! 62 Doek & Vlaardingerbroek 2009, p

21 gezag is niet langer vereist. 63 Door deze nieuwe maatregel kan tegen de wil van de ouders het gezag eerder worden beëindigd. De gronden voor de ontheffing en ontzetting zijn zoals beschreven primair ontleend aan het gedrag van de ouders voor zover dit ernstige gevolgen heeft voor de ontwikkeling van het kind. Hierdoor is het belang van het kind niet altijd de eerste overweging. Dit komt bijvoorbeeld tot uiting, zoals uit de voorbeelden uit de rechtspraak naar voren is gekomen, bij langdurige pleeggezinplaatsingen. Ook wanneer het belang van het kind is gediend met een overgang naar een gezagsontnemende maatregel, wordt deze stap lang niet altijd gezet. Het belang van het kind wordt door de wijziging benadrukt en kan direct zonder een voorafgaande ondertoezichtstelling, de gezagsbeëindigende maatregel worden uitgesproken. Een ander belangrijke wijziging betreft de invoering van de maatregel van Opgroeiondersteuning. Deze maatregel is een lichte variant op de bestaande maatregel van ondertoezichtstelling. 64 De ouders kunnen dan gedwongen worden om deel te nemen aan opvoedingsondersteuning en aan gedragstherapie of training. 65 Het wetsvoorstel herziening kinderbeschermingsmaatregelen is op 22 maart 2012 aangenomen door de Tweede Kamer en ligt momenteel bij de Eerste Kamer Het begrip onverantwoord ouderschap In dit onderzoek staat de maatregel van gedwongen anticonceptie bij onverantwoord ouderschap centraal. Maar wat kan men onder onverantwoord ouderschap verstaan? Welke groep ouders valt onder dit begrip? Om over onverantwoord ouderschap te oordelen moet men naar de feiten en omstandigheden van het geval kijken. Er zijn in Nederland ouders die, ondanks de eerder genomen kinderbeschermingsmaatregelen, verder gaan met het verwekken van een nieuw kind (als een soort proefkonijn), terwijl is bewezen dat zij niet in staat zijn om kinderen te verzorgen, op te voeden en liefde te geven. Een volgend nieuw kind zal dan hoogstwaarschijnlijk ook hetzelfde meemaken en uit het gezin worden weggehaald en in een pleeggezin worden geplaatst. Ontheffing van het ouderlijk gezag of ontzetting uit het ouderlijk gezag kan hierbij ook aan de orde komen. Maar is dat in het belang van het kind? Deze kinderbeschermingsmaatregelen zijn zware ingrepen in het gezin, die veel negatieve gevolgen voor het gezin, maar vooral voor het kind hebben. Zoals in paragraaf besproken, krijgt het kind onder andere te maken met verstoring in zijn ontwikkeling, waardoor de hechtingscapaciteit vermindert. Uit het voorbeeld van Samira komt ook duidelijk naar voren dat het gedrag van de moeder tijdens haar zwangerschap, zeer nadelige gevolgen heeft voor de gezondheid 63 Doek & Vlaardingerbroek 2009, p Kamerstukken II 2008/09, nr.3 (MvT). 65 Wetsvoorstel herziening kinderbeschermingsmaatregelen, Stichting KOG 29 november (zoek op herziening kinderbeschermingsmaatregelen). 66 Herziening kinderbeschermingsmaatregelen Eerst Kamer der Staten- Generaal, 20

22 van het kind. Moet dat niet voorkomen worden bij een volgend kind? Vlaardingerbroek stelt terecht de vraag wat een kind, dat direct na zijn of haar geboorte bij de moeder wordt weggehaald, wordt aangedaan. Het kind zal ooit horen wat zich direct na zijn geboorte heeft voorgedaan. Dat lijkt mij, zoals Vlaardingerbroek noemt, een traumatische mededeling en deze mededeling kan ook een traumatische ervaring opleveren voor het kind. 67 Zou een preventieve kinderbeschermingsmaatregel, in de vorm van gedwongen anticonceptie een goede uitkomst zijn, omdat deze maatregel gericht is om schade aan een toekomstig kind te voorkomen? Naar mijn mening is er sprake van onverantwoord ouderschap als de ouder(s) eerder heeft/hebben bewezen niet te kunnen voorzien in de behoefte van het kind aan de nodige verzorging, opvoeding, en liefde, terwijl niet aannemelijk is dat hij/zij dat in de nabije toekomst ondanks de inzet van passende kinderbeschermingsmaatregelen - bij een volgend (nieuw) kind wel zou(den) kunnen. Er moet steeds een individuele afweging plaatsvinden. Ouders die veroordeeld zijn voor ernstige mishandeling of misbruik van hun kinderen al dan niet de dood van een kind ten gevolge hebbendkunnen als onverantwoorde ouders bestempeld worden. Uiteraard moet daarbij goed inschatbaar zijn of er sprake is van recidivegevaar. Ook meerdere uithuisplaatsingen van kinderen of gedwongen verliezen uit het ouderlijk gezag (ontheffing en ontzetting), kan een indicatie opleveren dat er sprake is van onverantwoord ouderschap. De volgende factoren kunnen bij de beoordeling doorslaggevend zijn: een verleden van misbruik, kans op herhaling, onveilige- en gewelddadige gezinssituatie, persoonlijkheidsstoornissen, jarenlange drugs/alcoholproblematiek, strafblad, beperkte pedagogische kwaliteiten en verstandelijke beperking. 68 Het rapport van de RvdK zal bij de afweging een belangrijke rol spelen. Het voorstel van Van Dijken houdt in dat de kinderrechter bij het uitspreken van een OTS met uithuisplaatsing en/ of ontzetting uit het ouderlijke gezag tevens de mogelijkheid krijgt om, als extra maatregel, gedwongen anticonceptie op te leggen. 69 Onverantwoorde ouders mogen, tenminste tijdelijk, geen kinderen meer krijgen zolang het aannemelijk is dat zij niet in staat zijn kinderen op te voeden. 67 Vlaardingerbroek 2007, p De opsomming is niet limitatief. 69 Naar aanleiding van het vertrek van Van Dijken uit de Tweede Kamer wordt de verdediging van de initiatiefnota door PvdA-kamerlid Eijsink voortgezet. Kamerstukken II 2009/10, , nr

23 2.5 Tussenconclusie Kinderen hebben recht op een gezonde en evenwichtige ontwikkeling, zowel voor als na hun geboorte en op de daarbij behorend medische verzorging, huisvesting, voeding en ontspanning. 70 De ouders zijn verantwoordelijkheid om dit recht te realiseren en hebben daarbij vrijheid om te bepalen op welke manier ze hun kind(eren) verzorgen en opvoeden. De overheid kan pas ingrijpen indien de vrijheid van de ouders leidt tot gevaar voor het kind en schade wordt toegebracht aan de geestelijke en/of lichamelijke ontwikkeling. Er is sprake van onverantwoord ouderschap als de ouder(s) eerder heeft/hebben bewezen niet te kunnen voorzien in de behoefte van het kind aan de nodige verzorging, opvoeding, en liefde, en waarvan niet aannemelijk is dat hij/zij dat in de nabije toekomst bij een volgend (nieuw) kind wel zou(den) kunnen. Als onverantwoorde ouders kunnen worden aangemerkt; ouders die eerder veroordeeld zijn voor ernstige mishandeling of misbruik van hun kinderen (al dan niet de dood van een kind ten gevolge hebbend), ouders van wie meerdere kinderen uit huis zijn geplaatst en ouders die gedwongen het ouderlijk gezag hebben verloren (ontheffing en ontzetting). De volgende factoren kunnen bij de beoordeling doorslaggevend zijn: een verleden van misbruik, kans op herhaling, onveilige- en gewelddadige gezinssituatie, persoonlijkheidsstoornissen, jarenlange drugs/alcoholproblematiek, strafblad, beperkte pedagogische kwaliteiten en verstandelijke beperking. 70 De rechten van het kind, 22

24 3. De juridische status van een toekomstig ongeboren vrucht 3.1 Inleiding De maatregel van gedwongen anticonceptie betreft een preventieve maatregel die vóór een eventuele de zwangerschap opgelegd kan worden. De gedwongen anticonceptie maatregel ziet dus op het beschermen van het belang van een toekomstig ongeboren vrucht. In dit hoofdstuk worden de eventuele rechten van een toekomstig ongeboren vrucht besproken. Onder een toekomstig ongeboren vrucht versta ik een vrucht die nog niet is verwekt. De vraag is waar een toekomstig ongeboren vrucht in het recht staat. Het Burgerlijk Wetboek kent art. 1:2 BW waarin de ongeboren vrucht als reeds geboren wordt aangemerkt, zo dikwijls zijn belang dit vordert. Tevens is in verschillende verdragen het recht op leven van eenieder opgenomen. Deze bepaling is onder andere aanwezig in het Europese Verdrag inzake de Rechten van de Mens (hierna: EVRM), de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (hierna: UVRM) en het IVRK. De begrippen eenieder en leven hebben geleid tot discussies omtrent de invulling ervan. Maar heeft deze bepaling in de verdragen ook betrekking op een ongeboren vrucht en een toekomstig ongeboren vrucht? Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft geoordeeld dat het onder bepaalde omstandigheden voorstelbaar is dat een ongeboren kind (vrucht is verwekt, vrouw is zwanger) bescherming op grond van art. 2 EVRM kan genieten. Hoe ver reikt deze bescherming? Kan deze bescherming van een ongeboren vrucht worden doorgetrokken naar het toekennen van bescherming aan een toekomstig ongeboren vrucht? In paragraaf 3.2 zal de juridische status van een toekomstig ongeboren vrucht op nationaal niveau worden besproken. De juridische status op internationaal niveau komt in paragraaf 3.3. aan de orde. De problematiek van het DES-hormoon dat verboden is in Nederland, zal ook worden besproken. Er zal worden gekeken of uit de DES-zaak raakvlakken zijn te destilleren ten aanzien van bescherming die aan een toekomstig ongeboren vrucht geboden kan worden. In paragraaf 3.5 zal worden gekeken of het recht om niet te leven bestaat. Aan de hand van het leerstuk betreffende wrongful birth en wrongful life zal toegelicht worden of een kind zijn ouders aansprakelijk kan stellen voor zijn/haar bestaan. 3.2 De juridische status van een toekomstig ongeboren vrucht op nationaal niveau In deze eerste paragraaf zal de nationale wet- en regelgeving omtrent de status van een toekomstig ongeboren vrucht aan bod komen. Verdragsstaten zijn verplicht vanaf de geboorte bescherming te bieden aan het menselijk leven, maar het is aan de verdragsstaten zelf of zij ook ongeborenen onder 23

VERDRAG INZAKE DE RECHTEN VAN HET KIND (IRVK)

VERDRAG INZAKE DE RECHTEN VAN HET KIND (IRVK) VERDRAG INZAKE DE RECHTEN VAN HET KIND (IRVK) Artikel 3 IRVK 1. Bij alle maatregelen betreffende kinderen, ongeacht of deze worden genomen door openbare of particuliere instellingen voor maatschappelijk

Nadere informatie

Als opvoeden een probleem is

Als opvoeden een probleem is Als opvoeden een probleem is Inhoud 3 > Als opvoeden een probleem is 3 > De Raad voor de Kinderbescherming 4 > Maakt u zich zorgen over een kind? 5 > Opvoedingsproblemen 6 > De rol van de Raad 10 > Maatregelen

Nadere informatie

Ouder van mijn ouders Van helpen en ondersteunen tot gedwongen hulp en gezagsbeëindiging. Nijkerk, Opstandingskerk. 25 mei 2016

Ouder van mijn ouders Van helpen en ondersteunen tot gedwongen hulp en gezagsbeëindiging. Nijkerk, Opstandingskerk. 25 mei 2016 Ouder van mijn ouders Van helpen en ondersteunen tot gedwongen hulp en gezagsbeëindiging Nijkerk, Opstandingskerk 25 mei 2016 Prof.mr. Paul Vlaardingerbroek Cijfers Jaarlijks worden ca. 119.000 kinderen

Nadere informatie

Als opvoeden een probleem is

Als opvoeden een probleem is Als opvoeden een probleem is Inhoud 3 > Als opvoeden een probleem is 3 > De Raad voor de Kinderbescherming 4 > Maakt u zich zorgen over een kind? 5 > Opvoedingsproblemen 6 > De rol van de Raad 10 > Maatregelen

Nadere informatie

Als opvoeden een probleem is

Als opvoeden een probleem is Als opvoeden een probleem is Inhoud 3 > Als opvoeden een probleem is 3 > De Raad voor de Kinderbescherming 5 > Maakt u zich zorgen over een kind? 6 > De rol van de Raad 10 > Maatregelen van Kinderbescherming

Nadere informatie

Als opvoeden een probleem is

Als opvoeden een probleem is Als opvoeden een probleem is Inhoud 3 > Als opvoeden een probleem is 3 > De Raad voor de Kinderbescherming 4 > Maakt u zich zorgen over een kind? 5 > Opvoedingsproblemen 6 > De rol van de Raad 10 > Maatregelen

Nadere informatie

Gedwongen anticonceptie bij verstandelijk beperkten

Gedwongen anticonceptie bij verstandelijk beperkten Gedwongen anticonceptie bij verstandelijk beperkten Is een regeling betreffende gedwongen anticonceptie in strijd met artikel 8 en artikel 12 EVRM of kan het belang van het ongeboren kind een inbreuk op

Nadere informatie

ECLI:NL:RBAMS:2015:10059

ECLI:NL:RBAMS:2015:10059 ECLI:NL:RBAMS:2015:10059 Instantie Rechtbank Amsterdam Datum uitspraak 20-10-2015 Datum publicatie 13-06-2016 Zaaknummer C/13/592460 / JE RK 15-996 Rechtsgebieden Personen- en familierecht Bijzondere kenmerken

Nadere informatie

Ouderschap: Geschikt of Ongeschikt?

Ouderschap: Geschikt of Ongeschikt? Ouderschap: Geschikt of Ongeschikt? Een onderzoek naar preventieve kinderbeschermingsmaatregelen ter voorkoming van onverantwoord ouderschap Datum: 19 september 2012 Naam: Orthe Angela Maria Slaats ANR:

Nadere informatie

ECLI:NL:GHDHA:2013:BZ9770

ECLI:NL:GHDHA:2013:BZ9770 ECLI:NL:GHDHA:2013:BZ9770 Instantie Gerechtshof Den Haag Datum uitspraak 09-01-2013 Datum publicatie 14-05-2013 Zaaknummer 200.114.823/01 Rechtsgebieden Personen- en familierecht Bijzondere kenmerken Hoger

Nadere informatie

Jeugdbescherming in Nederland

Jeugdbescherming in Nederland Jeugdbescherming in Nederland Jeugdbescherming in Nederland Mr. drs. Bart de Jong Adviseur Van Montfoort 2 Stelselwijziging Jeugd Wat is Jeugdbescherming? Proces/Actoren Doelgroep en problematiek Maatregelen

Nadere informatie

Minderjarigheid in het recht

Minderjarigheid in het recht Minderjarigheid in het recht Minderjarigen zijn personen onder de 18 jaar, tenzij voor hun 18e levensjaar huwelijk, geregistreerd partnerschap (GP) of meerderjarigverklaring van moeder van 16/17 jr Twee

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1999 2000 27 047 Wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek in verband met het gezamenlijk gezag van rechtswege bij geboorte tijdens een geregistreerd

Nadere informatie

Zorg om het kind - bescherming van minderjarigen en het gezondheidsrecht -

Zorg om het kind - bescherming van minderjarigen en het gezondheidsrecht - Zorg om het kind - bescherming van minderjarigen en het gezondheidsrecht - Prof.mr.drs. Mariëlle R. Bruning Najaarslezing Vereniging voor Gezondheidsrecht, 2 november 2012 Thema Zorgverlening aan en het

Nadere informatie

Congres De ots90 jaar:versleten of vitaal? Workshop: ots, omgang en het belang van het kind

Congres De ots90 jaar:versleten of vitaal? Workshop: ots, omgang en het belang van het kind Congres De ots90 jaar:versleten of vitaal? Workshop: ots, omgang en het belang van het kind Voorzitter: Paul van Teeffelen Inleider: Esther Lam Referent: Sonja de Pauw Gerlings Introductietekst workshop

Nadere informatie

Als uw kind onder toezicht gesteld wordt

Als uw kind onder toezicht gesteld wordt Als uw kind onder toezicht gesteld wordt Inhoud 3 > Als uw kind onder toezicht gesteld wordt 4 > Maatregel van kinderbescherming 5 > De rol van de Raad 6 > De rechter 7 > De gezinsvoogd 8 > Wie doet wat

Nadere informatie

Opmerkingen over Hoofdstuk 1. Wijziging van wetten Artikel 1.8, wijziging van het Bw

Opmerkingen over Hoofdstuk 1. Wijziging van wetten Artikel 1.8, wijziging van het Bw Parkstraat 83 Den Haag Correspondentie: Postbus 30137 2500 GC Den Haag Telefoon (070) 361 93 00 Fax algemeen (070) 361 93 10 Fax rechtspraak (070) 361 93 15 Aan de Staatssecretaris van Volksgezondheid,

Nadere informatie

Versie 1.0 13 mei 2005. Cliëntroute Bureau Jeugdzorg Voogdij

Versie 1.0 13 mei 2005. Cliëntroute Bureau Jeugdzorg Voogdij Versie 1.0 13 mei 2005 Cliëntroute Bureau Jeugdzorg Inleiding In de wet staat dat minderjarigen altijd iemand moeten hebben die gezag over hen heeft. Dit gezag ligt in principe bij de ouders van de minderjarige.

Nadere informatie

Aanbevelingen bij de Beleidsvisie Kind in de Pleegzorg. I. Aanpassing van kinderbeschermingswetgeving

Aanbevelingen bij de Beleidsvisie Kind in de Pleegzorg. I. Aanpassing van kinderbeschermingswetgeving Aanbevelingen bij de Beleidsvisie Kind in de Pleegzorg Toelichting: De aanbevelingen zijn bedoeld om op korte termijn effect te sorteren, maar zijn soms zo ingrijpend dat wetswijziging noodzakelijk is.

Nadere informatie

Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Wijdemeren,

Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Wijdemeren, Beleidsregels Jeugdhulp gemeente Wijdemeren 2018 Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Wijdemeren, overwegende dat het wenselijk is beleidsregels vast te stellen voor de uitvoering

Nadere informatie

Als ouders uit elkaar gaan

Als ouders uit elkaar gaan Als ouders uit elkaar gaan Inhoud 3 > Als ouders uit elkaar gaan 4 > De Raad voor de Kinderbescherming 6 > Het ouderschap blijft bestaan 7 > Informatie en consultatie 9 > De rol van de Raad 11 > De rechter

Nadere informatie

Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming

Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming Wat is Jeugdbescherming? Jeugdbescherming heette vroeger Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam. Wij dragen bij aan de bescherming van kinderen en daardoor

Nadere informatie

ECLI:NL:GHARL:2015:1824

ECLI:NL:GHARL:2015:1824 ECLI:NL:GHARL:2015:1824 Uitspraak Arrest GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN Civiel recht (personen- en familierecht) Datum uitspraak: 3 maart 2015 zaaknummer 200.156.874/01 (zaaknummer rechtbank Overijssel

Nadere informatie

INZICHT IN JEUGDRECHT

INZICHT IN JEUGDRECHT INZICHT IN JEUGDRECHT Ingeborg Galama Juridisch adviseur Raad voor de Kinderbescherming Onderwerpen 1.Doel en grond voor de ondertoezichtstelling 2.Uithuisplaatsing 3.Gesloten jeugdzorg 4.Ontheffing/ontzetting

Nadere informatie

Als uw kind onder toezicht gesteld wordt

Als uw kind onder toezicht gesteld wordt Als uw kind onder toezicht gesteld wordt Inhoud 3 > Als uw kind onder toezicht gesteld wordt 3 > Ondertoezichtstelling 4 > Maatregel van kinderbescherming 5 > De rol van de Raad 6 > De rechter 6 > De gezinsvoogd

Nadere informatie

90 jaar OTS: versleten of vitaal? Werkgroep 1 Verlenging OTS/UHP: dilemma s in de praktijk

90 jaar OTS: versleten of vitaal? Werkgroep 1 Verlenging OTS/UHP: dilemma s in de praktijk 90 jaar OTS: versleten of vitaal? Werkgroep 1 Verlenging OTS/UHP: dilemma s in de praktijk Regelgeving OTS - tegengaan ernstige bedreiging ontwikkeling kind - met als doel: a) de ouder/opvoeder op een

Nadere informatie

Mr. dr. A. van Montfoort. Presentatie Van casus naar gestructureerd beslissen in de jeugdbescherming

Mr. dr. A. van Montfoort. Presentatie Van casus naar gestructureerd beslissen in de jeugdbescherming Mr. dr. A. van Montfoort Presentatie Van casus naar gestructureerd beslissen in de jeugdbescherming Van casus naar gestructureerd beslissen in de jeugdbescherming Presentatie Themadag jeugdrecht SSR,

Nadere informatie

Bezwaar en beroep Jeugdwet Betekenis voor gemeenten

Bezwaar en beroep Jeugdwet Betekenis voor gemeenten Bezwaar en beroep Jeugdwet Betekenis voor gemeenten versie 1.0 K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd Jos Janssen, Mei 2014 1 Bezwaar en Beroep Jeugdwet Van recht op zorg naar jeugdhulpplicht In het wetsvoorstel

Nadere informatie

Als ouders uit elkaar gaan

Als ouders uit elkaar gaan Als ouders uit elkaar gaan Inhoud 3 > Als ouders uit elkaar gaan 4 > De Raad voor de Kinderbescherming 6 > Het ouderschap blijft bestaan 7 > Informatie en consultatie 9 > De rol van de Raad 11 > De rechter

Nadere informatie

De beëindiging van uithuisplaatsing

De beëindiging van uithuisplaatsing De beëindiging van uithuisplaatsing Wanneer is beëindiging van de uithuisplaatsing in het kader van een ondertoezichtstelling (art. 1:261 BW) in het belang van het kind en welke verbeteringen zullen in

Nadere informatie

ECLI:NL:GHSGR:2011:BR0816

ECLI:NL:GHSGR:2011:BR0816 ECLI:NL:GHSGR:2011:BR0816 Instantie Datum uitspraak 04-05-2011 Datum publicatie 08-07-2011 Gerechtshof 's-gravenhage Zaaknummer 200.083.271-01 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Personen-

Nadere informatie

Als uw kind onder toezicht gesteld wordt

Als uw kind onder toezicht gesteld wordt Als uw kind onder toezicht gesteld wordt Inhoud 3 > Als uw kind onder toezicht gesteld wordt 3 > Ondertoezichtstelling 4 > Maatregel van kinderbescherming 5 > De rol van de Raad 6 > De rechter 6 > De gezinsvoogd

Nadere informatie

VAN GEZAGSBEPERKING NAAR GEZAGSONTNEMING

VAN GEZAGSBEPERKING NAAR GEZAGSONTNEMING VAN GEZAGSBEPERKING NAAR GEZAGSONTNEMING LEGITIMATIE VAN OVERHEIDSINGRIJPEN IN HET FAMILIE- EN GEZINSLEVEN JOYCE DE BRUIJN SEPTEMBER 2012 2 Van gezagsbeperking naar gezagsontneming Legitimatie van overheidsingrijpen

Nadere informatie

Pleegoudersupport Zeeland

Pleegoudersupport Zeeland Pleegoudersupport Zeeland Voorbeeldbrieven Inleiding Dit document bevat een aantal voorbeeldbrieven die u kunt gebruiken wanneer u gebruik wilt maken van uw blokkaderecht, wanneer u een bijzondere curator

Nadere informatie

ECLI:NL:RBAMS:2016:7682

ECLI:NL:RBAMS:2016:7682 ECLI:NL:RBAMS:2016:7682 Instantie Rechtbank Amsterdam Datum uitspraak 22-11-2016 Datum publicatie 28-11-2016 Zaaknummer C/13/614102 / FA RK 16-5813 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie

Nadere informatie

Schuingedrukte woorden worden uitgelegd in een woordenlijst op pagina 4.

Schuingedrukte woorden worden uitgelegd in een woordenlijst op pagina 4. Voogdijmaatregel Informatie voor jeugdigen over voogdij Kinderen moeten altijd iemand hebben die het gezag over hen heeft. Dit gezag ligt meestal bij je ouder(s). Maar wat als je ouder(s) overlijden of

Nadere informatie

Informatie voor gezinnen

Informatie voor gezinnen Informatie voor gezinnen Wat is Jeugdbescherming? Jeugdbescherming Regio Amsterdam draagt bij aan de bescherming van kinderen en daardoor aan een blijvend veilige ontwikkeling van kinderen. Kinderen hebben

Nadere informatie

ECLI:NL:GHAMS:2015:4056 Gerechtshof Amsterdam Datum uitspraak Datum publicatie Zaaknummer /01

ECLI:NL:GHAMS:2015:4056 Gerechtshof Amsterdam Datum uitspraak Datum publicatie Zaaknummer /01 ECLI:NL:GHAMS:2015:4056 Instantie Gerechtshof Amsterdam Datum uitspraak 29-09-2015 Datum publicatie 23-10-2015 Zaaknummer 200.166.964/01 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Personen- en

Nadere informatie

Ter attentie van de leden van de Vaste Kamercommissie voor Veiligheid en Justitie

Ter attentie van de leden van de Vaste Kamercommissie voor Veiligheid en Justitie De Kinderombudsman Position paper kleinkinderen en omgang na scheiding 1 april 2015 Ter attentie van de leden van de Vaste Kamercommissie voor Veiligheid en Justitie Inleiding De Kinderombudsman is door

Nadere informatie

Aanpassing van wetgeving en vaststelling van overgangsrecht in verband met de herziening van de maatregelen van kinderbescherming

Aanpassing van wetgeving en vaststelling van overgangsrecht in verband met de herziening van de maatregelen van kinderbescherming Aanpassing van wetgeving en vaststelling van overgangsrecht in verband met de herziening van de maatregelen van kinderbescherming MEMORIE VAN TOELICHTING Algemeen 1. Inleiding Op 18 juli 2009 is bij de

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 32 856 Wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en enkele andere wetten teneinde nader inhoud te geven aan het beginsel van openbaarheid

Nadere informatie

TWEEDE KAMER DER STATEN-GENERAAL

TWEEDE KAMER DER STATEN-GENERAAL TWEEDE KAMER DER STATEN-GENERAAL 2 Vergaderjaar 2010-2011 32 856 Wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en enkele andere wetten teneinde nader inhoud te geven aan het beginsel van openbaarheid

Nadere informatie

Bureau Jeugdzorg afdeling Jeugdbescherming. Mathilde Roubos Anjo Mangelaars

Bureau Jeugdzorg afdeling Jeugdbescherming. Mathilde Roubos Anjo Mangelaars Bureau Jeugdzorg afdeling Jeugdbescherming Mathilde Roubos Anjo Mangelaars Vrijwillig kader Gedwongen kader Bureau Jeugdzorg Toegang AMK Jeugdbescherming Jeugdreclassering CIT Voorlopige Ondertoezichtstelling

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2005 2006 30 551 Wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek in verband met verkorting van de adoptieprocedure en wijziging van de Wet opneming buitenlandse

Nadere informatie

Rapport (verkort) Naar aanleiding van de feitelijke uithuisplaatsing van een zesjarige jongen.

Rapport (verkort) Naar aanleiding van de feitelijke uithuisplaatsing van een zesjarige jongen. Rapport (verkort) Naar aanleiding van de feitelijke uithuisplaatsing van een zesjarige jongen. Oordeel De Kinderombudsman is van mening dat Bureau Jeugdzorg Noord-Brabant vestiging Oss en de politie Oost-Brabant

Nadere informatie

Verantwoord preventief ingrijpen bij onverantwoord ouderschap

Verantwoord preventief ingrijpen bij onverantwoord ouderschap Masterscriptie Verantwoord preventief ingrijpen bij onverantwoord ouderschap Onderzoek naar de vraag of een maatregel van gedwongen anticonceptie bij onverantwoord ouderschap juridisch te rechtvaardigen

Nadere informatie

Welkom. Pedagogische verwaarlozing anno 2013. Het Kind Eerst (juni 2013) www.hetkindeerst.nl

Welkom. Pedagogische verwaarlozing anno 2013. Het Kind Eerst (juni 2013) www.hetkindeerst.nl Welkom Pedagogische verwaarlozing anno 2013 Bron: Haren de Krant d.d. 22 april 2010 1 2 Het Kind Eerst (juni 2013) www.hetkindeerst.nl Vraagstelling n.a.v. twitterbericht d.d. 12-06-2013 van Chris Klomp

Nadere informatie

Betreft: informatie over toestemmingsvereiste WGBO bij minderjarigen in relatie tot kindermishandeling

Betreft: informatie over toestemmingsvereiste WGBO bij minderjarigen in relatie tot kindermishandeling > Retouradres Postbus 16166 2500 BD Den Haag Aan geadresseerde Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 50 30 F 070 340 78 34 www.rijksoverheid.nl Datum Betreft: informatie over toestemmingsvereiste

Nadere informatie

[Appellant 1] en [Appellant 2], beiden wonende te [woonplaats], (hierna: appellanten)

[Appellant 1] en [Appellant 2], beiden wonende te [woonplaats], (hierna: appellanten) LJN: BI3542, Centrale Raad van Beroep, 08/3709 WJZ + 08/3713 WJZ Datum uitspraak: 15-04-2009 Datum publicatie: 12-05-2009 Rechtsgebied: Sociale zekerheid Soort procedure: Hoger beroep Inhoudsindicatie:

Nadere informatie

ECLI:NL:GHAMS:2017:357 Gerechtshof Amsterdam Datum uitspraak Datum publicatie Zaaknummer /01

ECLI:NL:GHAMS:2017:357 Gerechtshof Amsterdam Datum uitspraak Datum publicatie Zaaknummer /01 ECLI:NL:GHAMS:2017:357 Instantie Gerechtshof Amsterdam Datum uitspraak 07-02-2017 Datum publicatie 23-02-2017 Zaaknummer 200.199.846/01 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Personen- en

Nadere informatie

ECLI:NL:RBHAA:2012:BY6590

ECLI:NL:RBHAA:2012:BY6590 ECLI:NL:RBHAA:2012:BY6590 Instantie Rechtbank Haarlem Datum uitspraak 16-10-2012 Datum publicatie 18-12-2012 Zaaknummer 193036 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Personen- en familierecht

Nadere informatie

INFORMATIE VOOR JONGEREN 1 ONDER TOEZICHT GESTELD WAT BETEKENT DAT?

INFORMATIE VOOR JONGEREN 1 ONDER TOEZICHT GESTELD WAT BETEKENT DAT? ONDER TOEZICHT GESTELD WAT BETEKENT DAT? INFORMATIE VOOR JONGEREN 1 ONDER TOEZICHT GESTELD WAT BETEKENT DAT? Als je nog geen 18 jaar bent is volgens de wet een volwassene voor jou verantwoordelijk. Meestal

Nadere informatie

Uitspraak GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN. locatie Leeuwarden. afdeling civiel recht

Uitspraak GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN. locatie Leeuwarden. afdeling civiel recht ECLI:NL:GHARL:2014:4151 Instantie Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden Datum uitspraak 24-04-2014 Datum publicatie 27-05-2014 Zaaknummer 200.141.970-01 Rechtsgebieden Personen- en familierecht Bijzondere kenmerken

Nadere informatie

Wat is OTS? (Onder ToezichtStelling)

Wat is OTS? (Onder ToezichtStelling) Wat is OTS? (Onder ToezichtStelling) Deze folder is voor ouders van cliënten van de Welkom 2 OnderToezichtStelling Graag stellen wij ons voor. Wij zijn de William Schrikker Jeugdbescherming. Wij geven

Nadere informatie

De Minister van Veiligheid en Justitie. Postbus 20301 2500 EH Den Haag. Advies wetsvoorstel toevoegen gegevens aan procesdossier minderjarige

De Minister van Veiligheid en Justitie. Postbus 20301 2500 EH Den Haag. Advies wetsvoorstel toevoegen gegevens aan procesdossier minderjarige POSTADRES Postbus 93374, 2509 AJ Den Haag BEZOEKADRES Juliana van Stolberglaan 4-10 TEL 070-88 88 500 FAX 070-88 88 501 INTERNET www.cbpweb.nl www.mijnprivacy.nl AAN De Minister van Veiligheid en Justitie

Nadere informatie

Cliënt Onder een cliënt verstaan we de jeugdige, zijn (stief)ouders of wettelijk vertegenwoordigers.

Cliënt Onder een cliënt verstaan we de jeugdige, zijn (stief)ouders of wettelijk vertegenwoordigers. Inleiding D3 werkt vanuit de privacy kaders die door de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) zijn opgelegd. Bij de start van de zorg bij D3 ontvangt de cliënt het privacyreglement. Alle privacygevoelige

Nadere informatie

UW KIND ONDER TOEZICHT GESTELD. WAT BETEKENT DAT? INFORMATIE VOOR OUDERS 1 UW KIND ONDER TOEZICHT GESTELD. WAT BETEKENT DAT?

UW KIND ONDER TOEZICHT GESTELD. WAT BETEKENT DAT? INFORMATIE VOOR OUDERS 1 UW KIND ONDER TOEZICHT GESTELD. WAT BETEKENT DAT? UW KIND ONDER TOEZICHT GESTELD. WAT BETEKENT DAT? INFORMATIE VOOR OUDERS 1 UW KIND ONDER TOEZICHT GESTELD. WAT BETEKENT DAT? Uw zoon of dochter is onder toezicht gesteld door de kinderrechter omdat er

Nadere informatie

Kinderen beschermen we samen. Gemeente en Raad voor de Kinderbescherming in het nieuwe Stelsel voor de jeugd

Kinderen beschermen we samen. Gemeente en Raad voor de Kinderbescherming in het nieuwe Stelsel voor de jeugd Kinderen beschermen we samen Gemeente en Raad voor de Kinderbescherming in het nieuwe Stelsel voor de jeugd 1 juni 2013 Beelden van de Raad 2 Tijd om kennis te maken! Kennismaking met de Raad voor de Kinderbescherming

Nadere informatie

MEMORIE VAN TOELICHTING ALGEMEEN. 1. Inleiding

MEMORIE VAN TOELICHTING ALGEMEEN. 1. Inleiding Wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering teneinde nader inhoud te geven aan het beginsel van openbaarheid van de behandeling van zaken betreffende personen- en familierecht MEMORIE VAN

Nadere informatie

Jeugdbescherming Informatie voor ouders/opvoeders

Jeugdbescherming Informatie voor ouders/opvoeders Jeugdbescherming Informatie voor ouders/opvoeders Inhoudsopgave»» Jeugdbescherming»» Wat is een ondertoezichtstelling (OTS)?»» Wat is uw rol bij een OTS?»» Wat gaat er gebeuren?»» Wat zijn uw rechten?»»

Nadere informatie

Rechtsbescherming van uithuisgeplaatsten

Rechtsbescherming van uithuisgeplaatsten juridisch en bestuurskundig onderzoek advies onderwijs Rechtsbescherming van uithuisgeplaatsten Een verkennend onderzoek Groningen, juli 2010 2010 WODC, ministerie van Justitie. Auteursrechten voorbehouden.

Nadere informatie

A 2011 N 57 PUBLICATIEBLAD

A 2011 N 57 PUBLICATIEBLAD A 2011 N 57 PUBLICATIEBLAD LANDSVERORDENING van de 15de december 2011 tot wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek ter zake van gezamenlijk gezag over minderjarige kinderen (Landsverordening gezamenlijk

Nadere informatie

Perspectief in Pleegzorg:

Perspectief in Pleegzorg: Perspectief in Pleegzorg: hoe lang zoekend en hoe snel biedend? Peter van den Bergh Pleegzorg Laatste 20 jaar populair Verdubbeling van het aantal plaatsingen Weinig onderzoek naar effectiviteit Veel retrospectief

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2004 2005 30 145 Wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering in verband met het bevorderen van voortgezet

Nadere informatie

Logopedie en Kindermishandeling. Toelichting op de Meldcode en het Stappenplan

Logopedie en Kindermishandeling. Toelichting op de Meldcode en het Stappenplan Logopedie en Kindermishandeling Toelichting op de Meldcode en het Stappenplan Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) Juni 2009 Inleiding Omgaan met (vermoedens van) kindermishandeling

Nadere informatie

ECLI:NL:RVS:2017:1318

ECLI:NL:RVS:2017:1318 ECLI:NL:RVS:2017:1318 Instantie Raad van State Datum uitspraak 17-05-2017 Datum publicatie 17-05-2017 Zaaknummer Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie 201607764/1/A2 Bestuursrecht Hoger

Nadere informatie

In het belang van het kind?

In het belang van het kind? In het belang van het kind? Een onderzoek naar de wijzigingen van de kinderbeschermingsmaatregelen in Boek 1 BW Auteur: Daphne de Kreij Breda, 26 mei 2014 Opleiding: HBO-Rechten Onderwijsinstelling: Juridische

Nadere informatie

31 mei 2012 z2012-00245

31 mei 2012 z2012-00245 De Staatssecretaris van Financiën Postbus 20201 2500 EE DEN HAAG 31 mei 2012 26 maart 2012 Adviesaanvraag inzake openbaarheid WOZwaarde Geachte, Bij brief van 22 maart 2012 verzoekt u, mede namens de Minister

Nadere informatie

Inschatting wilsbekwaamheid volgens KNMG richtlijn

Inschatting wilsbekwaamheid volgens KNMG richtlijn Naam patiënt:.. Geboortedatum patiënt:... Naam afnemer: Datum afname: Inschatting wilsbekwaamheid volgens KNMG richtlijn 1. Wilsbekwaamheid wordt altijd beoordeeld ter zake een bepaald onderzoek of bepaalde

Nadere informatie

Samenvatting en advies

Samenvatting en advies Parkstraat 83 Den Haag Correspondentie: Postbus 30137 2500 GC Den Haag Telefoon (070) 361 93 00 Aan de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Postbus 20301 2500 GC Den Haag Betreft : Contactpersoon

Nadere informatie

Aanpassing van wetgeving en vaststelling van overgangsrecht in verband met de herziening van de maatregelen van kinderbescherming

Aanpassing van wetgeving en vaststelling van overgangsrecht in verband met de herziening van de maatregelen van kinderbescherming anpassing van wetgeving en vaststelling van overgangsrecht in verband met de herziening van de maatregelen van kinderbescherming VOORSTEL VN WET Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden,

Nadere informatie

ECLI:NL:RBOBR:2015:3690

ECLI:NL:RBOBR:2015:3690 ECLI:NL:RBOBR:2015:3690 Instantie Datum uitspraak 19-06-2015 Datum publicatie 14-07-2015 Zaaknummer Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Rechtbank Oost-Brabant C/01/280880 / FA RK 14-3596_2

Nadere informatie

ECLI:NL:RBARN:2008:BG3849

ECLI:NL:RBARN:2008:BG3849 ECLI:NL:RBARN:2008:BG3849 Instantie Rechtbank Arnhem Datum uitspraak 10-11-2008 Datum publicatie 10-11-2008 Zaaknummer 175940 Rechtsgebieden Personen- en familierecht Bijzondere kenmerken Eerste aanleg

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2001 2002 26 732 Algehele herziening van de Vreemdelingenwet (Vreemdelingenwet 2000) Nr. 98 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE Aan de Voorzitter

Nadere informatie

Voogdijmaatregel Informatie voor ouders over voogdij

Voogdijmaatregel Informatie voor ouders over voogdij Voogdijmaatregel Informatie voor ouders over voogdij De kinderrechter heeft besloten dat Jeugdbescherming west het gezag over uw kind gaat uitoefenen. Dat wordt voogdij genoemd. Hiervoor kunnen verschillende

Nadere informatie

JEUGDBESCHERMING NOORD. Voogdij

JEUGDBESCHERMING NOORD. Voogdij JEUGDBESCHERMING NOORD Voogdij Als je ouders niet meer voor jou kunnen beslissen... Informatie voor jongeren Voogdij Als ouders kinderen krijgen, verwachten ze dat ze hun kinderen zelf gaan opvoeden. Totdat

Nadere informatie

*Z03BC41EF9F* Beleidsregels Jeugdhulp gemeente Weesp 2019

*Z03BC41EF9F* Beleidsregels Jeugdhulp gemeente Weesp 2019 *Z03BC41EF9F* Beleidsregels Jeugdhulp gemeente Weesp 2019 Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Weesp, overwegende dat het wenselijk is beleidsregels vast te stellen voor de uitvoering

Nadere informatie

OUDERS IN JEUGDBESCHERMINGSPROCEDURES RECHTSBIJSTAND IN HET LICHT VAN EHRM-JURISPRUDENTIE

OUDERS IN JEUGDBESCHERMINGSPROCEDURES RECHTSBIJSTAND IN HET LICHT VAN EHRM-JURISPRUDENTIE OUDERS IN JEUGDBESCHERMINGSPROCEDURES RECHTSBIJSTAND IN HET LICHT VAN EHRM-JURISPRUDENTIE Mw. Mr. K.E. (Kristien) Hepping (k.e.hepping@uu.nl) UCERF Symposium 11 april 2017 Rechtsbijstand ouders met gezag

Nadere informatie

Wat is ondertoezichtstelling?

Wat is ondertoezichtstelling? Jeugdbescherming Wat is ondertoezichtstelling? Informatie voor ouders en verzorgers Bureau Jeugdzorg Flevoland gaat uit van het recht van ieder kind om uit te groeien tot een gezonde en evenwichtige volwassene.

Nadere informatie

STEVIG FUNDAMENT VOOR JEUGDZORG

STEVIG FUNDAMENT VOOR JEUGDZORG STEVIG FUNDAMENT VOOR JEUGDZORG ONZE MISSIE EN VISIE ONZE INZET Onze missie Wij beschermen in hun ontwikkeling bedreigde kinderen en zorgen ervoor dat zij de juiste zorg krijgen. Onze visie Wij komen in

Nadere informatie

Rechten en nieuwe wetten in de pleegzorg

Rechten en nieuwe wetten in de pleegzorg Rechten en nieuwe wetten in de pleegzorg Pleegouders kunnen een juridisch vangnet zijn voor hun pleegkind. Daarom is het belangrijk je rechtspositie als pleegouder te kennen, zodat je voor een kind kunt

Nadere informatie

Protocol Informatieverstrekking. november 2017

Protocol Informatieverstrekking. november 2017 Protocol Informatieverstrekking november 2017 1. Inleiding Artikel 11 van de Wet op het Primair Onderwijs (hierna: WPO ) verplicht scholen in algemene zin om te rapporteren over de vorderingen van de leerlingen

Nadere informatie

De ondertoezichtstelling herzien

De ondertoezichtstelling herzien De ondertoezichtstelling herzien Op welke wijze dienen de huidige protocollen van Bureau Jeugdzorg Noord-Brabant met betrekking tot de ondertoezichtstelling te worden gewijzigd, zodat zij in overeenstemming

Nadere informatie

JEUGDHULPVERLENING. JEUGDBESCHERMING. GEESTELIJKE GE-

JEUGDHULPVERLENING. JEUGDBESCHERMING. GEESTELIJKE GE- 4. JEUGDHULPVERLENING. JEUGDBESCHERMING. GEESTELIJKE GE- ZONDHEmSZORG. Soms rijst bij hulpverleners binnen de sector van de jeugdhulpverlening een vermoeden dat een kind slachtoffer is (geweest) van ritueel

Nadere informatie

ECLI:NL:GHDHA:2013:2142

ECLI:NL:GHDHA:2013:2142 ECLI:NL:GHDHA:2013:2142 Instantie Gerechtshof Den Haag Datum uitspraak 08052013 Datum publicatie 17102013 Zaaknummer 200.099.466/01 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Personen en familierecht

Nadere informatie

Ondertoezichtstelling (OTS) Wat betekent een ondertoezichtstelling voor u en uw kind? Wat kunt u verwachten?

Ondertoezichtstelling (OTS) Wat betekent een ondertoezichtstelling voor u en uw kind? Wat kunt u verwachten? Ondertoezichtstelling (OTS) Wat betekent een ondertoezichtstelling voor u en uw kind? Voor wie is deze factsheet bedoeld? Deze factsheet is voor ouders/ verzorgers van kinderen die onder toezicht staan

Nadere informatie

Nader door Bureau Jeugdzorg (BJz) uit te voeren onderzoek.

Nader door Bureau Jeugdzorg (BJz) uit te voeren onderzoek. Onderwerp: Samenvatting: Soort uitspraak: Nader door Bureau Jeugdzorg (BJz) uit te voeren onderzoek. Bij verzekerde is sprake van de grondslagen verstandelijke handicap en psychiatrische aandoening. Zowel

Nadere informatie

Gerechtelijke Jeugdbijstand in hoogdringende gevallen. Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid en Gelijke Kansen.

Gerechtelijke Jeugdbijstand in hoogdringende gevallen. Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid en Gelijke Kansen. Advies Gerechtelijke Jeugdbijstand in hoogdringende gevallen Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid en Gelijke Kansen. Voorstel van decreet houdende wijziging van de decreten inzake bijzondere jeugdbijstand,

Nadere informatie

Hoe beïnvloedt de scheiding de advisering rond strafrechtelijke of civielrechtelijke plaatsing?

Hoe beïnvloedt de scheiding de advisering rond strafrechtelijke of civielrechtelijke plaatsing? Hoe beïnvloedt de scheiding de advisering rond strafrechtelijke of civielrechtelijke plaatsing? Drs. R. Simmering Gedragsdeskundige, Raad voor de Kinderbescherming Utrecht 21 mei 2010 Hoe beïnvloedt de

Nadere informatie

Als ouders niet meer samen zijn

Als ouders niet meer samen zijn Als ouders niet meer samen zijn Informatiefolder over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen ALS OUDERS NIET MEER SAMEN ZIJN INFORMATIEFOLDER OVER DE RECHTEN EN PLICHTEN

Nadere informatie

Wat is ondertoezichtstelling?

Wat is ondertoezichtstelling? Jeugdbescherming Wat is ondertoezichtstelling? Informatie voor kinderen en jongeren Bureau Jeugdzorg Flevoland gaat uit van het recht van ieder kind om uit te groeien tot een gezonde en evenwichtige volwassene.

Nadere informatie

Protocol Gezag en omgang na scheiding. Datum 30 januari 2013

Protocol Gezag en omgang na scheiding. Datum 30 januari 2013 Protocol Gezag en omgang na scheiding Datum 30 januari 2013 Status Definitief Inleiding - 5 1 Doel van het onderzoek - 6 2 Uitgangspunten - 7 3 Werkwijze van de Raad - 8 3.1 Eerste informatieronde - 8

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2008 2009 32 015 Wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, de Wet op de jeugdzorg en de Pleegkinderenwet

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2010 2011 32 015 Wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, de Wet op de jeugdzorg en de Pleegkinderenwet

Nadere informatie

ECLI:NL:GHARL:2013:10366 GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN

ECLI:NL:GHARL:2013:10366 GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN ECLI:NL:GHARL:2013:10366 GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN locatie Zwolle afdeling civiel recht zaaknummer gerechtshof 200.128.246 (zaaknummer rechtbank Noord-Nederland, locatie Groningen, 137888) beschikking

Nadere informatie

De minister van Justitie De heer dr E.M.H. Hirsch Ballin Postbus EH Den Haag

De minister van Justitie De heer dr E.M.H. Hirsch Ballin Postbus EH Den Haag POSTADRES Postbus 93374, 2509 AJ Den Haag BEZOEKADRES Juliana van Stolberglaan 4-10 TEL 070-88 88 500 FAX 070-88 88 501 E-MAIL info@cbpweb.nl INTERNET www.cbpweb.nl AAN De minister van Justitie De heer

Nadere informatie

Als ouders niet meer samen zijn

Als ouders niet meer samen zijn Algemene informatie Als ouders niet meer samen zijn Informatiefolder over de rechten en plichten van gescheiden ouders bij hulpverlening aan kinderen 1 2 Waarover gaat deze folder? Uw kind bezoekt binnenkort

Nadere informatie

Gelijkwaardig ouderschap en co-ouderschap; belang van kind doorslaggevend

Gelijkwaardig ouderschap en co-ouderschap; belang van kind doorslaggevend Regelingen en voorzieningen CODE 7.2.3.38 Gelijkwaardig ouderschap en co-ouderschap; belang van kind doorslaggevend jurisprudentie bronnen EB, Tijdschrift voor scheidingsrecht, afl. 10 - oktober 2010 Gerechtshof

Nadere informatie

De rechten van grootouders

De rechten van grootouders Mr E.L.M. Louwen advocaat familierecht/mediator Bierman advocaten, Tiel De rechten van grootouders Wet Al jaren vragen grootouders aan de rechter om een omgangsregeling met hun kleinkinderen. Al jaren

Nadere informatie

Mariëlle Dekker Direkteur Augeo Foundation

Mariëlle Dekker Direkteur Augeo Foundation Mariëlle Dekker Direkteur Augeo Foundation WHY aanpak kindermishandeling Veilig opgroeien Herstel WHY van het schadefonds maatschappelijke uiting solidariteit erkenning van het onrecht en leed geschade

Nadere informatie