112 bellen met plaatsbepaling. Radiocommunicatie EU-subsidie voor ISI-prototype. Technologie Radiodekking op onmogelijke plaatsen

Transcriptie

1 Vakblad voor mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector en het bedrijfsleven Jaargang 31, januari 2010 Radiocommunicatie EU-subsidie voor ISI-prototype Technologie Radiodekking op onmogelijke plaatsen Praktijk Sepura koppelt Scandinavische Tetra-netwerken 112 bellen met plaatsbepaling Ook simloze bellers op te sporen

2 A b o n n e e r n u o p en mis geen nummer van hét vakblad voor mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector en het bedrijfsleven Wilt u een abonnement op Verbinding voor slechts E 54,95 per jaar. (incl. 6% BTW) Mail uw persoonsgegevens naar abonnementen@fenceworks.nl

3 Verbinding januari Koppelen Inhoud redactioneel inhoud In dit eerste nummer van het nieuwe jaar veel aandacht voor het aan elkaar koppelen van radionetwerken, hetzij Tetra-netwerken onderling, hetzij Tetra-Tetrapol of zelfs Tetrapol-Tetrapol. Een succesverhaal als het gaat om het aan elkaar koppelen van Tetra-netwerken kon half december worden opgetekend op de Öresund-brug tussen Zweden en Denemarken. Het Zweedse Rakel- en het Deense Sine-netwerk werden voor de duur van de klimaattop in Kopenhagen aan elkaar gekoppeld om grensoverschrijdende communicatie mogelijk te maken op de brug tussen de twee landen. In eerdere edities besteedden we al aandacht aan de inter system interface en aan Odini om netwerken aan elkaar te koppelen. Deze keer staan we stil bij de Motobridge-oplossing van Motorola, een oplossing die volgens woordvoerders van de leverancier al vele levens heeft gered. Motobridge is onder andere van grote waarde geweest tijdens de orkanen die de staat Florida in 2007 hebben geteisterd. Ondanks alle succesverhalen komt Hans Borgonjen in zijn artikel tot de enigszins pijnlijke conclusie dat ondanks dat Tetra een Europese standaard is, waardoor internationale samenwerking mogelijk wordt, deze samenwerking in de praktijk nog maar beperkt is gerealiseerd. Borgonjen zet in zijn artikel de stand van zaken uiteen op het gebied van de ISI en de langetermijnoplossing voor mobiele (data)communicatie. Binnen die langetermijnoplossing is overigens een prominente rol weggelegd voor Nederland dat eind februari of begin maart als gastheer zal optreden tijdens de eerste bijeenkomst van de forerunner group waarin elf landen zijn vertegenwoordigd. Voor Nederland een mooie gelegenheid zijn reputatie hoog te houden, een reputatie die Nederland onder andere heeft te danken aan de drielandenproef met België en Duitsland. Een proef die jaren geleden al voor successen heeft gezorgd. Ferry Waterkamp ferry@verbinding.nl Nieuws Eerste commerciële lte-netwerken live Alcatel-Lucent voorziet Kanaaltunnel van gsm-r Gastcolumn Ronald Kraan van de VBV: Hoogglans verblindt Praktijk 112 bellen met plaatsbepaling Koppeling tussen Tetra-netwerken van Zweden en Denemarken QBuzz rust bussen uit met RoadCom Neo Radiocommunicatie EU-subsidie voor ISI-prototype? Technologie Radiodekking op onmogelijke plaatsen Motobridge zet radio om in VoIP 26 Wilt u in 2010 uw bedrijfsgegevens plaatsen in Verbinding én uw logo op de homepage van verbinding.nl? En verder Kort nieuws 4 Productnieuws 29 Column 34 René Frederick: Beheersbaar Voor tarieven en reserveringen kunt u contact opnemen met: Kyra Veenhuijsen Tel: k.veenhuijsen@bureauvanvliet.com Meld je nu aan voor de nieuwsbrief van Verbinding Kijk op

4 4 kort nieuws Verbinding januari 2010 Subsidie voor cameratoezicht op brandweervoertuigen De veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond krijgt van minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een subsidie van euro voor cameratoezicht op brandweervoertuigen en de hierbij horende communicatiecampagne. De subsidie wordt verstrekt als onderdeel van het programma Veilige Publieke Taak, waarmee de brandweer Rotterdam-Rijnmond het geweld tegen hulpverleners wil aanpakken. De tankautospuiten van de beroepsposten van het district Rijnmond-Zuid worden uitgerust met camera s. Het beeldmateriaal dat hiermee wordt vastgelegd, is van hoge kwaliteit en kan daardoor voor mogelijke opsporing en vervolging worden ingezet. De veiligheidsregio gaat een communicatiecampagne opzetten om uit te dragen waarvoor de brandweer staat en wat zij doet. Daarnaast wordt een informatiecampagne opgezet om toelichting te geven over het nut en de noodzaak van de camera s. ABI Research introduceert 4G-researchservice ABI Research schat het huidige aantal Wimax-gebruikers op wereldwijd twee miljoen. ABI Research baseert haar cijfers onder andere op cijfers van Clear wire in de Verenigde Staten, waaruit blijkt dat het bedrijf abonnees heeft. Ook het Russische Yota groeit aanzienlijk en heeft volgens de laatste cijfers gebruikers. Een ander bedrijf waar ABI Research haar schatting op baseert is PacketOne in Maleisië, dat gebruikers heeft. Niet alle bedrijven groeien echter zoals gepland. Het Japanse UQ Communications verwachtte abonnees te hebben aan het eind van Helaas loopt het bedrijf bij de implementatie van Wimax achter op schema en daarom zal het dit aantal waarschijnlijk niet hebben gehaald. Samen hebben de bedrijven inmiddels echter een aanzienlijk deel van de verwachte twee miljoen gebruikers weten aan te trekken. Om diepgaande analyses te kunnen leveren introduceert ABI Research de 4G-researchservice. Deze service bevat zowel kwalitatieve als kwantitatieve beoordelingen van de 4G-markten en belangrijke industriële ontwikkelingen. Een belangrijk onderdeel van de dienst is 4G-marketdata, een update die elk kwartaal terugkomt met onder meer marktvoorspellingen die gebaseerd zijn op onder andere regio, land en apparaat.

5 Verbinding januari Interoperabiliteit femtocellen testen T-Mobile, Ubiquisys en Huawei Technologies gaan samen de interoperabiliteit van femtocellen testen. De testen worden de komende zes maanden uitgevoerd in het laboratorium van T-Mobile. Femtocellen van zowel Ubiquisys als Huawei zullen worden getest. Tijdens de test communiceren de femtocellen met de 3GPP luh-gestandaardiseerde open interface. De femtocellen staan in verbinding met een Huawei femto gateway die in en T-Mobile s netwerk is geplaatst. Sterke toename aantal lte-implementaties 51 partijen houden zich bezig met de implementatie van lte-netwerken verspreid over 24 verschillende landen. Het aantal operators dat zich inzet voor de implementatie van lte is toegenomen met meer dan 96 % in de afgelopen acht maanden. Dit blijkt uit een rapport dat in december 2009 is gepubliceerd door Global mobile Suppliers Association (GSA). De meeste mobiele netwerkoperators bieden een mobiele breedbanddienst aan. Hspa is hierbij verreweg het populairst. In totaal worden 303 netwerken in 142 landen gebruikt voor commerciële diensten. Daarnaast zijn 51 van deze netwerken momenteel in ontwikkeling. Ook heeft 96 % van de wcdma-systemen in de wereld een hspa-upgrade geïmplementeerd. 66 operators houden zich bezig met hspa-evolution, ook wel bekend als hspa+. De Scandinavische telecomoperator TeliaSonera biedt sinds half december als eerste operator ter wereld commerciële 4Gdiensten aan in het Zweedse Stockholm en het Noorse Oslo. In eerste instantie zullen alleen de zakelijke centra van beide steden worden bediend. Begin volgend jaar komen ook de andere grote steden in deze twee landen aan de beurt. Nederland komt nog niet voor in het overzicht van de GSA. De frequenties in de 2.6 Ghz-band, die kunnen worden gebruikt voor mobiele communicatie, worden in het eerste kwartaal van 2010 geveild. De veiling wordt door Agentschap Telecom uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Deutsche Telekom voert Volga-gesprek Deutsche Telekom maakt bekend dat zij het eerste spraakgesprek heeft gevoerd via lte met spraakkwaliteit gebaseerd op Volga-techniek (voice over lte via generic access) en twee afzonderlijk testomgevingen in Duitsland. Hierbij ging het om een testsysteem op het hoofdkantoor van Deutsche Telekom in Bonn en een volledig gescheiden systeem van Alcatel-Lucent in haar testcenter in Stuttgart. Beide systemen ondersteunen zowel inbound als outbound spraakgesprekken en het versturen van sms-berichten tussen lte-apparatuur en standaard mobiele en vaste telefoons. EC stelt Europese hulplijnen beschikbaar De Europese Commissie stelt telefoonnummers beschikbaar die in de hele EU moeten dienen als hulplijnen. Het gaat hierbij om hulplijnen voor slachtoffers van criminaliteit en voor EU-burgers die telefonisch contact willen opnemen met medische diensten voor niet-spoedeisende hulp. Het nummer is bedoeld voor de eerste groep. Door het nummer te bellen krijgen mensen informatie over hun rechten en de wijze waarop ze die kunnen doen gelden. Ook wordt informatie over procedures bij de lokale politie verschaft. Het nummer voor niet-spoedeisende medische hulp wordt Hier zullen oproepers worden doorverwezen naar medische bijstand.

6 6 Verbinding januari 2010 Veiligheidsregio besteedt exploitatie OMS uit De Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid heeft het voornemen de exploitatie van het OMS (openbaar meldsysteem) uit te besteden aan een externe partij. De veiligheidsregio heeft hiervoor inmiddels een aanbesteding uitgeschreven. Het OMS realiseert de verbinding tussen de brandmeldinstallatie van de abonnees en het GMS (geïntegreerd meldkamersysteem) in de GMC (Gemeenschappelijke Meldcentrale) te Dordrecht. Het GMS is het systeem dat automatisch het uitrukadres van een brandalarm vaststelt. Door de exploitatie uit te besteden hoopt de veiligheidsregio zich beter te kunnen concentreren op de kerntaken en te komen tot een bundeling van krachten op het gebied van de technische infrastructuren die nodig zijn voor het doormelden van brandalarmen. In de nieuwe situatie is een externe partij onder andere verantwoordelijk voor de doormelders bij circa 720 abonnees, de technische installatie en de technische infrastructuur met bijbehorende apparatuur. MAXIMIZING MOBILITY, CREATING CONNECTIVITY VOOR ELK COMMUNICATIEVRAAGSTUK BESTAAT EEN OPLOSSING a d v e r t e n t i e Maximale bereikbaarheid, altijd kunnen communiceren. Abiom levert al meer dan tien jaar hoogstaande communicatie-, navigatie- en signaleringstechnologie aan een brede groep professionals. Zoals het bedrijfsleven, de politie, ambulance- en beveiligingsdiensten, entertainment- en maritieme industrie. We bieden de meest geavanceerde producten van bekende fabrikanten, en daarnaast ontwikkelen en assembleren we zelf. VOOR ELK COMMUNICATIEVRAAGSTUK BESTAAT EEN OPLOSSING En is de oplossing niet standaard voorhanden dan zorgen we dat er één komt. Abiom biedt een breed pakket diensten en producten aan. We onderscheiden drie gespecialiseerde businessunits: Fleetsystems Communication systems Special products Abiom is marktleider in de Benelux en werkt nauw samen met verschillende toeleveranciers, in veel gevallen is er zelfs sprake van een exclusief partnership. Dankzij deze goede relaties kunnen wij productontwikkeling beïnvloeden en zodanig sturen dat we tegemoet komen aan de wensen van onze klanten. Bijsterhuizen 2218, 6604 LD Wijchen Nederland Tel. +31 (0) Fax +31 (0) info@abiom.nl Internet Internationalelaan 55 F, 1070 Brussel / Bruxelles België Tel. +32 (0) Fax +32 (0) info@abiom.be Internet Compass House, Chivers Way Histon Cambridge CB24 9AD United Kingdom Tel. +44 (0) Fax +44 (0) info@abiom.co.uk Internet

7 Verbinding januari Subsidieregeling voor AIS-transponder van kracht Staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat heeft een subsidieregeling ingesteld voor de aanschaf en installatie van een inland AIS-transponder (automatic indentification system), een systeem dat wordt gebruikt voor de communicatie tussen schippers onderling en tussen schip en wal. Een AIS is een aanvulling op het bestaande verkeersmanagement door Rijkswaterstaat en de huidige schip-schipcommunicatie. Door AIS moeten schippers onderling en met de wal Gsm- en umts-frequenties beschikbaar voor lte beter kunnen communiceren. Om gebruik te kunnen maken van AIS is echter een transponder aan boord van het schip nodig. Door de subsidie wordt het makkelijker voor schippers een AIS-transponder aan te schaffen. De subsidieregeling is gericht op alle bedrijfsmatig opererende schepen op de binnenwateren en alle schepen met een lengte van 20 m of meer. Schippers ontvangen euro, waarna zij zelf een transponder kunnen uitkiezen en aanschaffen. Door een wijziging van het Nationaal Frequentieplan (NFP) kunnen mobiele telefoniebedrijven hun vergunningen voor gsm en umts (IMT-2000) straks ook voor andere technieken gaan gebruiken. Staatssecretaris Heemskerk wijzigt het NFP, zodat bedrijven hun gsm- en umts-vergunningen straks bijvoorbeeld ook kunnen gaan gebruiken voor lte, de verwachte opvolger van umts. Volgens Heemskerk ontstaat door de aanpassing van het NFP meer ruimte voor bedrijven om naar eigen inzicht te handelen en krijgt innovatie meer kans. Het gaat om de bestaande vergunningen voor gsm/dcs1800 (900 MHz-band en MHzband) en umts (2.100 MHzband) die nu alleen nog mogen worden gebruikt voor of gsm of umts. Door de wijziging van Heemskerk zijn de bestemmingen van deze frequentiebanden nu verruimd naar mobiele communicatie in brede zin. De flexibilisering van de regels past in het beleid van de staatssecretaris het frequentiebeleid zo techniek- en dienstenneutraal mogelijk te maken en bedrijven zo min mogelijk beperkingen op te leggen. Na publicatie in de Staatscourant en de inwerkingtreding kunnen de mobiele operators een verzoek tot wijziging van hun vergunningen indienen bij Agentschap Telecom. T-Mobile verzorgt internet in trein De Nederlandse Spoorwegen (NS) en T-Mobile sluiten een driejarig contract om samen internet in de Nederlandse treinen te verzorgen. Door het contract worden de intercitytreinen voorzien van een T-Mobile hotspot. Hierdoor krijgen treinreizigers een draadloze internetverbinding via Wifi. De eerste treinstellen met draadloos internet worden vanaf 1 maart 2010 opgeleverd. De verdere implementatie van internet in de trein duurt naar verwachting tot eind Voor de realisatie van het project werkt T-Mobile samen met Nomad Digital, dat de IT-infrastructuur verzorgt. Nieuwe directeur voor Sectra Communications Jeroen de Muijnck is aangesteld als directeur van Sectra Communications en oefent zijn nieuwe functie uit vanaf 1 januari De Muijnck is sinds 2006 site-manager in Nederland en heeft een wijd vertakt netwerk van contacten en een jarenlange ervaring met de markt, concurrenten en klanten. Onze activiteiten in Nederland groeien en het land is momenteel een thuismarkt voor ons waarop we ons willen blijven concentreren, zegt Michael Bertilsson, CEO van Sectra Communications. Het bedrijf biedt Nederlandse overheidsinstanties producten voor versleutelde telefonie. Het persoonlijke spraakencryptieapparaat Tiger XS van Sectra wordt momenteel door alle Nederlandse ministeries en de Nederlandse strijdkrachten gebruikt om staatsgeheimen tot op het rubriceringsniveau Stg. Geheim veilig uit te wisselen.

8 8 Verbinding januari 2010 Bluetooth geschikt voor kleine batterij De Bluetooth Special Interest Group (SIG) heeft in december 2009 versie 4.0 aangekondigd van de Core specification. Nieuw in deze versie is de low energy -uitvoering die is toegevoegd. De draadloze techniek komt daarmee ook beschikbaar voor apparaten die zijn uitgerust met zeer kleine batterijen. Volgens de SIG maakt deze uitvoering van Bluetooth interessante toepassingen mogelijk binnen onder andere de gezondheidszorg en beveiliging. Zo wordt het mogelijk draadloos lichaamsfuncties te meten en bewaken met zogenoemde telehealth-producten. De eerste producten met Bluetooth low energy worden in de loop van 2010 op de markt verwacht. Rotterdamse parkeergarage Museumpark wordt SCL De parkeergarage die momenteel wordt gebouwd onder het Rotterdamse museumpark wordt als SCL (special coverage location) voorzien van C2000-dekking. Het OntwikkelingsBedrijf Rotterdam heeft hiervoor een aanbesteding uitgeschreven die tot en met 15 januari 2010 is geopend voor inschrijving. Het is de bedoeling dat het signaal wordt betrokken uit de centrale locatie Schouwburgplein en via een glasvezelverbinding naar de parkeergarage wordt getransporteerd. Alarmmeldingen komen op de centrale locatie beschikbaar en zijn op afstand uit te lezen. Tevens is het mogelijk vanaf de centrale locatie het beheer uit te voeren. Functioneel moet de SCL geschikt zijn voor C2000 en FM/DAM via de centrale locatie en voor inkoppeling van gsm en private Tetra op de locatie Museumpark. De bouw van de parkeergarage heeft sinds de start in 2005 een flink aantal tegenslagen te verwerken gekregen en is inmiddels algemeen bekend onder de bijnaam de blunderput. De huidige verwachting is dat de bouw rond de zomer van 2010 is afgerond.

9 Verbinding januari Ericsson en TeliaSonera bezorgen Stockholm primeur nieuws Eerste commerciële lte-netwerken live Volgens analisten wordt 2010 het jaar van de commerciële ltenetwerken die in de loop van het jaar wereldwijd beschikbaar moeten komen. De Zweedse operator TeliaSonera gaf eind 2009 alvast een voorproefje. Op 15 december 2009 ging in de Zweedse hoofdstad Stockholm s werelds eerste commerciële 4G-lte-netwerk. Ericsson en TeliaSonera kondigden begin 2009 de bouw aan van een commercieel lte-netwerk (long time evolution) dat dekking moet bieden aan de Zweedse hoofdstad Stockholm. Oorspronkelijk zou het netwerk in 2010 klaar zijn voor commercieel gebruik, maar dat is iets eerder geworden. Hierdoor heeft Stockholm de primeur van de eerste en grootste commercieel beschikbare 4G-dienst wereldwijd. Bijna gelijktijdig startte TeliaSonera met de levering van lte-diensten live in de Noorse hoofdstad Oslo. Dit netwerk is gebouwd met apparatuur van het Chinese Huawei. Voor Finland heeft TeliaSonera eveneens een 4G-licentie en zal daar binnenkort een 4G-pilot starten. Hd-video Het nieuwe tijdperk van mobiel breedband is vandaag aangebroken, sprak een enthousiaste Carl-Henric Svanberg, CEO van Ericsson, op de dag van de lancering in Stockholm. De lte-snelheid geeft een gevoel van moeiteloze breedbandtoegang. Zo moet het mogelijk zijn via het lte-netwerk hd-video te versturen en te ontvangen. De binnenstad van Stockholm is voorzien van het Ericsson lte-netwerk, waarmee de stad de grootste ltetoepassing is op heden. TeliaSonera s klanten hebben als eerste toegang tot de lte-service met Samsung lte-dongles. Ericsson levert TeliaSonera een lte-systeem met lte-radiobasisstations die deel uitmaken van de nieuwe RBS6000-serie. Daarnaast bestaat het systeem uit een EPC-netwerk (evolved packet core), een mobile backhauloplossing inclusief Smartedge 1200-routers, de nieuwste EDA multi-access aggregatieswitch en een beheersysteem. Het lte-netwerk is gebaseerd op 3GPP-standaarden (3rd Generation Partnership Project), lte-radiotechniek en EPC-techniek. Handover Ericsson en ST-Ericsson (een joint venture van STMicroelectronics en Ericsson) hebben het nieuwe netwerk inmiddels gebruikt om de interoperabiliteit tussen lte- en hspanetwerken te testen. Tijdens deze test werd op het lte-netwerk een breedbanddatagesprek opgezet. Dit gesprek werd vervolgens zonder onderbrekingen overgedragen aan een hspa-netwerk. Hierbij werd gebruikgemaakt van een multimode device met aan boord het nieuwe M710-platform van ST-Ericsson dat toegang biedt tot zowel lte- als hspa-netwerken en daarbij handover tussen de twee netwerken mogelijk maakt. Doorontwikkeling Lte is een doorontwikkeling van umts en is gespecificeerd door het 3GPP. Lte moet nog hogere datasnelheden bieden dan umts/ hspa met een kortere vertragingstijd in het netwerk. Lte is volledig gebaseerd op pakketschakeling voor het datatransport van alle diensten, inclusief spraak. 3GPP-lte moet daarbij gebruik kunnen maken van de bestaande antennemasten. Door Ferry Waterkamp TeliaSonera s klanten hebben als eerste toegang tot de lte-service met Samsung ltedongles.

10 10 Verbinding januari 2010 column Hoogglans verblindt C2000: Snel, eenvoudig en betrouwbaar. Met deze glanzende slogan werd in het begin van het nieuwe millennium de digitale communicatietechniek C2000 in Nederland ingevoerd. De zwaar verouderde analoge netten en apparatuur konden eindelijk op de schroothoop om plaats te maken voor één geavanceerd netwerk met randapparatuur, waaraan een hoeveelheid schitterende voordelen werd toegeschreven. Inmiddels zijn er omvangrijke problemen met C2000. De grote vraag is of deze problemen allemaal kunnen worden opgelost. Om alleen al de buitenhuisdekking naar het beoogde en noodzakelijke niveau te tillen zijn minimaal zestig extra (mast)opstelpunten vereist. De kosten hiervoor bedragen zo n slordige 25 à 30 miljoen euro. Of deze aanvulling dan ook de binnenhuisdekking en andere problemen, zoals het gebrek aan capaciteit (wachtrijen) bij grootschalige calamiteiten of rampen, gaat oplossen, is nog maar zeer de vraag. Dat een gebrek aan capaciteit kan leiden tot lange wachtrijen en daarmee grote communicatieproblemen, is overigens al jaren bekend, maar sinds de poldercrash, de aanslag op de koningin en de rellen in Hoek van Holland, uiteindelijk ook in Nederland. Een groot deel van de participanten in het veiligheidsdomein is met recht ontevreden over de prestaties, betrouwbaarheid en extreem hoge kosten van het buitengewoon complexe en computergestuurde C2000-systeem, wat onlangs in een uitzending van Zembla breed tot uiting kwam. Vreemd is echter dat vooral bestuurders en betrokken leveranciers (multinationals) het systeem bejubelen, terwijl deskundigen uit de wereld van de mobiele communicatie de betrouwbaarheid van digitale systemen in mission critical -situaties, betwijfelen. Eén ervan beweert zelfs dat wanneer Marconi eerst de digitale geluidstransmissie had uitgevonden in plaats van de analoge, wij heden de digitale techniek zo snel mogelijk zouden ontmantelen en reikhalzend zouden uitkijken naar de grote voordelen en bovenal betrouwbare mogelijkheden van de analoge techniek. Wie dus écht de moeite neemt eens een zonnebril tegen de verblindende slogans op te zetten en een objectieve afweging maakt tussen alle voor- en nadelen, komt tot verrassende ontdekkingen en conclusies. De Algemene Rekenkamer deed dat al in juni 2003 en concludeerde in haar rapport over het project C2000, dat niet duidelijk is welke kosten er uiteindelijk met het project C2000 zullen zijn gemoeid. Wat een vooruitziende blik! Anno 2010 zien de gemeenten zich geconfronteerd met een veelvoud van de kosten (een stijging van 300 % tot wel 700 %) in vergelijking met de analoge netwerken en apparatuur, terwijl de beloofde mogelijkheden en vooral de betrouwbaarheid ver achterblijven. Voor brandweerlieden betekenen de problemen met de digitale objectcommunicatie nog eens een extra levensbedreigende factor, wanneer de verbinding wegvalt tijdens hun gevaarlijke werk. Nadat brandweer Ede in februari 2009 de kat de bel had aangebonden door de digitale porto s te weren, bleken er ineens veel meer korpsen in Nederland last te hebben van wegvallende verbindingen bij het gebruik van DMO. Ook deze problemen waren al lang bekend, voordat C2000 in Nederland werd uitgerold, maar op dat moment waren waarschijnlijk de zonnebrillen zoek. Dat deze omstandigheden levensgevaarlijke situaties kunnen veroorzaken, is ook al lang bekend. Voor een bloemlezing over de problemen met digitale communicatieapparatuur kunt u de volgende site raadplegen: Mijn advies: zet een zonnebril op en houdt u vast! Door Ronald Kraan Ronald Kraan is dossierhouder C2000 Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers.

11 Verbinding januari PRAKTIJK 112 bellen met plaatsbepaling Ook simloze misbruik bellers zijn nu op te sporen Met ingang van 7 december 2009 kan de 112-centrale voor het mobiele telefoonverkeer in Driebergen met een redelijke nauwkeurigheid de locatie van mobiele bellers vaststellen. Een nieuwe troef in de strijd tegen misbruik van het landelijk alarmnummer en tegelijk een nuttige functie om mensen te kunnen opsporen die wel in nood zijn, maar die niet weten waar zij zijn of die niet meer in staat zijn hun positie door te geven. Slimme techniek in de geheel vernieuwde, landelijke 112-centrale biedt nieuwe functionaliteiten die het werk van de centralisten prettiger moeten maken. Tegelijkertijd wordt ook de efficiëntie van de afhandeling van 112-meldingen bevorderd. Dat betekent: kortere wachttijden en dus snellere hulpverlening aan mensen in nood.

12 12 Verbinding januari 2010 De landelijke 112-centrale voor het mobiele telefoonverkeer is ondergebracht in het gebouwencomplex van het Korps landelijke politiediensten in Driebergen. De centrale werd in 1998 in gebruik gesteld en was een oplossing voor het feit dat 112-meldingen via mobiele toestellen niet rechtstreeks naar een regionale 112-centrale konden worden geleid. Al sinds de invoering van het landelijk alarmnummer worden zowel de landelijke centrale als de regionale centrales geplaagd door extreem misbruik en door oneigenlijk gebruik. In totaal is in 65 % van alle 112-meldingen sprake van misbruik of oneigenlijk gebruik. Bij het mobiele telefoonverkeer valt zelfs driekwart van de binnenkomende telefoontjes in deze categorie. Het mag dus duidelijk zijn dat de geplaagde centralisten dan ook lange tijd reikhalzend hebben uitgezien naar technische mogelijkheden de mobiele plaag effectief aan te pakken. Nieuwe 112-campagne In december 2009 is het ministerie van BZK een nieuwe campagne gestart om enerzijds de bekendheid met het alarmnummer 112 te verbeteren en anderzijds het juiste gebruik van 112 te bevorderen en misbruik te ontmoedigen. Uit recent onderzoek is gebleken dat de bekendheid met het alarmnummer in de praktijk op een aantal plaatsen verontrustend laag is. Ook blijkt er bij veel mensen onduidelijkheid te bestaan over de situaties waarin 112 mag worden gebeld. Deels is die onduidelijkheid het gevolg van de oude kernboodschap die de overheid vanaf de introductie van 112 heeft afgegeven. Die boodschap luidde dat 112 alleen bedoeld was voor situaties waarin sprake was van direct levensgevaar. De nieuwe kernboodschap van de overheid is: 112, als iedere seconde telt. Zo moeten meer mensen worden gestimuleerd het nummer ook te bellen wanneer mensen bijvoorbeeld getuige zijn van een inbraak, overval of insluiping of een vechtpartij. Tegelijk zet het ministerie met de campagne in op het gerichter aanpakken van oneigenlijk gebruik en misbruik. Met name de jeugd is een belangrijke doelgroep, omdat het overgrote deel van misbruik wordt gepleegd door jongeren. Met spotjes op internet, radio en tv wordt deze groep duidelijk gemaakt dat de pakkans bij misbruik van de lifeline voor mensen in nood aanzienlijk is vergroot, omdat de plaatsbepalingstechniek kan helpen de bellers op te sporen. Het uit de anonimiteit halen van jeugdige plaagbellers en de dreiging van forse straffen, moet leiden tot een afschrikeffect. Nummerherkenning Tot voor kort waren de technische mogelijkheden misbruikers op te sporen beperkt. Vooral de jeugd maakt op grote schaal misbruik van de ooit door de politiek bedongen voorwaarde dat ook met mobiele telefoons zonder simkaart het alarmnummer moet kunnen worden gebeld. Het belang van hulpverlening aan burgers in nood, zelfs als zij hun telefoonrekening niet betalen of geen beltegoed meer hebben, stond daarbij voorop. Bij simloos bellen is geen sprake van nummerherkenning, de functionaliteit die tot dusver voor de 112-centrales en hulpverleningsmeldkamers het enige houvast was misbruikers op te sporen. Ook de reeds eerder ingevoerde responsmaatregelen, zoals misbruikers en broekzakbellers automatisch terugbellen en In totaal is in 65 % van alle 112-meldingen sprake van misbruik of oneigenlijk gebruik. sms-bombardementen met waarschuwingen versturen, is niet mogelijk zonder simkaart. De techniek van de nieuwe landelijke 112- centrale in Driebergen biedt nieuwe mogelijkheden. Identificatie van de beller is nu ook mogelijk aan de hand van het zogenoemde IMEI-nummer in het toestel, dat te allen tijde wordt geregistreerd en door de gebruiker niet kan worden uitgeschakeld. De mogelijkheid voor responsmaatregelen op afstand wordt bij simloze toestellen nog steeds beperkt, omdat die geen berichten kunnen ontvangen, maar uitsluitend kunnen uitbellen naar 112. Hier komt het grote belang van automatische plaatsbepaling in beeld. Europese regelgeving De Europese Commissie heeft enige jaren geleden al bindende regelgeving vastgesteld, die de lidstaten verplicht de locatie van mobiele bellers bij aanname zichtbaar te maken. Hiermee wordt zowel het belang van gedesoriënteerde of deels onmachtige hulpvragers gediend als het belang van de overheid het misbruik te beperken. Het zichtbaar maken van de locatie van de beller, via technische gegevens van de netwerkproviders, biedt centralisten de kans vermiste hulpvragers op te sporen, die bijvoorbeeld met hun auto van een talud van een snelweg zijn gerold en buiten het zicht liggen. Tegelijk kan bij ernstig misbruik ook gerichter actie worden ondernomen door de politie, omdat zichtbaar is vanaf welke locatie wordt gebeld. De oude 112-centrale in Driebergen beschikte nog niet over de mogelijkheden de plaatsbepalingsinformatie afkomstig van de masten van de netwerkproviders weer te geven.

13 Verbinding januari De nauwkeurigheid van de plaatsbepaling wordt in hoofdzaak bepaald door de dichtheid van de masten en is daarom providerafhankelijk. Daardoor was Nederland een van de laatste landen in Europa zonder automatische weergave van de plaatsbepaling bij ontvangst van 112-meldingen. Brussel heeft Nederland hiervoor zelfs officieel in gebreke gesteld. Chris van Hunnik, projectleider voor de landelijke 112-centrale, licht toe waarom Nederland nog niet aan zijn verplichtingen kon voldoen. De benodigde techniek vergt een forse investering. Omdat er al lange tijd plannen bestonden voor vervanging van de oude centrale door een nieuwe inrichting met nieuwe generatietechniek, wilden we geen grote investeringen meer doen in de oude techniek. Dat zou immers kapitaalvernietiging zijn. Met de centrale die we nu hebben, zijn we echter state of the art en voldoen we volledig aan de Europese regelgeving. Gefaseerd De nieuwe 112-centrale is gefaseerd in gebruik genomen. In juni 2008 is de centrale opgeleverd en zijn de spraakfunctie en de software voor het verkeersmanagement van binnenkomende meldingen in gebruik gesteld. De nieuwe techniek verdeelt binnenkomende meldingen geheel automatisch over de operators en vereenvoudigt de aanname op de werkplek. Dat leidt tot een snellere verwerking van meldingen, waardoor naar verwachting minder lange wachttijden zullen ontstaan op piekmomenten. Het management van de landelijke 112-centrale verwacht dat 92 % van de binnenkomende hulpvragen binnen 10 s kan worden beantwoord en binnen 20 s kan worden doorgeschakeld naar een regionale meldkamer voor politie, brandweer en ambulancezorg. In april 2009 is ook de plaatsbepalingsfunctie geactiveerd en in november 2009 de mogelijkheden om voor een proefperiode van een maand misbruik effectiever te kunnen bestrijden. Na gebleken goed functioneren, waarbij zelfs enkele gevallen van misbruik daadwerkelijk konden worden opgespoord, is ook deze functie sinds 7 december 2009 volledig operationeel. Beperkte nauwkeurigheid De nauwkeurigheid van de plaatsbepaling wordt in hoofdzaak bepaald door de dichtheid van de masten en is daarom providerafhankelijk. Ook aanvullende techniek, die per provider kan verschillen, kan de nauwkeurigheid verder verhogen, door bijvoorbeeld op basis van de signaalsterkte van het bellende toestel de afstand tot de antennemast te berekenen, in combinatie met de richting waar de beller zich bevindt. Duidelijk is dat in stedelijk gebied met een dichtere spreiding van gsm- en umts-masten een veel nauwkeuriger plaatsberekening mogelijk is dan in landelijk gebied met een veel geringer aantal opstelpunten. Ten aanzien van geavanceerdere technieken voor plaatsbepaling in de infrastructuur, hebben vooral veel landen in Oost-Europa volgens Van Hunnik een generatievoordeel ten opzichte van Nederland. In West-Europa hebben we al een lange voorgeschiedenis achter de rug van de bouw van de eerste generaties mobiele telefonienetten tot en met de huidige gsm-, gprs- en umts-netten. De huidige netten beschikken nog niet allemaal over de nieuwste techniek. De Oost-Europese lidstaten missen die hele voorgeschiedenis en zijn de afgelopen jaren in versneld tempo gaan bouwen aan umts-netten van de nieuwste generatie. Daarmee is veel meer mogelijk op het gebied van plaatsbepaling. Ook in Nederland zijn de overheid en de telefonieproviders in overleg over verdere verbreding van de technische mogelijkheden, maar daarbij komt ook de vraag aan de orde wie de benodigde technische aanpassingen moet betalen. Dat is bij dit type publiek-private projecten altijd een lastig punt. Door Rob Jastrzebski

14 14nieuws Verbinding januari 2010 Eurotunnel moderniseert communicatie-infrastructuur Alcatel-Lucent voorziet Kanaaltunnel van gsm-r Eurotunnel, de uitbater van de spoorverbinding in de Kanaaltunnel, investeert 21,5 miljoen euro in de aanleg van een gsm-r-systeem dat speciaal is bedoeld voor een veilige communicatie op het spoor. Het systeem moet nog voor de Olympische Spelen van 2012 volledig operationeel zijn. De modernisering van de communicatieinfrastructuur in de Kanaaltunnel wordt uitgevoerd door Alcatel-Lucent. Het Frans- Amerikaanse bedrijf rolt zijn gsm-r-oplossing uit over het volledige Eurotunnel-netwerk en het draagt zorg voor de installatie, volledige integratie en het onderhoud van het systeem. Het nieuwe systeem betekent volgens de betrokken partijen een uitbreiding van de communicatiecapaciteit in de tunnel en een verdere verbetering van de veiligheid en betrouwbaarheid van de

15 Verbinding januari Gsm-r Gsm-rail (gsm-r) is een belangrijk onderdeel van het ERTMS (European Rail Traffic managementsysteem), een Europese standaard om te komen tot grensoverschrijdende interoperabiliteit van besturings- en signaleringssystemen op het spoor. Gsm-r is gebaseerd op gsm, maar maakt gebruik van andere frequenties. Het is dan ook onzichtbaar voor normale mobiele telefoons. De frequentieband die wordt gebruikt voor de uplink is MHz en voor de downlink MHz. Daarnaast biedt gsm-r extra functionaliteit, speciaal voor het gebruik in de spoorwegwereld. De extra faciliteiten die gsm-r biedt, zijn onder andere de groepsoproep, zoals we die kennen bij conventionele portofoons, en het omroepbericht waarbij één partij meerdere partijen oproept en de overige partijen alleen kunnen luisteren. Behalve op zijn eigen telefoonnummer is een gsm-r-mobieltje ook te bereiken op zijn functionele (trein)nummer (functionele adressering), zodat een treindienstleider door het treinnummer in te toetsen direct de machinist van de betreffende trein te spreken krijgt zonder dat hij weet welk mobiel nummer de machinist heeft. Afhankelijk van de locatie van de mobiele gebruiker kan het gesprek ook naar een bepaald nummer worden gerouteerd (locatieafhankelijke adressering). Het gsm-r-systeem is in Nederland gekoppeld aan het VPT-systeem van ProRail om de treinposities te kunnen bepalen. ProRail is verantwoordelijk voor het gsm-r-netwerk in Nederland. Dit netwerk is de afgelopen jaren gebouwd en sinds juni 2003 is het gehele Nederlandse spoorwegnet van gsm-r-radiodekking voorzien. Concreet betekent dit onder andere dat er meer dan driehonderd opstelpunten (basisstations) zijn gebouwd, dertien verkeersleidingsposten zijn aangepast en alle spoortunnels van speciale apparatuur zijn voorzien. De ERTMS-standaarden zijn sinds 2005 verplicht op alle nieuw aan te leggen hogesnelheidslijnen in Europa, zoals de Nederlandse Hogesnelheidslijn (HSL-Zuid) die op 13 december 2009 in zijn geheel in gebruik werd genomen. Via zeventien zendmasten is er dekking langs de gehele lijn, en door additionele middelen ook in tunnels. De HSL-Zuid is voorzien van ERTMS level 2. De maximale snelheid voor treinen onder level 2 op de HSL-Zuid bedraagt 300 km/u. Een andere belangrijke toepassing van het gsm-r-systeem is dat de communicatie kan worden opgenomen. communicatie-infrastructuur. De state-ofthe-artcommunicatietechniek die we in de tunnel installeren, helpt ons niet alleen de veiligheid te verbeteren, maar stelt ons ook in staat het cross channel -verkeer efficiënter te beheren, stelt Jacques Gounon, CEO van Eurotunnel. Een van de belangrijkste applicaties van het communicatiesysteem is de radiocommunicatie tussen het Railway Control Centre en de treinbestuurder. Een moeilijk punt is hier de interoperabiliteit, omdat Eurotunnel samenwerkt verschillende spoorwegondernemingen in diverse landen. Een andere belangrijke toepassing van het gsm-r-systeem is dat de communicatie kan worden opgenomen. Nieuwe porto s Eurotunnel investeert zwaar in een veilige communicatie in de Kanaaltunnel tussen Frankrijk en Engeland. Vorig jaar kregen de Franse en Engelse hulpdiensten die actief zijn in de Kanaaltunnel al de beschikking over nieuwe Tetra-portofoons. Gekozen werd toen voor de STP8000 van Sepura, onder andere omdat deze portofoon beschikt over een ingebouwde DMO-repeater die het signaal verlengt. De Kanaaltunnel bestaat in feite uit drie tunnelbuizen en vervoert per jaar ruim 8 miljoen passagiers, 2 miljoen auto s en bijna 1,5 miljoen vrachtwagens. De tunnel kwam op 11 september 2008 in het nieuws toen er brand uitbrak in één van de tunnelbuizen, waarna 32 mensen werden geëvacueerd via een servicetunnel. Het kostte de meer dan driehonderd Britse en Franse brandweerlieden 16 uur om het vuur te bestrijden. Het vuur zou op sommige plaatsen temperaturen van C hebben bereikt. In december 2009 kwamen drie Eurostar-treinen vast te zitten in de Kanaaltunnel. Door Ferry Waterkamp

16 16praktijk Verbinding januari 2010 Sepura coördineert communicatie op Öresund-brug Koppeling tussen Tetra-netwerken van Zweden en Denemarken De klimaattop die half december plaatshad in de Deense hoofdstad Kopenhagen, heeft voor een succes gezorgd op communicatiegebied. Door een samenwerking tussen het Zweedse Tetra-netwerk Rakel en de Deense tegenhanger Sine waren de twee netwerken tijdelijk aan elkaar gekoppeld. De koppeling werd tot stand gebracht om grensoverschrijdende communicatie mogelijk te maken op de 16,4 km lange Öresundverbinding tussen het Deense Kopenhagen en het Zweedse Malmö. Deze verbinding bestaat uit een bijna 8 km lange brug, een tunnel met een lengte van 4 km en een kunstmatig eiland dat de brug met de tunnel verbindt. Digitaal gekoppeld De tijdelijke oplossing is ontwikkeld door Swedish Radio Supply (SRS) en Radiocom Denmark, beide partners van Sepura. De Tetranetwerken zijn digitaal aan elkaar geknoopt met twee Sepura SRG3500 Tetra-gateways die waren verbonden aan Pandora. Pandora is het communicatieplatform dat controle had over de PEI-interfaces van beide SRG3500-

17 Verbinding januari Het tijdelijke systeem dat voor de klimaattop is opgezet, zal nog worden geëvalueerd en mogelijk de basis vormen voor een definitieve oplossing. De twee SRG3500 Tetra-gateways die zijn gebruikt voor de verbinding op de Öresund-brug. mobilofoons. De audio in Pandora is digitaal en heeft een dynamische delay zodat we geen enkel woord van een conversatie missen, zegt Uno Zell van SRS. Door de koppeling konden Rakel-gebruikers in dezelfde gespreksgroep naadloos communiceren met Sine-gebruikers en omgekeerd. Het systeem maakte het bovendien mogelijk de status, latency en foutmeldingen van beide netwerken te monitoren. De oplossing voor de Öresund-brug is volgens Lars-Magnus Gustafsson, bij Sepura verantwoordelijk voor business development, het resultaat van de excellente samenwerking tussen MSB en Sine, de netwerkoperators van respectievelijk het Zweedse en het Deense Tetra-netwerk. Dit unieke project is tot stand gekomen door gebruik te maken van de aanvullende vaardigheden van alle betrokken organisaties en bevestigt de veelzijdigheid van onze SRG-radio. Tetra in Scandinavië Zweden is in 2005 gestart met de uitrol van zijn Tetra-systeem Rakel dat in 2009 voor 70 % gereed was. In totaal zijn er nog zo n tweehonderd analoge systemen in gebruik. Het Deense parlement heeft pas in 2007 opdracht gegeven tot de aanleg van het Tetra-netwerk Sine (SikkerhedsNettet) waarvan alle Deense hulpdiensten gebruik moeten maken. Er is een (beginnende) samenwerking in de vier Scandinavische landen om tot koppeling van de vier Tetra-netwerken te komen. Ook is er een samenwerkingsverdrag tussen Denemarken en Zweden in verband met de brug tussen de twee landen. Het tijdelijke systeem dat voor de klimaattop is opgezet, zal nog worden geëvalueerd en mogelijk de basis vormen voor een definitieve oplossing. Door de grote verkeersdrukte op de Öresundbrug wordt communicatie tussen de Deense en Zweedse hulpdiensten gezien als cruciaal voor de veiligheid in het Öresund-gebied. Door Ferry Waterkamp a d v e r t e n t i e Alles weten over IP-technologie? Kijk op

18 18radiocommunicatie Verbinding januari 2010 EU-subsidie voor ISI-prototype? Europese samenwerking voor radiocommunicatie wordt concreter Ondanks dat Tetra een Europese standaard is, waardoor internationale samenwerking mogelijk wordt, is deze samenwerking in de praktijk nog maar beperkt gerealiseerd. Het Europese overlegplatform Police Cooperation wil daarin verandering brengen en de radio-expertgroep moet hiervoor aanbevelingen doen. Een overzicht van de stand van zaken op het gebied van de ISI (inter system interface) en de lange-termijnoplossing voor mobiele (data)communicatie.

19 Verbinding januari De gehele Europese Unie is betrokken Police Cooperation (in goed Nederlands: politionele samenwerking) is op EU-niveau het overlegplatform voor politie- en justitie-aangelegenheden. Tijdens het Franse voorzitterschap was grensoverschrijdende samenwerking in 2008 hoog op de agenda gezet. Om in kaart te brengen wat er (zowel operationeel als technisch) speelt, hadden de Fransen een workshop georganiseerd. Tijdens deze workshop, Eurocom genaamd, is geconstateerd dat grensoverschrijdende (radio)communicatie essentieel is voor de taakuitvoering van de politie en andere hulpdiensten, dat de huidige interoperabiliteit voor grensoverschrijdende radiocommunicatie in Europa onvoldoende is en dat datacommunicatie steeds belangrijker wordt. Verder moet worden gewerkt aan een lange-termijnoplossing voor mobiele (breedband)datacommunicatie. De radio-expertgroep die ruim een jaar geleden is ingesteld, moet met aanbevelingen komen over techniek, frequenties, standaardisatie en dergelijke. De drie items waarvoor aanbevelingen moeten worden opgesteld, zijn: korte- en middellange-termijnoplossingen voor grensoverschrijdende radiocommunicatie, gebaseerd op de huidige digitale radionetwerken (Tetra en Tetrapol); standaard voor de lange-termijnbehoefte voor mobiele-breedbanddatacommunicatie; geharmoniseerde frequentieband voor deze breedbanddata. De taken voor de groep zijn het onderzoeken van de benodigde extra frequentieruimte (met name voor mobiele data) en het opstellen van een voorstel voor relevante frequentie administraties (onder andere Cept) om claims voor extra frequenties te onderbouwen. Ook is de groep belast met het opstellen van voorstellen om de interoperabiliteit te optimaliseren, waarbij de ISI (inter system interface) het belangrijkste is. Het resultaat van de onderzoeken wordt in een aantal rapporten neergelegd. Hierin worden voorstellen meegenomen voor een geharmoniseerde oplossing voor de middellange en lange termijn en een geharmoniseerde frequentieoplossing. Ook wordt input geleverd voor Etsi, zodat zij aan de technische standaard voor de lange-termijnoplossing kan werken (met name mobiele breedbanddata). Eind oktober 2009 is in Stockholm de vierde bijeenkomst gehouden van de ad hoc radioexpertgroep onder de EU Police Cooperation Working Group (PCWG). Zo n twintig landen met ruim dertig personen waren aanwezig. Na de drie meetings in Parijs en Praag was de bijeenkomst dit keer in Stockholm, omdat Zweden het voorzitterschap van de EU voerde de tweede helft van Alle landen zijn ervan overtuigd dat mobielebreedbanddatatoepassingen een vlucht zullen nemen. Er is wel verschil over de verwachting hoe snel dit zal gaan. De meeste landen vinden openbare netwerken te weinig betrouwbaar zijn en voorzien daarom (op middel lange tot langere termijn) een dedicated voorziening voor mission critical mobiele-breedbanddata náást hun Tetra- of Tetrapol-netwerk voor mission critical spraakcommunicatie. Voor een dedicated voorziening zijn uiteraard wel frequenties nodig. Helaas duurt dit soort procedures erg lang. Dit betekent nú beginnen als de voorziening over vijf tot zeven jaar nodig is! Zwaartepunt van de bijeenkomst was echter de middellange-termijnoplossing om binnen de bestaande radionetwerken grensoverschrijdende radiocommunicatie mogelijk te maken. Council recommendation In mei 2009 heeft het Franse voorzitterschap een draft Council recommendation gerealiseerd voor zowel de middellange- als lange-termijnoplossing. De middellange termijn bevat de conclusie dat er meer aandacht moet komen voor het verbinden van de radionetwerken van de diverse landen om grensoverschrijdende radiocommunicatie mogelijk te maken. Om dit proces te versnellen is de aanbeveling een Tetra-Tetra ISI, een Tetrapol-Tetrapol ISI en een oplossing voor Tetra-Tetrapol te realiseren en om daarvoor subsidie bij de EC aan te vragen. De lange termijn bevat de conclusie dat mobiele datacommunicatie in de toekomst zal toenemen en dat in elk geval een (groot?) deel daarvan mission critical zal zijn. Daarom is geconcludeerd dat openbare netwerken minder geschikt zijn (risico op uitval en congestie) en daaruit vloeit de wens voort om op termijn (ook) eigen voorzieningen te realiseren. Het voorstel is om dit via een geharmoniseerde Europese oplossing te doen, wat betekent dat er een gezamenlijke keuze voor de technische oplossing moet komen, en een geharmoniseerde frequentieband om deze dedicated datanetwerken te kunnen realiseren. De aanbeveling voor een geharmoniseerde frequentieband met voldoende spectrum voor de mobiele-breedbanddatabehoefte op de lange termijn is inmiddels in verschillende stappen tot het hoogste niveau doorgeleid. Het inmiddels bereikte stadium is een officiële aanbeveling van de EU politiekolom naar de EU telecommunicatiekolom. Een uniek resultaat. Het Zweedse voorzitterschap heeft eind 2009 een brief aan Cept-Ero gestuurd met het verzoek een claim voor extra frequenties te honoreren, plus een brief aan Etsi met de vraag te helpen met de technologiekeuze. In Stockholm is afgesproken dat er twee subgroepen komen: een subgroep voor de middellange oplossing (de ISI-subgroep ) en een voor de lange termijn (de forerunner group die verdere invulling moet geven aan de diverse items voor de langere termijn). Middellange-termijnoplossing met ISI-subgroep Zoals bekend zijn er in Europa twee technologieën in gebruik bij de OOV-diensten: de meeste landen gebruiken de Tetra-standaard, maar de Franse Tetrapol-technologie wordt

20 20 Verbinding januari 2010 Forerunner groep gaat onder leiding van Nederland een aanzet geven voor mobiele datacommunicatie op de lange termijn. ook in een paar landen gebruikt. Voor de diverse varianten moet er een oplossing komen (zie kader De gehele Europese Unie is betrokken ): Tetra-Tetra (bijvoorbeeld Duitsland-België-Nederland en onder andere de Scandinavische landen), Tetra-Tetrapol (bijvoorbeeld België-Frankrijk en Spanje- Portugal) en Tetrapol-Tetrapol (bijvoorbeeld Spanje-Frankrijk). De Fransen (en ook andere Tetrapol-landen als Spanje en Zwitserland) zijn akkoord gegaan met een verschil in tempo en ambitie tussen Tetra en Tetrapol. De uitkomst van de discussie is dat er direct een Tetra-Tetra-prototype moet worden nagestreefd en dat er eerst een haalbaarheidstudie moet worden uitgevoerd naar de interoperabiliteitsmogelijkheden van Tetra-Tetrapol en Tetrapol-Tetrapol. De reden hiervoor is dat vrijwel al het werk voor de Tetra-ISI reeds door Etsi is gedaan en er al gedetailleerde gebruikerseisen en dergelijke zijn. Ook de drie-landenpilot geeft een goede basis. Voor Tetrapol (zowel Tetra-Tetrapol als Tetrapol-Tetrapol) is er nog geen voorwerk gedaan, zodat eerst een onderzoek nodig is om de beste oplossingsrichting vast te kunnen stellen. Eads is hierbij als leverancier van de Tetrapol-technologie uiteraard de belangrijkste partij. België, Frankrijk, Duitsland en Nederland gaan de ISI vlot trekken. Het meeste werk zal liggen in het verkrijgen van subsidie en dat zal ook het lastigste zijn. De basis hiervoor is de brief van de vier ministers van deze vier landen van een paar jaar geleden, waarin is afgesproken nauwer samen te werken