RESOURCE. Wat doen we met LNV? p.20. Dip your brush into the paint and relax. Ambtenaren korten op studenten en DLO

Transcriptie

1 Ambtenaren korten op studenten en DLO Universiteiten en hogescholen blijven gespaard door werkgroepen. p.7 Dip your brush into the paint and relax International students produce art to go on show at Unesco meeting. p.25 Bierfusten, frituurpan en een caravan met dakterras Meedoen aan de Batavierenrace is een logistieke uitdaging. p.28 RESOURCE Voor studenten en medewerkers van Wageningen UR nr april e jaargang Wat doen we met LNV? p.20

2 2 >> advertenties Wanted: Brains Nickerson-Zwaan is an international organisation, active in research, processing, marketing and sales of vegetable seeds. With our head office in Made in the Netherlands, we also operate facilities in Tuitjenhorn and Rilland (The Netherlands), Germany, UK, Poland, Ukraine and South Africa. Nickerson-Zwaan is a member of the Limagrain Group, one of the world s largest seed companies. For the Group s activities in vegetables and field crops we seek a Project Manager Entomology (full time) who will be based at one of the R&D sites of Nickerson-Zwaan in The Netherlands. Your tasks & responsibilities: Initiate, lead and execute research projects or multidisciplinary programs aimed at the innovation of hybrid vegetable and field crops towards resistance to insects and arthropod pests. Strengthen the entomology knowledge base of the Group and expanding our freedom-to-operate and intellectual property position. Provide direct and functional leadership to individuals and teams. Maintain, build and leverage internal and external networks to support business goals. Functional reporting relationships exist to trait/crop coordinators of Limagrain s Field Seed and Vegetable Seed Divisions. Your profile: PhD in Entomology or fields related with Life Sciences. Excellent interpersonal and communication skills. Working experience in or with the seed industry. Excellence in English language. More information: See: chapter Jobs. Application to: Nickerson-Zwaan B.V., Attn. Mr. Jeroen de Vries, P.O. Box 28, 4920 AA Made, The Netherlands. Or via jobs@nickerson-zwaan.com Excellence in the seed we breed Acquisition with reference to this advertisement will not be appreciated. Krekelkoekjes? Hoe maken we onze voedselketen duurzaam en gezond? Hoe houden we de biodiversiteit in stand? En wat kunnen start-ups daar aan bijdragen? Businessplancompetitie New Venture en het Ministerie van LNV loven 4 x ,- uit voor de beste en meest innovatieve businessplannen op het gebied van biodiversiteit en voeding. Ook eigenwijze ideeën zijn welkom. De deadline is maandag 17 mei. Meer weten? Kijk op RESOURCE 1 april 2010

3 ILLUSTRATIE COVER: MIESJEL VAN GERWEN >>INHOUD nr. 17 4e jaargang >> 9 NOORDZEE VOL PLASTIC Een noordse stormvogel heeft 45 stukjes plastic in zijn maag. >> 10 Q-KOORTS Gezondheidsraad bekijkt of het nut heeft mensen te vaccineren. Waarschijnlijk niet. >> 16 GEHANDICAPT Studenten hebben vooral onzichtbare beperkingen, zoals dyslexie. EN VERDER 4 Nieuws & opinie 8 Wetenschap 10 Q-koorts 13 Leerstoelenplan 14 Beeld Veulentje 16 Studeren met een handicap 19 Duurzaam poepen 20 MI: LNV 22 Afval / Puzzel 23 Liefdewerk brandweerauto s 24 Typical dutch sport 25 Student 30 Advertenties 32 Go/no go ALTERRA Als ik bij Alterra zou werken, zou ik me toch tekort gedaan voelen. In zijn position paper aan de politiek wijst de raad van bestuur voornamelijk op het economisch belang van landbouw- en voedingsonderzoek en nauwelijks op natuurstudie. Tactisch lijkt dat een sterke zet. Een lobby voor onderwijs is niet meer nodig: in alle bezuinigingsplannen worden universiteiten en hogescholen ontzien. DLO is echter een expliciete prooi voor bezuinigingen; de ambtelijke werkgroepen denken daar twintig procent te kunnen schrappen. De raad van bestuur wijst er dan ook op dat Wageningse kennis de landbouw en voedingsindustrie draaiende houdt een slimme tactiek als je weet dat de overheid onder meer moet bezuinigen om de economie uit het slop te trekken. Natuuronderzoek is kennelijk lastiger om in economisch gewin te vatten. Maar we doen het wel en we zijn er tamelijk goed in. In tijden van krimp moet je dat hardop zeggen. Zelf, want anderen doen dat niet. Gaby van Caulil The full story? resource.wur.nl/en AND NATURE THEN? If I worked at Alterra, I d be feeling a bit hard done-by. The board s position paper urges the government not to touch agricultural and food science research, as these sectors are the mainstay of the economy. Strong tactic, since the cuts are all in aid of economic recovery. Not a word about environmental research though. Yet Wageningen is pretty good at it. And if we don t stand up for it, no one will. 15 april 2010 RESOURCE

4 4 >> nieuws FOTO: BART DE GOUW EVACUATIE ISRIC WAS ONRECHTMATIG De gedwongen verhuizing van bodeminstituut Isric naar het Wisselgebouw op de campus was onrechtmatig. Dat heeft de Ondernemingskamer van het Gerechtshof in Amsterdam bepaald. Maar of Isric terugverhuist naar de oude locatie aan Duivendaal hangt af van de zoektocht naar een definitieve locatie voor het bodeminstituut. Als die zoektocht binnenkort een besluit oplevert, gaat die terugverhuizing niet door. Dat zou volgens de Ondernemingskamer te veel heen en weer gesleep worden, waar niemand beter van wordt. INTIMIDATIE Met die uitspraak wordt de ondernemingsraad van de Environmental Sciences Group (ESG), waar Isric onder valt, grotendeels in het gelijk gesteld. De OR eiste onmiddellijke terugkeer naar Duivendaal. OR-voorzitter Kees van Diepen is blij en opgelucht. De uitspraak rechtvaardigt dat we dit proces hebben aangespannen. Het is toch de eigen werkgever die we voor de rechter hebben gedaagd. De ontruiming van Duivendaal en de informatievoorziening daarover vond voortdurend plaats in een sfeer van intimidatie. Als OR laten we zien dat we daar niet voor zwichten. Isric moest eind november halsoverkop het pand aan Duivendaal verlaten omdat het gebouw brandonveilig zou zijn. In de procedure die daaraan vooraf ging, zijn fouten gemaakt. Zo besloot ESG-directeur Kees Slingerland Isric te evacueren zonder een advies van de OR af te wachten. De OR weigerde zo n advies bij gebrek aan de juiste informatie. De rechter geeft de OR daarin gelijk. Directeur Slingerland is niet verrast door de uitspraak. De rechter zegt dat we hadden moeten wachten op een advies van de OR. Maar ik stond voor een dilemma: wachten of snel verhuizen. Ik heb gekozen voor snel verhuizen omdat ik niet de verantwoordelijkheid wilde dragen voor eventuele gevolgen van de brandonveiligheid. VLUCHTVEILIG Isric kan terug naar Duivendaal als het gebouw vluchtveilig is gemaakt. Dat kost ongeveer 20 duizend euro. ESG moet van de rechter direct de vergunningen aanvragen om een en ander in orde te maken. Toch is het de vraag of Isric de campus verlaat. Terugverhuizen hoeft van de rechter niet als er in de tussentijd een voorgenomen besluit is over een definitieve plek. Volgens Slingerland zijn de voorbereidingen voor de definitieve huisvesting een heel eind op streek. Hij verwacht binnen vier maanden meer duidelijkheid over de plannen. En als die er niet is, dan gaat Isric terug naar Duivendaal. Tot de opties behoren nieuwbouw bij Alterra of het onderbrengen van het instituut in Atlas. OR-voorzitter Van Diepen schat de kansen voor nieuwbouw laag in. Zeker in deze tijd van bezuinigingen. Maar ook als er nieuwbouw komt, ligt volgens hem terugverhuizen voor de hand. Voordat de nieuwbouw af is ben je zeker twee tot drie jaar verder. Roelof Kleis The full story? resource.wur.nl/en COURT CONDEMNS ISRIC MOVE The Enterprise Chamber of the Amsterdam Court of Appeal declared the rushed evacuation of Isric for fire safety reasons last November unlawful. A victory for the ESG Employees Council. But whether Isric will now move back to Duivendaal will depend on the decision about a permanent home. Options are a home in Atlas or a new Alterra building. HOLLAND LTD NEEDS RESEARCH The Wageningen UR board has urged the government to spare agricultural and food science research from budget cuts. The Dutch economy depends on these sectors, it points out in a position paper, and needs strong research institutes. The board also argues against the scrapping of the Ministry of LNV. RESOURCE 15 april 2010

5 nieuws << 5 WAGENINGSE LOBBY ZET IN OP LANDBOUW EN VOEDING - maatonderzoek komen in het Position Paper nauwelijks aan bod; Wageningen UR zet vooral in op het economische belang van de kennisketen bij landbouw en voedingsindustrie. Uit de notitie aan de politiek: Nederland bezet de tweede plaats als exporteur van land- en tuinbouwproducten, dranken en voedingsmiddelen. Met 600 duizend werknemers in circa 96 duizend bedrijven is de sector van grote betekenis voor de Nederlandse werkgelegenheid. Het succes zit hem volgens het bestuur in de voortdurende vertaling van wetenschappelijke ontwikkelingen naar toepassingen. Maar omdat bedrijven vaak te klein zijn om zelf onderzoek en ontwikkeling te doen, leunen zij sterk op met overheidsgeld ontwikkelde kennis. Het bestuur concludeert ook dat de domeinen van het ministerie van LNV niet opgedeeld moet worden. Bij de totstandkoming De raad van bestuur heeft er begin april bij de politieke partijen op aangedrongen om fundamenteel en toegepast onderzoek naar landbouw en voeding te ontzien bij de bezuinigingen. Natuur- en klivan een nieuwe regeerakkoord zal het sociaal-economisch belang van de agrifoodsector voor de BV Nederland moeten worden geborgd. Het investeren in wetenschappelijke en toegepaste kennis is structureel noodzakelijk om de mondiale positie te kunnen handhaven en verder uit te bouwen. Dat betekent dat versnippering van samenhangende domeinen als natuur, voedsel en landbouw over meerdere departementen moet worden voorkomen. VISIE << >> TUIN- EN AKKERBOUW De Raad van Bestuur heeft besloten de VHL-opleiding Tuin- en Akkerbouw in Wageningen te beëindigen. Dat was in feite al een slapende opleiding. In 2004/2005 stroomden de laatste eerstejaars in. VHL Leeuwarden heeft nog wel een opleiding Tuin- en Akkerbouw. Vorig jaar begonnen daar 14 eerstejaars. AB >> NJAS Het NJAS Wageningen Journal of Life Sciences wordt voortaan door Elsevier uitgegeven. Het eerste nummer, een special over groeimodellen van gewassen, is inmiddels uit. KLV gaf het wetenschappelijke tijdschrift sinds 1952 zelf uit en blijft de eigenaar. De samenwerking met Elsevier brengt Can Dutch livestock farmers halve their use of antibiotics in their herds by 2013, as the government requires? Yes, says ASG dairy researcher Gidi Smolders. Levels of use seem to vary with farmers stress levels. Stressed-out farmers give their cows more antibiotics. een groter en internationaler netwerk van auteurs, reviewers en lezers met zich mee. RK >> GREEN VALLEY Het College van B&W in Rheden wil dat de gemeente een nationaal kenniscentrum voor de groene sector wordt. Deze ambitie voor een Green Valley is opgenomen in het collegeakkoord dat 7 april werd gepresenteerd. In Velp, gemeente Rheden, bevinden zich groene opleidingen, van vmbo- tot hbo-niveau. Het voornemen van het gemeentebestuur sluit aan bij het streven van de raad van bestuur van Wageningen UR naar een Nature Valley rondom Larenstein in Velp. AB >> STUDENTEN In 2020 moet VHL behoren tot de beste tien hogescholen van Europa en Wageningen Universiteit tot de beste vijftig universiteiten van de wereld. En het aantal studenten is dan twintigduizend. Dat zijn enkele van de ideeën voor het nieuwe strategisch plan. Alle documenten staan op strategie.wur.nl. NO MORE HORTICULTURE >> VHL Wageningen doesn t offer Horticulture any more. The BSc programme still runs in Leeuwarden. NEW PUBLISHER >> NJAS, the Wageningen Journal of Life Sciences is now published by Elsevier. - - De melkveehouderij is geen grootverbruiker van antibiotica: maar tien procent van het totale gebruik in de veehouderij. Wel zijn de verschillen binnen de sector aanzienlijk. Veel gangbare melkveehouders gebruiken veelvuldig antibiotica om uierontsteking te behandelen. Ik houd het antibioticagebruik bij van ruim honderd biologische melkveehouders. Die mogen sowieso geen antibiotica gebruiken voor de preventie van dierziekten. Tien van die bedrijven zijn nu helemaal antibioticavrij. Om antibiotica uit te bannen, moet je voorkomen dat de dieren ziek worden. En om dat te bereiken moet de boer zijn management aanpassen. Je kunt kiezen voor koeien die wat minder geven. Die koeien hebben vaak een betere weerstand dan koeien die zich uitmergelen voor een hoge melkgift. Verder moet het voer voldoende mineralen bevatten, dient de huisvesting goed te zijn en moet de boer niet gestresst zijn. Boeren met stress grijpen sneller naar medicijnen. Ik ken melkveehouders, ook gangbare melkveehouders, die al acht jaar geen antibiotica meer gebruiken. Eerst gebruiken ze alternatieve middelen zoals kruiden en homeopathie ter vervanging van de antibiotica. Daarna ontdekken ze dat aanpassing van het management beter werkt. Bij recent onderzoek door Berenschot naar antibioticagebruik in de intensieve veehouderij bleek dat vijf procent van de dierenartsen tachtig procent van de antibiotica uitschrijft. In de melkveehouderij worden antibiotica door een veel groter aantal eigen dierenartsen voorgeschreven. Daar heb je nauwelijks snelwegdierenartsen die in heel Nederland leveren. AS 15 april 2010 RESOURCE

6 6 >> nieuws NIEUWE HOGESCHOOL CONCURREERT MET VHL Op een Almeers industrieterrein staat sinds kort een klein noodgebouw. Een naambordje ontbreekt nog, maar dit is het onderkomen van de nieuwste agrarische hogeschool van Nederland. De Christelijke Agrarische Hogeschool (CAH) Almere, zoals de school officieel heet, maakt onderdeel uit van CAH Dronten. Komend schooljaar wordt gestart met de major Natuur, economie en leefomgeving (onderdeel van de opleiding Bedrijfskunde en agribusiness) en de opleiding Toegepaste biologie. Tot nu toe hebben zich tien tot twaalf studenten aangemeld. PURE CONCURRENTIE Over het nut van de nieuwe hogeschool zijn de meningen verdeeld. Hans van Rooijen, opleidingsdirecteur Bos- en natuurbeheer aan VHL Velp, noemt de nieuwkomer pure concurrentie. Vooral Toegepaste biologie wordt door hem als bedreiging ervaren. Bos- en natuurbeheer heeft deels dezelfde inhoud. Het totale aantal studenten zal gelijk blijven, er gaat alleen een grotere verdeling plaatsvinden. Toegepaste biologie wordt nu al aan de HAS Den Bosch aangeboden en is daar booming. Volgens Van Rooijen is de markt te klein voor meerdere overlappende opleidingen en dat is slecht voor de algehele kwaliteit. Simon Vink, woordvoerder van Wageningen UR, nuanceert dat. Je moet geloven in je eigen kracht en die kracht is heel groot. Als blijkt dat de markt te klein is dan zal een nieuwkomer dat waarschijnlijk als eerste merken. Michiel Drok, docent ecologie in Almere, denkt dat het met die markt wel goed zit. We hebben uitgebreid met het werkveld gesproken. Staatsbosbeheer zegt dat binnen nu en vijf jaar honderden vacatures vrijkomen. En dan heb ik het nog maar over één organisatie aldus Drok. In de veredelingssector bijvoorbeeld zijn er nog eens vijfhonderd vacatures. De markt kan een extra opleiding best aan. Daarnaast ziet Drok ook in- houdelijke verschillen. Onze studenten zie ik bijvoorbeeld een GGD-folder over de tekenziekte schrijven. In onze opleiding besteden we aandacht aan domesticatie en aan ziekten en plagen. Die onderwerpen komen in Velp nauwelijks voor. STADSSTUDENT Toch erkent Drok dat de inhoudelijke overlap groot is, maar die overlap is nog sterker met de HAS Den Bosch, die ook Toegepaste biologie aanbiedt. Inhoudelijk zijn er wel wat verschillen, wij richten ons meer op consultancy en zij meer op toegepast onderzoek. Ook hebben we meer contacturen. Daarnaast richt CAH Almere zich net als de HAS Den Bosch sterk op de eigen streek. VHL is volgens voorlichter Merijn Sprenger nog nauwelijks in de stedelijke regio rondom Almere vertegenwoordigd. We zien VHL niet als concurrent, zegt hij. VHL zelf ziet dat anders. Nu komen de studenten nog vooral uit dorpen rondom de grote stad, zegt Van Rooijen. Maar met onze campagne Beleefbuiten.nl willen we daar verandering in brengen. FOTO: STIJN VAN GILS The full story? resource.wur.nl/en BIG ENOUGH FOR BOTH OF US? From September, a new Christian agricultural institution in Almere will be offering programmes and majors similar to courses offered at VHL. Pure competition says programme director Hans van Rooijen. WUR spokesman Simon Vink is not worried: if the market proves too small, the newcomer will be the one to suffer. No problem, says an Almere lecturer: there are going to be so many new jobs in these fields, there will be room for both institutes. But with VHL seeking to recruit more urban students, they will be fishing in the same pond. GATHERING CLOUDS FOR STUDENTS AND DLO Heavy weather ahead, says WUR spokesman Simon Vink in response to proposals for savings in educa- RESOURCE 15 april 2010

7 nieuws << 7 AMBTENAREN KORTEN OP STUDENTEN EN DLO De ambtelijke werkgroepen die voorstellen hebben gedaan om twintig procent te bezuinigen op de overheidsuitgaven, korten fors op voorzieningen voor studenten. Ze stellen voor de basisbeurs om te zetten in een lening dan wel het collegegeld flink te verhogen. Verder willen de ambtenaren 200 miljoen op de OV-studentenkaart besparen. De universiteiten en hogescholen worden ontzien in deze zogeheten Brede Heroverweging. Ze krijgen in de plannen een productiviteitskorting van één procent van de onderwijsinkomsten opgelegd. Dat kost alle universiteiten en hogescholen bij tion and research. DLO may face further cuts. And for students, proposals include replacing grants with loans, raising tuition fees and reducing the extent of free public transport. elkaar 200 miljoen. Verder moeten de universiteiten en hogescholen hun overhead terugbrengen tot maximaal een kwart van hun totale budget. Wageningen Universiteit zit onder dat percentage, maar VHL moet die slag nog maken, aldus woordvoerder Simon Vink van Wageningen UR. Wat de ambtelijke voorstellen voor DLO en praktijkonderzoek betekenen, is onduidelijk., maar Vink durft de typering zwaar weer wel aan. De Nederlandse kennisinstituten, waaronder DLO, krijgen een taakstellende korting van tien procent. Voorts wordt het LNV-onderzoek met tien procent gekort. Maar het aftelpunt is niet helemaal duidelijk, zegt Vink. DLO zit in een bezuinigingsoperatie van LNV van veertien miljoen euro. We gaan ervan uit dat we op dit moment al de voorgestelde bezuinigingsopdracht van tien procent uitvoeren. AS SICK OF HEALTH SCARES Bird flu, swine flu, and now Q fever. Marelle is sick of health scares that lead to preventive culling. She s not alone: compassion for animals is spreading fast too. Let C fever spread to the Dutch parliament, says Marelle. High time they did something about the overcrowded farms she blames for the diseases that start among livestock. OK, meat will cost a bit more, but is that too high a price to pay? ILLUSTRATIE: KITO BOERSMA << Ik word er zo langzamerhand spuugziek van. De Mexicaanse griep, vogelgriep, varkensgriep, H5N1 en nu de Q-koorts, Query Fever, ofte wel de vraagteken-koorts. Nieuwe bedreigingen voor onze gezondheid. En die gaan vaak gepaard met het vermoorden van grote aantallen dieren. Geruimd worden of blijven leven. Een rood of groen kruis op hun vacht. Zonder pardon gedood, zonder vraagteken, zelfs zonder zelf ziek te zijn. Ik vind het ziekmakend zielig en dat vinden steeds meer mensen om me heen. De Z-besmetting grijpt om zich heen. Er moet iets gebeuren, dat is duidelijk. De Q- koorts is geen lieverdje. Het aantal besmettingsgevallen neemt toe, en de bacterie zorgt zelfs voor dodelijke slachtoffers. Maar is dit rücksichtslose ruimen de oplossing? Hoeveel is het leven van dieren waard voor de mens? Waar ligt de grens om onze gezondheid te beschermen? Er is een vaccin tegen deze ziekte. Maar nu de maanden van het lammeren aanbreken, moet het vaccin nog onderzocht worden op werkzaamheid en veiligheid. Voor juni wordt dit advies niet verwacht. Tegen die tijd zijn de lammetjes al geboren en is het grootste gevaar geweken. Gaan we nu dezelfde weg als bij de Mexicaanse griep? Een overschot aan vaccins als het grootste risico achter de rug is? Er zijn betere oplossingen te bedenken. Minder intensieve veehouderij. Al die dieren bovenop elkaar geeft steeds vaker problemen. Het wordt tijd dat dit doordringt bij de politiek en dat dit aangepakt wordt. Oké, dan gaan de prijzen van vlees maar omhoog. Niet over mekkeren, lijkt me. Dat zijn die dieren zeker waard. Dan hebben ze nog een beetje fijn leven voordat ze op ons bord belanden. Het wordt tijd dat de Z-besmetting ook in de Tweede Kamer doordringt. Dat ze het zielig gaan vinden voor die dieren. Dat hun ogen gaan tranen en hun neus een fikse bel snot gaat bevatten. Zielig-vrij-vlees. Dat wil ik wel. Laat die nieuwe ziekte maar komen. Daartegen hebben we ook geen vaccin nodig. 15 april 2010 RESOURCE

8 8 >> wetenschap - Het hart kan zichzelf beschermen tegen te veel vet in het dieet. Muizen die een vette hap kregen activeren een eiwit dat de opname van vet door de hartspiercellen op een lager pitje zet. Dat blijkt uit onderzoek dat Sander Kersten, universitair hoofddocent bij de afdeling Humane Voeding, vorige week publiceerde in Circulation Research. Sinds kort hebben we het gereedschap om de functie van het eiwit te achterhalen, aldus Kersten. Dat gereedschap kwam in de vorm van knock-out-muizen die dit eiwit niet kunnen aanmaken. Die na- men, na een maaltijd met veel olie, duidelijk meer vet op in de hartspiercellen. OPDONDER Bij het hartonderzoek van Kersten spelen nutrigenomics een belangrijke rol. Met deze techniek kijken onderzoekers welke genen na een maaltijd actief of juist minder actief worden. Van de circa 30 duizend genen in het hart van normale muizen die we bekeken, werd dit ene gen extreem aangezet na een oliemaaltijd, zegt de onderzoeker. Dit leidde tot de productie van het FOTO:: SCIENCE PHOTO LIBRARY eiwit dat de vetopname in de hartcellen remt. Door de hoeveelheid vet die de hartspier opneemt te beperken, wordt beschadiging voorkomen. Hart verbrandt vet voor energie, maar vetzuren kunnen ook omgezet worden tot schadelijke oxidatieproducten. Om die radicalen binnen de perken te houden, remt het eiwit de vetopname. OVERDAAD Kunnen we ons dan toch regelmatig vergrijpen aan een vette hap? Volgens Kersten is dat geen goed idee. Het mechanisme is niet zo perfect dat een overdaad aan vet geheel teniet wordt gedaan, zegt hij. Daarnaast lijkt het mechanisme minder goed te werken bij verzadigde vetten. Juist die zijn slecht voor de gezondheid. Hoewel je nooit honderd procent zekerheid hebt, is het op basis van in vitro onderzoek in menselijke cellen zeer aannemelijk dat dit mechanisme in mensen en muizen hetzelfde werkt. HW Cladosporium fulvum - - Mycosphaerella fijiensis Dat opent mogelijkheden om met genetische modificatie resistentie in te bouwen vanuit tomaat in banaan. Dat meldden Wageningse fy- topathologen vorige week in het tijdschrift PNAS. De wapenwedloop tussen plantenziekten en hun gastheer is soortspecifiek, dachten onderzoekers tot dusverre. Maar de onderzoeksgroep van Pierre de Wit toont nu aan dat verschillende schimmelziekten dezelfde voorouder hebben. Dat is opmerkelijk, zegt mede-auteur Harrold van den Burg. De schimmelziekten bij tomaat, granen en banaan zijn nauw verwant, terwijl die planten al miljoenen jaren een eigen ontwikkeling doormaken. Niet alleen hebben de schimmels een gemeenschappelijk basis waardoor ze meerdere planten kunnen infecteren, zegt Van den Burg. Ook hebben deze planten mogelijk een gemeenschappelijk gen dat deze schimmelziekten herkent, ontdekte postdoc Ioannis Stergiopoulos, eerste auteur van het artikel. Omdat het Cf-resistentiegen de tomaat beschermt tegen C. fulvumstammen die een bepaald eiwit produceren, gaan de onderzoekers ervan uit dat dit Cf-gen ook bescherming biedt tegen M. fijiensisstammen die een vergelijkbaar eiwit produceren. Ze gaan de proef op de som nemen door dit tomaten Cf-gen in te bouwen in banaan en dan te testen of die banaan inderdaad resistent is tegen Black Sigatoka. AS The full story? resource.wur.nl/en The heart protects itself against excess fat by activating a protein that puts the brakes on fat absorption by heart muscle cells. This has come out of research on mice by Prof Sander Kersten of Human nutrition, published last week in Circulation Research. Researchers used nutrigenomics to identify a gene that was extra-active after mice ate oily food. But before you reach for that burger The mechanism doesn t work so well for saturated fats. Wageningen phytopathologists in Pierre de Wit s research group reported in PNAS last week that genetic resistance to a fungal infection developed in a tomato plant could be transferred to the banana. They have discovered that proteins RESOURCE 15 april 2010

9 wetenschap << 9 SCHAKELAAR Science. Sinds 2000 moeten schepen in Europa hun afval lozen in de haven, om te voorkomen dat de bemanning de rotzooi op zee dumpt. Maar dat levert vooralsnog geen aantoonbaar schonere Noordzee op. Als graadmeter voor de zuiverheid van de zee wordt de maaginhoud van aangespoelde noordse stormvogels gebruikt. Deze vogels fourageren op zee, maar happen daar geregeld afval op dat ze aanzien voor kleine visjes. Onverteerbaar materiaal, zoals plastic, hoopt zich daardoor op in de maag. Daarmee is de maaginhoud de spiegel van de zee in de laatste weken voor de dood van de vogel. DUTCH SOUP Wat Imares-onderzoeker Jan Andries van Franeker in die spiegel ziet, maakt hem niet vrolijk. Vrijwel alle (95 procent) door hem onderzochte vogels hebben plastic in hun maag. Gemiddeld wel 45 stukjes, samen goed voor 0,31 gram plastic per vogel. Van Franeker spreekt in dat verband over de Dutch soup. Daarmee zinspeelt hij op het door Charles Moore ontdekte Plastic Continent in de Stille Oceaan. Bovendien neemt de hoeveelheid plastic niet noemenswaardig af sinds de invoering van de inzamelingsplicht in Europese havens. Imares doet in opdracht van in a tomato fungus share ancestry with proteins in the fungus that causes the destructive Black Sigatoka disease in bananas. Imares research has shown that North Sea petrels off the Dutch Verkeer en Waterstaat al enkele decennia onderzoek naar de plasticvervuiling van de Noordzee. Als maat voor een schone Noordzee mag één op de tien vogels meer dan 0,1 gram plastic aan boord hebben. Die norm wordt echter bij lange na niet gehaald. De laatste vijf jaar overschrijdt zes van de tien vogels de norm. coast still have too much plastic in their stomachs, ten years after legislation to stop ships dumping waste at sea. Imares researcher Jan Andres van Franeker can t stomach it. FLOWER SWITCH Wageningen geneticists and their De hoeveelheid plastic in zee neemt niet af. De samenstelling van het afval daarentegen wel. In de jaren tachtig was bijna de helft van het plastic van industriële komaf. Die hoeveelheid is inmiddels gehalveerd. Daar staat een flinke stijging tegenover van het aandeel gebruiksplastic, zeg maar het huishoudelijk afval. RK Irish, Spanish and American colleagues have shed light on a key genetic switch, the AP1 gene, for flowering in plants, they reported in Science this month. The first author was Kerstin Kaufmann of Molecular Biology. FOTO: JAN VAN FRANEKER Wageningse genetici hebben met Ierse, Spaanse en Amerikaanse collega s de werking opgehelderd van een belangrijke genetische schakelaar voor de bloemvorming van planten. De schakelaar, het AP1-gen, is in staat om wel duizend andere genen aan en uit te schakelen. Daarmee zet hij het proces in gang waardoor planten bloemen ontwikkelen, melden ze begin deze maand in Science. Eerste auteur Kerstin Kaufmann, van de leerstoelgroep Moleculaire biologie, en begeleider Gerco Angenent deden hun onderzoek aan Arabidopsis. Ze bestudeerden een variant van deze modelplant die verwant is aan bloemkool. In bloemkool is de schakelaar AP1 afwezig, waardoor deze groente geen bloemen ontwikkelt, maar heel veel bloemknopjes die samen de bloemkool vormen. AP1 codeert voor een eiwit dat in staat is om genen aan en uit te zetten, waardoor het processen in de plant reguleert. Daar kwamen de onderzoekers achter toen ze een manier vonden om AP1 aan te zetten in de aan bloemkool verwante Arabidopsis. Zo konden ze de genen vinden die door het AP1- eiwit worden gereguleerd. Na twee dagen zette het AP1-eiwit genen aan het werk die verantwoordelijk zijn voor de vorming van kelkbladeren, kroonbladeren, meeldraden en het vruchtbeginsel. We hebben laten zien dat één bepaalde erfelijke eigenschap de verbinding legt tussen het induceren van de bloei en de daadwerkelijke ontwikkeling van de bloemen, zegt Angenent. Die kennis kan plantenveredelaars helpen bij het gerichter ontwikkelen van nieuwe groentes en siergewassen. Met deze kennis zou je heel nieuwe bloemvormen kunnen ontwikkelen. AS 15 april 2010 RESOURCE

10 10 >> wetenschap SPUITEN en ruimen RESOURCE april augustus

11 wetenschap << 11 De Gezondheidsraad onderzoekt momenteel het nut van vaccinatie tegen Q-koorts. Maar de kans is klein dat omwonenden van geitenhouderijen binnenkort een prik kunnen halen. Het risico op bijwerkingen is te groot. tekst: Broer Scholtens Q-koorts houdt Nederland in de ban: De bacteriële infectieziekte heeft de afgelopen jaren epidemische vormen aangenomen. )ndanks grootschalige vaccinatie van geiten en het ruimen van besmette bedrijven breidt die epidemie zich dit jaar verder uit. Het aantal ziekmeldingen dit jaar ligt al hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. Een groei die zich in ieder geval deels laat verklaren doordat mensen door de vele publiciteit alerter zijn. Ze gaan sneller met klachten naar hun huisarts. Veruit de meeste besmettingen komen voor in de regio Hart van Brabant, in het noordoosten van Brabant ten zuiden van Den Bosch. Daar zitten de grote geitenbedrijven. Het is ook het gebied met de meeste besmette en dus geruimde geitenhouderijen, wat nog eens wijst op een directe relatie tussen besmette geiten en ziekteverschijnselen bij mensen. Naast het ruimen van besmette bedrijven wordt veel verwacht van de vaccinatie van alle schapen en geiten. In 2008 is daar op kleine schaal mee begonnen, vooral in Brabant. In 2009 is er ook in andere gebieden gevaccineerd. Dit jaar moet de grote slag worden geslagen, voor het eerst zullen alle geiten en schapen worden gevaccineerd. Voor juni moet die klus zijn geklaard. De kans op bijwerkingen is te groot voor grootschalige vaccinatie MEST Vaccinatie moet de verspreiding van de Q-koortsbacterie vanuit de stallen tot nul reduceren; op zijn vroegst is daar vanaf 2011 een merkbaar effect van te verwachten. Het vermoeden is dat bacteriën via mest over het land worden verspreid. De meeste bacteriën komen in de mest terecht tijdens geboortes en vooral bij vroegtijdige bij geiten vaak voorkomende spontane abortussen. Bij een abortus van een besmette zwangere geit komen via het vruchtwater miljarden Coxiella burnetii-bacteriën, de veroorzakers van Q-koorts, in de mest terecht; bij een geboorte in het voorjaar is er ook uitstoot, maar op veel kleinere schaal, enkele miljoenen bacteriën per keer. Melkgeiten worden gehouden in potstallen, waar verse TIEN DODEN Sinds begin dit jaar zijn er 265 meldingen van Q-koorts binnengekomen bij de regionale gezondheidsdiensten (ggd s). In 2009 meldden huisartsen 2365 patiënten met Q-koorts; in 2007, het begin van de epidemie, waren dat er 168. Daarvoor bedroeg het aantal meldingen niet meer dan twintig per jaar. Sinds 2007 zijn er tien mensen gestorven aan de ziekte. De cijfers zijn vertekend, waarschuwt het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), vooral in voorgaande jaren waren er waarschijnlijk veel meer mensen besmet mest, inclusief een massa bacteriën, dagelijks met een nieuwe laag stro wordt bedekt. Om de paar maanden worden de stallen geleegd; de gedroogde mest wordt vervolgens uitgereden over het land. De daarin aanwezige bacteriën kunnen dan over een afstand van vele kilometers met de wind meewaaien, met een grote kans dat mensen bacteriën inademen en besmet raken. De meeste geitenstallen zijn bovendien open. Wegstuivende mest en daarmee bacteriën, kunnen dan direct over het omringende land worden verspreid. Vaccinatie van de geiten reduceert de kans op spontane abortussen tot bijna nul, blijkt uit recent onderzoek, en daarmee ook de kans op verspreiding van bacteriën over het land. Op den duur worden dan minder mensen ziek, is de gedachte. De mestroute is overigens een typisch Nederlands probleem; veel grote geitenbedrijven zitten hier in dichtbevolkte gebieden. ABCES Er is al jaren een Q-koortsvaccin voor mensen. Dit Q-Vax gebaseerd op gedood bacteriecelmateriaal - is alleen geregistreerd in Australië, het land waar Q-koorts tachtig jaar geleden werd ontdekt. Sinds tien jaar worden beroepsgroepen als abattoirwerkers en schapenscheerders gevaccineerd, waardoor het aantal besmettingsgevallen is gedaald van zeshonderd naar tweehonderd per jaar. De effectiviteit van het vaccin is groot: 83 tot 100 procent van de mensen is na vaccinatie voor zeker vijf jaar beschermd, blijkt uit onderzoeken. Dat zijn echter studies met kleine aantallen mensen en over een korte periode. dan de statistiek weergeeft. Klachten als koorts, hoesten en hoofdpijn wijzen niet direct op Q-koorts. Laboratoriumonderzoek geeft pas echt uitsluitsel over de bacteriële besmetting. Inmiddels zijn artsen alert op de ziekte, waardoor vaker labonderzoek wordt gedaan. SEM met C. burnetii. Cel geinfecteerd met C. burnetii. 15 april 2010 RESOURCE

12 12 >> wetenschap Q FEVER DILEMMA With Dutch goat farms located in densely populated areas, Q fever is on the rise in the Netherlands and there have been ten deaths since The Health Council is weighing up the options. The airborne virus probably spreads from manure spread on the fields and from amniotic fluid released during lambing. So most of the human victims live near goat farms, mainly in North Brabant. But because of possible side effects, a mass vaccination campaign is not favoured by experts, although vulnerable groups such as heart patients may be offered vaccinations. Attack the disease at source, says virologist Ab Osterhuis: cull animals on infected farms and vaccinate the rest. This is under way and sheep and goats will be vaccinated nationwide by June. The full story? resource.wur.nl/en Geiten op een bedrijf in Selling, Groningen, worden ingeënt tegen Q-koorts. Bijwerkingen, zo blijkt daaruit, doen zich vooral voor in de buurt van de prikplek, meestal in de bovenarm. Daar kunnen huidirritaties ontstaan die soms uitmonden in een abces, vooral bij mensen die al eens besmet zijn geweest en antistoffen in het bloed hebben. Extreme bijwerkingen zijn waarschijnlijk te voorkomen door alleen niet-besmette (of eerder gevaccineerde) mensen in te enten. In Australië worden alleen schone personen gevaccineerd. Kopen die humane vaccins, adviseerde de Australische microbioloog/ epidemioloog Stephen Graves eind februari aan Nederlandse landbouwexperts. Doe daarmee een proef bij geitenhouders en hun families om uit te zoeken of het vaccin ook goed werkt tegen de bacteriestam die in Nederland rondwaart. De minister van Volksgezondheid, Ab Klink, liet zich er door inspireren. Hij vroeg de Gezondheidsraad om een advies over het nut van vaccinatie. Dat komt waarschijnlijk in juni. HARTPATIËNTEN Er zijn nog tal van vragen te beantwoorden. Kan het Australische vaccin hier worden gebruikt? Formeel is het namelijk niet toegelaten in Europa en in de VS. En wie krijgt een prik? De beroepsgroep, families, omwonenden? En tot hoe ver van de stallen dan? Of alleen hartpatiënten, vanwege de ernstige complicaties die zij kunnen krijgen bij een Q-koorts-infectie? Ik kan daar nu niets over zeggen, laat Fred van Zijderveld van het Centraal Veterinair Instituut (CVI) van Wageningen UR in Lelystad weten. Hij zit in de commissie van de Gezondheidsraad die het advies voorbereidt. Mogelijk de beroepsgroep, maar de algemene bevolking niet, wil hij nog wel kwijt. Vaccineren van de beroepsgroep en hun familie kent echter wel een duidelijke beperking. Veel werknemers in die groep zijn in het (verre) verleden vaak zonder dat te weten al eens besmet geweest. Zij komen dus, vanwege het grote risico op forse bijwerkingen, vaak niet in aanmerking. Blijft over vaccinatie van hartpatiënten, óf, zoals artsen van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch de minister hebben gevraagd; vaccinatie van mensen met een verminderde weerstand, vaak ouderen. Daar is nog geen ervaring mee. In Australië zijn vooral jonge, gezonde mannen Het Q-koorts-probleem moet bij de bron worden aangepakt gevaccineerd. Over eventuele bijwerkingen in een specifieke risicogroep als hartpatiënten is weinig bekend, waarschuwt Van Zijderveld. De Gezondheidsraad heeft daarover meer informatie gevraagd in Australië. OSTERHAUS Ook viroloog/veterinair microbioloog Ab Osterhaus van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, adviseur van de Gezondheidsraad, twijfelt aan het nut van brede vaccinatie. De kans op bijwerkingen is te groot voor grootschalige vaccinatie. Tien procent van de mensen krijgt ergens last van. Dat aantal ligt veel en veel hoger dan bijvoorbeeld het aantal bijwerkingen van het griepvaccin. Q- koorts is een beperkt probleem in vergelijking met andere infectieziekten. Het is niet realistisch de hele bevolking in een gebied te vaccineren tegen Q-koorts vanwege het te hoge risico op bijwerkingen, aldus Osterhaus op persoonlijke titel. Het Q-koortsprobleem moet bij de bron worden aangepakt: besmette bedrijven ruimen en alle geiten vaccineren. Wellicht is vaccinatie van risicogroepen als hartpatiënten in besmette gebieden te overwegen. FOTO: ANP RESOURCE 15 april 2010

13 organisatie << 13 DANS OM DE LEERSTOELEN leerstoelenplan. over beheer financiën en personeel. De leeropdrachten van de Wageningse hoogleraren worden dit jaar weer tegen het licht gehouden ten behoeve van een nieuw leerstoelenplan. De vijf kenniseenheden hebben hun deelplannen eind maart aangeboden aan rector Martin Kropff. Die moet daar voor de zomervakantie een leerstoelenplan uit distilleren. Daarbij geldt de spelregel Nieuw voor Oud: om een nieuw vakgebied te starten, moet eerst een gedateerde leerstoel worden opgeheven. Van die vernieuwing komt weinig terecht in de plannen van de kenniseenheden, melden betrokkenen. De regel Nieuw voor Oud is de dood in de pot voor de vernieuwing van de wetenschap, zegt een hoogleraar. Leerstoelgroepen zeggen niet graag over zichzelf of tegen elkaar dat ze oud zijn en vernieuwd moeten worden. Bij de regel Nieuw voor Oud is dit een voorwaarde. Niemand heeft daar zin in, zeker niet als er veel moet worden samengewerkt in de toekomst. En daar ziet het naar uit, want de managers bij de universiteit de raad van bestuur en de algemeen directeuren willen dat de leerstoelen worden geclusterd in grotere eenheden. Zo kunnen ze beter samenwerken bij onderwijs en onderzoek. Lichtend voorbeeld is de gecombineerde voedingsgroep van de hoogleraren Frans Kok, Pieter van t Veer en Michael Muller. ADDERTJE Klinkt op zich goed, vinden veel hoogleraren. Programmatisch samenwerken in grotere onderzoeksprojecten is prima. Clustering kan leiden tot een betere profilering van het vakgebied. Er zit echter een addertje onder het gras. De managers willen ook de financiën en het personeel van meerdere leerstoelgroepen samenvoegen. En daar hebben de hoogleraren helemaal geen zin in, zegt een betrokkene. Stel je voor dat een leerstoelgroep verlies draait en moet inkrimpen. Tot nu toe was dit de verantwoordelijkheid van de hoogleraar en de algemeen directeur. Door zo n tekort op het bord van het leerstoelencluster te gooien, zijn de andere hoogleraren opeens verantwoordelijk voor het tekort en de inkrimping. Daar passen ze voor. In alle voorstellen van de kenniseenheden zijn de hoogleraren nu geclusterd, maar dit meningsverschil tussen managers en hoogleraren over de bevoegdheden van zo n cluster wordt niet openlijk uitgesproken. Sorry, maar de directie heeft mij uitdrukkelijk verzocht hier helemaal niets over te zeggen, zegt een hoogleraar. Anderen willen alleen anoniem reageren De grootte van de leerstoelenclusters loopt uiteen, zo blijkt uit de plannen van de kenniseenheden. Bij de Environmental Sciences Group zijn de achttien leerstoelen geclusterd in vijf centra of werkvelden, samen met inhoudelijk verwante DLO-afdelingen. Maar elke hoogleraar is daar nog gewoon verantwoordelijk voor de eigen toko. De Animal Sciences Group zou haar tien leerstoelen in drie clusters willen onderbrengen en Agrotechnologie en Voedingswetenschappen heeft de zeventien leerstoelen in vier clusters ondergebracht. De Social Sciences Group wil de twintig leerstoelen onderbrengen in maar liefst acht clusters. We hadden eerst vier grote secties bedacht, waarbij alle economen en sociologen bij elkaar zaten, zegt een hoogleraar. Maar dat werd te groot en onwerkbaar. Je wilt clusters met hoogleraren die redelijk met elkaar kunnen opschieten. Of de raad van bestuur akkoord gaat, is afwachten. De hoogleraren kijken vooral inhoudelijk, de directeuren kijken vooral vanuit financieel oogpunt, zegt een hoogleraar. Die frictie heb je ook in het bestuurscentrum tussen de onderzoeksmensen en de controllers. We hebben geen idee welk model er uitrolt. Albert Sikkema ILLUSTRATIE: HENK VAN RUITENBEEK De regel Nieuw voor Oud is de dood in de pot voor de vernieuwing van de wetenschap NO EASY CHAIR PLAN Rector Martin Kropff will pick his way through a minefield of sensitive issues to come up with a new Chair Plan for Wageningen University by the summer. One of the sticking points is the rule that requires that one chair group be declared past its use-by date before a new one is started. Not good for relationships, while a key aim is to get everyone working together in clusters. A popular idea when it comes to education and research. But not when it comes to sharing the costs of a failing group. The SSG hopes to get away with eight small, workable clusters. It might be hard to get that past the board though. Watch this space. The full story? resource.wur.nl/en 15 april 2010 RESOURCE

14 14 >> beeld GEBOORTEGOLF Dartmoor-pony s zijn het, maar op Wageningse grond langs de Mansholtlaan voelen ze zich even goed thuis. Twee van de elf oudere dieren hebben al een veulen. Bedrijfsleider Andries Siepel van proefboerderij Droevendaal verwacht er nog drie. De dieren spelen een rol in het onderzoek naar latrine-gedrag en mestafbraak RK / Foto: Guy Ackermans BABY BOOM Bennekom is proving fertile ground for Dartmoor ponies. Two of the 11 ponies at Droevendaal experimental and training farm have already foaled, and three more foals are expected, says farm manager Andries Siepel. The ponies are contributing to research on latrines and manure breakdown. RESOURCE 15 april 2010

15 beeld << april 2010 RESOURCE

16 16 >> onderwijs Beperkingen DE BAAS Vlnr: Marina Sanders, Anouk Schrauwen en Mascha Rasenberg. RESOURCE april augustus

17 onderwijs << 17 Ongeveer tien procent van de studenten heeft een functiebeperking die hinderlijk is bij de studie. In Wageningen klopt slechts de helft van hen aan bij een decaan. Een groepje studenten probeert de drempel te verlagen. tekst: Alexandra Branderhorst / foto: Bart de Gouw mijn slechthorendheid kost het meer energie om te luisteren en ben ik eerder moe. Dat was me wel verteld, maar ik had er nooit echt bij stilgestaan toen ik met mijn studie begon, Door vertelt Mascha Rasenberg, masterstudente Milieukunde. Als kersverse eerstejaars wilde ze niet de aandacht vestigen op haar gehoorbeperking: ze hoort ongeveer veertig procent. Dat is stom geweest. Ik dacht: dat red ik allemaal wel. Ik wilde niet accepteren dat ik anders was. Vanaf haar vierde draagt Mascha achter beide oren een gehoorapparaatje. Op de middelbare school had ze bovendien een kastje om haar nek, en de docent ook. Die kastjes werkten als ontvanger en microfoon. Dat viel nogal op, maar op de middelbare school was iedereen eraan gewend. Op de universiteit krijg je iedere periode andere docenten. En ik was bang om op te vallen. LUIE STUDENT Ongeveer zes procent van de Nederlandse eerstejaars studenten meldt zich bij de decanen vanwege een functiebeperking, aldus studentendecaan Frans Zoon. Hij is zich bewust van de drempel voor deze studenten. Vooral eerstejaars vinden het moeilijk om te vertellen. Soms is dat ook niet nodig, maar soms juist wel, om verkeerde beeldvorming te voorkomen. Als je Ik was bang om op te vallen bijvoorbeeld vaak te laat bent met het inleveren van werkstukken, kan het beeld van luie student ontstaan. Studenten kunnen bij de studentenarts, studentenpsycholoog, decanen en studieadviseurs terecht, benadrukt hij. Er zijn veel voorzieningen, zoals extra tijd bij tentamens. Het is zelfs mogelijk om een jaar extra studiefinanciering aan te vragen. Voor Anouk Schrauwen, vierdejaars bachelorstudente Milieukunde, bleek de gang naar de decaan een verademing. Tijdens haar studie kreeg ze fibromyalgie, een soort reuma die pijn veroorzaakt in de spieren en pezen rondom de gewrichten. De constante pijn leidt tot vermoeidheid en de vermoeidheid tot concentratieproblemen. Al- STUDENT MET HANDICAP TEVREDEN OVER WAGENINGEN Het Centrum hoger onderwijs informatie (CHOI) onderzocht de tevredenheid van studenten met een functiebeperking. Het rapport Studeren met een handicap 2009 verscheen in maart. Wageningen Universiteit komt als beste uit de bus, net als in de voorgaande jaren. De totaalscore voor Wageningen is een 7, terwijl de universiteiten tezamen op een 6,2 uitkomen. Wageningen is een kleine, overzichtelijke les liep toen mis met mijn studie. Mijn moeder heeft me naar de decaan gestuurd. Toen kwam ik erachter dat er heel veel oplossingen zijn. Ik mag bijvoorbeeld langzamer studeren en ben toen één vak gaan volgen. Dat is zo n opluchting. Nu studeert Anouk voor 75 procent. Van tevoren deelt ze de dag goed in, met bijvoorbeeld pauzes in de rustruimte. Als Anouk groepswerk doet, vertelt ze meteen aan het begin over haar beperking. Stel dat ik iets niet afkrijg, dan is het raar om pas achteraf te vertellen wat er aan de hand is. Maar inmiddels weet ik heel goed wat ik aankan. Anouk denkt graag in oplossingen. Ik wil niet in problemen praten, dan wordt het al snel een Viva-verhaal. Voor mijn gevoel zijn we alweer een stap verder. LIMIETEN Mensen met een handicap doen vaak langer over hun studie. Daar staat tegenover dat de studie-uitval in de eerste paar jaar minder groot is, zegt decaan Frans Zoon. Het eerste jaar bestaat vaak uit experimenteren, aldus Zoon. Dan wordt meestal wel duidelijk waar je tegenaan loopt. Maar we hadden ook een keer een dyslectisch meisje dat tijdens de bachelor hoge cijfers haalde. Met de master ging het ineens veel slechter, dat lag aan het Engels. Toen heeft ze de studie zoveel mogelijk in het Nederlands gedaan. Vooral studenten met dyslexie melden zich relatief vaak bij de decanen. Een van hen is Marina Sanders, derde jaars Milieukunde. Op de open dag heb ik meteen universiteit, met relatief kleine studies. Dat maakt het makkelijker voor studenten om dingen te regelen, verklaart studentendecaan Frans Zoon. 15 april 2010 RESOURCE

18 18 >> onderwijs ENABLING ENVIRONMENT Wageningen has come top again this time with seven out of ten in a survey of how Dutch universities cater for disabled students. Nearly ten percent of students have a functional disability, and many first years are reluctant to make it known. That s a mistake, says Mascha Rasenburg, who is hard of hearing. Dean Frans Zoon can help with facilities such as dyslexia software or microlinks that transmit to hearing aids, and with getting extra time for assignments and exams, and even extended grants to take longer over a degree. Don t suffer in silence, is Mascha s advice: teachers and fellow students will usually be understanding. To get closer to full marks, the university could make better use of WUR TV, which not all lecturers are keen on. The student council has launched a Power Platform, which is hosting a lunch for students with a functional disability on Monday 3 May at 12.15, in the VIP room at the Forum. Sign up with: powerplatform. wageningen@gmail.com. The full story? resource.wur.nl/en ONZICHTBAAR Uit Studeren met een handicap in 2009 blijkt dat bijna 10 procent van de studenten problemen in het hoger onderwijs in Nederland ondervindt door een handicap of functiebeperking. Het overgrote deel van hen heeft een onzichtbare beperking. Er zijn maar weinig studenten met een zichtbare handicap, zoals een ernstige bewegings- of gezichtsbeperking. Chronische ziekte 10% Concentratieproblemen 15% Dyslexie/calculie 37% al geïnformeerd naar de voorzieningen. Ik had op de middelbare school al geleerd om mijn mond open te trekken. De universiteit leende Marina een laptop met Kurzweil, een voorleesprogramma waar veel dyslectici baat bij hebben. Dat beviel zo goed, dat Marina het programma zelf aangeschafte. Schrijven kost haar veel tijd. Daarom vraagt ze soms om deadlines voor verslagen op te schorten. Natuurlijk is het lastig om te moeten erkennen waar je limieten liggen. Maar het is wel nodig, zodat je kunt studeren zonder jezelf constant over de kop te werken. STUDENTENRAAD Mascha redde het uiteindelijk wel om haar bachelor te halen, maar met erg lage cijfers. Daarna ging ze een jaar in de Studentenraad, het medezeggenschapsorgaan voor studenten. Ze zat onder meer in de commissie over studeren met een handicap. Uit studentenonderzoek bleek dat docenten niet altijd even begripvol waren. Het decanaat heeft toen voorlichtingsactiviteiten voor docenten en studiebegeleiders georganiseerd. In die periode werd ook de eerste voorlichtingsavond voor studenten gehouden, in september In haar jaar als studentenraadslid ging Mascha in therapie. Ik moest leren accepteren dat ik sneller vermoeid ben en dat ik dat moet aangeven bij docenten en medestudenten. Toen ze met haar master begon, is ze wèl naar de decaan gegaan en is ze een microlink gaan gebruiken, een LUNCHEN MET HET POWER PLATFORM Het power platform organiseert een lunch voor studenten met een functiebeperking op maandag 3 mei om in de vip-room in Forum. Opgave: powerplatform.wageningen@gmail.com. Psychische problematiek 7% Pijnklachten 6% Energietekort 5% Bewegingsbeperking 3% Gezichtsbeperking 3% Gehoorstoornis 2% Autisme 2% ADHD 1% Spraakproblemen 1% Anders 8% moderne versie van de kastjes van vroeger. Het apparaatje ziet eruit als een kleine afstandsbediening aan een key cord. Voor een vak begint stuurt Mascha de docent een e- mail. Daarin vertelt ze over haar gehoorbeperking en vraagt ze of de docent de microlink wil dragen en tijdens het praten naar de zaal kan kijken, zodat ze kan liplezen. Over het algemeen wordt daar positief op gereageerd. Ik heb nog nooit rare reacties gehad. Ik mag langzamer studeren; dat is zo n opluchting POWER Over een klein jaar is Mascha afgestudeerd. Haar werk bij de Studentenraad heeft een vervolg gekregen. Vijf studenten hebben in december een power platform opgericht. Met bijeenkomsten, zoals lunches, wil het platform andere studenten bereiken en ervaringen uitwisselen. Studenten moeten nog steeds een drempel over voor ze naar de decaan stappen. Hopelijk is de drempel lager om eerst naar ons toe te gaan. En het gaat ook om de gezelligheid, zegt Anouk, een van de oprichters. Het platform zal ook de medezeggenschapsorganen, de decanen en de Werkgroep Voorzieningen Gehandicapten adviseren. Want het is niet allemaal hosanna in Wageningen. Met WUR-tv, dat het studenten mogelijk moet maken om vanuit huis achteraf colleges te volgen, schiet het bijvoorbeeld niet zo op. Lang niet alle docenten voelen ervoor hun colleges op te nemen, vertelt Anouk. In Forum zijn ringleidingen voor slechthorenden aangelegd in de collegezalen. Mascha heeft die destijds nog getest. Het geluid was te zacht. De ringleiding moest worden losgekoppeld van de boxen, zodat het volume individueel kon worden ingesteld. Dat is nog steeds niet gebeurd. ILLUSTRATIE: HANS WEGGEN RESOURCE 15 april 2010

19 wetenschap << 19 MILIEUVRIENDELIJK DE POT OP Het toilet van de toekomst staat in een woonwijk in Sneek. Door scheiding aan de pot krijgt een groot deel van de grondstoffen een nieuw leven. Goed voor het milieu én de portemonnee. Marthe de Graaff zet met haar promotie-onderzoek een belangrijke stap naar de wc-pot van de toekomst. Mijn proefschrift laat zien dat je geconcentreerd toiletwater makkelijk kunt behandelen. Dat je er energie uit kunt winnen en meststoffen als fosfaat en stikstof goed kunt verwijderen. Maar ze is ook voorzichtig. Er zijn ook best nog wel wat vragen. Bijvoorbeeld over medicijnresten: een deel wordt wel verwijderd door dit proces, een ander deel niet. Hoe het met ziekteverwekkers zit, weet ik nog niet. En dan is er de productie van het sterke broeikasgas N2O. Maar het principe werkt, meent de promovenda die vrijdag promoveert bij Milieutechnologie. Dat blijkt ook wel uit de praktijk in Sneek en het lab van waterinstituut Wetsus in Leeuwarden. Sinds 2006 hebben 32 huishoudens in een nieuwbouwwijk in Sneek een vacuümtoilet in hun huis. Zo n toilet, bekend uit het vliegtuig, gebruikt per spoelbeurt maar één liter water. Dat alleen zorgt volgens De Graaff al voor 25 procent minder huishoudelijk watergebruik in een doorsnee huishouden. Op jaarbasis een besparing van twaalf euro per persoon. Maar de echte vernieuwing zit m in de scheiding en verwerking van het zwarte spoelwater. Het zwarte water (poep en plas) in Sneek wordt verzameld in een garage waar een anaerobe biogasinstallatie er methaan van maakt. Een kleine warmtekrachtkoppelinginstallatie (WKK) zet dat om in stroom en warmte. De Graaff verbeterde dit systeem en koppelde er een paar stappen aan vast waardoor ook het grootste deel van het stikstof wordt verwijderd en fosfaat wordt teruggewonnen. Voor het opruimen van de stikstof gebruikt De Graaff twee processen. Eerst wordt ammonium (NH4) met zuurstof gedeeltelijk omgezet in nitriet (NO2). Een speciaal soort bacterie zet beide stoffen vervolgens anaeroob om in stikstofgas. Met deze methode wordt 86 procent van de stikstof verwijderd. De resterende fosfaten worden door toevoeging van magnesium als struviet uit de oplossing neergeslagen. De Graaff claimt dat tien procent van de wereldwijde productie van fosformeststof overbodig is als alle menselijke poep en plas op deze manier wordt behandeld. Maar er is dus ook een addertje. Bij de omzetting van ammoniak in nitriet ontstaat ook een beetje lachgas. Minder dan twee procent van het stikstof wordt omgezet Bij de omzetting van ammoniak in nitriet ontstaat ook een beetje lachgas in N2O. Maar dat is wel een driehonderd keer erger broeikasgas dan CO2 en dus is het toch een probleem. Overigens ontstaat er ook lachgas in gewone waterzuiveringsinstallaties. Daar staat tegenover dat het hele proces zichzelf wat energie betreft kan bedruipen. Uit een kuub zwart water haalt de machine van De Graaff 1,8 kuub methaan. De stroom en warmte die daar mee kan worden opgewekt is volgens haar meer dan voldoende om de zuivering en terugwinning aan de gang te houden. Op dit moment vindt in Sneek alleen de productie van biogas ter plekke plaats. In een vervolgproef wordt ook de zuivering en terugwinning meegenomen. Toch denkt De Graaff niet dat in de toekomst elk huis zijn eigen toiletwater zuivert. Dat wordt te kleinschalig en ingewikkeld. Een mens wil ook gewoon naar het toilet kunnen zonder daar over na te hoeven denken. Maar op wijkniveau is het goed mogelijk. Roelof Kleis FOTO: ISTOCK PHOTO ECO LOO For a state-of-the-art ecotoilet, go to Sneek in Friesland. Vacuum toilets installed in 32 houses there use only one litre of water for flushing. Marthe de Graaff, who gets her PhD in Environmental technology on Friday, has worked on a method of making biogas from the waste and treating the residue to remove pollutants such as nitrogen. Traces of medicines remain a problem, as does the strong greenhouse gas nitrous oxide, which is left over from the process of removing nitrogen. The energy it takes to run the system is another issue. De Graaff doesn t think processing toilet water is viable at household level but hopes it could work at neighbourhood level. The full story? resource.wur.nl/en 15 april 2010 RESOURCE

20 20 >> M.I. BYE BYE LNV MOET HET DEPARTEMENT WORDEN OPGEDOEKT? Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) staat op de nominatie te worden opgeheven of samengevoegd met Economische Zaken. Het nut van een apart departement voor landbouw is uitgewerkt, vinden zowel linkse als rechtse partijen. Is opheffing van LNV een goed idee? En moet Wageningen UR zich zorgen maken? tekst: Astrid Smit / foto: Engel Lameijer Frank Berendse hoogleraar natuurbeheer en plantenecologie Wageningen UR Ik zou het een heel goede zaak vinden als het ministerie van LNV wordt opgedeeld tussen Economische Zaken (EZ), Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en milieubeheer (VROM). Ik heb het altijd vreemd gevonden dat één apart ministerie de landbouw vertegenwoordigt. Voor andere bedrijfstakken geldt dat toch ook niet? Bovendien heeft de landbouwlobby een behoorlijke greep op het ministerie. In de jaren zeventig en tachtig hield LNV onderzoekers tegen die wilden publiceren over de negatieve gevolgen van het mestoverschot. Deze opstelling heeft een adequaat mestbeleid met zeker tien jaar vertraagd, waardoor de Nederlandse natuur zeer veel schade heeft geleden. Vorige week bleek weer uit een publicatie in NRC-Handelsblad dat LNV halverwege de jaren tachtig druk uitoefende op de Rotterdamse promovendus Richardus om geen ruchtbaarheid te geven aan de risico s van Q-koorts bij geiten. Begin 2000 ervoer ik zelf de invloed van de landbouwlobby. Uit ons onderzoek bleek dat de beheersovereenkomsten die boeren hadden afgesloten voor de bescherming van weidevogels weinig uithaalden. LNV riep mij onmiddellijk op het matje. In de periode daarvoor probeerde men te voorkomen dat wij het onderzoek konden uitvoeren. Financieel gezien heeft de WUR voordeel bij het behoud van een ministerie van LNV maar daar staan dus grote maatschappelijke risico s tegenover. Sijas Akkerman teammanager Economie, Landbouw, Industrie bij Stichting Natuur en Milieu Ik denk niet dat het een goed idee is om LNV op te heffen. Natuur en Milieu streeft naar een revolutionaire verandering in de landbouw. Met het opheffen van het ministerie komt die er zeker niet. Wat ons betreft gaat het onderwijsen onderzoeksdeel van LNV naar Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), en het beleid voor voedselkwaliteit en -veiligheid en natuur naar VROM. Dan houd je een kernministerie over dat een krachtige beweging kan inzetten richting duurzame landbouw. Nu blijft het bij kleine stapjes vooruit, terwijl echt een forse ingreep nodig is om de sector te veranderen. In ons model zou Wageningen UR vallen onder OCW. Dat is mijns inziens geen enkel probleem. Wageningen UR is een van de beste kennisinstellingen in Nederland, heeft internationaal een uitstekende reputatie dus Wageningen redt het prima zonder de financiële bescherming van LNV. Bovendien is Wageningen UR zonder LNV vrijer in het bedenken en ontwikkelen van echte doorbraken in de landbouw. Sijbolt Noorda voorzitter Vereniging van Universiteiten (VSNU) Ik zou de onderzoek- en onderwijspoot van LNV niet onderbrengen bij EZ of OCW, maar bij een compleet nieuw ministerie: Onderzoek en Innovatie. Net zoals in Denemarken bestaat. Dat is pas echt een moderne verandering. In Nederland hebben universiteiten en andere onderzoeksinstellingen een grote behoefte aan samenhang. De geldstromen waaruit ze moeten putten zijn enorm versnipperd. Een deel gaat via OCW, een deel via EZ en een deel komt van de vakdepartementen zoals VROM, LNV en Verkeer en Waterstaat. Daarnaast verdeelt de overheid ook nog onderzoeksgeld uit de aardgasbaten. Een bijzonder inefficient en onoverzichtelijk systeem. Het zou dus goed zijn als de overheid al die financiële middelen bij één ministerie onderbrengt die vervolgens kijkt naar de samenhang van het onderzoek. Het mooie is dat Wageningen en LNV al volgens dit model werken op RESOURCE 15 april 2010