BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 62 van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Besluit Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 62 van de Mededingingswet. Nummer 6492_1 / 146 Betreft zaak: De Tongelreep Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 62 van de Mededingingswet De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: de Raad) heeft op 11 december 2006 onderzoek ingesteld naar een mogelijke overtreding van artikel 6, eerste lid, Mededingingswet (hierna: Mw) door ondernemingen die actief zijn op het gebied van schilderwerkzaamheden in de omgeving van Eindhoven. 2. Het onderzoek is gestart naar aanleiding van een klacht door woningbouwcorporatie Stichting Trudo en bouwbedrijf Stam + De Koning Bouw B.V Het onderzoek betreft de schildersbedrijven Schilder- en Isolatiewerken Coolen B.V. (hierna: Coolen), Schildersbedrijf M. van der Kruijs B.V. (hierna: Van der Kruijs), Liebregts Schilderwerken B.V. (hierna: Liebregts Schilderwerken), Liebregts Resultaatgericht Vastgoedonderhoud B.V. (hierna: Liebregts) en Van Tour Eindhoven B.V. (hierna: Van Tour). Tevens is calculatiebureau Coöperatieve Vereniging Spegelt U.A. (hierna: Spegelt) in het onderzoek betrokken. 4. Het onderzoek betreft de onderhandse aanbesteding voor het verkrijgen van de opdracht van de gemeente Eindhoven, Sportbedrijf De Karpen (hierna: De Karpen) voor het project Buitenschilderwerk Zwemparadijs de Tongelreep, Antoon Coolenlaan te Eindhoven (hierna: het Werk) in maart Dossierstukken 6492_1/2 en 6492_1/5. 2 Dossierstuk 6492_1/38. 1 Openbaar

2 5. Gedurende het onderzoek heeft de NMa bedrijfsbezoeken uitgevoerd. Tevens heeft de Belgische mededingingsautoriteit op verzoek van de NMa een huiszoeking verricht op het woonadres van de directeur van het calculatiebureau Spegelt in België. Van de onderzoeken op bedrijfslocaties en in de woning zijn verslagen van ambtshandelingen opgemaakt, welke zijn opgenomen in het dossier. 3 Gedurende de bedrijfsbezoeken en het verdere verloop van het onderzoek zijn mondelinge verklaringen afgenomen van de personen die namens de in de procedure betrokken ondernemingen direct betrokken waren bij de totstandkoming van bovengenoemde aanbesteding. 6. Naar aanleiding van het onderzoek is een redelijk vermoeden gerezen dat artikel 6, eerste lid, Mw is overtreden door Coolen, Van der Kruijs, Liebregts Schilderwerken, Van Tour en Spegelt. Dit heeft geresulteerd in een rapport als bedoeld in artikel 59, eerste lid, Mw, dat de Raad op 15 december 2008 heeft doen opmaken en dat aan Coolen, Van der Kruijs, Liebregts Schilderwerken, Van Tour en Spegelt is toegezonden (hierna: het Rapport) Gelet op het bepaalde in artikel 60, eerste lid, Mw is aan Coolen, Van der Kruijs, Liebregts Schilderwerken, Van Tour en Spegelt de mogelijkheid geboden schriftelijke zienswijzen omtrent het Rapport in te dienen. Coolen, Van der Kruijs, Liebregts Schilderwerken en Van Tour hebben hiervan gebruik gemaakt. 5 Spegelt heeft afgezien van het indienen van een schriftelijke zienswijze Coolen, Van der Kruijs, Liebregts Schilderwerken, Van Tour en Spegelt hebben, eveneens gelet op artikel 60, eerste lid, Mw, op 26 maart 2009 tijdens een daartoe georganiseerde hoorzitting, mondeling hun zienswijzen naar voren gebracht omtrent het Rapport. 7 Van deze hoorzitting is een verslag opgemaakt dat op 20 mei 2009 aan de ondernemingen die aanwezig waren, is toegezonden In een daartoe strekkend addendum bij het Rapport van 6 april 2009 (hierna: het Addendum) is vastgesteld dat het in het Rapport geconstateerde redelijk vermoeden van een overtreding van artikel 6, eerste lid, Mw tevens betrekking heeft op Liebregts Aan Coolen, Van der Kruijs, Liebregts Schilderwerken, Van Tour en Spegelt is gelet op artikel 60, eerste lid, Mw de mogelijkheid geboden een schriftelijke en/of mondelinge zienswijze 3 Zie dossierstukken 6492_1/22, 6492_1/23, 6492_1/24, 6492_1/25, 6492_1/26, 6492_1/30, 6492_1/37, 6492_1/38, 6492_1/44, 6492_2/32, 6492_2/33, 6492_2/34, 6492_3/12, 6492_4/23, 6492_5/5, 6492_5/9, 6492_6/1 en 6492_6/9. 4 Dossierstuk 6492_1/67. 5 Dossierstukken 6492_1/89, 6492_1/91 en 6492_1/92. 6 Dossierstuk 6492_1/90. 7 Dossierstukken 6492_1/98, 6492_1/99 en 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/ Openbaar

3 omtrent het Addendum in te dienen. 10 Liebregts Schilderwerken heeft een schriftelijke zienswijze ingediend met betrekking tot het Addendum en afgezien van het indienen van een mondelinge zienswijze. 11 Coolen, Van der Kruijs, Van Tour en Spegelt hebben afgezien van het indienen van een zienswijze met betrekking tot het Addendum Liebregts is gelet op het bepaalde in artikel 60, eerste lid, Mw de mogelijkheid geboden schriftelijke en/of mondelinge zienswijzen omtrent het Rapport, met inbegrip van het Addendum, in te dienen. 13 Liebregts heeft een schriftelijke zienswijze ingediend en afgezien van het indienen van een mondelinge zienswijze In dit besluit wordt geconcludeerd dat de schildersbedrijven Coolen, Van der Kruijs, Liebregts, Van Tour en calculatiebureau Spegelt het kartelverbod zoals neergelegd in artikel 6 Mw hebben overtreden door voorafgaand aan een onderhandse aanbesteding van De Karpen het Werk onderling te verdelen en de inschrijfprijzen af te stemmen. Uit paragraaf blijkt dat Liebregts Schilderwerken het kartelverbod in het kader van deze aanbesteding niet heeft overtreden. De schildersbedrijven werden bij hun kartelvorming ondersteund door het calculatiebureau Spegelt, dat onder andere op zijn kantoor een bestekbespreking organiseerde, hierbij zelf aanwezig was en een document opstelde met weergaven van gemaakte afspraken. Het feit dat alle voor de onderhandse aanbesteding uitgenodigde ondernemingen betrokken waren bij de verboden handelwijze heeft de onzekerheid over de wijze waarop door concurrenten werd ingeschreven geheel weggenomen, met als resultaat dat De Karpen niet heeft kunnen profiteren van een prijsdrukkend effect van concurrentie. Dergelijke afspraken vormen een zeer zware overtreding van de Mededingingswet. De Raad gaat in dit besluit over tot beboeting van Coolen, Van der Kruijs, Liebregts, Van Tour en calculatiebureau Spegelt. 13. In hoofdstuk 2 van dit besluit worden de feiten en omstandigheden uiteengezet waaruit de overtreding naar het oordeel van de Raad blijkt. Achtereenvolgens wordt ingegaan op (de context van) de aanbesteding, de contacten tussen de schildersbedrijven in het kader van de aanbesteding en de daarbij gemaakte afspraken. Ten slotte beschrijft dit hoofdstuk de feiten waaruit blijkt dat Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour daadwerkelijk uitvoering hebben gegeven aan de gemaakte afspraken. Hoofdstuk 3 bevat de juridische beoordeling van de feiten en omstandigheden met inbegrip van de zienswijze van de betrokken partijen 10 Dossierstukken 6492_1/105 en 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/ Dossierstukken 6492_1/109 en 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/ Openbaar

4 daarop. Hoofdstuk 4 behandelt de toerekening van de overtreding en ten slotte wordt in hoofdstuk 5 ingegaan op de sanctie die de Raad voor deze overtreding gepast acht. 14. Coolen is een besloten vennootschap naar Nederlands recht, statutair gevestigd te Eindhoven. Coolen houdt zich blijkens het Handelsregister van de Kamer van Koophandel (hierna: Handelsregister) onder meer bezig met de exploitatie van een schilders-, glas en isolatiebedrijf. Enig aandeelhouder en bestuurder van Coolen is Chung Ray Holding B.V., eveneens statutair gevestigd te Eindhoven. 15. Van der Kruijs is een besloten vennootschap naar Nederlands recht, statutair gevestigd te Eindhoven. Van der Kruijs houdt zich volgens het Handelsregister onder meer bezig met de exploitatie van een schildersbedrijf, daaronder begrepen de in- en verkoop van alle artikelen welke behoren tot de schildersbranche. Enig aandeelhouder van Van der Kruijs is Van der Kruijs Holding B.V., eveneens statutair gevestigd te Eindhoven. Enig aandeelhouder van Van der Kruijs Holding B.V. is Domat Holding B.V., eveneens statutair gevestigd te Eindhoven. 16. Liebregts Schilderwerken is een besloten vennootschap naar Nederlands recht, statutair gevestigd te Eindhoven. Liebregts Schilderwerken houdt zich volgens het Handelsregister onder meer bezig met de uitoefening van het schildersbedrijf. Liebregts is een besloten vennootschap naar Nederlands recht, eveneens statutair gevestigd te Eindhoven. Liebregts houdt zich volgens het Handelsregister onder meer bezig met de uitoefening van een schildersbedrijf, een glaszettersbedrijf en behangerij. Enig aandeelhouder en eveneens bestuurder van zowel Liebregts Schilderwerken als Liebregts is Liebregts Vastgoed, Beheer en Onderhoud B.V., eveneens statutair gevestigd te Eindhoven. 17. Van Tour is een besloten vennootschap naar Nederlands recht, statutair gevestigd te Eindhoven. Tot 22 januari 2008 was Van Tour De Groot Eindhoven B.V. de statutaire naam van Van Tour. Uit het Handelsregister blijkt dat Van Tour zich bezighoudt met het uitoefenen van het schildersbedrijf, waaronder betonbescherming, alsmede verwerking van glas, verf, behang en aanverwante artikelen. Enig aandeelhouder en eveneens bestuurder van Van Tour is NvT Onderhoudsgroep B.V., statutair gevestigd te s-gravenhage. Tot 7 september 2006 was Van Tour de Groot Holding B.V. enig aandeelhouder van NvT Onderhoudsgroep B.V. Per 7 september 2006 is Van Tour de Groot Holding B.V. als gevolg van een overname opgehouden te bestaan. NvT Beheer B.V. is de rechtsopvolger van Van Tour de Groot Holding B.V. en enig aandeelhouder van NvT Onderhoudsgroep B.V. NvT Beheer B.V. is eveneens statutair gevestigd te s-gravenhage. 4 Openbaar

5 18. Spegelt is een coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid naar Nederlands recht, statutair gevestigd te Helmond en kantoorhoudend te Nuenen. Spegelt houdt zich blijkens het Handelsregister bezig met het calculeren, het coördineren en het administratief ondersteunen van onderhouds- en/of schilderwerkzaamheden. Spegelt is op 17 maart 2009 ontbonden Het, in het Rapport met inbegrip van het Addendum vermelde, redelijke vermoeden van een overtreding van artikel 6, eerste lid, Mw, betreft kort en zakelijk weergegeven het volgende. 20. De Karpen heeft op 16 maart 2006 om uur een onderhandse aanbesteding georganiseerd ten behoeve van het Werk. 21. De Karpen heeft schildersbedrijven Coolen, Van der Kruijs, Liebregts, Liebregts Schilderwerken en Van Tour onderhands uitgenodigd om in te schrijven op het Werk. 22. Genoemde schildersbedrijven hebben, daarin ondersteund door Spegelt, voorafgaande aan hun (individuele) inschrijving het Werk verdeeld en de inschrijfprijzen afgestemd. Het Rapport, met inbegrip van het Addendum, concludeert dat de betrokken schildersbedrijven en Spegelt daarmee een inbreuk hebben gepleegd op het kartelverbod zoals vervat in artikel 6, eerste lid, Mw. 15 Dossierstuk 6492_1/ Openbaar

6 2 23. Op basis van het dossier stelt de Raad de navolgende feiten en omstandigheden vast. 24. Op of omstreeks 5 januari 2006 is een aankondiging van het Werk verschenen op de gemeentelijke website. 16 De Karpen heeft verschillende schildersbedrijven, waaronder Coolen en Van der Kruijs, expliciet geattendeerd op de aankondiging In totaal hebben acht schildersbedrijven te kennen gegeven belangstelling te hebben voor het Werk. Van deze acht schildersbedrijven voldeden er zes aan de door De Karpen gestelde selectiecriteria, nu twee schildersbedrijven de gevraagde gegevens niet volledig hadden aangeleverd Onder de bedrijven die aan de selectiecriteria voldeden, heeft De Karpen een loting georganiseerd teneinde uiteindelijk vier bedrijven te selecteren die op het Werk mochten inschrijven. 19 De Karpen heeft verklaard dat het voor hen bij alle aanbestedingen gebruikelijk is (slechts) vier ondernemingen daadwerkelijk te laten inschrijven. 20 Tevens waren de schildersbedrijven reeds op de hoogte dat indien meerdere schildersbedrijven belangstelling zouden tonen, een loting zou plaatsvinden. Door loting zijn schildersbedrijven Caspar de Haan en Dusol participant, respectievelijk sympathisant van Spegelt 21 afgevallen. 27. Casper de Haan en Dusol zijn schriftelijk op de hoogte gesteld van de loting, waarbij tevens het proces verbaal van loting is toegezonden waaruit blijkt welke vier schildersbedrijven een inschrijving zouden mogen verzorgen. 22 Bij Casper de Haan en Dusol was derhalve bekend dat Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour de enige vier schildersbedrijven waren die zouden inschrijven op het Werk. 28. De Karpen heeft naar aanleiding van de loting Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour bij brief van 17 februari 2006 afzonderlijk en ondershands uitgenodigd om deel te nemen aan de aanbesteding van het Werk op 16 maart 2006 om uur Dossierstuk 6492_1/ Dossierstukken 6492_2/34, p. 2 en 6492_3/1, p Dossierstuk 6492_1/ Het proces verbaal van de loting is opgenomen bij dossierstuk 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/ Zie nader paragraaf Zie de brief van De Karpen van 17 februari 2006, opgenomen bij dossierstuk 6492_1/ De uitnodigingsbedrijven zijn opgenomen bij dossierstuk 6492_1/38. 6 Openbaar

7 29. Coolen, Van der Kruijs en Van Tour hebben op 15 maart 2006 naar aanleiding van de uitnodiging door De Karpen elk afzonderlijk hun offertes ingediend. Liebregts heeft haar offerte op 16 maart 2006 ingediend De Karpen heeft bij het selecteren van het schildersbedrijf dat het Werk gegund zou krijgen het gunningscriterium de laagste prijs gehanteerd. 25 Op basis daarvan is Van der Kruijs, de laagste inschrijver, geselecteerd. 31. De Karpen heeft het Werk op 24 maart 2006 voor het bedrag van EUR (exclusief omzetbelasting) opgedragen aan Van der Kruijs. 26 Volgens De Karpen heeft Van der Kruijs het Werk geheel individueel en zonder inschakeling van onderaannemers uitgevoerd De Karpen heeft op 31 maart 2006 naar aanleiding van minderwerk het bedrag bijgesteld naar EUR (exclusief omzetbelasting) Uit de in het dossier opgenomen stukken en mondelinge verklaringen blijkt welke factoren een rol spelen bij de keuze van de opdrachtgever voor een onderhandse aanbesteding en de afwegingen van partijen gedurende het aanbestedingsproces. 34. Professionele opdrachtgevers, zoals in dit geval De Karpen, maken gewoonlijk gebruik van bij hen bekende schildersbedrijven. In de praktijk gunnen zij het werk direct aan een schildersbedrijf dan wel organiseren zij een (onderhandse) aanbestedingsprocedure. Deze werkwijze vloeit voort uit de voorkeur van opdrachtgevers om te werken met schildersbedrijven waarmee zij reeds bekend zijn en die in het verleden reeds goede kwaliteit hebben geleverd. In dit geval heeft De Karpen verschillende schildersbedrijven, waaronder Coolen en Van der Kruijs, geattendeerd op de advertentie voor het Werk op de gemeentelijke website. 29 Uiteindelijk heeft De Karpen het Werk onderhands aanbesteed bij vier schildersbedrijven. 35. Omgekeerd geldt dat ook dat schildersbedrijven een voorkeur hebben voor bekende werken omdat deze beter qua omvang en kosten zijn in te schatten. Dit geldt ook ten aanzien van 24 De inschrijvingsbiljetten zijn opgenomen bij dossierstuk 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/ Dossierstukken 6492_1/61 en 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/ Dossierstuk 6492_3/1, document met kenmerk Dossierstukken 6492_2/34, p. 2 en 6492_3/1, p Openbaar

8 het Werk, waarover Van der Kruijs heeft verklaard (weer) te willen schilderen, aangezien zij reeds bekend is met het Werk en De Karpen. 30 Tevens geldt dat indien een schildersbedrijf door de opdrachtgever is uitgenodigd om in te schrijven op een bepaald werk, het ook geneigd is daadwerkelijk in te schrijven. Dit geldt ook ten aanzien van aanbestedingen waarvoor het schildersbedrijf op dat moment onvoldoende capaciteit heeft of geen concrete belangstelling. Schildersbedrijven schrijven in dergelijke gevallen in om in beeld te blijven bij de (potentiële) opdrachtgever. 31 In dit geval heeft Van der Kruijs individueel op het Werk ingeschreven, ondanks dat zij zich realiseerde het Werk binnen de gestelde tijd niet alleen te kunnen uitvoeren Grotere schildersbedrijven, die inschrijven op aanbestedingen van professionele opdrachtgevers, laten zich zeker bij ingewikkeld werk veelal bijstaan door een calculator. 33 Deze rekent het werk door ten behoeve van het schildersbedrijf en legt daarmee de basis voor de uiteindelijke inschrijving. Sommige schildersbedrijven hebben zelf een calculator in dienst. Andere schildersbedrijven kopen calculaties in via een calculatiebureau, zoals Spegelt. 37. Spegelt is opgericht door zowel schildersbedrijven als privé personen die alle actief zijn in de schildersbranche. De oprichters zijn tevens de leden van Spegelt en worden participanten genoemd. 34 Van de schildersbedrijven is het moederbedrijf van Liebregts, Liebregts Vastgoed Beheer en Onderhoud B.V., participant. 35 Van de betrokken schildersbedrijven participeren tevens de heer [vertrouwelijk] (Coolen), de heer [vertrouwelijk] (Van der Kruijs) en de heer [vertrouwelijk] (Spegelt) in privé. 38. Het afnemen van calculaties staat behalve voor de participanten ook open voor schildersbedrijven die niet participeren in Spegelt. Zij worden sympathisanten genoemd. Spegelt vindt haar afnemers met name in het gebied tussen Breda en Venray. In totaal maakten ongeveer 50 schildersbedrijven gebruik van de diensten van Spegelt De calculatiekosten worden omgeslagen 37 over het aantal schildersbedrijven dat de calculatie heeft aangevraagd. Dit betekent dat de calculatiekosten per schildersbedrijf worden gedrukt naar mate meer schildersbedrijven door Spegelt hetzelfde werk laten calculeren. Spegelt 30 Dossierstuk 6492_3/1, p Zie o.a. dossierstuk 6492_1/37, p Dossierstukken 6492_3/1, p. 6 en 7 en 6492_3/11, p Zie o.a. dossierstuk 6492_1/44, p Dossierstuk 6492_1/ Dossierstuk 6492_1/44, p Dossierstukken 6492_1/37 en 6492_1/44, p Met een kleine korting voor participanten, 6492_1/44, p Openbaar

9 voert daarom een actief beleid om calculaties aan sympathisanten te verkopen. 38 Daartoe maakt Spegelt gebruik van haar kennis van de markt, nu zij van de verschillende opdrachtgevers weet welke schildersbedrijven zij gewoonlijk in beeld hebben. Dit stelt Spegelt in staat de schildersbedrijven te benaderen waarvan vermoed kan worden dat zij een uitnodiging voor een onderhandse aanbesteding hebben ontvangen, als zij zich niet reeds zelf bij Spegelt hebben gemeld. 39 Dat Spegelt effectief is in het benaderen van de relevante schildersbedrijven voor een bepaald project, wordt mede geïllustreerd door de klacht van Woningbouwcorporatie Trudo Spegelt organiseerde in voorkomende gevallen een bestekbespreking voor alle ondernemingen die bij Spegelt een calculatie van een bepaald werk hadden afgenomen. Bij deze bestekbespreking is iedereen die om de calculatie had verzocht welkom, dus zowel participanten als sympathisanten In het onderstaande wordt beschreven welke feiten en omstandigheden de Raad vast stelt ten aanzien van de gedragingen van de in de procedure betrokken ondernemingen in het kader van de aanbesteding van het Werk. Hierbij wordt aandacht besteed aan het onderlinge contact tussen deze betrokken ondernemingen, en vervolgens dat en hoe dit heeft geleid tot een werkverdeling en het afstemmen van inschrijfprijzen. 42. Daarbij is een bij Spegelt aangetroffen overzicht 42 (hierna: het Overzicht) van belang. Het Overzicht is door Spegelt opgesteld en bevat de schriftelijke weergave van het voorafgaande aan de aanbesteding op 16 maart 2006 besprokene tussen Coolen, Van der Kruijs, Liebregts, Van Tour en Spegelt, zoals nader uiteengezet in de navolgende paragrafen. 43. Zoals reeds geconstateerd in paragraaf 1.4 gaat het Rapport, met inbegrip van het Addendum, er vanuit dat zowel Liebregts Schilderwerken als Liebregts onderhands door De Karpen zijn uitgenodigd om in te schrijven op het Werk. De in het dossier opgenomen verklaringen en het overige bewijsmateriaal bieden hiervoor echter geen steun. De Raad constateert dat Liebregts Schilderwerken niet betrokken is geweest bij de aanbesteding op 38 Dossierstuk 6429_1/ Daarvoor werd gebruik gemaakt van de ervaring van de heer [vertrouwelijk], zie dossierstukken 6492_2/32, eerste verklaring p. 12 en 17 en 6492_2/33, p Dossierstuk 6492_1/2. 41 Dossierstuk 6492_1/44, p Dossierstuk 6492_1/30, document met kenmerk Openbaar

10 het Werk en het daaraan voorafgaande contact tussen Coolen, Van der Kruijs, Liebregts, Van Tour en Spegelt. 44. Naar aanleiding van de uitnodiging door De Karpen om in te schrijven op het Werk zijn Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour op enig moment in contact gekomen met elkaar en Spegelt. Het contact blijkt reeds uit het Overzicht waarop onder meer de namen van Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour vermeld staan, alsmede het voorafgaande aan de aanbesteding op 16 maart 2006 tussen deze ondernemingen besprokene over de inschrijving op het Werk Op het Overzicht staat Nuenen, 13/03/06 vermeld, hetgeen de datum en de plaats van de bestekbespreking is. 44 Spegelt verklaart over het Overzicht dat zij het heeft opgesteld en dat de aantekeningen op dit document betrekking hebben op de bestekbespreking van 13 maart 2006 over het Werk: Dit document heeft betrekking op hetgeen op de vergadering besproken werd. Het is een verslag achteraf Tevens is relevant dat de bedragen waarmee de schildersbedrijven bij De Karpen hebben ingeschreven 46 kleine afwijkingen vertonen met de prijzen die op het Overzicht zijn vermeld. Indien de schildersbedrijven hun inschrijfprijzen pas na de daadwerkelijke inschrijving op het Werk aan Spegelt hadden medegedeeld, zou een verschil tussen de bedragen op het Overzicht enerzijds en de prijzen waarmee de schildersbedrijven daadwerkelijk bij De Karpen hebben ingeschreven anderzijds niet te verwachten zijn. 47. Voorstaande leidt tot de conclusie dat het Overzicht de weergave is van het contact tussen de op het Overzicht vermelde ondernemingen voorafgaande aan de inschrijving op het Werk. 48. Het contact tussen de schildersbedrijven en Spegelt heeft feitelijk plaatsgevonden op de bestekbespreking. Tijdens de gehele bestekbespreking zijn vertegenwoordigers van Coolen, Van der Kruijs, Liebregts, Van Tour en Spegelt aanwezig geweest, zoals blijkt uit het navolgende. 49. De heer [vertrouwelijk] heeft verklaard dat hij namens Spegelt aanwezig is geweest. 47 Spegelt heeft desgevraagd verklaard dat ook vertegenwoordigers van Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour aanwezig zijn geweest Zie nader paragrafen en Zie paragraaf Dossierstuk 6492_6/9, p Zie paragraaf Dossierstuk 6492_1/44, p Dossierstuk 6492_1/44, p Openbaar

11 50. Van der Kruijs heeft verklaard aanwezig te zijn geweest op de bestekbespreking over het Werk. Daarnaast heeft zij aangegeven dat vertegenwoordigers van Coolen, Liebregts, Van Tour en Spegelt aanwezig waren Ook Van Tour heeft verklaard dat zij aanwezig is geweest. Van Tour maakt daarbij melding van de aanwezigheid van vertegenwoordigers van Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Spegelt De aanwezigheid op de bestekbespreking van Coolen blijkt allereerst uit het feit dat Van der Kruijs en Van Tour hebben verklaard dat Coolen aanwezig was op de bestekbespreking. Voorts heeft Coolen de factuur van EUR 25 van Spegelt voor het bijwonen van een vergadering op 13 maart 2006 betaald. 51 Ten aanzien van de factuur heeft Coolen verklaard: Ik overhandig u een kopie van deze geboekte factuur. Hieruit blijkt dat deze kosten inderdaad zijn betaald. Mijn vader heeft dit geparafeerd De aanwezigheid van Liebregts op de bestekbespreking blijkt allereerst uit het feit dat Van der Kruijs en Van Tour hebben verklaard dat Liebregts aanwezig was op de bestekbespreking. Ook Liebregts heeft de factuur van EUR 25 van Spegelt voor het bijwonen van een vergadering op 13 maart 2006 betaald. 53 Ten aanzien van deze factuur heeft Liebregts verklaard: Normaal gesproken als er factuur binnenkomt, dan wordt hij betaald. Op basis hiervan kan ik zeggen dat het zou kunnen zijn dat er iemand van Liebregts is geweest De schildersbedrijven hebben tijdens de bestekbespreking voorafgaand aan de inschrijving het Werk onderling verdeeld. De verdeling bestond enerzijds uit het verlenen van preferentie aan Van der Kruijs en anderzijds uit de overeenkomst dat Van der Kruijs, Van Tour en Coolen het Werk samen zouden uitvoeren. Uit deze werkverdeling volgt dat Liebregts het Werk niet zou gaan uitvoeren Preferentie Van der Kruijs 55. Uit het hierna volgende blijkt dat tijdens de bestekbespreking aan Van der Kruijs preferentie is verleend, zodat zij penvoerder zou zijn. De penvoerder is de onderneming die als laagste 49 Dossierstuk 6492_3/11, p Dossierstuk 6492_5/5, p Dossierstuk 6492_2/ Dossierstuk 6492_2/34, p Bijlage bij dossierstuk 6492_4/ Dossierstuk 6492_4/23, p Openbaar

12 op een werk inschrijft en die derhalve na gunning verantwoordelijk is voor de uitvoering van het Werk Op het door Spegelt opgestelde Overzicht staat onder meer vermeld: v/d Kruijs vraagt preferentie. Wil penvoerder zijn en dan met 3 bedrijven maken. 56 Spegelt heeft verklaard dat Van der Kruijs het Werk wilde uitvoeren en dat tijdens de bestekbespreking uiteindelijk is bepaald dat Van der Kruijs penvoerder zou worden: Liebregts had het waarschijnlijk al een keer gemaakt en wilde het nog een keer maken, maar Van der Kruijs wilde het ook wel een keer maken. Dat is even de discussie geweest toen. Uiteindelijk is Van der Kruijs uit die vergadering naar voren gekomen als degene die het zou gaan maken Van der Kruijs heeft verklaard dat zij tijdens de bestekbespreking preferentie heeft gevraagd 58 en dat zij heeft aangegeven penvoerder te willen zijn: Ik heb aangegeven op de bestekbespreking dat ik penvoerder wil zijn. Wij kenden het werk, hadden het al jaren in onderhoud en de klant is tevreden over ons Van Tour heeft verklaard dat Van der Kruijs tijdens de bestekbespreking preferentie heeft gevraagd en dat zij daarmee akkoord is gegaan: Van der Kruijs vroeg preferentie en Liebregts ook. Ik kan mij wel herinneren dat men is er uit gekomen dat Van der Kruijs penvoerder werd. [..] Van der Kruijs wilde samen met ons het werk maken en met Coolen. Ik ben daarmee akkoord gegaan want het is belangrijk dat je mensen werken [..] De heer [vertrouwelijk] 61 heeft eveneens verklaard dat voorafgaande aan de inschrijving op het Werk is afgesproken wie de penvoerder zou zijn. Over de opmerking op het Overzicht dat Van der Kruijs preferentie vraagt, heeft de heer [vertrouwelijk] verklaard: Dat wil zeggen dat hij het werk wil maken en dat wij daar mee akkoord zijn gegaan. 62 Op de vraag van de NMa of dit betekent dat er overleg is over wie het Werk mag gaan maken en dat het Werk op de bestekbespreking is verdeeld, heeft de heer [vertrouwelijk] geantwoord: Ja, zo zou je het kunnen zeggen Werkverdeling ten behoeve van de uitvoering van de schilderswerkzaamheden 60. De werkverdeling ten behoeve van de uitvoering van het Werk in een samenwerking tussen Van der Kruijs, Van Tour en Coolen blijkt uit het hierna volgende. Daarbij is van belang dat 55 Dossierstukken 6492_2/32, tweede verklaring, p. 2, 6492_3/1, p. 4 en 5, 6492_3/11, p. 15, 6492_4/23, p. 6, en 6492_5/9, p Dossierstuk 6492_1/30, document met kenmerk Dossierstuk 6492_1/44, p. 9 en Dossierstuk 6492_3/11, p Dossierstuk 6492_3/1, p Dossierstuk 6492_5/9, p De heer [vertrouwelijk] is voormalig directeur van Coolen. 62 Dossierstuk 6492_2/32, tweede verklaring, p Openbaar

13 Van der Kruijs heeft verklaard dat zij het Werk door zijn omvang en de beperkte tijdspanne waarin De Karpen de schilderswerkzaamheden wilde hebben uitgevoerd, niet alleen kon uitvoeren Op het Overzicht staat onder meer vermeld: v/d Kruijs vraagt preferentie. Wil penvoerder zijn en dan met 3 bedrijven maken. [..] Uitvoerende combinatie K - C - v. T. 64 Spegelt heeft verklaard dat Van der Kruijs heeft voorgesteld om het Werk met drie bedrijven te maken. 65 Voorts heeft hij verklaard dat de andere schildersbedrijven bereid waren het Werk conform het voorstel van Van der Kruijs uit te voeren: Er was een combinatie van krachten nodig om het werk op tijd af te krijgen. Ze stonden er dus welwillend tegenover. Ze konden dan gebruik maken van elkaars specialiteiten Van der Kruijs heeft verklaard dat zij, gelet op het korte tijdbestek waarin het Werk gereed moest zijn, samenwerking heeft gezocht met Coolen en Van Tour. 67 Voorts heeft zij desgevraagd bevestigd dat Coolen en Van Tour bereid waren ook elk een deel van het Werk uit te voeren: Je kunt concluderen dat ze hier niet onwelwillend tegenover hebben gestaan. 68 Van der Kruijs heeft ten aanzien van de verdeling van het Werk verklaard dat dit op basis van gelijkwaardigheid zou plaatsvinden: Er wordt de intentie uitgesproken dat als de penvoerder het werk aanneemt om dit gezamenlijk uit te voeren. Dit gebeurt op basis van gelijkwaardigheid in ingezette uren. Dat is niet ik 2/3 en de anderen met zijn tweeën maar 1/3. Het uitgangspunt is dan dat ieder 1/3 deel van het werk mag uitvoeren. Je loopt gezamenlijk het risico. 69 Van der Kruijs heeft voorts verklaard dat dit een gentlemen s agreement betrof: Er was een gentlemen s agreement dat ieder een gelijk deel uitvoert en de risico s voor een gelijk deel gedragen worden. We hadden met elkaar de toezegging om het met zijn drieën te gaan doen op basis van gelijkwaardigheid en in de geest hiervan is gehandeld Van Tour heeft verklaard dat zij akkoord is gegaan met het voorstel om het Werk met drie bedrijven uit te voeren: Van der Kruijs wilde samen met ons het werk maken en met Coolen. Ik ben daarmee akkoord gegaan want het is belangrijk dat je mensen werken, dus heb ik een stuk werk in onderaanneming gemaakt. 71 Voorts heeft zij verklaard dat Van der Kruijs de anderen heeft gevraagd of zij schilders konden inzetten: Het werk moest in een korte tijdspanne uitgevoerd worden. Je bent met zijn vieren gewaardeerde relaties van de gemeente Eindhoven. Van 63 Dossierstukken 6492_3/1, p. 6 en 7 en 6492_3/11, p Dossierstuk 6492_1/30, document met kenmerk Dossierstuk 6492_6/9, p Dossierstuk 6492_6/9, p Dossierstuk 6492_3/11, p. 14 en Dossierstuk 6492_3/1, p Dossierstuk 6492_3/1, p Dossierstuk 6492_3/1, p. 8 en Dossierstuk 6492_5/9, p Openbaar

14 der Kruijs had veel werk gedaan voor de tongelreep. Hij vroeg de anderen of zij schilders konden inzetten [..] De heer [vertrouwelijk] heeft desgevraagd bevestigd dat de schildersbedrijven zijn overeengekomen de uitvoering van het Werk te verdelen: Ja, zo zou je het kunnen zeggen. Maar dat komt omdat het werk is dat teveel is voor één partij. Ze eiste toen twee of drie maanden voor de uitvoering. Dat kan niemand maken en toen hebben we gezegd: dan doen we het samen Liebregts als niet maker 65. Liebregts heeft, net als Van der Kruijs, getracht penvoerder te zijn voor het Werk. Nadat duidelijk was geworden dat Van der Kruijs als penvoerder in samenwerking met Coolen en Van Tour het Werk zou gaan uitvoeren, is Liebregts overgebleven als de niet maker. De niet maker is een voor een aanbesteding uitgenodigde partij die zich in overleg terugtrekt zodat een ander het werk kan maken Op het Overzicht staat Liebregts krijgt rekenvergoeding en Niet maker ,-. Spegelt heeft verklaard dat de EUR een voor Liebregts bedoelde vergoeding is en heeft daarover verklaard: De niet maker dat is dus in dit geval de heer [vertrouwelijk] en die heeft dus de kosten gekregen voor die calculatievergoeding. 75 Liebregts heeft verklaard dat een rekenvergoeding een vergoeding van de calculatiekosten de kosten om een offerte voor te bereiden voor de inschrijving op het Werk is. 76 Liebregts heeft tevens naar aanleiding van het Overzicht, waaruit blijkt dat Van der Kruijs de inschrijfprijs van EUR zou gaan hanteren, verklaard: Ik zie wel dat het tien procent van die euro is. 67. Op een afschrift van het Overzicht dat bij Liebregts tijdens een bedrijfsbezoek door de NMa is aangetroffen, staat op het Overzicht achter Niet maker ,- met de hand = werk bijgeschreven. 77 Liebregts heeft hierover verklaard: Ik heb dat er later op 12 september 2007 bijgeschreven, voor Van der Kruijs. Mijn verklaring is dat ik werk heb gemaakt voor dat bedrag. Liebregts heeft tevens verklaard: [ ] wij hebben geen rekenvergoeding gekregen want voor dat geld hebben we voor Van der Kruijs geschilderd. 78 Zoals uitgewerkt is in paragraaf 2.5 heeft Liebregts inderdaad werk uitgevoerd. Dit doet evenwel niet af aan hetgeen voorafgaand aan de aanbesteding is besproken, namelijk dat Liebregts niet maker zou zijn. 72 Dossierstuk 6492_5/5, p Dossierstuk 6492_2/32, tweede verklaring, p Dossierstuk 6492_2/32, tweede verklaring, p Dossierstuk 6492_1/44, p Dossierstuk 6492_4/23, p Dossierstuk 6492_4/4, document met kenmerk Dossierstuk 6492_4/21, p Openbaar

15 68. Voor het vormgeven van de werkverdeling zoals omschreven in paragraaf , is het noodzakelijk dat afstemming met de inschrijfprijs van Van der Kruijs, als de beoogde penvoerder, plaatsvindt. 69. In dit geval is naast dat Van der Kruijs de penvoerder werd tevens besproken dat Liebregts de opvolger zou worden. De opvolger is het schildersbedrijf dat door het inschrijven met de op één na scherpste offerte bij de opdrachtgever in beeld blijft als interessante en serieuze kandidaat voor toekomstig schilderwerk, zeker nu veelal onderhands wordt aanbesteed. 79 Voor het (kunnen) afspreken welk schildersbedrijf de opvolger is, is nodig dat de schildersbedrijven ten minste onderling hebben afgeweten van en rekening hebben gehouden met de inschrijfprijs van zowel de penvoerder als de opvolger. 70. Op het Overzicht staat: Liebregts opvolger, waarover Van der Kruijs heeft verklaard: Ik denk dat Liebregts de tweede prijs in deze had. Ook Spegelt geeft aan dat de opvolger de tweede laagste prijs bij het inschrijven op een werk heeft, hetgeen tevens wordt bevestigd door de heer [vertrouwelijk]. 80 Zoals uit het volgende blijkt, zijn de beoogde inschrijfprijzen inderdaad tussen Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour afgestemd. 71. Op het Overzicht dat is aangetroffen in de administratie van Spegelt staat onder meer vermeld: Schrijfprijzen: En op de volgende regel staat vermeld: Houtrot Zoals hierna in paragraaf 2.5 zal blijken, is de volgorde van deze bedragen en de optelsom van deze schrijfprijzen met de prijzen voor de stelpost houtrot gelijk aan de uiteindelijke volgorde van inschrijven en nagenoeg gelijk aan de daadwerkelijke inschrijfprijzen van respectievelijk Van der Kruijs, Coolen, Liebregts en Van Tour Spegelt heeft verklaard dat genoemde schildersbedrijven tijdens de bestekbespreking over het Werk zijn overeengekomen dat Van der Kruijs penvoerder zou worden. 83 Spegelt heeft bevestigd dat dit impliceert dat Van der Kruijs dan als laagste zou inschrijven. Desgevraagd heeft hij ook bevestigd dat dit impliceert dat de anderen hun inschrijfprijzen moesten afstemmen op de prijs van Van der Kruijs Zie paragrafen 2.1 en Dossierstuk 6492_1/44, p. 103 en 6492_2/32, tweede verklaring, p Dossierstuk 6492_1/30, document met kenmerk Zie dossierstuk 6492_1/38, de inschrijvingsbiljetten van de betrokken schildersbedrijven. De heer [vertrouwelijk] heeft aangegeven dat is ingeschreven met het bedrag van de inschrijfprijs en het bedrag voor de stelpost houtrot bij elkaar opgeteld, zie dossierstuk 6492_2/32, tweede verklaring, p Dossierstuk 6492_1/44, p. 9 en Dossierstuk 6492_6/9, p Openbaar

16 73. Van der Kruijs heeft verklaard dat is besproken dat zij als laagste mocht inschrijven: Als penvoerder moest ik van de vier bedrijven als laagste inschrijven op het werk. 85 Bovendien heeft Van der Kruijs tijdens de bestekbespreking bekend gemaakt met welke prijs zij een aantal dagen later zou gaan inschrijven. 86 Daarnaast heeft Van der Kruijs bevestigd dat reeds voor de aanbesteding van het Werk bekend was met welke prijzen Coolen en Van Tour zouden gaan inschrijven Van Tour heeft verklaard dat zij haar inschrijfprijs moest afstemmen op die van Van der Kruijs als penvoerder: Het moest wel passen met de prijs van Van der Kruijs [..]. 88 Van Tour heeft bevestigd dat ook de andere schildersbedrijven hun prijs hebben moeten afstemmen op de prijs van Van der Kruijs. 89 Van Tour heeft eveneens aangegeven dat de inschrijfprijzen van Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour tijdens de bestekbespreking op 13 maart 2006 ter sprake zijn gekomen: Ze zijn wel ter sprake gekomen. [..] Er is over de inschrijfprijzen gesproken tijdens de bestekbespreking De heer [vertrouwelijk] heeft verklaard dat de schildersbedrijven voorafgaande aan de aanbesteding van het Werk hebben afgesproken wie de penvoerder voor het Werk zou zijn en wie als laagste zou inschrijven op de aanbesteding van het Werk. 91 Bovendien heeft de heer [vertrouwelijk] bevestigd dat de schildersbedrijven de inschrijfprijzen tijdens de bestekbespreking hebben afgestemd om daarmee een paar dagen later in te schrijven Spegelt is, naast de betrokken schildersbedrijven, bij de hierboven beschreven gedragingen actief betrokken geweest. In aanvulling op het bovenstaande blijkt de actieve ondersteuning van Spegelt bij genoemde gedragingen uit het navolgende. 77. Spegelt heeft contact gelegd met verschillende ondernemingen, waaronder Coolen en Van Tour, die waren uitgenodigd voor het Werk Spegelt is betrokken geweest bij de totstandkoming van de bij de bespreking gemaakte afspraken. Dit blijkt allereerst uit het feit dat de bestekbespreking plaatsvond ten kantore van Spegelt. De directeur van Spegelt organiseerde deze bestekbespreking en was hierbij aanwezig. 94 Uit een uitdraai van de agenda van de vergaderruimte van Spegelt blijkt dat deze 85 Dossierstuk 6492_3/1, p Dossierstuk 6492_3/11, p Dossierstuk 6492_3/11, p Dossierstuk 6492_5/5, p Dossierstuk 6492_5/5, p Dossierstuk 6492_5/5, p Dossierstuk 6492_2/32, tweede verklaring, p Dossierstuk 6492_2/32, tweede verklaring, p Zie o.a. dossierstukken 6492_2/32, eerste verklaring p. 12 en 17, 6492_2/33, p. 4, 6492_ 5/5, p. 4 en 6492_5/9, p Zie paragraaf Openbaar

17 vergaderruimte op 13 maart 2006 van uur tot uur gereserveerd was door Spegelt Daarnaast is het Overzicht opgesteld door Spegelt met een weergave van de gemaakte afspraken. 96 Spegelt heeft verklaard dat zij dergelijke documenten onder meer opstelde met als doel achteraf een rekening te kunnen sturen voor administratiekosten aan de deelnemers aan de bestekbespreking. Indien er vragen waren over gemaakte afspraken kon Spegelt deze beantwoorden op basis van dergelijke documenten Daarnaast is door Spegelt voor het organiseren van de bestekbespreking een bedrag van EUR administratiekosten in rekening gebracht. Het betreft een vergoeding voor de kosten die Spegelt maakt in verband met de werkzaamheden die samenhangen met de bestekbespreking. Deze administratiekosten zijn betaald door het schildersbedrijf dat het Werk uiteindelijk heeft uitgevoerd, in casu Van der Kruijs. 98 Spegelt heeft de administratiekosten als volgt toegelicht: De 1250 euro was echt gericht op de inhoudelijke bespreking van het werk Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour hebben daadwerkelijk uitvoering gegeven aan de in het bovenstaande uiteengezette werkverdeling en hebben daadwerkelijk ingeschreven met afgestemde inschrijfprijzen, zoals uit het hierna volgende blijkt. 82. Van der Kruijs was met een inschrijfprijs van EUR ,00 de laagste inschrijver en heeft het Werk door De Karpen gegund gekregen. Daardoor is Van der Kruijs daadwerkelijk penvoerder geworden en is derhalve voor De Karpen de onderneming geweest die verantwoordelijk was voor de uitvoering van het Werk. 83. Van der Kruijs, Van Tour en Coolen hebben elk een deel van het Werk uitgevoerd zoals afgesproken tijdens de bestekbespreking op 13 maart Van Tour heeft bevestigd dat dit inderdaad het geval is geweest: Het werk is door ons met zijn drieën uitgevoerd, dat klopt Van der Kruijs heeft met Van Tour en Coolen een overeenkomst tot onderaanneming gesloten betreffende het Werk voor een indicatief bedrag van elk EUR Naar 95 Zie de bijlage bij dossierstuk 6492_1/ Zie 6492_1/44, p Dossierstuk 6492_1/37, tweede verklaring, p Dossierstuk 6492_3/1, p Dossierstuk 6492_6/9, p Dossierstuk 6492_5/5, p Openbaar

18 aanleiding van deze overeenkomst heeft Van Tour voor EUR ,15 aan Van der Kruijs gefactureerd en Coolen voor EUR ,46 aan Van der Kruijs gefactureerd Van der Kruijs heeft verklaard dat de overeenkomst tot onderaanneming en de facturen voortvloeien uit hetgeen tijdens de bestekbespreking over de verdeling van het Werk is afgesproken: [..] dit is in de geest van wat daar is afgesproken. Gegeven de afspraak om het op basis van gelijkwaardigheid te doen zou Van Tour 800 uur werk moeten uitvoeren, maar dit is minder geworden. 103 Voorts heeft de directeur van Van Tour bevestigd dat de overeenkomst alsmede de facturen als bedoeld in het vorige randnummer voortvloeien uit hetgeen tijdens de bestekbespreking over de verdeling van het Werk is afgesproken De afspraak dat Liebregts de niet maker zou zijn, zoals omschreven in paragraaf , is in zoverre uitgevoerd dat weliswaar geen geldelijke vergoeding van EUR is betaald, doch Liebregts uiteindelijk ten tijde van de daadwerkelijke uitvoering voor EUR voor Van der Kruijs werk heeft uitgevoerd aan het entreegebouw van De Tongelreep Zoals reeds in paragraaf is geconstateerd heeft Liebregts op een afschrift van het Overzicht achter Niet maker ,- met de hand = werk bijgeschreven. 106 Tevens is door Liebregts op dit document handmatig Kosten calc 2800,= nog te verrekenen geschreven. De Raad constateert dat het bedrag van EUR het verschil is tussen de niet maker vergoeding voor Liebregts en het bedrag van EUR dat Liebregts uit onderaanneming aan Van der Kruijs heeft gefactureerd. 88. Tevens blijken, zoals reeds aangegeven in randnummer 71, de daadwerkelijke inschrijfbedragen in belangrijke mate overeen te komen met de inschrijfprijzen gecombineerd met de stelpost houtrot zoals weergegeven op het getypte document van Spegelt. De betrokken schildersbedrijven hebben ook ingeschreven in de volgorde zoals is afgesproken tijdens de bestekbespreking over het Werk. Het blijkt dat Liebregts inderdaad de opvolger is geweest, in navolging van hetgeen daaromtrent voorafgaande aan de inschrijving was besproken. 107 In het schema hieronder zijn de tijdens de bestekbespreking afgestemde inschrijfprijzen en de bij de opdrachtgever ingediende inschrijfprijzen opgenomen. 101 Dossierstukken 6492_5/1 (documenten met kenmerk tot en met ) en 6492_2/34 (documenten met kenmerk tot en met ). 102 Zie dossierstuk 6492_5/1 (documenten met kenmerk en ). 103 Zie dossierstuk 6492_3/1, p Dossierstuk 6492_5/5, p Dossierstuk 6492_4/23, document met kenmerk e.v. 106 Dossierstuk 6492_4/4, document met kenmerk Zie paragraaf Openbaar

19 Nr. Naam Inschrijfprijs inclusief stelpost houtrot (op het Overzicht) Ingediende inschrijfprijs bij De Karpen (excl. omzetbelasting) 1 Van der Kruijs EUR ,00 EUR ,00 2 Liebregts EUR ,00 EUR ,00 3 Coolen EUR ,00 EUR ,98 4 Van Tour EUR ,00 EUR , Liebregts Schilderwerken voert aan zij op geen enkele wijze betrokken is geweest bij de aanbesteding van het Werk. 90. Ten aanzien van Liebregts Schilderwerken concludeert de Raad dat zij, zoals reeds uiteengezet in paragraaf 2.4.2, niet betrokken is geweest bij de aanbesteding van het Werk en de gedragingen zoals omschreven in paragrafen en Coolen en Liebregts betwisten hun aanwezigheid op de bestekbespreking. 92. De Raad acht het op basis van het beschrevene in paragraaf voldoende aannemelijk dat deze schildersbedrijven vertegenwoordigd zijn geweest op de bestekbespreking. De Raad merkt daarbij op dat de aanwezigheid op de bestekbespreking weliswaar voldoende maar geen noodzakelijke voorwaarde is om te kunnen concluderen dat er contact heeft plaatsgevonden tussen Coolen, Van der Kruijs, Liebregts, Van Tour en Spegelt (hierna: de Betrokken ondernemingen). Naar oordeel van de Raad blijkt reeds uit het Overzicht, zoals omschreven in paragraaf 2.4.3, dat genoemde ondernemingen voorafgaand aan de aanbesteding contact hebben onderhouden met betrekking tot de inschrijving op het Werk. 93. Verschillende Betrokken ondernemingen stellen dat de verklaringen en de schriftelijke bewijsstukken voor meerdere uitleg vatbaar zijn. Dit geldt volgens hen ten aanzien van de werkverdeling en de afstemming van de prijzen. Er zou geen ontoelaatbare werkverdeling hebben plaatsgevonden. Het werk was technisch ingewikkeld en kon door tijdsdruk niet individueel worden gemaakt. Tevens ontkennen verschillende Betrokken ondernemingen dat er op de bestekbespreking een afstemming van prijzen heeft plaatsgevonden. Hetgeen op de bestekbespreking is besproken, is volgens de Betrokken ondernemingen derhalve niet in strijd met de mededingingsregels. 19 Openbaar

20 94. De Raad is van oordeel dat er in het kader van de inschrijving op het Werk geen rechtvaardiging is om met de andere inschrijvers om de tafel te gaan zitten. Daarbij is relevant dat ongeacht of de schildersbedrijven het Werk individueel hadden kunnen uitvoeren, zij ten opzichte van de De Karpen de indruk wilden wekken en hebben gewekt individueel en als elkaars concurrenten in te schrijven. Voor zover de schildersbedrijven contact wilden met Spegelt hadden zij individueel met haar in contact kunnen treden. Spegelt zou dan met ieder schildersbedrijf individueel mogelijke issues als technische onduidelijkheden met betrekking tot het Werk kunnen doornemen. De Raad ziet dan ook niet hoe een gezamenlijke bestekbespreking tussen de schildersbedrijven en Spegelt een legitiem karakter zou kunnen hebben. 95. Uit paragraaf 2.4 blijkt naar oordeel van de Raad dat Coolen, Van der Kruijs, Liebregts en Van Tour, daarin bijgestaan door Spegelt, zich hebben gedragen op een wijze die heeft geleid tot een werkverdeling en de afstemming van inschrijfprijzen. 96. Voorts blijkt uit paragraaf 2.5 dat de gemaakte afspraken, die op de bestekbespreking aan de orde zijn geweest, ook daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Daarbij constateert de Raad dat de genoemde gedragingen geheel overeenkomen met hetgeen naar voren is gebracht in de klacht die aanleiding was voor een onderzoek in deze zaak. 97. De tegenwerpingen van verschillende Betrokken ondernemingen dat het bewijsmateriaal voor meerdere uitleg vatbaar zou zijn, deelt de Raad dan ook niet. Alle bewijsmiddelen in hun onderlinge verhouding en samenhang bezien, laten naar de mening van de Raad slechts ruimte voor de conclusie dat de hierboven omschreven gedragingen hebben geleid tot verdelen van het Werk en het inschrijven met vooraf besproken inschrijfprijzen. 20 Openbaar

21 3 98. Liebregts stelt dat zij niet is betrokken in het onderzoek dat ten grondslag ligt aan het Rapport met inbegrip van het Addendum en zij derhalve ten tijde van het onderzoek niet in de gelegenheid is geweest zich op passende wijze te verweren. 99. De Raad heeft de procedure gehanteerd zoals omschreven in paragraaf 1.1. Het dossier is aan Liebregts ter inzage gelegd en zij is vervolgens in de gelegenheid gesteld zienswijzen in te dienen ten aanzien van het Rapport met inbegrip van het Addendum. Liebregts heeft daarop daadwerkelijk een schriftelijke zienswijze ingediend, 108 waarin zij inhoudelijk heeft kunnen reageren op de inhoud van alle verklaringen en overige dossierstukken die ten grondslag liggen aan het Rapport met inbegrip van het Addendum. De Raad constateert dat Liebregts uit eigen beweging heeft afgezien van de door de Raad geboden mogelijkheid tot een mondelinge toelichting ter hoorzitting. De Raad oordeelt derhalve dat hij conform het bepaalde in artikel 60 Mw heeft gehandeld, nu hij de door Liebregts opgevoerde zienswijzen integraal heeft meegewogen bij de voorbereiding van dit besluit. Nu Liebregts op passende wijze in de gelegenheid is gesteld verweer te voeren, deelt de Raad het oordeel van Liebregts niet dat haar rechten van verdediging geschonden zijn Liebregts stelt dat de heer [vertrouwelijk] in zijn mondelinge verklaringen is gehoord in de hoedanigheid van vertegenwoordiger van Liebregts Schilderwerken ten aanzien waarvan hij vertegenwoordigingsbevoegd is. Liebregts stelt dat de heer [vertrouwelijk] ten aanzien van de in het Addendum genoemde rechtspersoon Liebregts niet gemachtigd zou zijn. Zijn verklaringen kunnen volgens Liebregts derhalve niet als bewijs worden meegenomen. Tevens is zij van mening dat de verklaringen van de andere betrokken partijen zien op een andere rechtspersoon dan Liebregts en derhalve ook niet meegenomen kunnen worden als bewijs. 108 Dossierstuk 6492_1/ Openbaar