De heer van Rotselaar was in Brabant één van de weinige heren met hoge rechtsmacht

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De heer van Rotselaar was in Brabant één van de weinige heren met hoge rechtsmacht"

Transcriptie

1 Tortuur en doodstraf in het Land van Rotselaar volgens de oudst bewaarde drossaardrekeningen ( ) B. Minnen De heer van Rotselaar was in Brabant één van de weinige heren met hoge rechtsmacht die binnen zijn heerlijkheid zelf doodvonnissen mocht laten voltrekken. Binnen de meierij van Leuven deelden zij deze hoogste uiting van de heerlijke autonomie alleen met de heren van Wezemaal en Sint-Agatha-Rode l. In het deel van het archief van de hertogen van Arenberg dat in het Algemeen Rijksarchief te Brussel berust (en dat nog niet volledig geïnventariseerd is), vonden wij de tot nog toe oudst bekende rekeningen van de drossaard van de heerlijkheid Rotselaar terug. De drossaard was de hoogste gerechtsofficier van de heerlijkheid. De teruggevonden rekeningen bestrijken de jaren en : het tijdvak waarin het gezag over het Land van Rotselaar vergleed van de Duitse Wild- en Rijngraven, tevens graven van Salm, naar (in 1516) de machtige familie van Croy 2. Op nuchtere wijze registreerden de drossaarden daarin de uitgaven die zij verricht hebben naar aanleiding van enkele zware strafzaken, waarvan enkele uitliepen op de voltrekking van het doodvonnis. Meteen wordt duidelijk dat, na het uitsterven van de mannelijke hoofdtak van de familie van Rotselaar in 1452, de "nieuwe", vreemde heren van Rotselaar hun recht van executie, dat zij van de familie van Rotselaar geërfd hadden, onverminderd uitoefenden. Hun absolute rechtsmacht stond echter niet gelijk met absolute willekeur: één rekening belicht vrij gedetailleerd het verloop van een gerechtelijk onderzoek waaruit het tegendeel blijkt. Maar nu naar de bronnen en de feiten 3. De rekeningen lopen telkens van 1 oktober tot 1 oktober van het jaar daarop. De oudste rekeningen zijn die van drossaard Jan Uuyter Heilicht alias Cleynaerts ( ). De eerste rekening daarvan werd gepresenteerd aan de bejaarde vrouwe Johanna van Rotselaar, gravin van Salm ( ); maar vanaf het ambtsjaar werden zij afgehoord en ondertekend door haar Duitstalige kleinzoon Jacob, Wild- en Rijngraaf, graaf van Salm, ("Jacop Ringraffe etc. her zu Rotzlar") : hij was in 1487 door zijn vader en moeder (Wild- en Rijngraaf Johan V, en Johanna van Salm) bekleed met het gezag over de heerlijkheid Rotselaar. Vanaf het jaar wordt de rekening opgedragen aan moeder en zoon : samen worden zij (en in die volgorde) vrouwe en heer van het Land van Rotselaar genoemd. 1 E. VAN ERMEN. Het ambtenarenkorps in enkele laatmiddeleeuwse heerlijkheden : een Brabants voorbeeld, in : Machtsstructuren in de plattelandsgemeenschappen in België en aangrenzende gebieden (12de-19de eeuw). Handelingen van het 13de Internationaal Colloquium, Spa, 3-5 sept (Historische uitgaven van het Gemeentekrediet, reeks in-8, nr. 77), Brussel, 1988, p. 298 n In het Fürstliches Salm-Salm'sches Archiv in Anholt (Westfalen, Duitsland) wordt nog een rekening uit bewaard van drossaard Jan van Elsbroek. Dit document hebben we nog niet in detail kunnen onderzoeken. 3 Wie meer wil ememen over het strafrecht in onze gewesten tijdens het Ancien Regime, verwijzen we naar het boek van F. VAN HEMELRYCK, Misdadigers tussen rechter en beul, , Brussel, 1984, met uitvoerige literatuuropgave. 290

2 In de loop van werd Willem Fobelet op de pijnbank gelegd ("ter examinatien ghestelt", "gheprueft") op aanwijzen ("advijse") van de Rijngraaf, jonkheer Jacob zelve. Het vergrijp waarvan deze verre voorvader van de nog steeds in Rotselaar wonende familie Fobelets beticht werd, wordt niet vermeld : de drossaard noteerde slechts dat de man onder zware verdenking stond. Het verhoor duurde twee dagen en werd afgenomen door de drossaard, zijn helper en de scherprechter (of beul) in "de" herberg van Rotselaar. Over het vonnis vernemen we niets. De uitgavenpost wordt onmiddellijk gevolgd door de kosten die de drossaard wou inbrengen voor een nieuwe "pillorijn" of schandpaal. Of deze schandpaal in verband moet gebracht worden met de voorgaande strafzaak, is niet duidelijk. De schandpaal van 1486 moet een indrukwekkender instrument geweest zijn dan de schamele houten paal met ijzeren halsring die we honderd jaar later terugvinden op een tekening van de dorpskom van Rotselaar uit : de pilorijn van 1486 werd beschut door een leien dakje en droeg een vaan. Jammer genoeg voor de overijverige drossaard, wou Rijngraaf Jacob de kosten niet terugbetalen : de drossaard had op eigen houtje gehandeld, zonder heerlijk bevel; bovendien moest hij maar zelf een regeling treffen met de nonnen van Vrouwenpark, die hij ertoe had weten te bewegen het hout te leveren. De uitoefening van de heerlijke rechtsmacht mocht dan wel gedelegeerd zijn aan de drossaard, zowel het "advies" om tot onderzoek met scherprechter over te gaan als het geval van de schandpaal laten duidelijk zien wie inzake rechtspraak en bestraffing het laatste woord had. Afb. 1 : de schandpaal op het dorpsplein van Rotselaar omstreeks Op 18 januari 1518 trad Goort Robijns aan als nieuwe drossaard, nadat Roelant Vander Noot het ambt had neergelegd, om een niet nader genoemde reden. Zijn eerste rekening bestrijkt daarom de periode vanaf zijn ambtsaanvaarding tot 30 september Heer was toen de oppermachtige Willem van Croy. De rekening werd dan ook niet meer afgehoord in Rotselaar zelf, maar - weliswaar pas op het einde van 1520! - op diens prachtig nieuwe kasteel te Heverlee (f 0 8r 0 : "Dese rekeninge is gehoert ende gesloten te Heverle XII e decembre XV e XX"). 4 Afgebeeld in B. MINNEN, Het henogdom Aarschot onder Karel van Croy ( ). Kadasters en gezichten, Brussel, 1993, p

3 Op 5 juni 1518 werd te Rotselaar Jan Van Ravenschote ter dood gebracht. Zijn misdrijf wordt niet vermeld. Wel belicht de rekening alle kosten die die dag gemaakt werden, zowel vóór, tijdens en na de executie, zodat zij een vrij scherp licht werpen op de strafrechtelijke procedure. Jan Van Raveschot bracht zijn laatste acht dagen door in gevangenschap. Een bode was de beul gaan halen, die aangetroffen werd "bijde Roode Roede", een niet gelokaliseerd gebouw 5. De eerste vier dagen deed het huis van Hendrik Verhofstat dienst als plaats van verzekerde bewaring. Het was daar dat de gevangene door de beul en zijn helpers drie maal aan de tortuur werd onderworpen. Voor elke "proef" ontving de beul één Rijnsgulden. De laatste vier dagen, kennelijk nadat de tortuur de gevangene tot bekentenissen had gedwongen en het doodvonnis was geveld, werd de veroordeelde opgesloten in de "torre", de oude toren van de motteburcht van Rotselaar 6. De burcht lag sinds haar verwoesting in het oorlogsjaar 1488 in puin, maar de toren bleef dienst doen als gevangenis, ook al had, volgens de toenmalige meier, een recente ontsnapping bewezen dat de kerker in het bouwwerk daartoe niet meer deugde 7 Wat hieruit overduidelijk blijkt is dat, niettegenstaande de feïtelijke ongeschiktheid van het gebouw, de oude donjon het zichtbaar teken bij uitstek bleef van de hoge justitierechten waarmee de heren van Rotselaar en hun nakomelingen bekleed waren. Alleen om die symbolische reden bleef de bouwvallige toren nog een tijd in gebruik als "dodencel" voor de ter dood veroordeelden. Vóór de gevangene naar het schavot werd geleid, werd hem wijn aangeboden. Samen met zijn biechtvader besteeg hij een kar die hem naar de executieplaats voerde. Ook de biechtvader werkte niet voor niets : hem werd 25 stuivers uitbetaald. De fatale slag bracht de beul 6 Rijnsgulden op. Het lijk werd nadien op een vooraf ineengetimmerde staak "met afsetten" (rad?) gelegd. Vermoedelijk werd dit rad opgesteld op de executieplaats te Rotselaar, die zich bevond op de "Galgeberg" 8 op het uiteinde van de Middelberg, aan de kant van Wezemaal, nabij Gelrode, bij de grens met de heerlijkheid Rivieren (Gelrode) en het Land van Aarschot. Een afbeelding van deze macabere plaats, waar galg en rad een van ver schrikwekkend getuigenis aflegden van de hoge rechtsmacht van de heer van Rotselaar, vinden we op een gezicht op het dorp Betekom uit Tussendoor noteert de drossaard ook dat hij, naar oude gewoonte, samen met zes dienaars en een zekere Wouter "te Wezemaal" de heerlijke gerechtsplaats van Rotselaar was gaan bewaken op Sint-Jobsdag; maar aangezien deze dag op 10 mei viel 1o, staat dit los van de executie van 5 juni. 5 Niet in Leuven : de huisnaam komt niet voor in het repertorium in A. MEULEMANS, Atlas van Oud-Leuven, Leuven, Over deze burcht, zie B. MINNEN, Een verdwenen motteburcht: het kasteel van de heren van Rotselaar, in: HOGT, 2 (1987), p , Dat blijkt uit een brief van meier Wouter Vanden Dijke aan meester Jan Vander Eycken, magistraat in de Rekenkamer van Brabant en lid van de raad van Willem van Croy; deze brief bleef bewaard in deze rekening : "... ende bij dien oick dat aldair anders egeen gevangenisse en is. dan int verbemt slot aldair staende verre uuyten volke, oft tot smeyers huysen, die qualijck gestelt zijn om zekerlijcke gevangenen te Yerwaeren, ende oic by dien dat de veteren ( = boeien) aldair qualijck genoech gesloten waeren, eenen misdadigen gevangene onlanx ontbroken is geweest... ". 8 We vinden deze! plaatsnaam als zodanig terug in het oudst bekende cijnsboek van de heerlijkheid Rotselaar, dat kort na 1423 werd opgesteld en zich eveneens bevindr in het Brusselse Arenbergarchief. 9 B. MINNEN, Het henogdom Aarschot, p. 96; vergelijk met de plaats van de galg op een gelijktijdige rolkaart, p. 63 en Zie A. EER.ENS De eeredie11st van Si111 Job te Wezemaal, in: Eigen schoon en De Brabander, 22 (1939), p

4 Op 30 juni was de beul terug in de heerlijkheid, ditmaal voor een dubbele executie. Deze keer was er in de volle betekenis van het woord sprake van onverbiddelijk snelrecht. De beide misdadigers, de gebroeders Mathijs en Wouter Clijses, waren op 28 juni in een hinderlaag gevallen die was opgezet door de meier van Werchter, met behulp van zijn dienaars en de gerechtsdienaars van Haacht en Rotselaar. Dezelfde dag nog vond, in het huis van Peter Oems, het eerste verhoor met pijniging plaats, in het bijzijn van de drossaard, de schepenen (wellicht van Werchter), de gerechtsdienaren, de scherprechter en een zekere Willem Claes, die door Willem van Croy zowel voor het onderzoek als voor de executie was ontboden te Leuven : het lijkt dus wel dat het vonnis van tevoren vaststond. De beide broers werden na het verhoor die avond nog overgebracht naar hun eigen huis, waar zij de nacht doorbrachten onder het waakzaam oog van de gerechtsdienaren. Afb. 2 : de Galgeberg op de oostelijke grens van Rotselaar omstreeks De dag daarop volgde een tweede scherpverhoor, mede in aanwezigheid nu van een aantal personen uit Leuven, waarna het onverbiddelijke vonnis moet zijn geveld. Die nacht fungeerde opnieuw de donjon van Rotselaar als sombere laatste verblijfplaats. De volgende morgen stonden twee biechtvaders, Jacob Eemont en Hendrik van Morteler, de twee gebroeders bij : zij namen de laatste biecht af en bereidden de veroordeelden voor op de dood. Jacob Eemont was te paard van Leuven gekomen; Hendrik Mortelaer alias Pants was vroegmispriester en kapelaan van het altaar van Maria in de kerk van Rotselaar, minstens 293

5 sinds 1508 tot 1526, toen hij door waanzin werd getroffen 11. Heel wat notabelen uit de heerlijkheid en het overige rechtsgebied van Willem van Croy zakten naar de plaats van de executie af : de gerechtsdienaren van Aarschot en nog andere dienaren van Willem van Croy, diens stadhouder of plaatsvervanger, de "chastelain" en de meier van Heverlee. Ook de schutters en andere "goede mannen" van Haacht woonden het schouwspel bij. Er werd die dagen nogal wat verteerd op kosten van de drossaard van Rotselaar. Ook nu kregen de veroordeelden nog een laatste maal wijn aangeboden, waarna een kar hen naar de executieplaats voerde. Voor de "slagen van justicien" streek de beul 14 Rijnsguldens op. In de zomer van 1522 maakte de beul opnieuw zijn opwachting in het Land van Rotselaar. Rond 19 juli hadden de gerechtsdienaren Willem Van Borre aangehouden te Vlasselaar, het meest oostelijke gehucht van Wezemaal. Een deel van Vlasselaar ressorteerde onder de jurisdictie van de heer van Rotselaar, een deel onder de heer van Wezemaal, en een deel onder het Land van Zichem, i" waartoe ook Nieuwrode behoorde, dat toen in handen was van de heren van Schoonhoven bij Aarschot 12. Dat laatste verklaart allicht de aanwezigheid van de jonker van Schoonhoven bij de executie van de gevangene. Willem Van Borre zat zeven dagen gevangen. Tussen het eerste Afb. 3 : de Galgeb,:rg van Rotselaar; detail uit een rolkaart van en het tweede "examen" verliepen enkele dagen, want voor de tweede tortuur moest de scherprechter te Tienen worden gehaald. Op 26 juli werd Willem Van Borre ter dood gebracht. De ochtend van de executie ontbeten de biechtvader, de gerechtsdienaren, de scherprechter en nog andere personen in het huis van de gerechtsdienaren, waar ze waren samengebracht uit veiligheidsredenen : er passeerden in die tijd voetknechten, wat in v,erband kan gebracht worden met de eerste oorlog van keizer Karel V tegen koning Frans I van Frankrijk, wiens bondgenoot, de hertog van Gelre, herhaaldelijk raids liet uitvoeren in de Nederlandse gewesten. De executie gebeurde in het bijzijn van de rentmeester, de drossaard zelf, jonker van Schoonhoven, de gerechtsdienaren van Rotselaar en drie gerechtsdienaars van Leuven, die de avond tevoren aankwamen. Na de fatale slag werd het lichaam opnieuw toevertrouwd aan "den boom der justitien", die tevoren ineengetimmerd was. V>/ as de laatmiddeleeuwse heerlijke rechtspraak dan onverbiddelijk? Was de tortuur steeds de voorbode van een onherroepelijk doodvonnis? In de rekening van drossaard Goert Ro B. MINNEN, Een landelijke parochie in de Middeleeuwen : Rotselaar van 1044 tot 1559 (Publikaties van het Belgisch Centrum voor landelijke geschiedenis, nr. 99), Leuven, 1991, p. 87, 88, 93, 97, 110, 118, 143, 147, 149, 231, Cf. E. VAN ERMEN, De landelijke bezitringen van de heren van Wezemaal in de Middeleeuwen. Dl. 1 : Tot de dood van Jan J ( ) (Publikati<'s van het Belgisch Centrum voor landelijke geschiedenis, nr. 68), Leuven, 1982, p. 37,

6 bijns van blijkt dat dit beeld moet genuanceerd worden : men getroostte zich soms grote moeite om een klare kijk op een rechtszaak te bekomen, waarbij zelfs een eerder oordeel kon herzien worden. Dat bewijst het geval van Jan van Sint-Truiden. Die was op 3 november 1519 wegens criminele feiten ("crimineelyck") gevangen genomen te Werchter. Jan zat in de plaatselijke gevangenis ("vroente") tot 24 november. Daar werd hij een eerste keer verhoord door de schepenen, meiers en gerechtsdienaren. Nadien werd de scherprechter erbij gehaald; Jan legde een bekentenis af, ongetwijfeld als gevolg van de foltering en uit vrees voor een tweede tortuur. Voor de drossaard was de conclusie toen duidelijk, vermits hij "in meyningen was hem te justicieren". Maar liefst drie dagen lang bracht Jan van Sint-Truiden nadien door in het ultieme gezelschap van twee predikheren uit Leuven, broeder Dierick Vos en een confrater, die de gevangene biechtten en "onderwijs" gaven, m.a.w., hem voorbereidden op de dood. Maar de bekentenis van de veroordeelde werd niet zonder meer aanvaard. Het lijken de "diverschen kennessen" van Jan te zijn geweest, in de rekening vermeld zonder verdere concretisering, die als eersten de schuldbekentenis in twijfel trokken. Feit is dat de drossaard zelf een dienaar naar Sint-Truiden zond om daar informatie in te winnen bij de schepenen. Toen bleek een eerste maal dat de bekentenis niet strookte met de waarheid. Daarop werd de gerechtsdienaar van Rotselaar naar het gasthuis van Po stel in de Kempen gezonden. De reis heen en weer nam drie dagen in beslag. Hij kwam terug met een geschreven verklaring van de gasthuismeesters, die ook nu de bekentenis tegenspraken. Uiteindelijk reisde de drossaard zelf naar het Kempense Meerhout, de woonplaats van de verdachte. Nu pas vernemen we iets meer over de inhoud van de bekentenissen van Jan van Sint-Truiden : hij had verklaard een "pantrocke" (een kledingstuk met afhangende panden) te hebben gestolen van de meier van dat dorp, wat evenmin juist bleek te zijn. Na Meerhout was de drossaard tot de conclusie gekomen dat Jan van Sint-Truiden onschuldig was aan de hem ten laste gelegde misdrijven. Die boodschap bracht hij over aan Maria van Hamal, die toen voor haar gemaal, Willem van Croy, het feitelijke bewind uitoefende over de Aarschotse domeingroep. Maria liet zich juridisch adviseren door meester Jan Vander Eycken, die we al in 1518 ontmoetten als raadsman van Willem van Croyl3. Beiden droegen de drossaard op om, als ultieme toets, de drossaard van Bilzen en Kuringen (bij Hasselt) in het Land van Luik (Loon) te polsen over een brand die Jan van Sint-Truiden zou hebben gesticht op een hoeve aldaar : maar ook dat bleek niet te kloppen. Hoe de zaak verder is afgelopen, weten we niet, maar de beul moest in ieder geval Rotselaar onverrichterzake verlaten. Eén aantekening tot slot: is het toeval dat een dergelijke goede afloop zich voordeed onder het feitelijke bewind van een vrouw? Helaas bewijst de executie van Willem Van Borre in 1522 dat het één niet noodzakelijk in verband kan gebracht worden met het ander. Na het overlijden van Willem van Croy (1521) oefende markgravin Maria van Hamal het gezag over het markizaat uit tot haar dood, in Deze vrouw, die bekend is om haar kerkelijke liefdadigheid en vrome stichtingen 14, liet als opperste gerechtsvrouwe, als dit zo moest, haar hoge rechtsmacht met straffe hand gelden. 1 3 Zie noot Zie Een stad en een geslacht : Leuven en Croy, tentoonstellingscatalogus, Leuven, 1987, passim. 295

7 Bijlage : uittreksels uit rekeningen van de drossaarden van het Land van Rotselaar Afkortingen : d. = denieren, s. = schellingen, :E = pond. 1. Uit de rekening van (f 0 14v 0 -l5r 0 ) Item rekent de drossate van coste alsmen Willem Fobelet ter examinatien ghestelt hadde, die ter quader famen stont, ende bij advijse mijns joncheren gheprueft wert, maer en wilde niet lijden eenighe poenten diemen nochtans wel ghetoent soude hebben, alsdoen vertheert binnen twee daghen bijden drossate, sijnen knecht ende den scarprichtere inder herberghen van Rotsselaer mitten ordinaris loone tsamen II grijpen XXV plee, valet XXXV s. Item aen zekere costen gedaen int maken vanden pillorijn dat de drossate heeft doen maken binnen desen jare, aen dachueren, ijserwercke, decken met schaillen, mitgaders der vane ende saghen, sonder eenich hout te rekenen, tsamen gedraghende ter sommen van XXIX gripen IV plee, valet XIX Rinsgulden VII s. 1 plee. (deze uitgavenpost werd na de ajhoring van de rekening doorstreept. De reden werd in de marge bijgeschreven :) Om deswille dat hij ( = de drossaard) gheenen last ghehadt en heeft van mijnen joncker ( = Wild- en Rijngraaf Jacob) dit pillorijn te hermakene, noch oick mijn joncker den verloren cost niet dragen en wilt, daer omme hier doorslagen (= doorstreept). Ende sal de drossaet sculdich zijn te contenterene der vrouwen van Vrouwenpercke van allen den houte bij hem gehaelt ter causen van desen. 2. Uit de rekening van 1518 (f 0 6r 0-8r 0 ) (Uitgaven :) Ierst de casten vander justicien van Jan van Raveschote gedaen te Rotselaer den vijfsten junii anno XVIII. Voer den gevangene aen wijn betaelt I V2 stuver, valet Is. VI d. Aen den wagen die den biechtvader ende den misdadigen voerde betaelt X stuvers, valet X s. Aenden scerprichter voer den slach betaelt VI Rinsgulden, valet VI f. Aenden selven scerprichter, voer drie proeven, voer elck eenen Rins gulden, tsamen 111 f. 296

8 Aenden bichtvader betaelt XXV stuvers, valet XXV s. Voer Peeter Oems, stadthouder smeyers van Loeven ende ander goede mannen met den scepenen van Rotselar ende des heeren dieneren tsamen vertert 111 Rinsgulden II 1h stuvers, valet 111 f II s. VI d. Aenden timmerman die den staeck metten afsetten heeft gemaict betaelt II stuvers, valet II s. Aenden vroentcosten te Henrycs Verhofstat huys 1111 daegen, elcs daegs VIII stuvers, ende inden torre vier daegen, elcs daegs II stuvers, val et tsamen II f. Aende verteerde costen als men den gevangen examineerde den scerprichter dieners tot Henrycx huyse die hem verwaerde, tsamen II Rinsgulden, qui valent II f. Wouter te Weesmale op St. Jobes dach metten drossaet ende sesse dieners om, navolgende der ouder costumen, de heerlijck justicie van Rotselaer aldaer te bewarene, tsamen gerekent II Rins gulden, valet II f. Item des anderen daegs daer naer bijde dieners van Werchter, Rotselaer (niet: Haacht) ende metten dieners van W eesmale vrientscape te onderhouden ter tijt als daer gevangen wart Jan van Vlaslaer, de welck Wouteren van Kelfs, dienre, ontbroecken (= ontsnapt) is geweest, alst blijct inde rekeninghe daer verteert XXVIII stuvers, valet XXVIII s. Item den bode die den scerprichter haelde ende bijde Roode Roede te vinden was, betaelt VI stuvers, valet VI s. Aengaende der iusticien Mathijs ende Wouter Clijses, gebruederen, den XXVII{ junii gevangen ende den lesten der selver maent gejusticeert. Ierst bijden meyer van Werchter ende sijnen dieners metten dieners van Hacht ende Rotselaer ter tijt als sij de selve gebruederen belaegden ende vingen, daer om tsamen verteert VIII stuvers, val et VIII s. Item den selven dach tsavens dat de dieners aldaer noch bleven bijde gevangenen, II stuvers scilicet II s. Item den selven dach tsavens als de drossaet, scepenen, dieners, scerprichter ten daege der ierster proeven tsamen verteert XV stuvers, valet XV s. Item den H en proeven ende examen gedaen vanden selven gebruederen bijden drossaet, scepenen, dieners, scerprichter ende anderen aldaer present sdinsdaegs verteert VIII stuvers, valet VIII s. 297

9 Item ten daege der iusticien smorgens bij den bichvaders, dieners, scerprichter ende dieners van Arschot ende anderen mijns heeren dieners tsamen vertert VI stuvers, valet VI s. Vanden peerden costen tot Peeter Oems huyse bij stadthouwer, chastelaines van Heever (= Heverlee), smeyers, bichtvaders ende ander ten daege der examen ende iusticien, tsamen verteert XXII stuvers, valet XXII s. Item voer de scutters ende anderen goeden mannen van Haecht die aldaer hadden verteert X stuvers, scilicet X s. Item verteert tot Peeter Oems bijden drossaet, scepenen, dieners, scerprichter ende ander van Loeven geappareert ten dage vanden examen, ende sanderen daeges daer nae in twee oft drie maeltijden, tsamen verteert XXVI 1 h stuvers, valet XXVI s. VI d. Item verteert ten daege der justicien tot Peeter Oems huyse bijden stathouwer, chasteleyn, meyer van Heever, drossaet, rintmeester, scepenen, dieners ende ander tsamen inden maeltijt vergadert, 111 Rins gulden /2 stuver, valet 111 f 1111 s. VI d. Item den bichtvader (sic, enkelvoud), heer Jacop Eemont ende heer Henryck van Morteler, die beide gebruederen tsamen gebicht ende geinformeert hebben hen totter doot te gevene ende inden uytersten bij gestaen hebben, daer voer betaelt II Ringsulden, valet II f. Item Willem Claes van Loeven, diener die mijn heer de meyer aldaer sant ter examen ende justicien, voer sijn salarys betaelt XXIIII stuvers, valet XXIIII s. Item den bichtvader heer Jacop Eemont, voer sijn peert van Loeven van II dagen VIII stuvers, val et VIII s. Item voer den wagen die de mesdadige ende bichtvaders voerde, betaelt X stuvers, valet X s. Item aenden wijn der justicien aengaende betaelt 1 1 h stuver, valet Is. VI d. Item voer de examinacie aen beyde de mesdadige gedaen den scerprechter, ende voer de slagen van justicien bij advise van stadthouders, Geeraert scasteleyns, smeyers van Heever, tsamen geaccordeert ende betaelt XIIII Rinsgulden, valet XIIII f. Item den diener voer de costen inden torre ende buyten voer beyde de gevangen tot haeren huyse elcken van 1111 daegen, elcs daegs IDI stuvers, valet tsamen XXXII s. 298

10 3. Uit de rekening van (f 0 6r 0-7r 0 ) Aengaende der justicien inden persoon Willems van Borre gedaen, den xxn_e n julii ter justicien gebracht. Ierst den scerprechtere ten iersten examen voir sijn gaige betaelt XXIIll stuvers, val et XXIIII s. Verteert de voirs. scerprechtere int voirs. ierste examen metten dieners XV stuvers, valet XV s. Verteert ten tijde der justicien bijden biechtvader, rentmeester, drossaet, scerprechter, dienaers van Rotselaer ende met drie dienaers van Lovene die ter justicien compareerden des avonts te voeren, XXII stuvers, valet XXII s. Opden dach der justicien bij mij, joncker van Scoenhoven, biechtvader, rentmeester, scerprechter ende ander goede mannen ende metten voirscreven dienaers tot Peeter Oems verteert tsamen II Rinsgulden X stuvers, valet II f X s. Den scerprechter die van Thienen was gehaelt voir een ander examen ende voer den slach tsamen 1111 Rins gulden, val et 1111 f. Den dienaers voer haer vroentcosten van VII dagen, elcks daegs 1111 stuvers, tsamen XXVIII stuvers, val et XXVill s. Verteert smorgens ten dage der justicien bijden biechtvader, dieners, scerprechter ende andere, uuyt vreesen vanden knechten die aldaer te voete passeerden, die daer om waeren gehaelt tot sdieneren huyse, XXV stuvers, valet XXV s. Den biechtvader voir sijn salaris betaelt naeder ouder costumen XXIIII stuvers, val et XXIIII s. Noch doen de dieners ierst Willeme vingen ende aentast deden ende hem daer op wachten tot Vlaslaer, verteert V 1 h stuvers, valet Vs. VI d. Den wageman die den gevangene metten biechtvader ter justicien voerde, voir sijn salaris VI s. (andere hand :) Voir den boom der justitien te bereydene, den timmerman ende metten naghele dair toe behoevende tsamen VI stuvers, valet VI s. 299

DE FAMILIE-AANTEKENINGEN VAN ADRIAEN CLAESZ. [VAN ADRICHEM] TE DELFT (1503-1560)

DE FAMILIE-AANTEKENINGEN VAN ADRIAEN CLAESZ. [VAN ADRICHEM] TE DELFT (1503-1560) DE FAMILIE-AANTEKENINGEN VAN ADRIAEN CLAESZ. [VAN ADRICHEM] TE DELFT (1503-1560) Nationaal Archief, archief van de familie Van Adrichem, nr. 1: Registerboeck van mijn onroerende goeden als van landen,

Nadere informatie

Middeleeuwse namen van huizen aan de markt van Ekeren.

Middeleeuwse namen van huizen aan de markt van Ekeren. Middeleeuwse namen van huizen aan de markt van Ekeren. Inleiding. In een vorig artikel, De eigenaars van de scherven, zagen we dat de hoeve De Zwaan al bestond in 1455. Het huis werd op dezelfde plaats

Nadere informatie

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. 100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een

Nadere informatie

BORGEMEESTERS-REKENINGEN SOMEREN. No 6 1622/23-1625 /26 XIX/10. Tweede deel

BORGEMEESTERS-REKENINGEN SOMEREN. No 6 1622/23-1625 /26 XIX/10. Tweede deel BORGEMEESTERS-REKENINGEN SOMEREN No 6 1622/23-1625 /26 XIX/10 Tweede deel blz.1 50. Item alsdoen Corn(elis) de Geus van dat Jiken Becx hum eens tot Somere sij den bode loonen souden soe de nieuwe borgem(eest)ers

Nadere informatie

6 Stefanus gevangengenomen

6 Stefanus gevangengenomen 6 Stefanus gevangengenomen 8. En Stefanus, vol geloof en kracht, deed wonderen en grote tekenen onder het volk. 9. En enigen van hen die behoorden tot de zogenoemde synagoge van de Libertijnen, van de

Nadere informatie

INHOUD. INLEIDING... 1 A. De wet... 3 B. De rechtspraak... 28 C. De rechtsleer... 32 D. De gewoonte... 32 E. De algemene rechtsbeginselen...

INHOUD. INLEIDING... 1 A. De wet... 3 B. De rechtspraak... 28 C. De rechtsleer... 32 D. De gewoonte... 32 E. De algemene rechtsbeginselen... INHOUD INLEIDING... 1 A. De wet.... 3 B. De rechtspraak.... 28 C. De rechtsleer... 32 D. De gewoonte.... 32 E. De algemene rechtsbeginselen.... 34 BOEK I. PERSONENRECHT TITEL I PERSONENRECHT.... 39 Hoofdstuk

Nadere informatie

Kastelen in Nederland

Kastelen in Nederland Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,

Nadere informatie

germaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk).

germaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk). Jeanne d'arc Aan het begin van de 15de eeuw slaagden de Fransen er eindelijk in om de Engelsen uit hun land te verdrijven. De strijd begon met een vrouw die later een nationale heldin werd, van de meest

Nadere informatie

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In

Nadere informatie

Stadsgerecht Rhenen, (66)

Stadsgerecht Rhenen, (66) NT00066_40-8 Nadere Toegang op inv. nr. 40-8 uit het archief van het Stadsgerecht Rhenen, 1461-1812 (66) J.P.J. Heijman en D. van Hillegondsberg 2006, 2010; versie oktober 2018 Inleiding In 2006 is dhr.

Nadere informatie

Het plaatwerk aan de Spaarndamsche sluizen.

Het plaatwerk aan de Spaarndamsche sluizen. Het plaatwerk aan de Spaarndamsche sluizen. Als een algemeene regel van waterschapsrecht mag worden (aanvaard, de besturen der lichamen, welke belast met waterkeering in zooverre schouw hielden op onderhoud

Nadere informatie

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon les 1: Wie waren de graven van Loon Na deze les kan je de geschiedenis van het graafschap Loon aanduiden op je tijdbalk; kan je informatie opzoeken

Nadere informatie

Maria van Bourgondië: Brussel, 13 februari 1457 Wijnendale, 27 maart 1482

Maria van Bourgondië: Brussel, 13 februari 1457 Wijnendale, 27 maart 1482 Maria van Bourgondië: Brussel, 13 februari 1457 Wijnendale, 27 maart 1482 Zij was hertogin van Bourgondië, Brabant, Limburg, Luxemburg en Gelre, gravin van Vlaanderen, Artesië, Holland, Zeeland, Henegouwen,

Nadere informatie

Welke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood?

Welke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood? Jozefs broers bij de onderkoning. Welke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood? Genesis 42:1-2 1 Toen Jakob zag dat er koren in Egypte was, zei Jakob tegen zijn zonen: Waarom kijken jullie

Nadere informatie

De gerechtigden tot het Bacx-koorke in de Sint Jan tot de reductie van Den Bosch. drs. L. F. W. Adriaenssen

De gerechtigden tot het Bacx-koorke in de Sint Jan tot de reductie van Den Bosch. drs. L. F. W. Adriaenssen De gerechtigden tot het Bacx-koorke in de Sint Jan tot de reductie van Den Bosch drs. L. F. W. Adriaenssen Van Stamboom vicaris-generaal, kanselier en zeg e l bewaard e r van de bisschop van Luik en had

Nadere informatie

Datum: Ons koningshuis. 1. Hoe heet onze huidige koning? 3. Hij volgde zijn broer na diens dood op. Hoe heette hij?

Datum: Ons koningshuis. 1. Hoe heet onze huidige koning? 3. Hij volgde zijn broer na diens dood op. Hoe heette hij? Ga naar deze website: www.monarchie.be Klik op de koninklijke familie. 1. Hoe heet onze huidige koning? 2. Hoe oud was hij toen zijn moeder, koningin Astrid, omkwam bij een auto-ongeluk? 3. Hij volgde

Nadere informatie

EEUWIG STRAF. Straffen door de eeuwen heen ANTWOORDEN OPDRACHTEN. Na de rondleiding in het Gevangenismuseum

EEUWIG STRAF. Straffen door de eeuwen heen ANTWOORDEN OPDRACHTEN. Na de rondleiding in het Gevangenismuseum EEUWIG STRAF Straffen door de eeuwen heen Na de rondleiding in het Gevangenismuseum ANTWOORDEN OPDRACHTEN Antwoorden van de museumopdrachten Groep 1 Een misdadiger werd opgespoord door de baljuw en zijn

Nadere informatie

De tijd die ik nooit meer

De tijd die ik nooit meer De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.

Nadere informatie

Hoe zagen de omringende volken David, en waar was de tabernakel op dat moment?

Hoe zagen de omringende volken David, en waar was de tabernakel op dat moment? Het erfelijk koningschap aan David toegezegd. Hoe zagen de omringende volken David, en waar was de tabernakel op dat moment? Zie 2 Samuel 7 Veel van de omringende volken, die de voorspoed van Israël zagen,

Nadere informatie

DE MIDDELEEUWEN. Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6

DE MIDDELEEUWEN. Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6 DE MIDDELEEUWEN Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6 INHOUDSOPGAVE Middeleeuwen. Karel de Grote. Middeleeuwse straffen. De pest. Dokters in de Middeleeuwen. Beroepen in de Middeleeuwen.

Nadere informatie

STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID VAN MINISTERS. Wet van 25 juni 1998 tot regeling van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers 1

STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID VAN MINISTERS. Wet van 25 juni 1998 tot regeling van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers 1 STRAFRECHTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID VAN MINISTERS Wet van 25 juni 1998 tot regeling van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers 1 TITEL I TOEPASSINGSGEBIED Artikel 1 Deze wet regelt een

Nadere informatie

7.10 Aanbesteding herbouw van spits in 1714

7.10 Aanbesteding herbouw van spits in 1714 7.10 Aanbesteding herbouw van spits in 1714 Transcriptie van document: RHCE Schepenbank Heeze Leende en Zesgehuchten, A-0210, nr.1653, fol. 42 t/m 44 gedateerd 11 mei 1714: Regel nummer tekst interpretatie

Nadere informatie

Is Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie?

Is Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie? Is Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie? Johannes 14:6 Jezus zeide tot hem: Ik ben de weg en de waarheid en het leven; niemand komt tot de Vader dan door Mij. Genesis 20:1-12 1 Abraham

Nadere informatie

Naam: FLORIS DE VIJFDE

Naam: FLORIS DE VIJFDE Naam: FLORIS DE VIJFDE Floris V leefde van 1256 tot 1296. Hij was een graaf, een edelman. Nederland zag er in de tijd van Floris V heel anders uit dan nu. Er woonden weinig mensen. Verschillende edelen

Nadere informatie

en nog andere straten moest nog worden aangelegd.

en nog andere straten moest nog worden aangelegd. In de Belle Epoque had de Brabantstraat en de Brabantdam. De Brabantstraat liep van de Vogelmarkt tot aan het François Laurentplein. Deze straat is een van de oudste van Gent want werd reeds vermeld in

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Paspoort Ik houd mijn spreekbeurt over paspoorten. Sommige van jullie zijn vast wel eens naar het gemeentehuis geweest om met jullie vader of moeder een paspoort te halen. Ik moest ook een keer mee en

Nadere informatie

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1 2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal

Nadere informatie

Hoe men eertijds placht te leven met de oude notarieele archieven,

Hoe men eertijds placht te leven met de oude notarieele archieven, Hoe men eertijds placht te leven met de oude notarieele archieven, dat blijkt ons uit onderstaande acte van openbare verkoop. Welke treurige uitwerking deze handelwijze medebracht, bespeurt men spoedig

Nadere informatie

De vorm van het verhaal

De vorm van het verhaal Over dit boek Het verhaal van Reinaart de vos is een van de oudste verhalen in het Nederlands. Het is geschreven in de 13 de eeuw door Willem. Wie die Willem precies was, weten we niet. Willem heeft het

Nadere informatie

Het Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018

Het Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018 Het Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018 Harderwijk kende oorspronkelijk zeven stadspoorten. De meest onbekende hiervan is de Peelenpoort aan het einde van de Grote Oosterwijk. Deze poort

Nadere informatie

Op welke wijze kreeg Mozes een les in geloof dat hij door God is aangewezen Gods volk te leiden?

Op welke wijze kreeg Mozes een les in geloof dat hij door God is aangewezen Gods volk te leiden? De wonderen van God. Op welke wijze kreeg Mozes een les in geloof dat hij door God is aangewezen Gods volk te leiden? Exodus 4:1-3 1 Toen antwoordde Mozes en zei: Maar zie, zij zullen mij niet geloven

Nadere informatie

Is Jezus God? De namen van God de Vader en God de Zoon

Is Jezus God? De namen van God de Vader en God de Zoon Is Jezus God? De namen van God de Vader en God de Zoon 1 Johannes 5: 20 (Statenvertaling) Doch wij weten, dat de Zoon van God gekomen is, en heeft ons het verstand gegeven, dat wij den Waarachtige kennen;

Nadere informatie

Naam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6

Naam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6 Naam: KASTELEN Heb jij je wel eens afgevraagd hoe je jouw huis zou verdedigen als anderen het probeerden te veroveren? Nou, vroeger dachten de mensen daarr dus echt wel over na. Ze bouwden hun huis zelfs

Nadere informatie

NT00064_152. Nadere Toegang op inv. nr 152. uit het archief van de. Dorpsgerechten, 1515-1813 (64) H.J. Postema

NT00064_152. Nadere Toegang op inv. nr 152. uit het archief van de. Dorpsgerechten, 1515-1813 (64) H.J. Postema NT00064_152 Nadere Toegang op inv. nr 152 uit het archief van de Dorpsgerechten, 1515-1813 (64) H.J. Postema Juni 2013 Inleiding In dit document zijn regesten van het volgende inventarisnummer betreffende

Nadere informatie

Het Leidsche glas in de kerk te Valkenburg

Het Leidsche glas in de kerk te Valkenburg Het Leidsche glas in de kerk te Valkenburg Nu tengevolge van het oorlogsgeweld in 1940 het weinig fraaie eeuwsche kerkje te Valkenburg en zijn evenmin bijzonder karakteristieke toren met den grond gelijk

Nadere informatie

De eigenaars van de scherven: reactie op de opgravingen aan het Kristus-Koningplein.

De eigenaars van de scherven: reactie op de opgravingen aan het Kristus-Koningplein. De eigenaars van de scherven: reactie op de opgravingen aan het Kristus-Koningplein. Inleiding. In het kader van de vernieuwing van het Kristus-Koningplein in 2014 werd een archeologisch onderzoek uitgevoerd

Nadere informatie

Hoe moeilijk had Jozef het in het begin in de gevangenis?

Hoe moeilijk had Jozef het in het begin in de gevangenis? Hoe moeilijk had Jozef het in het begin in de gevangenis? Psalm 105:17-18 De de bakker 17 Hij zond een man voor hen uit: Jozef werd als slaaf verkocht. 18 Men drukte zijn voeten vast in de boeien, hijzelf

Nadere informatie

Marcus 15:1 s Ochtends in alle vroegte kwamen de hogepriesters, de oudsten en de schriftgeleerden en het hele Sanhedrin in vergadering bijeen.

Marcus 15:1 s Ochtends in alle vroegte kwamen de hogepriesters, de oudsten en de schriftgeleerden en het hele Sanhedrin in vergadering bijeen. Marcus 15:1 s Ochtends in alle vroegte kwamen de hogepriesters, de oudsten en de schriftgeleerden en het hele Sanhedrin in vergadering bijeen. Wat er aan voorafging... Pesachmaal met zijn discipelen De

Nadere informatie

MATTHEÜS 24 OPENBARING 6 Oorlogen en geruchten over oorlogen, hongersnoden,

MATTHEÜS 24 OPENBARING 6 Oorlogen en geruchten over oorlogen, hongersnoden, Les 5 voor 2 februari 2019 Vroege tekenen (4-14) De verdrukking (21-22) Tekenen in de lucht (29) De Zoon des Mensen verschijnt (30) De boodschap van de zegels is een schets van de geschiedenis van de kerk

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Welke plaag moesten zij aankondigen; wanneer zou de vijfde plaag een feit worden en had Gods volk last van deze plaag?

Welke plaag moesten zij aankondigen; wanneer zou de vijfde plaag een feit worden en had Gods volk last van deze plaag? De overige plagen in Egypte. Welke plaag moesten zij aankondigen; wanneer zou de vijfde plaag een feit worden en had Gods volk last van deze plaag? Genesis 9:2-5 2 Want als u hun weigert te laten gaan

Nadere informatie

LESBRIEF MUSEUM DE GEVANGENPOORT

LESBRIEF MUSEUM DE GEVANGENPOORT LESBRIEF MUSEUM DE GEVANGENPOORT MISDAAD EN STRAF LEERLINGEN & De Voorpoort - toegangspoort tot het Binnenhof De Gevangenpoort was oorspronkelijk één van de drie toegangspoorten naar het Binnenhof en is

Nadere informatie

Bij wie vroeg Jakob hulp toen zijn zonen de tweede reis naar Egypte gingen maken?

Bij wie vroeg Jakob hulp toen zijn zonen de tweede reis naar Egypte gingen maken? De tweede reis van Jozefs broers naar Egypte. Bij wie vroeg Jakob hulp toen zijn zonen de tweede reis naar Egypte gingen maken? Genesis 43:14 14 God, de Almachtige, geve jullie barmhartigheid in de ogen

Nadere informatie

Mysterie De vluchtende keizer

Mysterie De vluchtende keizer Mysterie De vluchtende keizer De les in een oogopslag Onderwerp: Activiteit: Tijdsduur: Doelen: Beginsituatie: Voorbereiding: Vlucht Keizer Wilhelm naar Nederland Deze mysterie- activiteit is een goede

Nadere informatie

Maria, de moeder van Jezus

Maria, de moeder van Jezus Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt

Nadere informatie

Gerechtsbestuur Doorn, (163)

Gerechtsbestuur Doorn, (163) NT00163_67 Nadere Toegang op inv. nr 67 uit het archief van het Gerechtsbestuur Doorn, 1649-1810 (163) H.J. Postema Juli 2010 Inleiding In dit document zijn de voorwaarden van aanbesteding door het gerecht

Nadere informatie

In den naam Gods amen.

In den naam Gods amen. In den naam Gods amen. Albrecht, bij de gratie Gods, paltsgraaf op den Ryn, graaf van Henegouwen, Holland, Zeeland en heer van Friesland, allen die deze brief nu of in de toekomst zullen lezen saluut en

Nadere informatie

Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf

Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf Opdracht door een scholier 1930 woorden 14 maart 2003 6,2 18 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 0. Geef een korte argumentatie waarom jij tegen of voor de doodstraf

Nadere informatie

II-d. GOYART GHRAERT SCHAMPERS was eigenaar van een huis in de Regtestraat te Stratum, dat stond naast het huis 'de Schampert', groot ^lopenzaad

II-d. GOYART GHRAERT SCHAMPERS was eigenaar van een huis in de Regtestraat te Stratum, dat stond naast het huis 'de Schampert', groot ^lopenzaad van de kinderen van wijlen Gerart Scamperts, ook als aanpalend eigendom.77 Er is geen enkele indicatie voor de leeftijd van Claes en Geraert, daar hun eigendom lang onverdeeld gebleven kan zijn. In het

Nadere informatie

Jan zonder Vrees (hertog): Dijon, 28 mei 1371 Montereau, 10 september 1419

Jan zonder Vrees (hertog): Dijon, 28 mei 1371 Montereau, 10 september 1419 Jan zonder Vrees (hertog): Dijon, 28 mei 1371 Montereau, 10 september 1419 Hij was hertog van Bourgondië. Hij werd geboren in Dijon en was de oudste zoon van Filips de Stoute, hertog van Bourgondië en

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij

Nadere informatie

Heerlijkheid ter Hoyen in Markegem

Heerlijkheid ter Hoyen in Markegem Heerlijkheid ter Hoyen in Markegem Een heerlijkheid is een bestuursvorm voortkomend uit een feodale onderverdeling van het overheidsgezag in de middeleeuwen. De centrale persoon van de heerlijkheid was

Nadere informatie

Door welke oorzaak voelde Saul zich alleen en onbeschermd? En wat had hij vernomen?

Door welke oorzaak voelde Saul zich alleen en onbeschermd? En wat had hij vernomen? Dood van Saul en zijn zonen. Door welke oorzaak voelde Saul zich alleen en onbeschermd? En wat had hij vernomen? Zie 1 Samuel 30 en 31 Saul echter voelde zich alleen en onbeschermd, omdat God hem verlaten

Nadere informatie

Jezus, het licht van de wereld

Jezus, het licht van de wereld Jezus, het licht van de wereld Het evangelie naar Johannes 8: 1-30 1 Overzicht 1. De overspelige vrouw 2. Jezus als het Licht der wereld 3. Twistgesprekken met de Farizeeën 2 De overspelige vrouw Bijbeltekst

Nadere informatie

- 90 - DE SOEN-ACTE OF SOEN-BRIEF.

- 90 - DE SOEN-ACTE OF SOEN-BRIEF. - 90 - DE SOEN-ACTE OF SOEN-BRIEF. Bij archief-onderzoek wordt men meermalen geconfronteerd met een "soen-acte" of "soen-brief", een acte waarvan de inhoud soms onze lachlust opwekt en men zich afvraagt:

Nadere informatie

DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID

DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID Romeinen 8: 13 Want indien gij naar het vlees leeft, zult gij sterven; maar indien gij door de Geest de werkingen des lichaams doodt, zult gij leven. 14

Nadere informatie

Hoogstraten in de middeleeuwen en de nieuwe tijd

Hoogstraten in de middeleeuwen en de nieuwe tijd Hoogstraten in de middeleeuwen en de nieuwe tijd Sla dit document eerst in je persoonlijke map op en begin er dan in te werken! NAAM: KLAS: 1. Chronologisch bakenen we twee perioden af. De middeleeuwen

Nadere informatie

Hendrik I van Brabant: Leuven, ca Keulen, 5 september 1235

Hendrik I van Brabant: Leuven, ca Keulen, 5 september 1235 Hendrik I van Brabant: Leuven, ca. 1165 - Keulen, 5 september 1235 Hendrik I was hertog van Brabant vanaf 1183 en hertog van Neder-Lotharingen vanaf 1190. Hij wordt ook Hendrik de Krijgshaftige genoemd.

Nadere informatie

VONNIS. De Correctionele Rechtbank van het arrondissement HASSELT, 16 kamer, heeft het volgende vonnis uitgesproken : INZAKE

VONNIS. De Correctionele Rechtbank van het arrondissement HASSELT, 16 kamer, heeft het volgende vonnis uitgesproken : INZAKE 1 e blad VONNIS Griffie nr.: 00293 Parket nr.: HA43.L4.107456-04 Rep.: 459 Vonnis dd. 01.03.2007 De Correctionele Rechtbank van het arrondissement HASSELT, 16 kamer, heeft het volgende vonnis uitgesproken

Nadere informatie

Willem II van Holland:?, februari Hoogwoud, 28 januari 1256

Willem II van Holland:?, februari Hoogwoud, 28 januari 1256 Willem II van Holland:?, februari 1227 - Hoogwoud, 28 januari 1256 Willem II was graaf van Holland en Zeeland (1234-1256) en koning van het Heilige Roomse Rijk (1248-1256). Rooms-Duits (tegen-)koning Regeerperiode:

Nadere informatie

Rentmeesterrekening Merode, jaar 1417/1418, inv. nummer M 691

Rentmeesterrekening Merode, jaar 1417/1418, inv. nummer M 691 Rentmeesterrekening Merode, jaar 1417/1418, inv. nummer M 691 Toelichting : Dit jaar 1417/1418 leverde voor de vrouwe van Herlaer een negatief saldo op van 63 gelderse guldens (afgerond). Afgeronde bedragen

Nadere informatie

Nederlandse literatuur op postzegels (5)

Nederlandse literatuur op postzegels (5) Tijl Uilenspiegel en Reintje de Vos, ofwel één van de meest populaire genres in de middeleeuwen, de schelmenroman, worden in deze vijfde aflevering van onze serie Nederlandse literatuur op postzegels door

Nadere informatie

Het drama van twee geliefden, die niet met elkaar mochten trouwen, terwijl zij 7 maanden zwanger was

Het drama van twee geliefden, die niet met elkaar mochten trouwen, terwijl zij 7 maanden zwanger was Het drama van twee geliefden, die niet met elkaar mochten trouwen, terwijl zij 7 maanden zwanger was Breda, 16 april 1843 Het vinden van eene vrouwen-muts en klomp in de haven te Leur had reeds op den

Nadere informatie

De steen die verhalen vertelt.

De steen die verhalen vertelt. De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,

Nadere informatie

Lodewijk van Male: kasteel van Male, bij Brugge, 25 oktober 1330 vermoord Sint-Omaars, 30 januari 1384

Lodewijk van Male: kasteel van Male, bij Brugge, 25 oktober 1330 vermoord Sint-Omaars, 30 januari 1384 Lodewijk van Male: kasteel van Male, bij Brugge, 25 oktober 1330 vermoord Sint-Omaars, 30 januari 1384 Kasteel van Male, geboorteplaats van Lodewijk van Male Hij was enig kind en alzo opvolger van Lodewijk

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2005 2006 30 413 Regels betreffende pensioenen (Pensioenwet) Nr. 5 NOTA VAN VERBETERING Ontvangen 25 januari 2006 In het voorstel van wet (stuk nr. 2) worden

Nadere informatie

Welkom op deze vierde studie avond

Welkom op deze vierde studie avond DANIEL DE ZEVENTIG WEKEN Welkom op deze vierde studie avond Zoeklicht Seminar 70Jaarweken van Daniel 12/12/2014 70JW.1: 1 Profetie over de 70 jaarweken van Dan. 9:24-27 Over Israel en Jeruzalem Rechterstoel

Nadere informatie

Werkstuk Maatschappijleer De doodstraf

Werkstuk Maatschappijleer De doodstraf Werkstuk Maatschappijleer De doodstraf Werkstuk door een scholier 1238 woorden 11 mei 2004 5,8 84 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inleiding Mijn werkstuk gaat over de doodstraf. De doodstraf is de

Nadere informatie

Had het werk van de profeten Elia en Elisa velen tot inkeer gebracht?

Had het werk van de profeten Elia en Elisa velen tot inkeer gebracht? De laatste jaren van de profeet Elisa. Had het werk van de profeten Elia en Elisa velen tot inkeer gebracht? Maar de hervorming, door Elia begonnen en voortgezet door Elisa, had velen ertoe gebracht God

Nadere informatie

Wat vertelde Jozef zijn broers over de hongersnood? Dankzij wie had Jozef de positie van onderkoning van Egypte bereikt?

Wat vertelde Jozef zijn broers over de hongersnood? Dankzij wie had Jozef de positie van onderkoning van Egypte bereikt? Vader en zoon herenigd. Wat vertelde Jozef zijn broers over de hongersnood? Genesis 45:6 6 Deze twee jaren is er immers honger geweest in het midden van het land, en er komen nog vijf jaren waarin er geen

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

een profeet! Waar in de Bijbel wordt Abraham genoemd als profeet?

een profeet! Waar in de Bijbel wordt Abraham genoemd als profeet? De profeet Abraham. Waar in de Bijbel wordt Abraham genoemd als profeet? Genesis 20:7 7 Nu dan, geef de vrouw van die man terug, want hij is een profeet! Hij zal voor u bidden, zodat u in leven blijft.

Nadere informatie

Paul Behets, Paardentelling Ophombeek 1734

Paul Behets, Paardentelling Ophombeek 1734 De gegevens uit dit bestand zijn vrij te gebruiken door iedereen, op voorwaarde dat deze bewerking wordt opgenomen als bronvermelding ingeval ze wordt gebruikt in een publicatie, hetzij in boekvorm, op

Nadere informatie

Johanna van Constantinopel: tussen 1194 en 1200 Marquette, 5 december 1244

Johanna van Constantinopel: tussen 1194 en 1200 Marquette, 5 december 1244 Johanna van Constantinopel: tussen 1194 en 1200 Marquette, 5 december 1244 Johanna van Constantinopel, gravin van Vlaanderen en Henegouwen van 1205 tot 1244, was de oudste dochter van graaf Boudewijn IX

Nadere informatie

Rondrit naar Groede 94.99 km

Rondrit naar Groede 94.99 km Rondrit naar Groede 94.99 0 2.04 0 Lissewege Het zeer landelijke Lissewege hoort sinds de gemeentefusies bij Brugge. De naam van het dorp duikt op in de 11de eeuw en zou afkomstig kunnen zijn van 'liswega',

Nadere informatie

(Deel van) Zijn Lichaam

(Deel van) Zijn Lichaam (Deel van) Zijn Lichaam 1 December 2013 I. Wedergeboren Leven II. Levende stenen 1 Petrus 2:4-5 Voeg u bij hem, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen om zijn

Nadere informatie

Beoordeling. h2>klacht

Beoordeling. h2>klacht Rapport 2 h2>klacht Verzoekster klaagt erover dat een ambtenaar van het regionale politiekorps Limburg-Noord op 14 juli 2008 heeft geweigerd de aangifte van diefstal van haar kat op te nemen. Beoordeling

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Eduard III van Engeland: Windsor Castle, 13 november 1312 Richmond upon Thames, 21 juni 1377

Eduard III van Engeland: Windsor Castle, 13 november 1312 Richmond upon Thames, 21 juni 1377 Eduard III van Engeland: Windsor Castle, 13 november 1312 Richmond upon Thames, 21 juni 1377 Eduard III (Engels: Edward) was koning van Engeland van 1327 tot 1377. Hij was de oudste zoon van Eduard II

Nadere informatie

Londen ipad. Londen. Tower of Londen. Tower of London. Samengesteld door: BusTic.nl

Londen ipad. Londen. Tower of Londen. Tower of London. Samengesteld door: BusTic.nl Londen ipad Londen Tower of Londen Tower of London 1 Londen ipad De Tower of London werd aan het begin van de 11e eeuw gebouwd door Willem de Veroveraar. In de 13e eeuw werd het sterk uitgebreid tot de

Nadere informatie

Goede voorgangers van de Juridische faculteit.

Goede voorgangers van de Juridische faculteit. Goede voorgangers van de Juridische faculteit. Welverdiend is de goede naam, waarin de Leidsche zich op het gebied der rechtswetenschap mag verheugen, en groot is het aantal beroemde rechtsgeleerden, wier

Nadere informatie

Rapport. Rapport over een klacht over het College van procureurs-generaal te Den Haag. Datum: 25 februari 2014. Rapportnummer: 2014/010

Rapport. Rapport over een klacht over het College van procureurs-generaal te Den Haag. Datum: 25 februari 2014. Rapportnummer: 2014/010 Rapport Rapport over een klacht over het College van procureurs-generaal te Den Haag. Datum: 25 februari 2014 Rapportnummer: 2014/010 2 Klacht Verzoeker klaagt erover dat het College van procureurs-generaal

Nadere informatie

3e Statie: Jezus valt voor de 1e maal onder het kruis.

3e Statie: Jezus valt voor de 1e maal onder het kruis. 1e Statie: Jezus wordt ter dood veroordeeld. De eerste plaats waar Jezus stil stond op de kruisweg, was het paleis van de Romeinse landvoogd Pontius Pilatus. De joodse leiders wilden Jezus uit de weg ruimen.

Nadere informatie

Een tentoonstelling van Oudheden te Voorschoten.

Een tentoonstelling van Oudheden te Voorschoten. Een tentoonstelling van Oudheden te Voorschoten. is het, dat door de buitenwereld met dankbaarheid wordt geconstateerd en genoten een steeds groeiend streven van deskundige kunst- en historiekenners naar

Nadere informatie

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 1 t/m 4

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 1 t/m 4 Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 1 t/m 4 Werkboek 7 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 1 t/m 4 Hoofdstuk 3 en 4 gaat over de bekering. Hoofdstuk 3 en 4 heeft 17 artikelen. In dit werkboek

Nadere informatie

Archiefvormers in de gerechtelijke arrondissementen Brugge, Ieper en Veurne

Archiefvormers in de gerechtelijke arrondissementen Brugge, Ieper en Veurne Overzichten van de archieven en verzamelingen van het Rijksarchief te Brugge Archiefvormers in de gerechtelijke arrondissementen Brugge, Ieper en Veurne 11 Archieven van ~verheidsinstellingen vanaf 1795

Nadere informatie

Welke les moesten de Egyptenaren leren?

Welke les moesten de Egyptenaren leren? De eerste vier plagen. Welke les moesten de Egyptenaren leren? Exodus 7:2-5 2 U moet alles wat Ik u gebieden zal tegen Aäron zeggen, en Aäron, uw broer, moet tot de farao spreken, dat hij de Israëlieten

Nadere informatie

Voorwoord. Rome en de Romeinen

Voorwoord. Rome en de Romeinen Voorwoord Rome en de Romeinen Dit verhaal speelt in Rome, ongeveer 2000 jaar geleden. Rome was toen een rijke stad, met prachtige gebouwen. Zoals paleizen voor de keizers, voor de Senaat en voor de grote

Nadere informatie

Bijbelteksten Feest van Genade

Bijbelteksten Feest van Genade Week 1 Zoals een hinde smacht naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar U, o God. (Psalm 42:2) Mozes sloeg steeds buiten het kamp, op ruime afstand ervan, een tent op die hij de ontmoetingstent noemde.

Nadere informatie

Toon mijn liefde, aan de ander dien de ander, zo heb Ik ook jou liefgehad. Heb elkaar lief, wat er ook gebeurt, de ander, zo heb ik ook jou

Toon mijn liefde, aan de ander dien de ander, zo heb Ik ook jou liefgehad. Heb elkaar lief, wat er ook gebeurt, de ander, zo heb ik ook jou Paasviering 2016 Bij U komen Jezus, ik wil heel dicht bij u komen in uw nabijheid wil k zijn. Zo dicht bij U voel 'k uw liefde stromen, U maakt mij heilig en rein In de schuilplaats van de Allerhoogste

Nadere informatie

LESBRIEF MUSEUM DE GEVANGENPOORT MISDAAD EN STRAF. Toegangspoort

LESBRIEF MUSEUM DE GEVANGENPOORT MISDAAD EN STRAF. Toegangspoort LESBRIEF MUSEUM DE GEVANGENPOORT MISDAAD EN STRAF Toegangspoort VO & De Gevangenpoort was oorspronkelijk één van de drie toegangspoorten naar het Binnenhof en is het enige middeleeuwse poortgebouw dat

Nadere informatie

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Juul Lelieveld, Frederike Pals, Jacques van der Pijl Controle historische

Nadere informatie

Zuidnederlandse boekdrukkers en boekverkopers in de Republiek der Verenigde Nederlanden omstreeks 1570-1630

Zuidnederlandse boekdrukkers en boekverkopers in de Republiek der Verenigde Nederlanden omstreeks 1570-1630 J. G. C. A. BRIELS Zuidnederlandse boekdrukkers en boekverkopers in de Republiek der Verenigde Nederlanden omstreeks 1570-1630 een bijdrage tot de kennis van de geschiedenis van het boek Met in bijlage

Nadere informatie

Rapport. Datum: 16 november 2004 Rapportnummer: 2004/449

Rapport. Datum: 16 november 2004 Rapportnummer: 2004/449 Rapport Datum: 16 november 2004 Rapportnummer: 2004/449 2 Klacht Verzoeksters broer is op 31 maart 2003 aangehouden en ingesloten door ambtenaren van het regionale politiekorps Twente. Daarbij heeft de

Nadere informatie

Hoop in onzekere tijden. Daniël: Gebed & Antwoord

Hoop in onzekere tijden. Daniël: Gebed & Antwoord Hoop in onzekere tijden Daniël: Gebed & Antwoord Relatie met God God Aanbidden Zijn relatie met God Zijn Rol/Relatie in de wereld Hoe werd die band met God duidelijk? Daniël 2: 28 Maar er is een God in

Nadere informatie

Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22. Abraham wordt door God op de proef gesteld!

Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22. Abraham wordt door God op de proef gesteld! Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22 Abraham wordt door God op de proef gesteld! Wat verzoekt God aan Abraham? Genesis 22:2 2 En Hij zeide: Neem toch uw zoon, uw

Nadere informatie

Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf

Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Madonna met breiwerk, 1400-1410. Geschilderd door Bertram von Minden (1340-1414), detail uit het Buxtehude Altaar Onderzoek

Nadere informatie

De klassieke tijdlijn

De klassieke tijdlijn De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom

Nadere informatie