Milieu is geen linkse

Transcriptie

1 milieudefensie magazine onafhankelijk opinieblad over het milieu uitgave van vereniging milieudefensie jaargang 39 nr 4 april 2010 prijs 3,60 R i c h a r d d e M o s, P V V Milieu is geen linkse De Yes Men fixen alles! hobby Denken over een nieuw Milieudefensie Slim omgaan met restwarmte

2 Milieudefensie Magazine nummer 4 april Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De arti kelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van arti kelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier. redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: , Fax: , redactie@milieudefensie.nl, Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): Landelijk bureau Milieudefensie: tel: redactie Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Beeldredactie: Henk van Dijkhuizen, Brenda Poppenk. Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, Jaap Dirkmaat, Dirk Janssen, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Illustraties: Zak, Sylvia Weve, Stevenhagen Cover: Klaas Jan van der Weij/ HH Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal 34,00 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieudefensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel / fax , info@cadex.nl 1 2 M a s t e r c l a s s va n d e Ye s M e n De Yes Men zijn verrassend succesvolle, onconventionele activisten. Hun nieuwe film ging in première en ze gaven een masterclass actievoeren. 6 R i c h a r d d e M o s Klimaat is geen milieu en windmolens zijn een grote subsidietruc. PVV-woordvoerder milieu De Mos over wat hij wél belangrijk vindt. 1 8 N i e u w b e l e i d Activisme of lobby, of allebei? Klimaat, landbouw, welke thema s wel of niet? Milieudefensie werkt aan een nieuw Algemeen Beleidsplan. 2 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

3 2 4 Wa r m t e n e t t e n Het hergebruik van restwarmte kan veel bijdragen aan de klimaatdoelstellingen. Waarom gebeurt er dan in Nederland niet zo veel? Ve r d e r 5 Pa l m o l i e 1 0 P l a n n e n vo o r e e n b e t e r k l i m a at 1 5 L o k a a l : l i n t j e s vo o r g r o e n e da m e s 2 8 O p i n i e : d e t o e ko m s t va n d e au t o R u b r i e k e n 4 B e r i c h t e n 1 1 C o l u m n B i j l o 2 0 C o n s u m e n t : r e c e p t 2 2 B r i e v e n, S t e v e n h a g e n 2 3 C o l u m n D i r k m a at 2 6 M e d i a 3 0 A g e n da e n o p r o e p e n 3 1 H a rt e n Z i e l : S o n ja B o r s b o o m Nieuw blad In het huis van mijn ouders is een muurtje met een verzameling foto s. Oude, zwartwitte foto s van beide kanten van de familie. Trouwfoto s, statige portretten en alle-kinderen-opeen-rijtje, in allerlei lijstjes. Ze hangen op een plek waar je eigenlijk voorbij loopt, tussen twee kamers in. Maar op dagen dat iedereen zich in het huis heeft verzameld, krijgt de muur wat aandacht. Soms komen er ook fotoboeken uit de kast. Daar word ik altijd een beetje melancholisch van, zei m n zus onlangs. Begrijpelijk. Met wat afstand zie je hoe iedereen op elkaar lijkt en hoe dingen zich, onafhankelijk van het tijdsgewricht, telkens herhalen. Het doet je afvragen of een nieuw begin wel mogelijk is. Dat is een actuele vraag, deze lente. Veel zit op een scharnierpunt. De politiek (p6), de energievoorziening (p24), mobiliteit (p28). Ook bij Milieudefensie veranderen er dingen. Nieuwe directeur, net de tweede keer commentaar gereorganiseerd, een nieuw Algemeen Beleidsplan in de maak (p18), en het magazine wordt vernieuwd. Sommige veranderingen waren gedwongen. Bezuinigen moest en we zijn opnieuw gewaardeerde collega s kwijtgeraakt. In dit soort situaties roepen mensen bemoedigend dat het óók een nieuw begin is. In een oude Vrij Nederland las ik een stuk van Natasha Gerson. Ze schreef hoe haar huis in Balkbrug afgelopen zomer volledig afbrandde. Je zou denken, dán moet je pas opnieuw beginnen! Toch, schreef ze, als dit je ooit overkomt: koop vooral niets nieuws. Want iedereen om je heen geeft je dingen, van truien tot meubilair. Echt, een gerecycleder begin is niet denkbaar. En zelfs al heb je helemaal niets meer, dan nog leef je niet in een vacuüm. De populaire filosoof Alain de Botton constateert in een boek over reizen: we reizen om het bekende achter ons te laten, maar we vergeten dat we altijd onszelf meenemen. Je kunt alles dus wel helemaal anders moeten doen, binnen je bedrijf of je leven. Maar je blijft jezelf. Je hebt een verleden, net als alles wat je aanraakt. Zelfs de lucht die je inademt is gerecycled. Dat geeft meer vrijheid dan je denkt en ook meer richting. Variëren op het verleden is waar het leven uit bestaat. Die fotomuur hangt vol met pioniers. Dus, terwijl er nieuw blad aan de bomen komt, vernieuwen wij ook ons blad. We gaan naar een nieuwe verschijningsfrequentie en dat vraagt om een andere invulling. Daarom: een frisser uiterlijk, nieuwe rubrieken, misschien zelfs een nieuwe naam. Maar we blijven onszelf, wat dat ook moge zijn. Jullie, onze lezers, kunnen daarbij helpen. Wat zien jullie door de jaargangen heen? Wat is karakteristiek, wat moet blijven, wat moet weg? Mail ons o.v.v. van nieuw blad op redactie@milieudefensie.nl. Annemarie Opmeer m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

4 Massaal protest tegen Centrale As Z i b b. n l De provincie Friesland heeft in de afgelopen periode 2300 zienswijzen ontvangen op het ontwerp-inpassingsplan van de Centrale As, een vierbaansweg tussen Dokkum en Drachten. Ruim 2200 mensen hebben gebruik gemaakt van het zienswijzenformulier dat door Milieudefensie beschikbaar werd gesteld. Volgens de milieuorganisatie laat de massale reactie op het plan zien hoe breed gedragen het protest is. Milieudefensie en Friese milieu- en natuurorganisaties vinden de Centrale As onnodig en bovendien een forse aantasting van het beschermde Nationaal Landschap de Noordelijke Wouden. De Friese milieuorganisaties hebben een groen alternatief ontwikkeld voor de Centrale As. Dit alternatieve tracé maakt grotendeels gebruik van een bestaande tweebaansweg en tast daarom het landschap minder aan. Volgens de milieuorganisaties kan de provincie bij haar besluitvorming nu niet meer om dit alternatief heen. Files door bezuinigingen OV Door jarenlange bezuinigingen op het regionale openbaar vervoer is de filedruk de afgelopen decennia flink toegenomen. Deze conclusie trekt de werkgeversvereniging voor het goederen- en personenvervoer KNV op basis van het een onderzoek van kennisinstituut NEA. Sinds 1980 is de exploitatiebijdrage van de overheid aan het regionaal openbaar vervoer gehalveerd. Zonder deze bezuinigingen zou de rijksbijdrage aan het OV jaarlijks zo n 1 miljard hoger zijn uitgevallen. Directeur Ad Toet noemt nieuwe bezuinigen op het regionale OV niet verstandig. Als de overheidsbijdrage aan het OV structureel wordt verhoogd in combinatie met de invoering van de kilometerheffing, kunnen we de filedruk in de spits met 50 procent terugdringen, aldus Toet. Deur dicht! Door winkeldeuren te sluiten kan veel energie worden bespaard. Op zaterdag 27 maart gingen leden van Milieudefensie Amersfoort de straat op om het winkelende publiek te wijzen op deze voordelen van een dichte winkeldeur. Tijdens de demonstratie werden stickers uitgedeeld aan ondernemers die de winkeldeur niet permanent open hadden staan. Bij slechts 27 van de in totaal 500 winkels in de binnenstad was dit het geval. Het winkelende publiek werd gevraagd een enquête in te vullen over het effect van een dichte winkeldeur. De meesten gaven daarin aan dat een dichte winkeldeur geen negatieve invloed heeft op hun winkelgedrag. B r e n da P o p p e n k Z A K 4 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

5 Minder fout merbauhout Palmoliebedrijf onder vuur M i l i e u d e f e n s i e Climategate: geen bewijs Het eerste van drie Britse onderzoeken naar s van de klimaatonderzoeksafdeling (CRU) van de East Anglia Universiteit pleit de onderzoekers grotendeels vrij van beschuldigingen. Aanleiding voor het onderzoek waren in november 2009 uitgelekte e- mails waarin wetenschappers de opwarming van de aarde leken te overdrijven. Volgens de onderzoekscommissie van het Lagerhuis is er geen bewijs voor de aanklachten dat de CRU of de directeur van afdeling, Phil Jones, heeft geknoeid met de data of het proces van collegiale toetsing heeft verdraaid om de Winkelketens, producenten en importeurs hebben grote stappen gezet met het uitfaseren van illegaal en destructief gekapt merbauhout en invoeren van duurzame alternatieven zoals FSC-gecertificeerd hout. Dat blijkt uit een onderzoeksrapport over houten buitendeuren van Milieudefensie. De milieuorganisatie heeft voor de derde maal op rij onderzoek gedaan in 58 vestigingen van acht winkelketens middels winkelinspecties en vragenlijsten. Uit het onderzoek blijkt dat de meeste winkelketens vanaf eind 2009 alternatieven introduceren en merbau uitfaseren. Dit is een enorme vooruitgang vergeleken met vorige jaren. Bij vestigingen van achterblijver Imabo, dat geen duidelijk plan heeft om fout merbauhout uit te faseren, bracht Milieudefensie op 25 maart duurzame houten buitendeuren langs. Zij roept de doe-het-zelf keten op te stoppen met de verkoop van fout merbauhout. dreiging van de wereldwijde opwarming van de aarde groter voor te stellen dan deze in werkelijkheid is. Niets in de meer dan duizend gestolen s of de controverse die na de publicatie ervan ontstond, geeft aanleiding om de wetenschappelijke consensus dat opwarming van de aarde plaatsvindt en wordt veroorzaakt door menselijk handelen in twijfel te trekken, aldus de parlementaire commissie. Wel benadrukten ze dat hun rapport niet op alle kwesties ingaat en niet zo diep gaat als de twee andere onderzoeken die naar Climategate worden gedaan. Wordt vervolgd. Palmolieleverancier IOI uit Maleisië presenteert zich, als medeoprichter van de rondetafelgesprekken over duurzame palmolie (RPSO), graag als een groen en verantwoordelijk bedrijf. De praktijk is anders, zo blijkt uit het rapport Too green to be true van Milieudefensie en haar Europese zusterorganisatie Friends of the Earth Europe. In de Indonesische provincie West- Kalimantan is IOI op grote schaal betrokken bij illegale ontbossing, het droogleggen van veenlanden, verwoestende bos- en veenbranden en verdringing van kleine boeren. IOI is het grootste palmoliebedrijf ter wereld en belangrijke toeleverancier van palmolie aan Nederland en Europa. Het levert palmolie voor de biodieselproductie van Neste Oil en levert via haar in Zaandam en Rotterdam gevestigde dochterbedrijf Loders Crocklaan ook aan Unilever. Onderzoek Neste Oil, het Finse biodieselbedrijf, dat momenteel een grote biodieselfabriek bouwt in de Rotterdamse haven, liet in reactie aan persbureau Reuters weten een onderzoek te starten naar de praktijken van het Maleisische IOI. Neste dreigt om het contract met IOI te verbreken als het bedrijf niet adequaat reageert op de beschuldigingen. Unilever ontkent daarentegen in een officiële reactie dat IOI foute palmolie levert. Helemaal zeker van haar zaak is ze niet, want in een mail aan Milieudefensie meldt ze de beschuldigingen in het rapport serieus te nemen en wil ze van IOI de garantie dat al haar palmolie voldoet aan de normen van de RPSO. R h e t t A. B u t l e r Autobrandstof Als Neste en Unilever IOI daadwerkelijk onder druk gaan zetten is dat winst, zegt Geert Ritsema, woordvoerder Internationaal van Milieudefensie. Maar het grootste probleem is dat de Nederlandse en Europese politiek blijft geloven dat de productie van palmolie vanzelf wel duurzaam wordt. Keer op keer blijkt dit niet zo te werken. Volgens Ritsema moet de politiek stoppen met het verder aanjagen van het gebruik van palmolie als brandstof voor auto s. Hierdoor neemt de vraag naar palmolie enorm toe. Daardoor zullen er steeds meer palmoliepantages bijkomen, ten koste van oerbossen en de lokale bevolking in de tropische landen. Freek Kallenberg m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

6 R i c h a r d d e M o s, P V V We willen een tastbaar milieubeleid 6 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

7 Wat PVV-er Richard de Mos betreft, zijn milieu en klimaat verschillende dingen. Als je kritische vragen stelt, ben je meteen een platte-aardedenker. H a n va n d e Wi e l E v e rt- Ja n Da n i e l s / H o l l a n d s e H o o g t e onze vrienden! PVV er Richard de Mos reageert ironisch Ha, als we bellen met het verzoek om een interview. De politieke carrière van PVV er Richard de Mos (1976) gaat als een raket. Nadat PVV-er Barry Madlener de Tweede Kamer verruilde voor het Europees Parlement, werd voormalig onderwijzer en PVV-beleidsmedewerker De Mos in september 2009 Kamerlid. Een half jaar later kwam daar een zetel in de gemeenteraad van Den Haag bij. Voorlopig de meeste bekendheid verwierf De Mos met zijn aankondiging als luis in de pels mee te gaan naar de klimaattop in Kopenhagen om goed in de gaten te houden dat Nederlands belastinggeld op verantwoorde wijze wordt besteed. De joviale De Mos maakt van zijn hart geen moordkuil. Met de verkiezingen voor de deur werkt de PVV aan het partijprogramma. De Mos is verantwoordelijk voor het milieubeleid, verkeer en waterstaat. We willen verschil maken tussen milieubeleid en klimaatbeleid. De M van VROM staat voor milieu, maar het gaat altijd over klimaat. Wij zijn vóór milieubeleid. Natuurlijk zijn ook wij voor schone lucht, schoon water en we zijn blij dat het daarmee gelukkig heel goed gaat. Dieren die een poos zijn weggeweest komen weer terug: de ooievaar, de das. Dat komt door gedegen milieubeleid bij fabrieken, door schonere auto s. Maar het klimaatbeleid raakt kant noch wal. Daar willen we vanaf. Moeder natuur gaat over klimaat, de mens niet. Ziet u de aandacht voor klimaatverandering als bangmakerij? Ja. Het begon met de film van Al Gore. Als leek denk je: hoe lang hebben we nog? Nederland gaat van de kaart! Leg maar vast een roeiboot op het dak. Waarom moet je mensen zo bang maken en een schuldgevoel aanpraten, als je ervan overtuigd bent dat er wat aan de hand is? Kinderen worden op scholen al geïndoctrineerd over zielige ijsberen. Prima als je de film van Al Gore op een middelbare school laat zien. Laat dan ook The Great Global Warming Swindle zien. Dan kunnen kinderen zelf een mening vormen. U gelooft niets van door de mens veroorzaakte klimaatverandering? Het ligt wat genuanceerder. Ik zeg niet dat de klimaatalarmisten van het IPCC (het VN-panel van klimaatexperts; red.) totaal geen gelijk hebben - ik ben een leek op dit gebied. Maar over de rol van de zon, wolken en oceanen op het klimaat weten wetenschappers zo weinig. Dan is het in tijden van crisis, waar mensen met doorligwonden in ziekenhuizen liggen en het onderwijs achteruit holt, onverantwoord miljarden euro s in klimaatbeleid te pompen. Daar komen de fouten in het IPCC-rapport nog eens bij. Als je kritische vragen stelt, word je uitgemaakt voor een platte-aardedenker. Ik zeg alleen dat ik twijfels heb: de mens draagt maar voor Windmolens zijn gehaktmolens voor vogels 3 procent bij aan de CO2-uitstoot en de aarde warmt al sinds 1998 niet meer op. Een sterrenkundige als Kees de Jager zegt dat de zonneactiviteit zodanig afneemt, dat er een nieuwe koudeperiode aankomt, te vergelijken met de kleine ijstijd. Robbert Dijkgraaf van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen gaat voor de VN het IPCC-rapport tegen het licht houden. Het Planbureau voor de Leefomgeving doet hetzelfde. Stel dat de belangrijkste conclusies overeind blijven? Dan zeggen wij: daar twijfelen wij aan. Als het sinds 1998 niet meer opwarmt, is dat een lange tijd. Dat is juist heel kort, in klimaattermen, 1998 was bovendien een extreem warm jaar. m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

8 Richard de Mos viert met collega Sietse Fritsma de overwinning bij de gemeenteraadsverkiezingen in Den Haag. Dat klopt. Maar een ander gegeven is dat klimatologen die een opwarming voorspellen uitgaan van computermodellen. Zijn die betrouwbaar? Volgens Henk Tennekes, oud-directeur van het KNMI, kunnen we het weer van morgen niet eens voorspellen, laat staan dat over 50 jaar. Tot nu toe is de opwarming onzichtbaar. Waar blijft de stijging van de temperatuur, waar blijft de verhoging van de zeespiegel uit de doemscenario s? En het smelten van de Noordpool dan? En de zeespiegelstijging bij eilandstaten als Vanuatu en de Malediven? De klimaatalarmisten winkelen selectief. IJs smelt altijd in de zomer; ik geloof dat Al Gore toen de opnamen voor zijn film heeft gemaakt. Bovendien is de hoeveelheid ijs op de Zuidpool aan het groeien. Dat is veel belangrijker dan wat er op de Noordpool gebeurt, want Noordpoolijs drijft op zee en mocht dat smelten, dan heeft dat geen netto effect op de zeespiegel. De Zweedse geoloog en natuurkundige Nils-Axcel Mörner, tot voor kort voorzitter van INQUA, de internationale onderzoekscommissie naar zeespiegelveranderingen, zegt dat ondanks fluctuaties de zeespiegel niet stijgt. Professor Rob Kouffeld, emeritus hoogleraar Energievoorziening van de TU Delft, zegt dat de zeespiegelstijging afneemt. Bent u überhaupt te overtuigen van het tegendeel? Als de zeespiegel in tien jaar ineens 50 centimeter stijgt, of als het een graad warmer wordt in tien jaar tijd. Dus na een aantal hete zomers... Nee, zo werkt het niet. Je kunt op grond van deze koude winter ook niet zeggen dat de aarde afkoelt. Klimaat gaat over een lange periode. Maar of de mens daar de schuld van is en of we daar met zijn allen belasting voor moeten betalen, daar heb ik mijn twijfels bij. U bent ook niet enthousiast over energie - besparing. Dat zijn we wel, als mensen dat uit vrije beweging doen. De tijd dat Vader Staat Een op de tien auto's in Den Haag is Pools oplegt wat we moeten doen, is voorbij. Als mensen zeggen: ik wil mijn huis isoleren be my guest. Ik heb het zelf ook gedaan. Maar leg het niet op. Je mag mensen bewust maken, maar laat de markt zijn werk doen. Isolatie kost een lieve duit. Kan subsidie mensen niet helpen? De stimulans moet zijn dat het niet duur is om te isoleren. Subsidie is belastinggeld. Je pakt het mensen via de achterdeur weer af. Het is niet de taak van de overheid om mensen lastig te vallen met belastingverhogingen om iedereen aan subsidie te helpen. De PVV wil een tastbaar milieubeleid. Wat is dat? Tastbaar is schoon water, schone lucht. P i e r r e C r o m Nieuwe auto s zijn al schoon, veel fabrieken hebben al waterzuiveringsinstallaties. Overtredingen willen we hard aanpakken, met forse boetes op illegale lozingen. En op zwerfafval, een ergernis van iedereen. Er zijn wijken waar mensen afval zo van de balkons gooien. Geef een schip dat illegaal olie loost desnoods een vaarverbod. We denken ook over het aanpakken van de plastic soep in de oceanen, een probleem voor het leven in de zee. Dat is tastbaar, daar zouden we als wereld misschien iets aan kunnen doen. Wij vinden milieu belangrijk. Ik heb een huisje in Tsjechië, en ik vind niks lekkerder dan in de bergen wandelen. Natuur is superbelangrijk. En het internationale milieubeleid? De wereldwijde bomenkap, in Brazilië bijvoorbeeld, komt doordat mensen een stuk bos in brand steken omdat ze niet te eten hebben. Of ze zijn met illegale houtkap bezig. Hoe komt dat? Haal eerst de handelsbarrières eens weg. Zorg voor open handel, zonder tariefmuren, dan help je landen. Als mensen rijker worden, gaan ze zich vanzelf zorgen maken om hun achtertuin. Dat zie ik bijvoorbeeld in Tsjechië. Ze hebben nu geld om natuurparken te maken. Daar ben ik voorstander van. Nationaal Park de Veluwe: perfect. Zorg dat er meer zijn. En dat ze echt beschermd worden. Milieu is dus geen linkse hobby? Goed dat je dat vraagt. Milieu is van iedereen. Ieder weldenkend mens vindt het heerlijk om na een dag werken in de bossen te lopen. Of van het strand te genieten, zonder dat er klonten olie liggen. Mijn collega en vriend Dion Graus maakt zich druk om de jacht op walvissen. Dat is ook tastbaar. Dáár willen we voor gaan. U zegt: auto s worden schoner, maar groeiend autoverkeer is toch niet bevorderlijk voor de luchtkwaliteit? Het fijnstofprobleem is de laatste honderd jaar gigantisch verbeterd. Toen we allemaal kolen stookten hadden we een fijnstofprobleem. Volgens de GGD s is het nog steeds een 8 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

9 probleem, met duizenden vroegtijdige doden tot gevolg. Fijnstof bestaat voor 35 tot 80 procent uit natuurlijke stoffen: huidcellen, zeelucht, zand. In hoeverre kun je het aantal vroegtijdige doden dan kwantificeren? Daar denk je anders over als je in Schiedam langs de A20 woont. Natuurlijk. De bermen moeten groener worden, dan houd je fijnstof tegen. Het is ook buitengewoon onhandig geweest om huizen langs snelwegen te bouwen, al zetten wij wel vraagtekens bij de schadelijkheid van fijnstof. Je zou de bedrijventerreinen meer bij afritten van snelwegen moeten leggen, dan houd je het verkeer buiten de stad. Toch, het autoverkeer blijft groeien. En de PVV is tegen maatregelen als de kilometerheffing. Hoe los je dat op? Er zijn heel veel nieuwe Nederlanders. Dat is een politieke keuze. Wij vonden het niet verstandig de grenzen te openen voor Polen om hier te komen werken. Een op de tien auto s in Den Haag is Pools. Het aantal auto s neemt gigantisch toe, dus het is noodzakelijk om wegen te verbreden of soms een nieuwe weg aan te leggen. We zijn een overbevolkt land. Ook dat is een keuze geweest van de overheid. Die heeft hier één miljoen niet-westerse allochtonen naartoe gehaald. Er lopen hier een half miljoen Oost-Europeanen rond. Anderhalf miljoen mensen, die allemaal auto rijden. Logisch, want die moeten zich ook verplaatsen. Ik neem het die mensen ook niet kwalijk. Maar het is beleid geweest. Begrijp me niet verkeerd: als ik een Pool was geweest, was ik ook hierheen gekomen. Maar ons wegennet kan het niet aan. Kilometerheffing is geen oplossing. Wat wel werkt, is het aanpakken van knelpunten. Dat vraagt één tienduizendste van het totale oppervlak van Nederland. Je lost daar een groot deel van de fileproblematiek mee op en je houdt de mobiliteit in stand. Maar de aanleg van meer wegen creëert nieuw verkeer. Daar geloof ik niet in. Je zegt ook niet: je bouwt een nieuw ziekenhuis en er gaan meer zieken in liggen. Ik ga tenminste niet voor de lol naar het ziekenhuis om de bedden te testen. Hoe kijkt de PVV tegen openbaar vervoer aan? Ik vind de trein ideaal, maar wel duur. Als Jan Modaal kan kiezen tussen auto of trein, kiest hij sneller voor de auto. Dit kabinet wilde het OV per jaar met 5 procent laten groeien. Wij willen eerst investeren in de kwaliteit en dan in de kwantiteit. Als je veilig in de trein kunt zitten, kies je er eerder voor. Kijk daarna of je kunt uitbreiden. De PVV komt op voor de huisdieren. Hoe staat de partij ten opzichte van de intensieve veehouderij? Dat is de portefeuille van Dion Graus, ik zal even kijken of hij er is. De Mos gaat kijken maar keert onverrichter zake terug. Wij zijn voor de veehouderij, mits de dieren goed onderhouden worden en Klimaatalarmisten winkelen selectief in de gegevens dierwaardig worden geslacht. Veel boeren gaan goed met hun dieren om. Het is een sector die Nederland al honderden jaren in huis heeft. Maar niet zo intensief. Hij is intensiever geworden, dat is een goed punt. Dion is altijd de eerste om Kamervragen te stellen bij misstanden op boerderijen. Ritueel slachten in slachterijen vinden wij verwerpelijk. Ik vraag het hem en mail zijn antwoord. De volgende dag komt het antwoord: We zijn voor een gecontroleerde afbouw van de intensieve (melk)veehouderij. Echter, de bio-industrie wordt en werd in de hand gewerkt door het aankoopgedrag van consumenten. Afbouw ligt in handen van consumenten, niet van politiek. De M van VROM gaat ook over energiebeleid, zegt De Mos. Fossiele brandstoffen raken op, dus je moet alternatieven zoeken. Wij kiezen voor kernenergie. De PVV wil dat de staat voor 51 procent eigenaar wordt van iedere nieuwe kerncentrale. Waarom wel staatssteun naar kernenergie en niet naar zonne- en windenergie? Een warm huis en elektriciteit zijn primaire levensbehoeftes van de mens. De overheid moet hierin voorzien met een energieleveringsgarantie. Windmolens gaan daar niet voor zorgen, tenzij we heel Nederland vol zetten. Windmolens hebben maar twintig procent rendabiliteit, leveren onregelmatig, zijn landschapsverziekend en gehaktmolens voor vogels. Als je van het milieu houdt, zet je ze niet neer. Wij zien er geen oplossing in, het is een grote subsidietruc. Met twee kerncentrales erbij zijn we al een heel eind. Daarvan is de leveringszekerheid bewezen. We zijn niet tegen zonne- en windenergie, maar zetten vraagtekens bij de leveringszekerheid. En het moet niet met subsidies worden betaald. Zonne- en windenergie staan relatief nog in de kinderschoenen. Dan is het onverantwoord om daar veel subsidie in te steken. Er zijn zelfs mensen, zoals natuurkundige Fred Udo, die zeggen dat het compleet zinloos is en dat we per jaar 2 miljard euro weggooien. Veel subsidies brengen niet wat er van verwacht wordt. Ziet de PVV sowieso niets in subsidies? Daar zijn we niet enthousiast over. En inderdaad, zelfs ADO Den Haag moet het wat ons betreft op den duur zonder subsidie doen. En ik ben een ADO supporter pur sang. Wij zeggen: doe lastenverlichting, zodat mensen meer centjes in de portemonnee hebben en zelf kunnen beslissen. Maak mensen ook bewust. We geloven in een zender voor de publieke omroep die voor bewustwording kan zorgen. Prima. Maar niet in allerlei subsidiestromen. En wat vindt De Mos nu eigenlijk echt van Milieudefensie? Milieudefensie staat 180 graden lijnrecht tegenover ons. Zij zijn gesubsidieerde klimaatalarmisten die geloven in doemscenario s die erger zijn dan Nightmare on Elmstreet, terwijl wij geloven in een realistische benadering van de milieuproblematiek. En in de mensheid niet overschatten door te denken dat Moeder Natuur zich een tweegradendoelstelling laat opleggen! Milieudefensie mag geloven wat het wil, maar niet op kosten van de belastingbetaler. Dit is het tweede deel in een serie over populistisch rechts en de milieubeweging. Het eerste deel, De stem van het volk, verscheen in het maartnummer van Milieudefensie Magazine. m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

10 Klimaatklappers en Deltaplan Milieudefensie legt in het klimaatpamflet Klappers voor het klimaat het accent op het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen, met 40 procent in Hoe? Een variabele CO2-belasting moet de uitstoot van CO2 duurder maken, zodat hernieuwbare energie als wind en zon nu al rendabel worden. In 2020 moet 35 procent van de stroom in Nederland duurzaam worden opgewekt. Daarnaast is er het partijoverstijgende voorstel voor een Deltaplan Nieuwe Energie van de milieuwerkgroepen van CDA, D66, PvdA, SGP, ChristenUnie, GroenLinks en VVD. Daarin staat de teller in 2020 op 30 procent uitstootvermindering. Het uiteindelijke doel is 100 procent duurzame energie in Om dit te bereiken moet er vanaf nu jaarlijks Nederland moet zo snel mogelijk overstappen naar een koolstofarme economie. Met het oog op de verkiezingen presenteerde zowel Milieudefensie als de milieuwerkgroepen van een zevental politieke partijen 3 procent energie worden bespaard, en moet de hernieuwbare energie jaarlijks met 7 procent groeien. Een Deltawet Nieuwe Energie moet hiervoor de randvoorwaarden stellen. Goed initiatief Opvallend is dat Milieudefensie en de politieke partijen het over veel eens zijn. Beide voorstellen pleiten voor een feed-in tarief voor groene stroom, een vergroening van het belastingstelsel, een stop elk een eigen plan. F r e e k K a l l e n b e r g op de bouw van conventionele centrales, geen overheidssubsidie voor CO2-afvang en -opslag, vergroening van het wagenpark en meer en beter openbaar vervoer. Ook wordt benadrukt dat de omslag naar een koolstofloze economie veel kansen biedt en goed is voor de werkgelegenheid en toekomstige concurrentiepositie van ons land. Willem Verhaak, woordvoerder Klimaat van Milieudefensie, is zeer gelukkig met het energieplan van de politieke partijen. Een uitmuntend initiatief op een goed moment. Hiermee laat je zien dat energie- en klimaatbeleid niet links of rechts is, maar een voorwaarde voor Nederland om de boot niet te missen en haar internationale verantwoordelijkheid te nemen. Helaas bleken de kopstukken van de politieke partijen minder eensgezind over het Deltaplan dan hun milieuwerkgroepen. De VVD-fractie distantieerde zich van dit geitenwollensokken initiatief, waaraan nota bene haar eigen commissie Milieu & Duurzaamheid heeft meegeschreven. CDA-fractieleider Pieter van Geel had lof voor de samenwerking maar houdt liever alle opties open : van kernenergie, tot CO2-opslag en windenergie. Volgens Niels van der Stappen van het CDA-Duurzaam- M i c h i e l W i j n b e r g h 1 0 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

11 heidsberaad draait zijn partij echter nog wel bij. Ik denk dat Van Geel de plannen niet goed heeft bekeken. Ook de VVD kunnen we nog wel overtuigen. De overstap naar een koolstofarme economie biedt immers tal van economische kansen. Dat moet de VVD aanspreken. Dure stroom Naast kansen leiden beide plannen echter ook tot een lastenverhoging: energie uit kolen en gas wordt flink duurder. Geen populaire boodschap in verkiezingstijd. Dat klopt, zegt Verhaak. maar de hogere energieprijzen voor consumenten en bedrijven worden in ons Klimaatpamflet gecompenseerd door een combinatie van energiebesparing, verlaging van loonbelasting voor de lagere inkomens en subsidies op energiebesparing voor energie-intensieve bedrijven. Ook Van der Stappen benadrukt dat er vooral energie moet worden bespaard. Dat compenseert de hogere energieprijzen. Maar stroom wordt duurder, daar komen we niet onderuit. Ook bedrijven die nu subsidies krijgen voor hun energie moeten meer gaan betalen voor grijze stroom. Anders komt de innovatie van schone energie nooit van de grond. Zijn Milieudefensie en de milieuwerkgroepen het dan overal over eens? Nee. Verhaak mist in het Deltaplan een antwoord op de vraag hoe de sterk groeiende verkeersen vervoersector in de hand wordt gehouden. Ook over de grote de rol van biomassa in de toekomstige energievoorziening is hij sceptisch. Dat hebben we wellicht wat te snel opgeschreven, zeg Van der Stappen nu. Er zitten inderdaad veel gevaren aan het verbouwen en verstoken van biomassa. Ik wil nu wel zeggen dat ik liever geen biobrandstoffen voor onze energievoorziening gebruik, dan niet-duurzame biobrandstoffen. Subsidiestop Overeenstemming alom. Maar al snel blijkt dat Van der Stappen in zijn partij nog een lange weg heeft te gaan. Nog geen twee weken na de lancering van het Deltaplan schrijft demissionair CDAminister Van der Hoeven van Economische Zaken in een opiniestuk in de Volkskrant te willen stopen met het strooien met groene subsidies voor duurzame energie. Volgens haar maakt het bedrijven lui en kost het de overheid gedurende tientallen jaren miljarden euro s. Daar moeten we dus vanaf, aldus Van der Hoeven, waarmee ze opmerkelijk genoeg afstand neemt van het door haarzelf gevoerde beleid. Volgens de demissionaire bewindsvrouw moet niet het klimaat, maar de economie leidend zijn in het beleid voor duurzame energie. Volgens Willem Verhaak leidt juist uitstel van klimaatmaatregelen op termijn tot grote economische schade. Nu stoppen met de door haar zelf ingestelde Subsidieregeling Duurzame Energie (SDE) ondermijnt het voorzichtig terugkerende vertrouwen van de duurzame energiesector in het Nederlandse overheidsbeleid. Het nieuwe kabinet moet daarom het subsidiebeleid niet de nek omdraaien, maar integreren in prijsbeleid waarbij de vervuiler betaalt. Verhaak: Hiervoor moet het nieuwe kabinet zo snel mogelijk een CO2-belasting invoeren. Dat leidt tot een enorme versnelling in de productie van duurzame energie én in energiebesparing. Want vervuilen kost geld. Enge raad uur. De bel. Wie kan dat zijn? Ik heb gisteren, op een bijeenkomst van de buurtvereniging, van de wijkagent gehoord dat ik niet moet opendoen. Ik moet door het ruitje van de deur kijken. Slecht advies. Hij had sowieso alleen maar enge raad. Zelfs als je gaat poepen moet je de achterdeur op slot doen, vindt hij, terwijl wij in een dorp wonen waar Neeneenee meneertje, ook hier gebeuren dingen. Laatst nog is er bij een man hier in de buurt een composthoop uit de tuin gestolen terwijl hij even Chinees aan het halen was. Dus Chinees, kan, natuurlijk, maar altijd laten bezorgen. Planten in de voortuin? Voorzie ze van een wortelslot meneer. Een regenton? Veranker hem, voor je het weet gaan ze er met uw regen vandoor, en er is geen verzekering die dat dekt. Een nestkastje in de tuin? Zet er een alarm op meneer, er lopen hier vreemde vogels rond. De bel gaat nog een keer. hallo, roep vincent bijlo ik van achter de deur, daarbij goed oppassend dat ik niet in het schootsveld sta Ik ben Gwendoline Vervarke, klinkt het zacht en zwoel. Ze maken vaak gebruik van vrouwen, zei de wijkagent in mijn hoofd, dan wordt er sneller opengedaan. Maar zo is er wel bij een man hier in de straat een krat bier uit de gang gehaald. Het was leeg, het krat, maar naar zijn statiegeld kon hij fluiten. Vraag of ze haar identiteitsbewijs door de brievenbus wil gooien. Wij hebben geen brievenbus in de deur. Ik hoor Gwendoline buiten zuchten. Niet op zuchten reageren, laatst is iemand op die manier zijn stofzuiger kwijtgeraakt, stond pal naast de voordeur, nooit doen, stofzuigers in het zicht van de deur bewaren. Ik moet iets bars bassen. Wat is er? Dat klinkt wel erg onvriendelijk. Ik hoor haar achteruitdeinzen. Ehm, zegt ze, sorry dat ik zo laat stoor, maar mijn elektrische auto is leeg. En nou zag ik bij u nog licht branden Er brandt altijd licht, ook al ben ik alleen thuis. Toen dacht ik, misschien kan ik bij u even opladen. Dat is de nieuwste, elektrische auto leeg. Nooit op in gaan, niet opendoen. Naar boven lopen en een snoer uit het raam gooien. Ik ontgrendel de deur, pak de sleutelbos uit het sleutelkastje, sleutels nooit in de sloten in de deur laten zitten, en open de deur. Een zweem van een heerlijk parfum waait met de frisse wind naar binnen, maar voor de deur staat niemand. Stomme wijkagent met zijn adviezen ook altijd. m i c h i e l w i j n b e r g h m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

12 E e n l e s j e a c t i e v o e r e n va n d e Ye s M e n Hoe fix je de wereld? Steeds weer lukt het de Yes Men om bedrijven en overheden voor schut te zetten door zich voor te doen als een van hen. Mike Bonanno geeft een masterclass. Zaterdagmiddag 27 maart. The Yes Men Fix the World, de nieuwe documentaire van de Yes Men, twee onconventionele Amerikaanse activisten, is net afgelopen in het Filmhuis Den Haag. De film draaide in het kader van het Movies that Matter Festival, een initiatief van Amnesty International. Ster van de film, Mike D i r k Ja n s s e n Bonanno, zoals altijd strak in het pak, maakt zich op voor een presentatie aan het filmpubliek. De documentaire laat zien hoe Yes Men Mike Bonanno en Andy Bichlbaum, werken. Ze weten zich telkens weer allerlei media-evenementen binnen te liegen door zich voor te doen als woordvoerders van bedrijven en overheden. Vervol- gens tonen ze haarscherp hoe de economie ons soms tot belachelijke of moreel onaanvaardbare keuzes dwingt. De acties van de Yes Men, zo toont de film, zijn perfect uitgevoerd, spectaculair vormgegeven en volstrekt over the top. Om de draak te steken met de manier waarop bedrijven angst gebruiken voor winstbejag, presenteerden de Yes Men op een congres voor verzekeraars namens Halliburton de Survivaball. Een belachelijk onpraktisch pak dat mensen in een grote stuiterbal verandert, bestand tegen elke vorm van natuurgeweld of terrorisme. Ook drukten ze een nep-editie van de New York Times waarin de Irakoorlog werd beëindigd, onderwijs gratis 1 2 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

13 A m n e s t y I n t e r nat i o na l werd en de Patriot Act ongedaan werd gemaakt. Om te laten zien dat de politiek best goede keuzes kan maken, als de wil er maar is. Voor de gelegenheid komt Mike Bonanno zelf uitleggen hoe je in de stijl van de Yes Men in actie kunt komen tegen onrecht. Het onderwerp is deze keer de misdragingen van Shell in Nigeria, waar Amnesty International, net als Milieudefensie, campagne tegen voert. Het filmpubliek neemt plaats in de hal, in afwachting van wat Bonanno te vertellen heeft. Fulltime baan Wij willen mensen aanmoedigen om in actie te komen, begint Mike Bonanno. Onze omgeving waarschuwde ons altijd voor alle narigheid die we ons op de nek zouden halen, maar mensen vergeten dat er ook redenen genoeg zijn om wel in actie te komen. Yes Men-acties kosten veel tijd, geld en moeite, maar ook weer niet vreselijk veel. De actie met de New York Times kostte 15 duizend dollar. Het maken van de Halliburton Survivaballs iets van 6 tot 7 duizend dollar. Misschien kan iemand met meer ondernemersgeest onze acties winstgevend maken, maar wij zijn er vooralsnog niet in geslaagd. Je hebt een full-time baan nodig om het te financieren, zegt Bonanno, in het dagelijks leven Universitair docent aan het Rensselaer Polytechnical Institute in New York. Daar kennen ze hem als Igor Vamos. Andy Bichlbaum is assistent docent aan Parsons New School for Design. Daar heet hij Jacques Servin. In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken, blijven acties van de Yes Men meestal zonder juridische gevolgen. Bedrijven hebben vaak meer te verliezen met een rechtszaak dan het ze kan opleveren, zegt Bonanno. Toch is niet iedereen daarvan overtuigd. Als we met grote NGO s samenwerken merken we dat ze niet te veel risico willen nemen. Uiteindelijk willen ze altijd de rem op onze acties zetten. Ik snap dat wel. Ze willen niet onbetrouwbaar overkomen. Als we alleen werken, hebben we de luxe om voluit te kunnen gaan. De eerste keer dat een Yes Men-actie juridische consequenties had, was na afloop van een eerdere vertoning van de nieuwe film in New York. Chase Bank wint steenkool in de Appalachen door simpelweg bergen op te blazen, vertelt Bonanno. Dat is een vervuilende manier om steenkool te winnen, dus wilden we het publiek van onze film daar tegen mobiliseren. De Yes Men deelden stukken steenkool uit om daarmee de stoep voor het dichtstbijzijnde bankfiliaal te voorzien van een boodschap. Eén toeschouwer bekladde ook het bankfiliaal zelf en werd gearresteerd. De Yes Men helpen mee om de juridische kosten te betalen. Dit moet een grap zijn Stropdas Vandaag gaan de Yes Men zorgen dat Royal Dutch Shell publiekelijk excuses aanbiedt voor mensenrechtenschendingen in Nigeria. Compleet met nepwebsite, persconferentie en promoteams die in de stad namens Shell excuusflyers gaan uitdelen. Bonanno legt uit. Voor een persconferentie heb je nodig: Een pak met stropdas. Kennis van zaken (of vrienden met kennis van zaken). En een stuk bordkarton met een logo, voor op je spreekgestoelte. Een katheder kun je ook improviseren, zo lang de camera het verschil niet ziet. Tijdens de klimaattop in Kopenhagen spraken we vanachter een stapel bierkratten met een uitgeprinte Canadese vlag erop. Geen hond die opmerkte dat de Canadese overheid geen katheder had. En de camera-resolutie was zo laag dat de slechte printkwaliteit ook niet opviel. Bonanno geeft vanachter het Shelllogo onder de naam Bradford Houppe de excuusspeech in de camera. Daarna een paar shots van geïnteresseerd knikkende mensen in het publiek en de video kan op het web ( Meer is het niet. Sorry voor Irak Dan is het tijd voor de promoteams. Iedereen krijgt een witte wegwerpoveral en een sticker met een Shell-logo. Die sticker gaat op de rug. Wat dozen flyers met daarop alle misdaden van Shell met de bijbehorende verontschuldigingen en daarna kunnen we de straat op. Mogen we ons ook verontschuldigen voor de oorlog in Irak? vraagt een enthousiaste toehoordster. Ja, dat mag ook. Voor een andere bezoeker, Guido Dam, gaat dat te ver. Je kunt Shell wel alles in de schoenen schuiven, maar je moet oppassen dat je jezelf niet voorbij schiet, waarschuwt hij. De groep hoont hem een beetje weg, maar Bonanno benadrukt dat het belangrijk is dat je je persiflage want dat is het uiteindelijk op feiten baseert. Dam vindt het toch allemaal te makkelijk. Ik snap dat er heel veel dingen niet goed gaan. Dat moet je aan de kaak stellen. Maar door Shell als schuldige aan te wijzen, kom je niet verder. Ik heb zelf voor Shell in Gabon gewerkt, en ik zag daar hoe veel geld in de zakken van politici verdween, zegt Dam, die tegenwoordig een bedrijf met mobiele barista s runt. Je kunt een leuke grap uithalen, maar ik zie liever dat de mensen in Nigeria het beter krijgen. Ik denk dat je daarvoor een genuanceerder beeld moet neerzetten. Ik vind het juist heel inspirerend, zegt een jongen uit het publiek die ooit een taart in gezicht van Gerrit Zalm drukte. Je kunt op deze manier een groot publiek bereiken met een relatief ingewikkelde boodschap. Je ziet ook dat bedrijven in de verdediging worden gedrukt. De activist bepaalt op deze manier de agenda. Shell moet straks gaan uitleggen waarom ze zich niet verontschuldigt. Publieksgeil Terwijl een DJ een plaatje oplegt, gaat de groep in Shell-overalls de straat op. Echt breken met het traditionele activisme lukt nog niet. De stoet wil niet echt opbreken in kleine promoteams. En de leus mag dan wel we are sorry zijn, promo- Actievoeren volgens Yes Man Mike Bonanno: wegwerpoverall, Shell-sticker achterop, folders mee en de straat op. A m n e s t y I n t e r nat i o na l m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

14 teams scanderen meestal toch geen leuzen. Ook het publiek reageert wat sceptisch. Dat een bedrijf dat zo slecht bekend staat op het gebied van mensenrechten opeens zo n stap zet, is te mooi, zegt een voorbijganger. Dit moet een grap zijn. Twee jongens in hippe trenchcoats en bootschoenen komen aanrennen. Hee, ho, wat jullie doen klopt niet hoor, klinkt het in een Wassenaars accent. Shell hoeft helemaal geen politiebegeleiding! Toch wel, want Amnesty had de demonstratie aangemeld. Een toevallig passerende Shell-werknemer neemt de flyer met enige verbazing in ontvangst. Ik wist dat Shell een verantwoordelijk oliebedrijf was. Maar dit is een stap verder dan ik had verwacht. Een andere passant vindt het wat te veel. Als je zo graag dingen beter wil maken, doe dat dan gewoon! Ik vind dit publiciteitscircus een beetje publieksgeil. Gefixt Na een ronde door de stad komt de groep weer terug bij de bioscoop. Mike Bonanno is tevreden. Dit is activisme dat een verhaal vertelt. Standaard acties slagen er niet altijd in om nieuws te worden. Elke vorm van maatschappelijk protest wordt bijna bij voorbaat al genegeerd, puur omdat het protest is. Maar is het daarmee effectief? Ik kan me herinneren dat een Russische journalist me dat ooit vroeg. Ik antwoordde hem toen dat dat moeilijk te kwalificeren was, en hij schoot behoorlijk uit zijn slof: Weet je dan niet dat de Sovjet Unie uiteindelijk door humor omver is geworpen! Hoe kun je zo bescheiden zijn! Ik hoop dat ik in die traditie sta van satire die de gevestigde ideeën in twijfel trekt. Bonanno benadrukt dat er veel manieren zijn om een actie te beoordelen. Als stunt, op artistieke waarde en op concrete politieke winst. Deze actie heeft mensen eerst in een staat van verwarring gebracht, en dat gebruikt om ze iets te te leren. Bedrijven spenderen miljoenen aan reclame. Dergelijke communicatietechnieken zijn blijkbaar wel degelijk effectief. Reden voor activisten om ze over te nemen. De titel van zijn film is The Yes Men Fix the World. Gelooft Bonanno dan dat hij alle problemen kan oplossen? Nee, natuurlijk niet. De titel van de film wordt vaak verkeerd begrepen. Wij zijn fixers, mensen die achter de schermen trucjes uithalen om dingen voor elkaar te krijgen. Zo klopt de titel wel. Maar het klinkt inderdaad een beetje pretentieus. Brand Zowel Amnesty International als Milieudefensie voeren campagne tegen de vervuiling die Shell in Nigeria aanricht en de mensenrechtenschendingen die het gevolg zijn. Milieudefensie probeert dit voorjaar om Shell te laten stoppen met affakkelen in de Nigerdelta. Stuur ook een oproep via A d v e rt e n t i e De Postcode Loterij helpt! Zeker weten dat het echt biologisch is, streng gecontroleerd door Skal Milieudefensie is al sinds 1996 partner van de Nationale Postcode Loterij, de grootste goede doelen loterij van Nederland. Met steun van de deelnemers van de Postcode Loterij zet Milieudefensie zich in voor het landschap, een gezonde landbouw en een goed klimaat. Voor 9,75 per lot speelt u al mee. Meld u aan via (15 cpm) of ga naar Alvast hartelijk dank voor uw deelname. Foto: zilveren maan, Lars Soerink/FN EKO-keurmerk, al 25 jaar! m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e _Adv_Milieudefensie_93x130_2009.indd :00:10

15 L o k a l e a c t i e Groene lintjes jaar geleden was er geen Twintig sprake van afvalscheiding. Nu wordt bijna alles hergebruikt. Twintig jaar geleden werd er gelachen als er werd gesproken over zonne-energie of windenergie. Nu siert een windmolen de ingang van Heemskerk, Marianne van Gemert (62) en Ilse Pordon (75) vertellen trots dat er in twintig jaar Goed- Aardig/Milieudefensiegroep Heemskerk veel is gebeurd. Beiden ontvingen, samen met mede-vrijwilligster Lucy van Veen, begin maart een koninklijke onderscheiding voor hun inzet voor Milieudefensie en voor hun andere vrijwilligerswerk, waarmee ze uiteraard ontzettend vereerd waren. De dames zetten zich al bijna veertig jaar in voor kerk en maatschappij, vooral op het gebied van milieu, vrouwenrechten en emancipatie. Overvallen Zoals dat gaat hadden ze natuurlijk nooit verwacht een koninklijke onderscheiding te krijgen. Het was een overval, aldus Van Gemert. We hadden op 8 maart in Slot Assumburg een programma rond Internationale Vrouwendag georganiseerd. Dat burgemeester Nawijn ook kwam wekte bij mij geen argwaan. Toen hij een toespraak hield en mijn naam noemde vond ik dat een beetje vreemd, maar pas toen ik mijn kleinkinderen zag binnenkomen wist ik dat er meer aan de hand was, vertelt Van Gemert. Dit was niet zomaar mijn naam noemen. Datzelfde overvalgevoel had Een koninklijke onderscheiding voor vrijwilligerswerk? Het geeft al zoveel voldoening Pordon toen de burgemeester ook haar naam noemde in de toespraak. Zoals dat gaat met vrijwilligers in hart en nieren stonden zij even later met koninklijke onderscheiding opgespeld hun vrijwilligerstaken te volbrengen op de Vrouwendag. Glimlach Goed-Aardig werd twintig jaar geleden opgericht vanuit het Vrouwenoverleg. Van Gemert was er toen al bij betrokken, Pordon is sinds tien jaren actief bij de milieugroep. Toentertijd was de milieubeweging vooral een mannenwereld, maar wij als vrouwen deden de huishouding en voedden de kinderen op. Juist wij zouden alles moeten weten over het milieu. Dus organiseerde het en plezier... R o n e l l a B l e i j e n b u r g Drie groene dames met een lintje: (vlnr) Ilse Pordon, Lucy van Veen en Marianne van Gemert. Vrouwenoverleg een themadag Vrouw en Milieu. Het was een succes. Nu iedereen wakker was geschud, wilden ze ook wakker gehouden blijven worden. Dat was de aanleiding om een milieugroep op te richten. Dat groeide uit tot Goed-Aardig/ R o na l d G o e d h e e r Milieudefensiegroep Heemskerk. Sindsdien werden vele acties gevoerd en successen geboekt. Meestal wordt er aangesloten bij de landelijke acties van Milieudefensie, maar talloze eigen acties en initiatieven vinden er ook plaats. Hoe dan ook, altijd op een ludieke manier en altijd met een glimlach. Dat is volgens Van Gemert en Pordon het geheim achter twintig jaar succes. Niks is mij te gek. Je kunt mij in alle rare pakken hijsen, aldus Van Gemert en Pordon voegt daar aan toe. Een van mijn kinderen zei ooit: Mam, je denkt toch niet dat ik dat later ook allemaal ga doen?, waarop ik zei dat dat nu juist de reden was waarom ik het wel doe. Een plezierige wereld voor toekomstige generaties, dat is voor beiden de drijfveer voor het vele actievoeren. Wat gebeurt er met onze kleinkinderen als wij niks doen? Het actievoeren geeft zoveel plezier en voldoening en is eigenlijk zo normaal om te doen, dat het vooral veel verbazing opleverde om daar een onderscheiding voor te krijgen. m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

16 Rebelse bankjes Kun je met meubels de wereld verbeteren? Natuurlijk niet. Of toch wel? L i e s b e t h S l u i t e r Toen de Braziliaanse broers Humberto en Fernando Campana in de jaren tachtig hun eerste stoelen ontwierpen, was er geen geld voor dure materialen en productieprocessen. Wel gevoel voor humor, een drift om dingen te maken, en een haat-liefde verhouding met São Paulo, kakofonische miljoenenstad vol overlevingskunstenaars. Alles bij elkaar bleek dat een vruchtbare voedingsbodem voor een serie producten die, gemaakt van vaak banale en onooglijke materialen, er desondanks in slagen een bewonderend Oh!, een verrast Ah!, of op zijn minst een glimlach te ontlokken aan de mensen die ze onder ogen krijgen. In de mooie tentoonstellings ruimte van het Maastrichtse NaiM/Bureau Europa zien we noppenplastic, tuinslang, afvoerputjesroosters, schuimrubber, karton, afvalhout en zelfs houtskool getransformeerd tot meubels, vazen, lampen, fruitschalen, tassen en schoenen. In de schuimrubber rozetten van het Sushi meubilair lijken verhalen gewikkeld over boksers, barkeepers en bedelaars. Op het gigantische, aan de fauna van de Amazone ontleende zitmonster Kaiman Jacarè wil je niets liever dan avond aan avond avonturen bedenken met vrienden en vriendinnen. Dat is in ieder geval één manier om met meubels de wereld te verbeteren: ze kunnen er een beetje schoonheid en plezier aan toevoegen. Toen mijn moeder op de website de tuinslangstoel zag, zei ze: Maar dat kan ik ook! En waarom ook niet? Wie weet hoeveel mensen door het voorbeeld van de Campana s uit een consumentencoma zijn ontwaakt, een oude stoel en een tuinslang uit hun schuurtje hebben gevist en daarmee aan de slag zijn gegaan. Wereldverbetering nummer twee: meubels kunnen bijdragen aan herontdekking van eigen creativiteit en van het aloude handwerk. Op een filmpje leiden de broers ons rond in São Paulo. Een orkaan van een stad, zegt Fernando. De camera schokschoudert door de barokke jungle van een markt. Een sjofele man vouwt een oude matras dubbel en gaat daarop zitten wachten tot de bus komt. Kijk, zegt Humberto, de mensen van deze stad hergebruiken alles, São Paulo is het grootste recycle-centrum van de wereld. De broers bewonderen de inventiviteit van deze overlevers en gebruiken de principes die ze Rotanvlechters en makers van lappenpopjes werken aan stoelen van Campana. Hierboven: Kaiman Jacare. 1 6 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

17 ontdekken in hun werk. Het kartonnen bankje Papel, geniaal in zijn eenvoud, lijkt rechtstreeks afkomstig van de stapels kartonnen dozen die jongens op straat verzamelen voor hergebruik. Maar het bankje is natuurlijk van nieuw materiaal gemaakt net als de meeste onder recycle-vlag varende Camapana-ontwerpen. En zelfs al zouden er alleen hergebruikte materialen in hun werk zitten, dan is het een druppel op een gloeiende plaat. De tentoongestelde ontwerpen zijn niet bedoeld voor Hema of Blokker; velen zijn zelfs unica, alleen te zien in musea. Ze vormen wèl een statement over nut en noodzaak van hergebruik. Daarom als voorzichtige nummer drie: meubels kunnen bijdragen aan bewustwording over recycling. Diezelfde voorzichtigheid gaat op voor het sociale imago van het merk Campana. Met de stoel Multidão Mulata, gemaakt van tientallen handgenaaide lappenpopjes, ondersteunen de broers dit traditionele handwerk uit de stad Esperança. Diezelfde focus op ambacht en arbeid zien we bij Transplastics, een serie meubels waarbij gevlochten rotan een tegenaanval lijkt te lanceren op de lelijke maar commercieel succesvollere plastic stoeltjes, door deze op een symbiotische manier te overwoekeren. Hiervoor contracteerden de broers de laatst overgebleven rotanvlechters uit São Paulo en voorkwamen zo niet alleen de teloorgang van een oud ambacht, maar ook dreigende werkloosheid voor tien mensen. Evenzovele druppels op een gloeiende plaat, maar toch: een goed voorbeeld en opnieuw een statement. Ditmaal over nut en genoegen van werk en handvaardigheid. En daarmee staan er vier poten onder de stoel die bewijst dat meubels wel degelijk de wereld kunnen verbeteren. Antibodies. De werken van Fernando & Humberto Campana Van 13-3 t/m 6-6 bij NAiM/Bureau Europa. Zie en www. campanas.com.br. Met de klok mee: Vitória Regia, sushi van schuimplastic. Banquete, uit de serie stoelen van knuffelbeesten. Serie Transplastics, tuinstoelen overwoekerd door rotan. De beroemde Vermelha, omwikkeld met acryl-katoendraad. m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

18 N a a r e e n n i e u w a b p We zijn wat vaker vóór Eerder de oplossingen agenderen, dan de problemen. Dat is de nieuwe koers die Milieudefensie wil varen. en toonaangevend. Inspirerend voor een brede Vooraanstaand laag van de bevolking. En een toonbeeld van de manier waarop milieuorganisaties na de kredietcrisis kunnen bijdragen aan een betere wereld. Dat is volgens de kersverse directeur Hans Berkhuizen de organisatie die Milieudefensie over vijf jaar moet zijn. F r e e k K a l l e n b e r g Een inspirerend toekomstbeeld, maar voordat deze werkelijkheid wordt, moet er veel gebeuren. Het afgelopen jaar verkeerde Milieudefensie immers in zwaar weer. De affaire Duyvendak, de commotie over de rechtszaak tegen de verbreding van de A4 bij Leiderdorp, een omstreden tuinmeubelenonderzoek, Kamervragen over milieusubsidies, Climategate en het oprukkende populis- me stelden de legitimiteit van Milieudefensie en de milieubeweging in het algemeen steeds vaker ter discussie. Ook financieel zit het niet mee. Het aantal leden en donateurs is door de economische crisis teruggelopen. Daarbovenop kwam dit jaar een forse tegenvaller bij de toekenning van de subsidies van het ministerie van VROM. Milieudefensie moet bezuinigen. Mensen worden ontslagen en een aantal geplande activiteiten kan niet doorgaan. Tijd dus voor een herbezinning. Daarom komt het niet slecht uit dat Milieudefensie dit jaar een nieuw Algemeen Beleidsplan (APB) voor de periode moet vaststellen. Wat wil en kan Milieu-

19 M i c h i e l W i j n b e r g h defensie nog doen? Met welke milieuonderwerpen gaat de milieuorganisatie de komende jaren aan de slag? Hoe kun je met een kleinere organisatie nog steeds een grote speler zijn in het maatschappelijke debat? En hoe komt Milieudefensie aan haar geld? Vragen waarop het antwoord eigenlijk niet nog een jaar kan wachten. Daarom is besloten het hele traject voor het vaststellen van het nieuwe ABP te versnellen zodat men er na de zomer meteen mee aan de slag kan. Deze maanden wordt er druk gepraat en gediscussieerd met leden en medewerkers, maar ook met betrokken buitenstaanders als journalisten, politici en mensen uit de milieuwereld. Onderwerpen Over een ding blijken vriend en vijand het volgens Berkhuizen eens. Milieudefensie is nog steeds een hele relevante en belangrijke organisatie. We hebben veel kennis en expertise in huis, invloed op het maatschappelijke debat en we hebben als vereniging met leden een groot draagvlak. Tegelijkertijd is Milieudefensie de laatste jaren wat onzichtbaar geweest. Zelfs mensen die in de politiek of op milieugebied actief zijn, kunnen zich desgevraagd maar een of twee campagnes van Milieudefensie voor de geest halen. Zorgelijk? Ik denk dat we de afgelopen jaren teveel campagnes over teveel verschillende onderwerpen hebben gevoerd, noemt Berkhuizen als verklaring. Bovendien waren we niet altijd onderscheidend genoeg. Met klimaat bijvoorbeeld, zijn alle milieuorganisaties bezig. Het is een hele kunst om je dan nog te onderscheiden. Dat hebben we blijkbaar onvoldoende gedaan. Hetzelfde geldt wellicht voor andere onderwerpen waarop we de laatste jaren actief zijn geweest. Milieudefensie moet dus met minder milieuonderwerpen aan de slag. Ook omdat er minder mensen zijn om het werk te doen. Maar welke? Een representatieve enquête onder de leden leert dat zij alle onderwerpen bijna even belangrijk vinden. Dat klopt, zegt Berkhuizen, maar duurzame energie, ontbossing en de veeindustrie steken er toch wel bovenuit. Daar kunnen we mee uit de voeten. Waarmee hij niet wil zeggen dat dit de enige onderwerpen zijn waarmee Milieudefensie de komende vijf jaar aan de slag gaat. We moeten keuzes maken, maar wel op een dusdanige manier dat de onderwerpen niet voor de komende vijf jaar vastliggen. We moeten flexibeler zijn en tegelijkertijd meer focussen. Dat betekent dat we bij alle onderwerpen moeten bekijken wat Milieudefensie met haar specifieke kenmerken kan bijdragen. Campagne voeren Maar wat zijn die specifieke kenmerken van Milieudefensie? Buitenstaanders zien Milieudefensie vooral als een activistische organisatie die onderwerpen agendeert en mensen bij de milieuproblematiek weet te betrekken, zo blijkt uit interviews en gesprekken. Dat Milieudefensie de laatste jaren ook inzet op lobby en overleg en investeert in inhoudelijke kennis wordt minder herkend. Velen vroegen zich af of activisme en lobby en overleg wel samengaan? Berkhuizen denkt van wel. Milieudefensie is vooral goed in campagne voeren: tijdens een langere periode een bepaald onderwerp in de belangstelling plaatsen. Dat kan met allerlei middelen: lobby, samenwerken, agenderen en natuurlijk actie. Welk middel je kiest is afhankelijk van de strategie waarmee je op dat moment denkt het meeste milieuresultaat te boeken. Toch vinden veel mensen dat Milieudefensie haar activistische veren dreigt te verliezen. Daardoor onderscheidt ze zich nog nauwelijks van andere milieuorganisaties. De milieubeweging dreigt hierdoor te eenvormig te worden en richt zich bovendien teveel op beleidsmakers. Milieudefensie moet ervoor waken een alternatieve beleidsmachine te worden. Haar kracht is juist dat ze een vereniging is met leden en lokale afdelingen. Daarvan moet ze veel meer gebruik maken. Daarmee ben ik het hartgrondig eens, zegt Berkhuizen. Door onze verenigingsstructuur hebben we niet alleen een achterban namens wie we spreken, maar ook heel veel slagkracht. Leden en lokale afdelingen kunnen immers zelf veel doen. Zij kunnen ook initiatieven ontwikkelen en actie ondernemen. Bovendien zit er veel kennis en ervaring. Die moeten we beter benutten en betrekken bij onze campagnes. Radicaal Deze campagnes zullen zich bovendien vaker richten op de directe leefomgeving van mensen. Dit maakt duidelijk dat milieu niet iets abstracts en ver weg is, maar iets dat ons direct aangaat, zegt Berkhuizen. Denk aan de intensieve veeteelt en de aanslag van het verkeer op de luchtkwaliteit en ruimte. Met campagnes over deze onderwerpen kunnen we grotere groepen burgers aanspreken. Deze uitbreiding van de doelgroep is ook belangrijk om nieuwe leden en donateurs te werven. Van groot belang voor de noodzakelijke financiële middelen op het moment dat subsidies verdwijnen of onzeker worden. Bij sommige mensen bestaat echter de vrees dat Milieudefensie op zoek naar een groter publiek haar radicale geluid laat varen. Is die vrees gegrond? Radicaal kun je op verschillende manieren opvatten, zegt Berkhuizen. Ik vat het op als een duidelijk, eenduidig en herkenbaar geluid. We moeten blijven zeggen dat we niet op deze wijze door kunnen gaan met het verspillen van grondstoffen, dat het echt anders moet. Maar meer dan voorheen willen we ook laten zien hoe het dan anders kan. We willen alternatieven en oplossingen aandragen die aansluiten bij de beleving van mensen, haalbaar zijn en daarmee inspirerend en realistisch. Zo kunnen we nieuwe mensen aan ons binden. Daarvoor zal Milieudefensie volgens velen ook afscheid moeten nemen van haar wat zurige imago. Bij haar is het nooit goed. Daar moeten we van af, erkent Berkhuizen. Maar het zit wel in de genen van de organisatie om hele hoge ambities en doelstellingen te hebben. Als gevolg daarvan zijn we vaak teleurgesteld met de uitkomsten. Daar moet je ook respect voor hebben. We zullen het dus niet zomaar anders gaan doen. Maar om in de samenleving invloed te blijven hebben, moet Milieudefensie volgens Berkhuizen meer oog hebben voor positieve ontwikkelingen. Dat betekent dat wanneer we het ergens niet mee eens zijn, we vooral met betere alternatieven moeten komen. Eerder de oplossingen agenderen, dan de problemen. Maar ook waardering hebben voor de voorzichtige eerste stappen van bedrijven en overheden, die bereid zijn hun nek uit te steken. Op maandagavond 26 april discussiëren leden in Amsterdam over de voorstellen voor het ABP. Op 14 juni wordt het ABP op de Algemene Ledenvergadering in Utrecht vastgesteld. Zie de aankondigingen op pagina 30. m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e

20 d e c o n s u m e n t Schoon en mooi Ze zijn nog niet overal te koop, maar duiken steeds meer op in Nederland: de ecologische schoonmaakmiddelen van het Nieuw Zeelandse merk B_E_E. De naam staat voor Beauty Engineered for Ever. De producten hebben als enige in Nieuw Zeeland de Environmental Choice accreditatie gekregen en voldoen daarmee aan strenge ecologische eisen. De producten bevatten essentiële oliën en wasstoffen gemaakt van natuurlijke ingrediënten, zoals kokosnoot en suiker. Behoorlijk donkergroen dus, en toch duikt B_E_E op in gewone woonmagazines en vrouwenbladen. Allemaal dankzij hun aantrekkelijke productdesign. Mooie, simpele, strakke flessen met labels die je vriendelijk toespreken. I ll do your dirty work around the house of I love your every surface Design, dus en verantwoord, maar is het te betalen? Je bent zo n 4,- kwijt voor (zuinig) afwasmiddel, 5,50 voor vloeibaar (fijn) wasmiddel, 6,- voor allesreiniger, alles per halve liter, en 9,- voor waspoeder of witmaker, per kilo. Nu te vinden in de webwinkels of Antibioticapieper Binnenkort zien we een controversiële aardappel op Europese bodem: Amflora. Dit is een door chemieconcern BASF gemodificeerd aardappelras. De Europese Commissie keurde dit begin maart goed. Niet iedereen is er blij mee, met name Greenpeace niet. Wat is Amflora eigenlijk? En komt de aardappel ook naar Nederland? Merkergen Aardappelen bevatten twee zetmeelsoorten: het gelvormende amylose, en het verdikkingsmiddel amylopectine. Voor industriële toepassingen is amylose niet geschikt. Dat wordt met energieintensieve processen omgevormd. Het overblijvende amylopectine wordt gebruikt in papier, plakband en zo meer. Amflora maakt alleen amylopectine aan. Zo n zetmeelaardappel bestaat al, door veredeling verkregen, maar Amflora is daarnaast goed bestand tegen droogte. Al jaren is BASF bezig om een genetisch gemodificeerde aardappel geaccepteerd te krijgen voor commerciële teelt, met name in Duitsland. EUwetgeving liet dat tot nu toe niet toe. De reden daarvoor is dat gentechgewassen ook een merkergen bevatten om te testen of de aanpassing gelukt is. Hiervoor wordt vaak gebruikt gemaakt van antibiotica-resistente genen. Echter, antibiotica-resistentie is een groeiend probleem. De EU wilde deze gewassen daarom uitgefaseerd hebben in 2004 en in Nederland stelde VROM in 2001 een biotechnologienota op met een verbod. Nu ligt dat anders. Tuberculose De Europese Commissie is voorstander van gengewassen, maar slaagde er niet in om commerciële teelt door BA S F de Europese Raad van Landbouwministers goedgekeurd te krijgen. Bij de stemming over Amflora, echter, stemden de ministers te verdeeld. De Commissie kon de teelt vervolgens goedkeuren. De Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) achtte de aardappel namelijk veilig. In Europa bestaan geen wilde aardappelsoorten en de Amflora maakt geen zaden. De kans op kruisbesmetting is daarom klein. Ook is de Amflora niet bedoeld voor consumptie. Bovendien, zegt de EFSA, worden de twee types antibiotica waar het merkergen resistent tegen is, nauwelijks gebruikt. Greenpeace wijst echter op het tegenovergestelde. De Wereld Gezondheidsorganisatie heeft juist deze twee soorten antibiotica aangemerkt als essentiële reserve voor multiresistente tuberculose, een groeiend probleem. Resistentie kan worden overgedragen doordat resten uit de industrie als veevoer gebruikt worden. Daarbij kan contaminatie met Amflora niet voorkomen worden. Dat geeft BASF toe, doordat ook een vergunning als veevoer en voedsel is aangevraagd. Bovendien is kruisbesmetting ook via achterblijvend pootgoed mogelijk. Voor Nederland is de teelt onzeker. Op haar website meldt VROM dat het beleid in 2003 is aangepast.... de aanwezigheid van een antibioticumresistentiegen [is] voor VROM niet langer een reden om op voorhand een ggo niet toe te laten. Nu worden de risico s per geval bekeken. De SP en de PvdD stelden al Kamervragen over Amflora. Maar de Nederlandse coöperatie die zetmeelaardappelen teelt, AVEBE, zal niet snel met Amflora aan de slag gaan, aangezien ze momenteel zelf een genaardappel ontwikkelen. Wel eentje zonder antibiotica-resistentie. Annemarie Opmeer 2 0 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e