BELEIDSPLAN ARCHEOLOGIE gemeente Maasgouw. Met n historie zoa riek gekluuerd

Transcriptie

1 B BELEIDSPLAN ARCHEOLOGIE gemeente Maasgouw Met n historie zoa riek gekluuerd

2 Inhoud INHOUD INLEIDING DE AANLEIDING: ARCHEOLOGIEBELEID INZICHTELIJK GEMAAKT! SAMENVATTING BESLISPUNTEN WETTELIJKE KADER VERDRAG VAN VALLETTA NIEUW WETTELIJK KADER ARCHEOLOGIE ONDERDEEL VAN DE RUIMTELIJKE ORDENING DE VERSTOORDER BETAALT ARCHEOLOGIEBELEID OP PROVINCIAAL NIVEAU ARCHEOLOGIEBELEID OP GEMEENTELIJK NIVEAU CONCLUSIE WAT ZIT ER IN DE BODEM IN MAASGOUW? ARCHEOLOGISCHE WAARDEN- EN VERWACHTINGENKAART WETEN WAT JE HEBT! WAT KAN MAASGOUW MET ARCHEOLOGIE? SELECTEREN EN BENUTTEN KEUZES MAKEN: JA! KWANTITATIEVE NORMEN ARCHEOLOGISCH WAARDEVOLLE GEBIEDEN: MAATWERK! KWALITATIEVE NORMEN ARCHEOLOGIE (MEER) BENUTTEN? HOE REGELT MAASGOUW ARCHEOLOGIE? BESTEMMINGSPLAN, MONUMENTENVERORDENING, BELEIDSKAART, EIGEN ORGANISATIE, AANLEG VAN KASSEN INLEIDING WAAROM ARCHEOLOGIE IN DE BESTEMMINGSPLANNEN ARCHEOLOGIE IN BESTEMMINGSPLANNEN, VIA EEN VERORDENING, OF ALLEBEI? ARCHEOLOGIE OP DE BELEIDSKAART ARCHEOLOGIE BELEGD IN DE EIGEN ORGANISATIE WAT KOST ARCHEOLOGIE? EEN ONDERBOUWDE SCHATTING JAARLIJKSE KOSTEN

3 BIJLAGEN LEESWIJZER BIJLAGE I, II EN III ARCHEOLOGISCHE WAARDEN- EN VERWACHTINGENKAART MAASGOUW KWANTITATIEVE NORMEN: MATRIX MET ONDERGRENZEN ARCHEOLOGISCHE BELEIDSKAART BIJLAGE IV PLANREGELS BIJLAGE V BEGRIPPEN EN AFKORTINGEN

4 1 Inleiding 1.1 DE AANLEIDING: Op 1 september 2007 is de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) van kracht geworden. Op basis hiervan dienen gemeenten in Nederland aan te geven hoe zij in hun nieuwe bestemmingsplannen omgaan met de in het geding zijnde archeologische waarden. Zoals veel gemeenten, ziet ook de gemeente Maasgouw het nut en de noodzaak in om archeologiebeleid op te stellen. Archeologiebeleid geeft de gemeente Maasgouw immers een kader op basis waarvan in de toekomst archeologisch-inhoudelijk maar ook economisch verantwoorde beslissingen kunnen worden genomen hoe om te gaan met het bodemarchief in Maasgouw. Tezamen met beleid ten aanzien van de gebouwde monumenten in de gemeente, heeft Maasgouw hiermee cultuurhistorisch beleid dat voor de omvang van een gemeente als Maasgouw bijzonder mag worden genoemd. De in de gemeente aanwezige cultuur-historische rijkdom, o.a. 3 (!) beschermde stads- en dorpsgezichten, rechtvaardigt zo n integrale aanpak overigens wel. In 2008 verzocht de gemeente het archeologisch adviesbureau Past2Present te Woerden de gemeente te assisteren bij het opstellen van archeologiebeleid. Dit document is de vrucht van deze samenwerking en voorziet de gemeente Maasgouw van een archeologische waarden- en verwachtingenkaart, een beleidsadvieskaart, een schatting van archeologische kosten in de toekomst en dekkingsmogelijkheden hiervoor en de noodzakelijke archeologische voorschriften ten behoeve van planregels zodat de gemeente Maasgouw kan voldoen aan de voorschriften die in de Wamz worden gesteld aan gemeenten. Het gaat de gemeente Maasgouw om een zorgvuldige omgang met het bodemarchief. Maar die omgang vindt niet meer plaats in een isolement van besluitvorming door alleen archeologen, maar in een arena waarbij ook gekeken wordt naar de realisatie van de planvorming, het voorkomen van mogelijke vertraging, de kosten van een opgraving, benuttingsmogelijkheden en andere aspecten. Kortom: besluitvorming over de omgang met het bodemarchief in Maasgouw in een maatschappelijke context met een duidelijke bestuurlijke, en dus ook politieke verantwoordelijkheid. 4

5 1.2 ARCHEOLOGIEBELEID INZICHTELIJK GEMAAKT! Beleid op het terrein van de archeologie is niet altijd even gemakkelijk te doorgronden. Gaat het nu om behoud in de bodem (in situ) of mag het ook worden opgegraven? Is een Programma van Eisen nu hetzelfde als een Plan van Aanpak en wat moet daar dan in staan? Mag de gemeente Maasgouw zelf bepalen wat het behoud, of schrijft het rijk of provincie dat voor? Waar staan die afkortingen nu allemaal voor: NOaA, KNA, RCE, IKAW? Welke bodemingrepen zijn wel onderzoeksplichtig en welke niet? Veel vragen, waarop dit beleidsplan antwoord geeft. Het archeologiebeleid legt vast hoe de gemeente Maasgouw met haar bodemarchief omgaat. Die omgang kan het best vertaald worden in vier vragen: 1.) Wat heb ik aan archeologie in de bodem? 2.) Wat kan ik met archeologie? 3.) Hoe regel ik archeologie? 4.) Wat kost archeologie? In de hoofdstukken 3, 4 en 5 zal nader worden ingegaan op deze vragen. In hoofdstuk 2 wordt het wettelijke kader beschreven. Uitwerkingen zoals de gevolgde systematiek m.b.t. de tot standkoming van de archeologische waarden- en verwachtingenkaart en relevant kaartmateriaal zijn ter wille van de leesbaarheid van dit plan als bijlage opgenomen. In het plan dat voor u ligt, zijn maatschappelijke en archeologische aspecten opgenomen en tegen elkaar afgewogen. De gemeente Maasgouw heeft duidelijke uitgangspunten voor de omgang met haar bodemarchief vastgesteld. Dat is een flinke stap voorwaarts: voor een zorgvuldige omgang met het bodemarchief en voor de gemeente Maasgouw. Sint-Michaëlkerk te Thorn foto: augustus

6 1.3 SAMENVATTING BESLISPUNTEN Hier onder volgt een opsomming van de beslispunten die dit beleidsplan bevat. De gemeente Maasgouw stelt met dit beleidsplan: 1.) de archeologische waarden- en verwachtingenkaart vast en gaat deze zelf bijhouden; 2.) ondergrenzen (uitgedrukt in oppervlakte en diepte) vast die duidelijk aangeven of een initiatiefnemer danwel vergunningaanvrager verplicht is archeologisch vooronderzoek te laten verrichten; 3.) vast archeologie als conditie op te nemen bij herzieningen van bestemmingsplannen; 4.) de bijgevoegde beleidskaart vast; 5.) vast voorlopig geen vaste formatieplaats te creëren maar de benodigde archeologische expertise te betrekken middels prijs/productafspraken met het archeologisch bedrijfsleven; 6.) vast dat archeologische onderzoekskosten zo veel mogelijk in het kader van de grondexploitatie worden verrekend; daar waar dat niet opportuun is worden kosten voor archeologisch (voor)onderzoek toegerekend aan de verstoorder (lees: vergunningaanvrager); 7.) vast bestuurslasten te dekken middels het heffen van leges. De Grieks-Romeinse kantharos (drinkbeker) van Stevensweert 6

7 2 Wettelijke kader 2.1 VERDRAG VAN VALLETTA Januari 1992 ondertekende de toenmalige staatssecretaris van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, mevr. H. d Ancona, het verdrag van Valletta. Met dit verdrag, beter bekend als het verdrag van Malta, wil de Raad van Europa het archeologische erfgoed in Europa beter beschermen. Reden van deze zorg: het Europees archeologisch erfgoed dreigt te worden aangetast en vernietigd door een steeds grotere economische welvaart: door bodemverstoringen maar bijvoorbeeld ook door natuurlijke processen. Doelstelling van het verdrag is het bodemarchief zo veel mogelijk te behouden, bij voorkeur in de bodem. Daarvoor dienen de belangen van de archeologie onderdeel uit te gaan maken van het ruimtelijke ordeningsproces. Immers, in de ruimtelijke ordening worden besluiten genomen die grote gevolgen kunnen hebben voor het bodemarchief. Daarnaast introduceert het verdrag een nieuw principe: de verstoorder-betaalt. Dit naar analogie van het vervuiler-betaalt-principe uit de milieuwereld. 2.2 NIEUW WETTELIJK KADER Na jarenlange discussie over de wijze van invoering van het verdrag in Nederland is de implementatie in 2007 een feit. Op 1 september 2007 is de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) in werking getreden. Ook het uitgangspunt van de wet is om archeologische waarden in de bodem te laten zitten. In archeologietermen heet dat: behoud in situ. In een enkel geval lukt behoud in de bodem, maar in de meeste situaties niet. De beschikbare ruimte in Nederland is vaak gewoon te beperkt om op een alternatieve plek huizen te bouwen of een bedrijventerrein ergens anders aan te leggen. De afgelopen decennia is de bodem in Nederland op veel plaatsen geroerd. Door woningbouw, dijkaanleg, zand- en grindwinning en of door de aanleg van vele kilometers spoor. Veel archeologische vondsten zijn daardoor verloren gegaan. De Wet op de archeologische monumentenzorg brengt daar nu verandering in. 7

8 Bodemverstoringen vinden nog altijd plaats, maar niet nadat er eerst archeologisch vooronderzoek heeft plaatsgevonden, er is vastgesteld of het om belangrijke archeologische sporen gaat en vervolgens is vastgesteld hoe met die archeologische informatie om te gaan. 2.3 ARCHEOLOGIE ONDERDEEL VAN DE RUIMTELIJKE ORDENING Het verdrag geeft aan dat het belangrijk is dat in de ruimtelijke ordening rekening wordt gehouden met het belang van de archeologie. In de Wet op de archeologische monumentenzorg is daarom vastgelegd dat gemeenten bij de vaststelling van nieuwe bestemmingsplannen, of bij vrijstellingen op bestaande plannen, aan moeten geven welke archeologische waarden er in de bodem zitten en hoe de gemeente denkt daar mee om te gaan (zie de artikelen 38 t/m 41 Monumentenwet 1988). In de uitvoering bij bouw-, aanleg- en sloopvergunningen kunnen gemeenten dan archeologische eisen stellen aan de aanvragers. Daarnaast stelt de wet dat archeologie een verplicht te onderzoeken aspect is in het kader van mer-plichtige bodemverstoringen. Dan gaat het dus om de planning van grote uitvoeringswerken (dijkverzwaringen, wegen, grootschalige nieuwbouwprojecten etc.). Tenslotte is in de wet opgenomen de verplichting tot archeologisch vooronderzoek bij werken waarvoor een ontgrondingvergunning nodig is. Ontgrondingen zijn immers zeer destructief voor het bodemarchief. De wet bevat daarnaast bepalingen wie in Nederland mag opgraven, wie eigenaar is van opgegraven archeologische vondsten, waar vondstmateriaal moet worden opgeslagen, welke opgravingsinformatie aan wie moet worden gemeld, of er sprake is van planschade, etc. 2.4 DE VERSTOORDER BETAALT De milieuwereld kent al lange tijd het principe van de-vervuiler-betaalt. De Wet op de archeologische monumentenzorg introduceert in Nederland het verstoorder- behoud ervan voor hun rekening moeten nemen. Het antwoord op de vraag wie de verstoorder is, is afhankelijk in welke fase van de ruimtelijke ontwikkeling er betaalt-principe. De redenering hierachter is dat initiatiefnemers van winstgevende projecten schade toebrengen aan het bodemarchief en daarom de kosten voor het rekening wordt gehouden met de archeologie. Als een gemeente ervoor kiest bij het bestemmingsplan archeologisch vooronderzoek te laten verrichten, dan zijn de kosten van dit vooronderzoek, en mogelijke vervolgkosten bijvoorbeeld voor een opgraving, voor de gemeente. Kosten zijn via de grondexploitatie te verhalen. De gemeente geldt in dat geval als de veroorzaker. Als de gemeente hier niet, of in beperkte mate, voor kiest zal archeologisch vooronderzoek uitgevoerd moeten worden in het kader van de afgifte van een bouw-, aanleg-, of sloopvergunning. In dit geval zijn de kosten van archeologisch vooronderzoek en mogelijke ander kosten, bijvoorbeeld voor een opgraving, voor rekening van de vergunningaanvrager. 8

9 2.5 ARCHEOLOGIEBELEID OP PROVINCIAAL NIVEAU Het archeologiebeleid van de provincie Limburg is in het algemeen voorwaardenscheppend van karakter. De provincie voert zelf geen archeologisch onderzoek uit maar schept randvoorwaarden waarbinnen goed en verantwoordelijk beleid tot stand kan komen. Het beleid van de provincie Limburg draagt bij aan de volgende doelstellingen: duurzaam behoud en beheer van het archeologisch erfgoed op locatie; duurzaam behoud en beheer van het archeologisch erfgoed in het depot als behoud onmogelijk blijkt, en vergroting van het archeologische draagvlak in de provincie Limburg. De eerste doelstelling realiseert de provincie Limburg o.a. door het subsidiëren van gemeentelijke archeologische waarden- en verwachtingenkaarten. Maar ook een voorbeeldproject als de VIA BELGICA kan gezien worden als een interessante provinciale bijdrage hoe om te gaan met in de bodem aanwezig archeologisch waardevol erfgoed. Uiteraard draagt het project VIA BELGICA ook bij aan het vergroten van het archeologisch draagvlak in de provincie. Om de tweede doelstelling te realiseren onderhoudt de provincie het Provinciaal Depot Bodemvondsten Limburg, gevestigd te Maastricht (depotruimtes van het Centre Ceramique). Archeologische opgravingsbedrijven kunnen hier hun vondsten deponeren. Daarnaast stelt het depot archeologische objecten beschikbaar voor exposities en wetenschappelijk onderzoek. Burgers kunnen hun vondsten melden bij het depot. Om gemeenten bewust te maken van hun cultuurhistorie en daarmee ook van hun archeologische bodemschatten heeft de provincie een cultuurhistorische waardenkaart samengesteld. Op deze kaart staan ook zij het op een vrij grove schaal belangrijke archeologische waarden en verwachtingen vermeld. De kaart is in vergelijking met de door het rijk opgestelde Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) een verfijning van het inzicht in de aanwezige archeologische waarden en verwachtingen in Limburg. De eigen gemeentelijke waarden- en verwachtingenkaart geeft evenwel een nog verfijnder en dus beter beeld van de aanwezige en te verwachten archeologische waarden. Vergroting van het draagvlak voor archeologie geschiedt uiteraard ook door het mede door de provincie ondersteunde Steunpunt Archeologie en Monumenten Limburg (SAM) te Venlo. Een belangrijke rol, als het gaat om het realiseren van een zorgvuldige omgang met het bodemarchief, heeft de provincie op basis van de ruimtelijke ordeningswetgeving. Op basis van de WRO kon de provincie goedkeuring onthouden aan bestemmingsplannen als er in het desbetreffende plan geen of onvoldoende rekening was gehouden met de in het geding zijnde archeologische 9

10 waarden. Met de inwerkingtreding van Wro is die provinciale bevoegdheid, veranderd. De provincie Limburg heeft te kennen gegeven de bestemmingsplannen van de Limburgse gemeenten, voorzover het de archeologie betreft, alleen nog te toetsen op het provinciale belang. Dit provinciale belang heeft de provincie vormgegeven met het aanwijzen van zogenaamde aandachtsgebieden. Een van de door de provincie aangewezen aandachtsgebieden bevindt zich op het grondgebied van de gemeente Maasgouw, te weten het onderzoeksgebied Maasdal-Lateraal kanaal West. Hierover schrijft de provincie het volgende: Deze regio heeft voor alle perioden verreweg het meeste onderzoekspotentieel. Als onderzoekskader geldt het Wetenschappelijk Beleidsplan van de Maaswerken. De plannen voor de Grensmaas en Zandmaas vormen een bedreiging maar bieden ook kansen voor 10

11 onderzoek van het archeologisch erfgoed. Een eerste begin is daarmee al gemaakt tijdens het inventariserend veldonderzoek in de Maaswerken. Momenteel staan opgravingen bij Borgharen, Itteren en Lomm op het programma. 1 Om er op toe te zien dat binnen de aandachtsgebieden op verantwoorde wijze met archeologie wordt omgegaan, zullen PvA s, PvE s en rapporten van archeologisch onderzoek in de aandachtsgebieden getoetst worden door de provincie. Verder gaf de provincie aan dat met de gemeenten afspraken worden gemaakt over de te volgen procedure wanneer een plan gerealiseerd moet worden in een archeologisch aandachtsgebied. Dat geldt zowel voor concrete plannen waarvan de initiatiefnemer bekend is, als voor ruimtelijke ontwikkelingen die pas op langere termijn zullen worden gerealiseerd. De provincie zal in beide gevallen bevorderen dat het archeologisch onderzoek in een vroegtijdig stadium wordt opgepakt 2. Voor wat betreft toekomstige bodemverstoringen in dit gebied is het dus zaak voor de gemeente Maasgouw in een vroegtijdig stadium hierover contact te zoeken met de provincie Limburg. 2.6 ARCHEOLOGIEBELEID OP GEMEENTELIJK NIVEAU Het belangrijkste instrument waarmee de gemeente Maasgouw een zorgvuldige omgang met haar bodemarchief kan realiseren is het bestemmingsplan. De Monumentenwet 1988 schrijft dat ook verplicht voor. In nieuwe bestemmingsplannen en bij vrijstellingen dienen gemeenten aan te geven welke archeologische waarden in het geding zijn en hoe de gemeente daarmee wenst om te gaan. De wetgever heeft destijds deze verplichting bewust beperkt tot nieuwe bestemmingsplannen en vrijstellingen omdat het uiteraard ondoenlijk was van gemeenten te verlangen alle bestemmingsplannen dus ook bestaande aan te passen. In de praktijk betekent dit dat in elke gemeente, in de loop der jaren, hoe langer hoe meer bestemmingsplannen bepalingen bevatten waarin de conditie archeologie geregeld is. Het nadeel hiervan is dat niet alle bestemmingsplannen een regeling bevatten omtrent een zorgvuldige omgang met het bodemarchief. Om hieraan tegemoet te komen heeft de wetgever de provincies de mogelijkheid gegeven zogenaamde archeologische attentiegebieden aan te wijzen. Het rechtsgevolg van een dergelijke aanwijzing is dat gemeenten worden verplicht de in het attentiegebied liggende bestemmingsplannen aan te passen. De provincie Limburg heeft, evenals alle andere provincies in Nederland, geen gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Dit alles laat natuurlijk onverlet dat er de komende jaren in veel gemeenten bestemmingsplannen vigeren, die geen bepalingen bevatten omtrent de archeologie. Om in die leemte te voorzien heeft de wetgever een tweetal 1 Bron: Provinciale archeologische aandachtsgebieden, archeologisch selectiedocument, Maastricht, 13 maart 2008, Afdeling Cultuur, Welzijn en Zorg., pagina 24 2 Idem, pagina 32 11

12 instrumenten aangereikt: het paraplu-bestemmingsplan en de (monumenten)verordening. In Hoofdstuk 5 zal verder op deze materie worden ingegaan en zal worden aangegeven met welk beleidsinstrument de gemeente Maasgouw de omgang met haar bodemarchief het beste regelt. 2.7 CONCLUSIE De Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) heeft de zorg voor het bodemarchief in hoofdzaak bij gemeenten neergelegd. Op basis van de Wro heeft de provincie altijd nog een belangrijke toetsende rol als het gaat om de conditie archeologie in nieuwe bestemmingsplannen en bij vrijstellingen; echter de provincie Limburg heeft aangegeven alleen te zullen toetsen op het provinciale archeologische belang. Goede aftstemming tussen de gemeente Maasgouw en de provincie met betrekking tot voorgenomen bodemingrepen in het provinciale aandachtsgebied is dan ook wenselijk en bevordert een vlotte totstandkoming van het bestemmingsplan. Het rijk is geen direct betrokken partner als het gaat om het opstellen van gemeentelijk archeologiebeleid. Deel van het Romeinse fresco gevonden in 1982 tussen de ruïnes van de Romeinse villa nabij Maasbracht. 12

13 3 Wat zit er in de bodem in Maasgouw? ARCHEOLOGISCHE WAARDEN- EN VERWACHTINGENKAART 3.1 WETEN WAT JE HEBT! Beleid op het terrein van archeologie kan alleen zinvol en effectief zijn als je als gemeente weet welke bodemschatten er in de bodem aanwezig zijn. Maar het gaat niet alleen om gekende archeologische waarden zoals bijvoorbeeld de beschermde stads- en dorpsgezichten van Thorn, Stevensweert of Wessem of de door de provincie en het rijk als belangrijk aangemerkte zogenaamde AMK-terreinen in de gemeente. Archeologiebeleid is ook vooruit zien en vooruit denken. Rekening houden met mogelijk te verwachten archeologische waarden in de bodem. Om bijvoorbeeld in te schatten of een toekomstige bouwlocatie te maken krijgt met archeologiekosten. Die kosten kunnen dan opgenomen worden in de exploitatie van het te ontwikkelen gebied. Of door vast te stellen dat een te ontwikkelen gebied een lage archeologische verwachting kent. In dat geval hoeft er geen vooronderzoek plaats te vinden en hoeft er geen rekening te worden gehouden met opgravingskosten. Door de gekende en te verwachten archeologische waarden in kaart te brengen dient de kaart als kompas voor de gemeente en voor ontwikkelaars bij mogelijke locatiekeuzen. Tevens geeft de kaart op voorhand al een indicatie dat er archeologiekosten kunnen optreden of dat die afwezig zijn. Een groot formaat kaart bevindt zich als separate bijlage bij dit beleidsplan. De kaart komt ook digitaal beschikbaar voor de gemeente Maasgouw. De gemeente Maasgouw is voornemens de kaart straks zelf bij te houden. Aanpassing van de kaart kan bijvoorbeeld geschieden wanneer er nieuwe vondsten worden gedaan of wanneer gebieden worden verstoord. Het kaartbeeld wordt nog besproken met de provincie Limburg en kwam mede tot stand dankzij bijzonder nuttige informatie van kenners van het lokale bodemarchief 3. Hieronder staat een kleine afbeelding van de voor de gemeente Maasgouw opgestelde archeologische waarden- en verwachtingenkaart. 3 Dhr. H. Heymans, dhr. J. Geraeds, dhr. J. v.d. Berg, dhr. J. Forschelen e.a. 13

14 Figuur 1. De conceptarcheologische waarden- en verwachtingen kaart van Maasgouw 14

15 4 Wat kan Maasgouw met archeologie? SELECTEREN EN BENUTTEN 4.1 KEUZES MAKEN: JA! Een niet onaanzienlijk deel van het grondgebied in Maasgouw kent een middelhoge tot hoge archeologische verwachting. Dat wil zeggen dat de kans aanwezig is dat bij verstoring van deze gebieden archeologische resten zullen worden aangetroffen. Uitgaande van het principe dat archeologiebeleid tegelijkertijd verantwoord en praktisch uitvoerbaar moet zijn, betekent dit dat er keuzes gemaakt moeten worden. Nu is selecteren onder de grond ingewikkelder dan daarboven. Boven de grond kan worden geselecteerd aan de hand van feitelijk te constateren waarden, terwijl onder de grond meestal op basis van aannames moet worden gewerkt. Die aannames zijn niet altijd even eenduidig. Van sommige gebieden kan op basis van geomorfologie en bekende vindplaatsen worden aangegeven dat de kans op belangrijke archeologische resten (heel) groot is, terwijl van andere gebieden duidelijk is dat als gevolg van bodemverstoringen in het verleden de kans juist klein is. Om betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de verwachte archeologie, is er een methodiek ontwikkeld om gefaseerd te achterhalen wat er aan archeologie te vinden is op een ontwikkellocatie. Deze methodiek wordt aangeduid met het proces van Archeologische Monumentenzorg, kortweg het AMZ- proces. Voor er een schop de grond in gaat, wordt er een uitgebreide bureaustudie gedaan. Het plangebied wordt bestudeerd, de bekende archeologische gegevens worden bekeken en er wordt een verwachting opgesteld. Is er reden om aan te nemen dat de bodem ernstig verstoord is, en er dus geen archeologie meer aanwezig zal zijn, dan is verder onderzoek niet nodig en kan de bouw beginnen. Lijkt het erop dat er wel overblijfselen uit het verleden aangetroffen kunnen worden, dan wordt dat nader onderzocht. Is de bodemopbouw intact? Zijn er sporen aanwezig? En in wat voor staat zijn die? Wordt er niets aangetroffen, of zijn de overblijfselen van een dermate slechte kwaliteit dat we er niets meer van kunnen leren, dan kan besloten worden om geen verder onderzoek meer te doen. 15

16 Zijn er wel resten uit het verleden aangetroffen in goede staat, dan doet men een uitspraak over de behoudenswaardigheid van de aangetroffen overblijfselen. Hoe belangrijk zijn deze resten? Willen we die intact in de bodem bewaren? Soms is het mogelijk de bouwplannen aan te passen, waardoor de archeologie bewaard kan blijven onder bijvoorbeeld een park. Soms kan dat niet: in dat geval wordt alles opgegraven. In onderstaand figuur is het AMZ-proces schematisch weergegeven. Hoe kan de gemeente Maasgouw hierin selecteren? Hiervoor zijn twee soorten normen ontwikkeld, die hieronder gepresenteerd worden. 4.2 KWANTITATIEVE NORMEN Bureauonderzoek Inventarisatie Booronderzoek Proefsleuven selectiebesluit Maatregelen In situ Ex situ Vrijgeven Beschermen / inpassen Opgraven Begeleiden Kwantitatieve normen hebben betrekking op de eerste fase van het AMZ-proces: de inventarisatie. Wanneer moet een inventariserend onderzoek worden uitgevoerd? De Wet op de archeologische monumentenzorg gaat uit van de noodzaak van archeologisch onderzoek bij ingrepen groter dan 100 m2. Gemeenten kunnen echter van die norm afwijken (naar boven en naar beneden) als zij daarvoor een deugdelijke archeologische inhoudelijke motivering aanvoeren. Nu de gemeente een archeologische waarden en verwachtingenkaart heeft laten opstellen kan een eigen planologisch regime, met voor de gemeente Maasgouw eigen passende ondergrenzen, worden gemotiveerd. 16

17 Een ondergrens van 100m2 betekent in de praktijk in Maasgouw straks dat voor nagenoeg alle af te geven bouw, sloop- en aanlegvergunningen een archeologische onderzoeksplicht geldt. Zowel voor de gemeente als voor de vergunningaanvrager betekent dit een substantiële lastenverzwaring. Een dergelijke ondergrens is niet overal even noodzakelijk omdat de kans dat er archeologische sporen worden aangetroffen, niet overal even groot is. Vooronderzoek voorschrijven in gebieden met een lage trefkans is niet zinvol. Daarentegen is het ook niet verstandig grote plangebieden niet te laten onderzoeken waarvan je vermoedt dat er archeologische vondsten aanwezig zijn. Het is dus verstandig ondergrenzen vast te stellen die aansluiten bij de archeologische verwachting of waarde van de bodem en die geen onnodige lastenverzwaring met zich meebrengen voor vergunningaanvrager en gemeente. Het terugbrengen van de onderzoeksplicht is bovendien een van de doelstelling die de provincie Limburg nastreeft en die zij heeft geformuleerd in haar subsidiebeleid bij het opstellen van archeologische waarden- en verwachtingenkaarten. De gemeente Maasgouw stelt geen onderzoeksplicht in voor gebieden met een lage archeologische verwachting. De kans op sporen is in deze gebieden immers klein. Voorschriften dat in deze gebieden, bijvoorbeeld vanaf een verstoring van m 2, vooronderzoek zou moeten plaatsvinden achten wij niet proportioneel want de kans dat er sporen worden aangetroffen is gering en de kosten hoog vanwege de grote oppervlakte die onderzocht dient te worden. Daarbij is het opstellen van een verwachtingenkaart juist er voor bedoeld daar onderzoek te laten verrichten, waar de kans daadwerkelijk aanwezig is dat er sporen worden aangetroffen. Het voorschrijven van onderzoek in gebieden met een lage archeologische verwachting tast bovendien het draagvlak voor de archeologie aan. Het voorschrijven van archeologische begeleiding is een maatregel die wij als gemeente voor deze gebieden wel goed toepasbaar achten. Voor wat betreft de gebieden met een middelhoge archeologische verwachting sluit de gemeente Maasgouw aan bij het regime dat ook werd gehanteerd door de provincie Limburg. Dit betekent dat voor gebieden met een middelhoge archeologische verwachting in Maasgouw een ondergrens geldt van 2500 m 2. De door de provincie Limburg in het verleden gehanteerde systematiek archeologisch onderzoek ook verplicht te stellen voor verstoringen (ongeacht de grootte) die zich binnen een afstand van 50 meter bevinden vanaf een vindplaats, neemt de gemeente Maasgouw niet over. Met een totaal aantal verschillende vindplaatsen van 297 in de gemeente zal een dergelijke systematiek de lasten voor vergunningaanvragers en gemeente substantieel verhogen. Wat betreft de gebieden met een hoge verwachting kiest de gemeente Maasgouw ervoor hier een ondergrens te hanteren van 1000 m 2. De reden voor deze gebieden een lagere ondergrens vast te stellen is gelegen in het feit dat de trefkans voor archeologische sporen in deze gebieden hoger is. 17

18 Met de hierboven genoemde grens is een goed evenwicht gevonden tussen de uitgangspunten verantwoord, ook in archeologische zin, en praktisch uitvoerbaar, zoals verwoord in de inleiding. Laat Romeinse terra-sigillataschaal uit Heel 4.3 ARCHEOLOGISCH WAARDEVOLLE GEBIEDEN: MAATWERK! Na aldus een norm te hebben vastgesteld voor de gebieden met een archeologische verwachting kan nu worden ingezoomd op die gebieden die om een meer toegesneden aanpak vragen. Dit zijn de gebieden waarvoor op basis van geomorfologie, historische bronnen en bekende vindplaatsen bij een geringere ingreep dan de hier bovengenoemde normen al inventariserend vooronderzoek nodig is omdat de trefkans daar (veel) groter is. De archeologische waarde van de historische kernen van Thorn, Stevensweert en Wessem en de AMK-terreinen in de gemeente Maasgouw is groot. De gemeente stelt voor deze gebieden een ondergrens vast van 100 m 2.. De archeologische waarden worden op deze wijze uitstekend beschermd, maar zeer kleine bodemverstoringen, zoals de aanleg van een schuur of serre - blijven daarmee mogelijk zodat de vergunningaanvrager financieel niet wordt belast met de kosten van archeologisch vooronderzoek. Voor wat betreft de grenzen van de historische kernen van Thorn en Wessen zal worden aangesloten bij de contouren van het beschermde stads- en dorpsgezicht van Thorn en Wessem. Voor wat betreft de grens van de historische kern van Stevensweert zal de contour van de verdedigingswerken van Stevensweert worden gevolgd. Die grens is iets ruimer dan de contour van Stevensweert als beschermde stads- en dorpsgezicht. De maximaal toegestane verstoringsdiepte in deze gebieden bedraagt 30 cm. Immers, de kans dat hier al op 30 cm beneden het maaiveld archeologische sporen worden aangetroffen is groter dan in de buitengebieden van Maasgouw. Alle bebouwde kernen van Maasgouw Ohé, Laak, Stevensweert, Maasbracht, Linne, Thorn, Wessem, Heel, Panheel en Beegden - hebben hiermee een beschermend archeologisch regime voor een deel van hun grondgebied. Ongekarteerde gebieden zijn gebieden waarvan de archeologische waarde onbekend is. In bijna alle gevallen betreft dit bebouwde gebieden. Een soms toegepaste praktijk is voor deze gebieden geen ondergrens vast te stellen en 18

19 archeologisch vooronderzoek voor te schrijven wanneer men de bodem wil verstoren. Een dergelijke praktijk is evenwel kostbaar zowel voor de gemeente als voor de vergunningaanvrager. Een meer praktische aanpak is deze gebieden wel een planologisch regime mee te geven en wel op basis van de archeologische verwachtingen rondom het ongekarteerde gebied. Op basis van deze aanpak stelt de gemeente Maasgouw voor de ongekarteerde gebieden van Thorn, Linne, Maasbracht, Heel en Panheel een ondergrens vast van 250 m 2. De ongekarteerde gebieden van deze kernen worden grotendeels omringd door buitengebieden met een hoge archeologische verwachting. Dit geldt niet voor de ongekarteerde gebieden van de kernen van Ohé, Laak, Stevensweert en Wessem. Voor die gebieden stelt de gemeente Maasgouw een ondergrens vast van 500 m 2. Op basis van deze aanpak doet zich evenwel de situatie voor dat voor het bebouwde gebied van Beegden een ondergrens geldt van 1000 m 2 op basis van het gegeven dat het hier gaat om een gekarteerd gebied met een hoge archeologische verwachting. Hiermee kunnen relatief veel sporen binnen de bebouwde kom van Beegden verloren gaan. Voor de bebouwde kom van Beegden stelt de gemeente Maasgouw daarom een ondergrens vast van 250 m 2. Van belang is wel in het oog te blijven houden dat de provincie Limburg het gebied Maasdal-Lateraal kanaal West als bijzonder onderzoeksgebied (provinciaal aandachtsgebied) heeft aangewezen. Afstemming met de provincie, in een zo vroeg mogelijk stadium, voor verstoringen in dat gebied is derhalve zeer raadzaam. Op basis van deze ondergrenzen valt de volgende normenmatrix op te stellen: Voorstel ondergrenzen gemeente Maasgouw op te leggen bij bodemverstoring per vergunningtype VERGUNNINGTYPE TYPE ARCHEOLOGISCH GEBIED Aanlegvergunning Monumentenwet 1988 Waarde-archeologie 1 Waarde-archeologie 2 Waarde-archeologie 3 Waarde-archeologie 4 Waarde archeologie 5 Waarde-archeologie 6 Diepte >30cm en oppervlakte >100m 2 Gebied met lage/onbekende verwachting Diepte >30cm en oppervlakte Diepte >30cm en oppervlakte Diepte >50 cm en oppervlakte Diepte >50 cm en oppervlakte geen voorschriften, evt. >250m 2 >500m 2 > 1000 m 2 > 2500 m 2 voorschrijven archeologische begeleiding Gebied zonder verwachting geen voorschriften Bouwvergunning Monumentenwet 1988 Diepte >30cm en oppervlakte >100m 2 Diepte >30cm en oppervlakte Diepte >30cm en oppervlakte Diepte >50 cm en oppervlakte Diepte >50 cm en oppervlakte geen voorschriften, evt. >250m 2 >500m 2 > 1000 m 2, > 2500 m 2, voorschrijven archeologische begeleiding geen voorschriften Sloopvergunning Monumentenwet 1988 Diepte >30cm en oppervlakte >100m 2 tot max. van 30 cm boven maaiveld indien de latere verstoringsdiepte >30cm en opp.>250m 2, tot max. van 30 cm boven maaiveld indien de latere verstoringsdiepte >30cm en opp.>500m 2, tot maximum van 30 cm boven maaiveld indien de latere verstoringsdiepte >50cm en opp.>1000m 2 tot maximum van 30 cm boven maaiveld indien de latere verstoringsdiepte >50cm en opp.>2500m 2 geen voorschriften, evt. voorschrijven archeologische begeleiding geen voorschriften Projectbesluit Monumentenwet 1988 Diepte >30cm en oppervlakte >100m 2 Diepte > 30cm en oppervlakte>250 2 Diepte > 30cm en oppervlakte>500 2 Diepte > 50cm en oppervlakte>1000m 2 Diepte > 50cm en oppervlakte>2500m 2 geen voorschriften, evt. voorschrijven archeologische begeleiding geen voorschriften Ontheffingen Monumentenwet 1988 Diepte >30cm en oppervlakte >100m 2 Diepte > 30cm en oppervlakte>250 m 2 Diepte > 30cm en oppervlakte>500m 2 Diepte > 50cm en oppervlakte>1000m 2 Diepte > 50cm en oppervlakte>2500m 2 geen voorschriften, evt. voorschrijven archeologische begeleiding geen voorschriften Soorten gebieden Van rijkswege door alle AMK-terreinen en de Ongekarteerde gebieden van ministerie OCW (RACM) beschermde stads-en Thorn, Linne, Maasbracht, Heel beschermd dorpsgezichten Thorn, en Panheel en de bebouwde archeologisch terrein Stevensweert en Wessem kom Beegden ongekarteerde gebieden van Ohe, Laak, Stevensweert, Wessem Hoge archeologische verwachting Middelhoge archeologische verwachting lage archeologische verwachting, Verstoorde gebieden 19

20 4.4 KWALITATIEVE NORMEN Waar opgegraven wordt, worden keuzes gemaakt. Het is namelijk niet mogelijk om alle archeologische sporen in de bodem in Maasgouw te onderzoeken en te bewaren, hoe graag we dat soms ook zouden willen. Van belang is dan het maken van verantwoorde keuzes. Maar wat is dan belangrijk, en wie bepaalt dat? Uiteindelijk is de keus aan de gemeente. De Wet op de archeologische monumentenzorg bevat immers geen inhoudelijke norm wat gemeenten wel en niet zouden moeten bewaren. In Nederland is door het rijk geïnventariseerd wat we precies weten, en ook wat we niet weten, over de verschillende perioden in ons land. Die gegevens staan in de Erfgoedbalans 2009, Archeologie, Monumenten en Cultuurlandschap in Nederland. Hierin staat vermeld welke archeologische onderzoeken er per archeo-regio zijn uitgevoerd. Op basis hiervan kan voor elke gemeente in Nederland een eigen archeologische selectie-agenda worden samengesteld met een prioriteit voor perioden en voor zogenaamde kennisthema s. Of een vondst van belang is wordt vastgesteld aan de hand van de drie criteria: fysieke kwaliteit (o.a gaafheid, conservering), inhoudelijke kwaliteit (o.a zeldzaamheid, ensemble/contextwaarde) en belevingswaarde. Die systematiek geeft gemeenten de mogelijkheid - nadat er inventariserend onderzoek is uitgevoerd waarbij is vastgesteld of er sprake is van behoudenswaardige archeologische sporen - eigenstandig vast te stellen of die behoudenswaardige sporen ook dienen te worden opgegraven en zo ja met welke vraagstelling die opgraving plaatsvindt. Op deze wijze kan de gemeente Maasgouw zelf richting geven aan haar archeologisch onderzoek met de mogelijkheid accenten te kiezen die passen bij de vormgeving van een eigen Maasgouwse archeologische danwel cultuurhistorische identiteit. Paleogeografie Nederzettingen Grafvelden Economie & landgebruik Locatiekeuze Sociaal politieke org. Religie & cultus Proces-sen 11 NT 10 LME 9 VME 8 LROM-VME 7 MROM Groen: vallend in de archeologische agenda van een gemeente Rood: vallend buiten de archeologische agenda van een gemeente. 6 LIJZ-VROM 5 LBRO-MIJZ 4 LNEO-MBRO 3 LMESO-MNEO 2 LPALEO- MESO 1 PALEO 20

21 4.5 ARCHEOLOGIE (MEER) BENUTTEN? Sporen in de bodem en vondsten uit de bodem vertellen een verhaal. Waar woonden de vroegere bewoners van Maasgouw, waar leefden ze van, welke relaties onderhielden ze met naburige dorpen en steden? Door aansluiting te zoeken bij het verleden in het inrichten van het huidige landschap kan archeologie ook een bijzondere ontwikkelkracht worden. Door het verhaal van het verleden te vertellen kan meerwaarde worden verleend aan ontwikkelingen. Er zijn verschillende vormen van benutting denkbaar. Op de korte termijn kan archeologie via tijdelijke media voor een groter publiek worden ontsloten. Historisch interessante periodes of thema s kunnen op tijdelijke pagina s worden toegevoegd aan de website van de gemeente, bij grote(re) archeologische onderzoeken kunnen folders worden uitgebracht of tijdelijke tentoonstellingen worden ingericht. Een aantrekkelijke manier van benutten : open dagen tijdens een opgraving Als het gaat om het benutten van archeologie op de meer lange termijn kan gedacht worden aan het verbinden van archeologie met andere beleidsterreinen. Zo zijn archeologie en landschap nauw met elkaar verbonden. De mens heeft immers altijd gebruik gemaakt van het landschap: eerst door die delen te bewonen die daarvoor het meest geschikt waren, later door het landschap naar eigen behoefte in te richten. Archeologie biedt tal van aanknopingspunten bij dit streven, niet alleen in recreatieve zin maar ook als versterker van de identiteit van de gemeente. In het selectiebeleid staan de perioden en kennisthema s waaraan de gemeente specifiek aandacht wil schenken en die aansluiten bij de identiteit van Maasgouw. Deze thema s kunnen worden gebruikt bij de citymarketing van de gemeente. 21

22 Archeologie kan, zelfs als het onzichtbaar onder de grond aanwezig is, beleefbaar worden gemaakt door middel van concrete producten als fiets- en wandelroutes, maar ook door het plaatsen van kunstobjecten die verwijzen naar het verhaal van het verleden langs deze routes. Een cultuurhistorisch profiel is een nuttig instrument voor het realiseren van de voornoemde zaken. De resultaten van eventueel archeologisch onderzoek voorafgaand aan de ruimtelijke ontwikkeling kunnen worden gebruikt bij het ruimtelijk ontwerp of de landschappelijke inrichting, en op die manier meerwaarde verlenen aan de betreffende ontwikkeling. Dit wordt wel aangeduid met return on investment. De Eburoberstater uit Thorn 22

23 5 Hoe regelt Maasgouw archeologie? BESTEMMINGSPLAN, MONUMENTENVERORDENING, BELEIDSKAART, EIGEN ORGANISATIE, AANLEG VAN KASSEN 5.1 INLEIDING Het vastleggen van de omgang met het bodemarchief gebeurt door gemeenten hoofdzakelijk via bestemmingsplannen. Het is daarom van belang als gemeente Maasgouw te bezien op welke wijze dat in dit r.o.-instrument het beste kan geschieden. Een ander instrument is uiteraard de monumentenverordening. Wil de gemeente Maasgouw de omgang met archeologische waarden in de bodem goed regelen, dan is het ook zaak na te denken over mogelijke consequenties van deze nieuwe verplichting voor de ambtelijke organisatie. Zelfstandig besluiten over de omgang met het bodemarchief brengt immers een aantal extra taken met zich mee. Hieronder worden deze verschillende (meer regelgevende en organisatorische) aspecten verder toegelicht. Heel (Catualium) op de Peutingerkaart 23

24 5.2 WAAROM ARCHEOLOGIE IN DE BESTEMMINGSPLANNEN Op grond van de Wet op de archeologische monumentenzorg is de gemeente verplicht om bij het vaststellen van nieuwe bestemmingsplannen danwel aanpassing(en) van oude plannen, rekening te houden met archeologie. Indien dit niet gebeurt, kan de provincie Limburg op basis van de huidige Wro - bijvoorbeeld een zienswijze indienen; dat betekent vertraging in de voortgang van bestemmingsplannen en dat dient voorkomen te worden. Ook heeft de provincie de bevoegdheid op basis van de Wamz - archeologische attentiegebieden aan te wijzen. Consequentie hiervan is dat gemeenten worden verplicht hun bestemminsgplan(nen) te wijzigen. Het is derhalve zinvol, als gemeente Maasgouw, rekening te houden met archeologie in de bestemmingsplannen in Maasgouw. Van belang is wel in het oog te blijven houden dat de provincie Limburg het gebied Maasdal-Lateraal kanaal West als bijzonder onderzoeksgebied (provinciaal aandachtsgebied) heeft aangewezen. Afstemming met de provincie, in een zo vroeg mogelijk stadium, voor verstoringen in dat gebied is derhalve zeer raadzaam. 5.3 ARCHEOLOGIE IN BESTEMMINGSPLANNEN, VIA EEN VERORDENING, OF ALLEBEI? Met de vaststelling van dit beleidsplan kan de gemeente Maasgouw (op)nieuw vast te stellen bestemmingsplannen archeoproof maken zodat aan de wettelijke eis wordt voldaan. Om daar praktisch uitvoering aan te geven bevindt zich in bijlage IV een voorstel voor bestemmingsregels dat in nieuwe bestemmingsplannen kan worden opgenomen. Daarmee is de conditie archeologie evenwel nog niet geregeld in alle bestemmingsplannen. In de loop der jaren, bij een voortgaande actualisering van bestemmingsplannen, zal de conditie archeologie, zoals vastgelegd in dit beleidsplan, langzamerhand gaan gelden in alle bestemmingsplannen. Nadeel hiervan is dat in het ene bestemmingsplan de omgang met het bodemarchief wel is geregeld en in andere bestemmingsplannen niet. Een bepaalde mate van rechtsongelijkheid is hiervan het gevolg. Het is overigens mogelijk daar als gemeente Maasgouw voor te kiezen. Verankering van archeologie in bestemmingsplannen (1), het mogelijk aanwijzen van bepaalde archeologische terreinen op basis van de monumentenverordening danwel het kiezen voor planologische bescherming middels een versnelde aanpassing van bestemmingsplannen (2) of het laten opstellen van een paraplubestemmingsplan (3) is een afweging tussen tijd, beschikbare middelen en het gewenste beschermingsniveau van het bodemarchief. 24

25 De gemeente Maasgouw kiest er voor dit beleidsplan zo spoedig mogelijk vast te stellen. Dit levert aldus de archeologische eisen op die gesteld kunnen worden bij de toekomstige afgifte van bouw-, aanleg- en sloopvergunningen alsmede voor diverse ontheffingen (binnenplanse ontheffingen, tijdelijke ontheffingen en ontheffingen als genoemd in nieuwe Wro) en projectbesluiten. Daarna zal de gemeente Maasgouw de archeologische planregels bij elke herziening van een bestemmingsplan opnemen in het desbetreffende bestemmingsplan. Daarnaast kiest de gemeente Maasgouw ervoor via de Monumentenverordening een aanvullend archeologie-regime op te stellen. Op deze wijze kunnen er toch archeologische eisen gesteld worden aan bodemingrepen waar het bestemmingsplan niet in voorziet. 5.4 ARCHEOLOGIE OP DE BELEIDSKAART De archeologische waarde- en verwachtingenkaart is ongeschikt om te gebruiken als kaart in een bestemmingsplan. Voor dit doel is een eenvoudiger kaart een beleidskaart - noodzakelijk met een overzichtelijke legenda. Een legenda die inzichtelijk maakt welke voor welke gebieden op de (bestemmings)plankaart straks een dubbelbestemming archeologie geldt en die een koppeling mogelijk maakt met de voor de gebieden voorgestelde oppervlakte- en dieptegrenzen ten aanzien van de archeologische onderzoeksplicht. De kaart maakt uiteraard ook inzichtelijk voor welke gebieden geen archeologische onderzoeksplicht geldt. De beleidskaart Maasgouw is opgenomen als separate bijlage bij dit document. 5.5 ARCHEOLOGIE BELEGD IN DE EIGEN ORGANISATIE Het uitvoeren van archeologiebeleid brengt een aantal extra werkzaamheden met zich mee. Immers, af te geven vergunningen bevatten straks ook een component archeologie. Bij de beoordeling en afgifte zal daar uiteraard rekening mee moeten worden gehouden. En hoe gaat de gemeente Maasgouw straks rekening houden met archeologie in het kader van haar grondbeleid? Het voeren van archeologiebeleid heeft dus consequenties voor de organisatie (werkprocessen). Als het gaat om de werkprocessen kan de gemeente Maasgouw er voor kiezen deze te combineren met de mogelijk nieuwe beleidsprocessen in verband met de omgevingsvergunning. Omdat er over de omgevingsvergunning nog te veel onduidelijkheden bestaan kiest Maasgouw er nu niet voor deze werkprocessen te combineren. Ook is de gemeente regelmatig zelf opdrachtgever als het gaat om uit te voeren booronderzoek, proefsleuven of opgravingen. Daar volgen taken uit: het toetsen van PvE s, het vaststellen van selectiebesluiten, mogelijke inspectie-en handhavingstaken etc. Ook dan wordt van de gemeente Maasgouw archeologische expertise verwacht. 25

26 De benodigde archeologisch-inhoudelijke expertise kan op een aantal manieren worden verkregen: 1. creëren van een extra (deel)formatieplaats; 2. detachering; 3. vaste prijs/productafspraken met archeologische bedrijven per jaar voor terugkerende werkzaamheden; 4. aanbesteding en contractering per project door middel van een bestek; 5. opzetten van een regionale archeologiedienst met buurgemeenten; 6. een combinatie van mogelijkheden. Als het gaat om beleid en handhaving wordt voorgesteld om het beleidsplan gelijk in te voeren maar de eerste twee jaar na vaststelling van dit beleidsplan te gebruiken als pilotfase om de werkelijke belasting goed in kaart te brengen, waarna de meest economische manier om het beleid vorm te geven kan worden vastgesteld. Gegeven de geschatte bestuurslasten voor Maasgouw (zie Hoofdstuk 6) is hiervoor ca. 0,5 fte noodzakelijk is. Tevens kan in dat jaar het beleidsplan worden geëvalueerd. De gemeente Maasgouw kiest nu niet voor het creëren van een vaste formatieplaats. Als het gaat om het betrekken van de benodigde expertise zal dat voorlopig per project afgewogen blijven worden. De gemeente besteedt de toetsing van archeologische rapporten en PvE s momenteel uit. De handhaving wordt intern verzorgd. Detachering is eventueel een mogelijkheid als blijkt dat in de komende jaren de vraag naar benodigde expertise beter van buiten kan worden betrokken dan aansturing per project vanuit het gemeentelijk apparaat zelf. 26

27 6 Wat kost archeologie? 6.1 EEN ONDERBOUWDE SCHATTING De berekeningen die hieronder volgen zijn gebaseerd op gegevens van de gemeente Maasgouw, aangevuld met kengetallen van vergelijkbare gemeenten. Desalniettemin dient deze berekening vooral als rekenkundige exercitie om de omvang van de kosten inzichtelijk te maken. Het gaat hier dus niet om een exacte berekening, maar wel een om een zo betrouwbaar mogelijke benadering. De keuze voor de uiteindelijke verdeling van de kosten over de verschillende kostendragers is uiteraard aan het gemeentebestuur van Maasgouw. De kosten worden uitgerekend in een model dat functioneert als een trechter. Aan de bovenkant worden in de trechter diverse soorten getallen ingevoerd en aan de onderkant komen er vier kostensoorten uit: bestuurslasten en uitvoeringskosten die voortvloeien uit de zorg voor het bodemarchief, elk vanuit respectievelijk het traject van gemeentelijke vergunningverlening en vanuit de planontwikkeling van de gemeente Maasgouw. De getallen zijn ontleend aan de gegevens die bekend zijn over archeologie en de planontwikkeling in de gemeente Maasgouw en worden daarnaast aangevuld met de verzameling kengetallen van Past2Present met betrekking tot de kosten en tijdsduur van diverse beleids- en archeologische werkzaamheden. De basis is een inventarisatie van de grondingrepen in de gemeente: het aantal vergunningen, hun verdeling in grootteklassen en de gemiddelde oppervlakte daarvan en de oppervlakte van de in de komende jaren te ontwikkelen bouwlocaties. De doorlooptijd van alle nieuwbouwlocaties die door de gemeente zijn aangeleverd, is ingeschat op 5 jaar. In de trechter worden de basisstappen doorlopen van het archeologisch proces : karterend veldonderzoek, waarderend veldonderzoek, selectie op behoudenswaardigheid van de aangetroffen archeologie en tenslotte de diverse maatregelen die genomen kunnen worden. Niet ieder karterend onderzoek leidt tot waarderend onderzoek en dat op zijn beurt leidt niet altijd tot selectie. Van wat er gemiddeld overblijft in iedere fase, zijn kengetallen bekend. Deze worden gebruikt om te berekenen met hoeveel vergunningen in iedere fase rekening gehouden moet worden. Aan de hand daarvan wordt het aantal ambtelijke handelingen 27

28 bepaald dat samen met de duur van de handelingen- tot een inschatting van de bestuurskosten leidt die voortvloeien uit het vergunningentraject. Aan de hand van de gemiddelde oppervlakte van de vergunningen kunnen voor iedere fase de ermee gemoeide oppervlaktes worden berekend. Met behulp van kengetallen over de kosten van archeologisch onderzoek kunnen zo voor iedere fase de uitvoeringskosten worden berekend die voortvloeien uit het vergunningentraject. De kosten die voortvloeien uit de ontwikkeling van de plangebieden in Maasgouw worden op een vergelijkbare manier uitgerekend : de oppervlakte van de te ontwikkelen bouwlocaties wordt met behulp van de kengetallen voor de verschillende fases van het archeologisch proces omgerekend in te verwachten uitvoeringskosten. De hiermee gemoeide bestuurskosten worden bepaald op 15% van de uitvoeringskosten. In de berekening zijn verder de verschillende ondergrenzen die Maasgouw wil hanteren voor de verschillende gebieden op de beleidskaart verwerkt. De uiteindelijke totale jaarlijkse kosten die op deze manier zijn geschat, worden hieronder weergegeven. Jaarlijks Bestuurslasten Uitvoeringslasten Totaal De kosten voortkomend uit vergunningverlening worden onderverdeeld in uitvoeringskosten, vaste bestuurskosten en variabele bestuurskosten. De uitvoeringskosten betreffen het archeologische onderzoek uit de diverse fasen van het archeologisch proces, zoals veldwerk in de vorm van opgraving of vooronderzoek. De vaste bestuurskosten betreffen de kosten voor de eerste plantoets van vergunningaanvragen. Deze kosten worden altijd gemaakt, omdat in deze plantoets wordt bepaald of de vergunningaanvraag met of zonder archeologische verplichtingen zal worden gehonoreerd. De variabele bestuurskosten zijn de kosten voor alle ambtelijke handelingen die het uitvoerende onderzoek begeleiden, zoals bijvoorbeeld het opstellen en beoordelen van plannen van aanpak en selectieprocedures. De uitvoeringskosten voorkomend uit grondexploitatie worden onderverdeeld in de kosten voor karterend en waarderend vooronderzoek, de kosten voor de maatregelen opgraven, fysiek beschermen en begeleiden en daar boven op wordt nog 15% bestuurslasten gerekend. 6.2 JAARLIJKSE KOSTEN Voor de jaarlijkse kosten is een onderverdeling gemaakt in twee kostensoorten, te weten de bestuurslasten en de uitvoeringskosten. Een derde kostensoort, de 28