Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari 2013 1"

Transcriptie

1 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

2 Colofon Deze werkmethodiek is ontwikkeld door Stichting Icare in samenwerking met Christelijke Hogeschool Windesheim, Travers Welzijn, Driezorg Wonen, Welzijn & Zorg en Stichting Welzijnswerk Hoogeveen. Bij deze werkmethodiek hoort een toelichting. Van deze werkmethodiek is ook een zakboekje beschikbaar. Dit zijn eindproducten van het project Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn. Stichting Icare Verpleging en Verzorging Drs. G.A. (Margriet) de Boer MSc. A.G. (Aletta) Koops Postbus KE Meppel Christelijke Hogeschool Windesheim Dr. T.L.S. (Tommy) Visscher Dr. C.H.M. (Carolien) Smits Drs. A.E. (Anne Esther) Marcus-Varwijk Postbus GB Zwolle Meppel/ Zwolle, februari 2013 De ontwikkeling van de werkmethodiek is financieel mede mogelijk gemaakt door ZonMw. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

3 Vooraf Dit is de werkmethodiek Aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn. Hierin is in zeven stappen beschreven hoe thuiszorgmedewerkers en welzijnswerkers in hun dagelijkse contacten met cliënten/ burgers aandacht kunnen hebben voor (on)gezonde leefstijl. In deze werkmethodiek zijn ook de praktische hulpmiddelen opgenomen die bij deze stappen horen. De werkmethodiek is door Icare en Hogeschool Windesheim ontwikkeld in samenwerking met Travers Welzijn, Driezorg en Stichting Welzijn Hoogeveen vanuit het project Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn in Zwolle en Hoogeveen. En in het najaar van 2012 toegepast door tien teams van Stichting Icare. Het ontwikkel- en het implementatieproject zijn financieel mede mogelijk gemaakt door ZonMw. De betrokken welzijnswerkers en thuiszorgmedewerkers hebben ervaren dat het goed mogelijk is om een gezonde leefstijl te stimuleren in bestaande contactmomenten. Hiermee aan de slag gaan blijkt niet eenvoudig, maar de ervaring is dat de stappen hierbij helpen. De werkmethodiek bevat veel praktische hulpmiddelen. Daardoor is het een omvangrijk document geworden. Van de werkmethodiek is een zakboekje gemaakt. Dit is een compacte beschrijving van de zeven stappen zonder de praktische hulpmiddelen. In het document Toelichting van de werkmethodiek is beschreven wat de uitgangspunten van de werkmethodiek zijn en op welke wijze je in je organisatie met de werkmethodiek aan de slag kunt gaan. De werkmethodiek, het zakboekje en de toelichting zijn beschikbaar via onder aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

4 Inhoudsopgave Vooraf 3 1. Inleiding 5 2. Beschrijving van de zeven stappen 8 Prioriteit geven 9 Samenwerken 10 Signaleren 11 Bespreekbaar maken 12 Uitwisselen van afwegingen/motiveren 14 Kiezen 15 Evalueren, reflectie, feedback Hulpmiddelen 17 Hulpmiddelen prioriteit geven 18 Hulpmiddelen samenwerken 32 Hulpmiddelen signaleren 43 Hulpmiddelen bespreekbaar maken 65 Hulpmiddelen uitwisselen van afwegingen/motiveren 84 Hulpmiddelen kiezen 106 Hulpmiddelen evalueren, reflectie, feedback 115 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

5 1. Inleiding De werkmethodiek aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn blijkt toepasbaar voor medewerkers in de (thuis)zorg. De werkmethodiek is tevens toepasbaar voor welzijnswerkers die individuele contacten met burgers hebben. De werkmethodiek biedt medewerkers praktische handvatten om in de dagelijkse contacten met hun doelgroep aandacht te hebben voor leefstijl. In de (thuis)zorg worden mensen uit de doelgroep klanten, cliënten of patiënten genoemd. In het welzijnswerk worden mensen uit de doelgroep bewoners, burgers of cliënten genoemd. De werkmethodiek richt zich op beide werksoorten. Aangezien de werkmethodiek vooral gericht is op de persoongerichte preventie is ervoor gekozen om de doelgroep in de werkmethodiek als cliënt aan te spreken. Daar waar cliënt genoemd wordt kan ook klant, patiënt, bewoner of burger en de omgeving van de cliënt, gelezen worden. De zeven stappen van de werkmethodiek Het realiseren van aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn is beschreven in de vorm van zeven stappen. Het contact tussen de client en de medewerker centraal. De stappen die je daarbij als client en medewerker zet zijn weergegeven rondom de oranje binnencirkel (client en medewerker). - signaleren - bespreekbaar maken - uitwisselen van afwegingen/ motiveren - kiezen Om daadwerkelijk deze gesprekken te voeren en ook te blijven voeren is afstemming met je collega s van belang. De stappen die je samen met collega s zet zie je weergegeven rondom de buitenste oranje cirkel (medewerker medewerker). - prioriteit geven - samenwerken - evalueren/ feedback/ reflectie Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

6 Prioriteit geven Om aandacht voor (on)gezonde leefstijl te hebben in de dagelijkse contacten met cliënten is het van belang dat hiervoor draagvlak is. Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn vraagt binnen zorg en welzijn om anders kijken, anders denken en anders doen. Om tot veranderingen te komen is draagvlak bij het team en de ondersteuning van het team essentieel. Het creëren van draagvlak is niet eenvoudig. Er worden bij deze stap hulpmiddelen aangereikt die hierbij kunnen helpen. Samenwerken Aandacht hebben voor samenwerken is om verschillende redenen van belang. 1. Ketenaanpak: cliënten hebben vaak met verschillende professionals en vrijwilligers te maken. Het is daarom belangrijk dat je als medewerker weet wie nog meer betrokken is rondom de cliënt en diens mantelzorger. 2. Grensoverstijgend: vanuit de contacten die je als medewerker met de cliënt hebt kunnen vragen naar boven komen die buiten jouw domein liggen en waar expertise van anderen gewenst is. In die situaties is het belangrijk om te weten welke andere disciplines in de regio werkzaam zijn en op welke wijze deze betrokken kunnen worden. 3. Kennis, vaardigheden en rolverdeling: samenwerken biedt medewerkers vanuit verschillende disciplines de mogelijkheid om kennis en vaardigheden te delen. Door samen te werken en af te stemmen met zowel cliënt en mantelzorger als met betrokkenen professionals en vrijwilligers kan betere begeleiding geboden worden. De hulpmiddelen bij deze stap dragen bij aan inzicht in het netwerk en het versterken van het netwerk. Signaleren Als medewerker van de (thuis)zorg en het welzijnswerk heb je vaak langdurig vertrouwelijk contact met cliënten. Dit kunnen mensen zijn die een verhoogd gezondheidsrisico hebben vanwege hun leefstijl. Je hebt een belangrijke signalerende functie. Om goed te kunnen signaleren is het noodzakelijk dat je weet waar je op kunt letten. Om als medewerker gestimuleerd te worden om bewust te signaleren en iets te doen met de signalen, is het van belang om hier ook op teamniveau aandacht aan te besteden. Bespreek je als collega s die bij dezelfde cliënt betrokken zijn de signalen ook met elkaar? Worden signalen die je opgevallen zijn, waar je iets mee zou willen doen of iets mee gedaan hebt, ook besproken in het team? De hulpmiddelen helpen je om bewust te signaleren en de signalen met elkaar als team te delen. Bespreekbaar maken Wanneer je (leefstijl)risico s signaleert in je contacten met cliënten hoort het bij je beroepsuitoefening om dit bespreekbaar te maken. Veel medewerkers geven aan dat dit in de praktijk lastig is. Medewerkers hebben het gevoel dat de informatie die ze geven niet overkomt bij de cliënten: Ik heb het wel 100x gezegd maar ze luisteren toch niet... Medewerkers ervaren ook een drempel bij zichzelf of bij cliënten om leefstijlonderwerpen te bespreken: Waar bemoei ik me mee? Dit is een keuze van de cliënt zelf. Mijn cliënt wuift het probleem dat ik aankaart weg. Ach joh dat doe ik al jaren.. Medewerkers geven ook aan dat het feit dat ze geen idee hebben welke vervolgacties mogelijk zouden zijn hen weerhoudt om überhaupt het gesprek over het signaal aan te gaan. De hulpmiddelen van deze stap geven handvatten voor het bespreekbaar maken. Uitwisselen van afwegingen/ motiveren Wanneer medewerkers leefstijlonderwerpen bespreekbaar maken en praten over gedragsverandering, ontmoeten ze vaak weerstand of twijfel bij cliënten/ bewoners. Dit leidt er soms toe dat medewerkers moe en geïrriteerd worden, niet meer weten wat ze kunnen doen en besluiten Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

7 om verder geen aandacht meer te hebben voor het stimuleren van een gezonde leefstijl. Oftewel einde gesprek. Wanneer je als medewerker in staat bent om in deze situaties een andere insteek te kiezen kan het juist het begin van een ander gesprek zijn. De kans is namelijk groot dat in deze, als hopeloos ervaren, situaties de visie van de medewerker niet in lijn is met de visie van de cliënt. Het heeft dan geen zin om als medewerker de ander in beweging proberen te krijgen door het aandragen van argumenten. Mensen te overtuigen is geen effectieve strategie voor (blijvende) gedragsverandering. De motivatie om te veranderen moet uit de mond van de cliënt zelf komen. De andere insteek die het begin van een ander gesprek kan betekenen is de cliënt uit te nodigen om te benoemen wat voor hem of haar van belang is. Wat zijn de wensen/ behoeften en afwegingen die de cliënt ervaart? Herken je daarbij zelfmotiverende uitspraken en weerstandstaal? Voel je je als medewerker vaardig voldoende vaardig om op een dergelijke wijze een gesprek aan te gaan? De hulpmiddelen dragen bij om daar als medewerker en als team meer vaardigheid in te krijgen. Kiezen Wanneer de cliënt besloten heeft om tot actie over te gaan is de volgende stap het kiezen van (een) passende activiteit(en). Hierbij is het belangrijk dat de passende activiteit gezamenlijk gekozen wordt. Welke activiteiten zijn er in de beleving van de cliënt mogelijk? Ken je als medewerker nog aanvullende activiteiten die mogelijk van toepassing kunnen zijn voor de cliënt? Delen jullie als medewerkers in het team ook jullie ervaringen over de activiteiten die gekozen worden? De genoemde hulpmiddelen helpen bij deze stap van kiezen. Evalueren en feedback naar elkaar Aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn vraagt veranderingen van medewerkers en van cliënten. Evalueren met collega s: Voor medewerkers kan aandacht geven aan leefstijl betekenen dat je Anders gaat kijken, Anders gaat denken, Anders gaat doen. Hierbij is het belangrijk om te weten of je de juiste dingen doet en of je de juiste dingen goed doet. Hierbij helpt het om te meten en te evalueren. Wat doen we nu? Wat bereiken we daarmee? Komt dat overeen met wat we wilden bereiken? Wat zijn sterke punten die we vast moeten houden? Wat zijn mogelijke verbeterpunten? Hoe kunnen we met deze verbeterpunten aan de slag gaan? Evalueren met cliënten: Aandacht voor (on)gezonde leefstijl vraagt van cliënten ook veranderingen. Deze veranderingen gaan niet van de ene op de andere dag. Het vraagt tijd. Daarom is het van belang om in de contacten met cliënten regelmatig terug te komen op zaken die besproken zijn. En het verloop van eventuele acties gezamenlijk te bespreken/ te evalueren. De verschillende hulpmiddelen kunnen ingezet worden om daadwerkelijk aandacht te hebben voor evalueren, reflectie en feedback. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

8 2. Beschrijving van de zeven stappen In dit hoofdstuk zijn de zeven stappen beschreven. Per stap is heel praktisch uitgewerkt hoe je met de stap aan de slag kunt gaan. Hierbij worden ook hulpmiddelen aangedragen. De hulpmiddelen zijn blauw gekleurd weergeven. Door op de omschrijving van het hulpmiddel te klikken kom je bij het betreffende hulpmiddel. Alle hulpmiddelen zijn ook afzonderlijk in hoofdstuk 3 opgenomen. Aan het eind van elke stap volgen enkele quotes met ervaringen van medewerkers. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

9 mêáçêáíéáí=öéîéå= Niveau: medewerker medewerker Doel Ik heb in mijn dagelijkse werk aandacht voor het bevorderen van een gezonde leefstijl van mijn cliënten op een manier die aansluit bij de doelen en waarden van de cliënt. Vragen In hoeverre: - vinden we het als team belangrijk om aandacht te hebben voor leefstijl en doelen en waarden van onze cliënten? - vinden onze cliënten het belangrijk dat wij aandacht hebben voor leefstijl? - hebben we op dit moment daadwerkelijk aandacht voor leefstijl? - beschikken we over de juiste kennis en vaardigheden? Hoe prioriteer je aandacht voor leefstijl binnen het team? Er zijn verschillende mogelijkheden om het draagvlak voor aandacht voor leefstijl te vergroten. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van verschillende hulpmiddelen (zie blauw weergegeven). - Met elkaar bespreken welke thema s je als team onder aandacht voor leefstijl vindt vallen. Thema s kunnen zijn: bewegen, roken, alcohol, voeding, ondergewicht, overgewicht, psychisch welbevinden en vallen. - Stimuleren van de aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn (agendasetting). Workshop Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn - Verhelderen van de meningen van de afzonderlijke teamleden. Claims (krachten), concerns (zorgen) en issues (vraagstukken) - Gezamenlijke doelbepaling. Het verhelderen van waarden en overtuigingen - In kaart brengen van de leefstijlthema s die spelen bij de huidige cliënten. Vragenlijst leefstijlgerichte preventie in zorg en welzijn (versie cliënt) - In kaart brengen van de mate waarin medewerkers ervaren dat zij in hun dagelijks werk aandacht hebben voor leefstijl. Vragenlijst leefstijlgerichte preventie in zorg en welzijn (versie medewerker) Door de claims, concerns en issues en het invullen van de cliëntenvragenlijsten zijn we met elkaar in gesprek gekomen over aandacht voor leefstijl. Het heeft mij er bewuster van gemaakt dat ik weer geprikkeld wordt om na te denken over waarom ik de dingen doe die ik doe. Dat vind ik erg leuk want ik besef dat we onszelf deze vraag eigenlijk niet meer stellen. Ik realiseer me ook dat ik meer aandacht voor leefstijl kan hebben terwijl ik dacht dat ik er wel aandacht voor had. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

10 p~ãéåïéêâéå= Niveau: medewerker- medewerker Doelen Ik weet: - welke professionals/ vrijwilligers betrokken zijn bij de zorg en het welzijn voor mijn cliënten; - wie welke rol heeft; - hoe wij informatie delen met elkaar; - welke professionals van andere organisaties belangrijk (kunnen) zijn voor mijn cliënten. Vragen - Hoe hebben we als team contact met de andere professionals en vrijwilligers die naast ons betrokken zijn bij onze cliënten en hun omgeving? - Wanneer vinden we dat er sprake is van samenwerking? - Wat verwachten we in de samenwerking van elkaar als team en van de andere betrokkenen waarmee we samenwerken? Hoe aandacht voor samenwerken? Om zicht te krijgen op de manier van samenwerken kan gebruik gemaakt worden van verschillende hulpmiddelen (zie blauw weergegeven). - Met elkaar bespreken wat onder samenwerking verstaan wordt. Basisprincipes van samenwerken - Het inzichtelijk maken van de bestaande samenwerkingscontacten Netwerkanalyse Door in de cirkel in te vullen met wie ik allemaal contact heb realiseer ik me dat ik inmiddels veel contacten in de wijk heb opgebouwd. De contacten zijn heel divers niet alleen met de zorg maar ook met wonen en welzijn. Ik heb ook de niet professionele samenwerkingspartners in kaart gebracht aangezien dit veelal belangrijke sleutelfiguren zijn. Deze netwerkanalyse heeft mij duidelijk gemaakt dat er in een aantal gevallen sprake is van eenrichtingsverkeer in de samenwerking. Bijvoorbeeld met de huisartsen. Ik heb dat ook door middel van de pijlen aangegeven. Het contact dat er nu is bestaat uit cliëntgericht contact dat vanuit mij opgepakt wordt. Ik mis de lijn vanuit de huisartsen naar mij. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

11 páöå~äéêéå= Niveau: medewerker- medewerker cliënt en medewerker Doel Ik herken: - (on)gezond gedrag bij mijn cliënten en diens omgeving. - de context waarbinnen dit gedrag plaats vindt. Vragen - Weet ik op welke signalen ik alert kan zijn om (on)gezonde leefstijl te signaleren? - Deel ik signalen die ik tegenkom met mijn collega s? - Krijg ik input van mijn collega s over de signalen die zij ervaren? - Leren we als team van de signalen die we tegenkomen en wat we er mee kunnen doen? Hoe aandacht voor signaleren? Om bewuster te signaleren kan gebruik gemaakt worden van verschillende hulpmiddelen (zie blauw weergegeven). Op teamniveau (medewerker- medewerker): - Stimuleren van het bewust kijken naar een leefstijlthema. Boekenlegger met een leefstijlthema (bv. bewegen, psychisch welbevinden) Themacampagne gekoppeld aan een leefstijlthema Spiekbriefje voor casuïstiekbespreking aandacht voor leefstijl Op cliëntniveau: - Stimuleren van het bewust signaleren van een leefstijlthema en risico s. Vragenlijst Leefstijlgerichte preventie in zorg en welzijn (versie cliënten) Hoe kun jij gezondheidsrisico s beperken? Signalen niet pluisgedrag Screening verhoogd valrisico Snaq 65+ Bureaublad Zorgprogramma Gezond gewicht senioren Door met elkaar in gesprek te gaan over wat we signaleren en hoe we signaleren, ben ik me ervan bewust geworden dat ik vanuit mijn professionele blik signaleer. Ik zie iets, haal daar de risico s uit en denk al na over wat daarmee te doen. Het is een uitdaging om vooral stil te staan bij wat ik feitelijk hoor, zie, ruik en voel. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

12 _ÉëéêÉÉâÄ~~ê=ã~âÉå= Niveau: cliënt en medewerker Doel Ik bespreek samen met mijn cliënten de signalen van (on)gezonde leefstijl. Ik sluit daarbij aan bij de doelen en waarden van de cliënt en diens omgeving. Vragen - wat maakt dat ik het belangrijk vind om dit signaal met mijn cliënt te bespreken? - Wat is de beleving van de cliënt bij dit signaal? Hoe kun je leefstijl bespreekbaar maken? Om leefstijl bespreekbaar te kunnen maken is het van belang om op een respectvolle wijze het gesprek met de cliënt aan te gaan. Benoem wat je gesignaleerd hebt en nodig de cliënt uit om aan te geven wat hij of zij van de situatie vindt. Hiervoor zijn verschillende ondersteunende hulpmiddelen (zie blauw weergegeven) mogelijk: - Inzicht in de fase van gedragsverandering van de cliënt en van jezelf ten opzichte van het leefstijlthema. Voorlichtingspijl - De cliënt uitnodigen om over leefstijlthema( s) in gesprek te gaan; cliënt inzicht geven in de thema s die bespreekbaar zijn en uitnodigen om hun vragen te stellen. Spiekbriefje bespreekbaar maken Bespreekbaar maken psychisch welbevinden Placemat Smoezenboekenlegger Meneer heeft veel rommel in huis. De verpleegkundige heeft meerdere malen aangeven dat dit zo niet langer kan. Nu komt het zelfs zover dat de medicijnen (insuline) soms niet meer te vinden zijn. Er moeten echt afspraken gemaakt worden over de rommel. We hebben in het verbeterteam besproken wie er nu een probleem ervaart, de verpleegkundige of de cliënt zelf. We komen er op uit dat eerst het gesprek aangegaan wordt over de betekenis van alle spullen en de reden waarom wij vinden dat het zo uit de hand loopt. De verpleegkundige kan wel aangeven welke consequenties dit kan hebben als bv. de medicijnen niet gevonden worden. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

13 Ik word er enthousiast van. Ik merk dat als ik de signalen bespreekbaar maak, er aandacht voor heb en er op terug kom, dat dit iets doet met de cliënt. Cliënten gaan er over nadenken daarbij kom ik ook zeker defensieve reacties tegen. Doordat ik al langer bij mensen kom heb ik een band en durf ik het bespreekbaar te maken want ik vind het onderdeel van mijn vak. We nemen de afspraken op in het zorgplan. Sinds ik de placemat gebruik krijg ik ineens meer vragen over het thema seksualiteit in relatie tot longproblemen. Ik dacht dat ik daar altijd al wel open voor stond, maar blijkbaar hadden mensen niet het idee dat dat ook een thema was dat ze met mij als longverpleegkundige konden bespreken. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

14 ráíïáëëéäéå=î~å= ~ÑïÉÖáåÖÉåLãçíáîÉêÉå= Niveau: cliënt en medewerker Doel Ik werk samen met mijn cliënten aan hun motivatie om hun leefstijl te veranderen. Ik sluit daarbij aan bij de doelen en afwegingen van de cliënt en diens omgeving. Vragen - Sta ik open voor gedeelde besluitvorming met de cliënt? - Heb ik aandacht voor de wijze waarop de cliënt de situatie ervaart? - Nodig ik mijn cliënten uit tot het benoemen van diens wensen, behoeften en afwegingen? Hoe heb ik aandacht voor het uitwisselen van afwegingen? Om met de cliënt/ bewoner over diens afwegingen in gesprek te gaan heb je basale gesprekstechnieken nodig. Zoals luisteren, samenvatten en reflecteren. Er zijn een aantal ondersteunende hulpmiddelen (blauw weergegeven) mogelijk: - Verkennen van ambivalentie ( ik wil wel ik wil niet ) van de cliënt. Voor- en nadelenoverzicht Liniaal (scaling) - Reflectie op de gesprekstechnieken die je als medewerker toepast Spiekbriefje Motiverende Gespreksvoering - Vergroten van de eigen gespreksvaardigheden als medewerker: Informatie over gedeelde besluitvorming Informatie Motivational Interviewing Training individuele voorlichting op maat Mevrouw is sinds een aantal jaren weduwe, verminderd mobiel en zeer inactief. Mevrouw ligt het liefst de hele dag op de bank. De afgelopen periode lukt het zelfs niet meer om meer om mevrouw s nachts naar de slaapkamer te krijgen. Mevrouw heeft weinig contact en wacht eigenlijk op het einde. Er zijn al veel pogingen gedaan om mevrouw te activeren maar dat is niet gelukt. We hebben een aantal stappen besproken - Wat zijn signalen? - Wat is je eigen beeld van de situatie (wat vind jij er van)? - Waar zitten de drijfveren van de cliënt (dialoog)? - Kun je je zorgen ook delen met collega s? De verzorgende is het gesprek aangegaan met mevrouw en heeft dit gedeeld met collega s. Stagiaire heeft dit opgepakt, is in gesprek gegaan, is gaan spelen op de piano. Mevrouw is nu zelf een kerstliedje aan het oefenen. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

15 háéòéå= Niveau: cliënt en medewerker Doel Ik bespreek met mijn cliënten en hun omgeving keuzemogelijkheden, voorkeuren en afwegingen voor een eventuele aanpak van zijn of haar leefstijl. Zodat we tot een gezamenlijk gedragen aanpak komen. Vragen - Nodig ik mijn cliënten uit om te verkennen welke mogelijkheden er zijn om te gaan werken aan hun leefstijl? - Nodig ik mijn cliënten uit om te benoemen wat de beelden en verwachtingen zijn van de verschillende mogelijkheden? - Kan ik mijn eigen persoonlijke en professionele voorkeur neutraal voorleggen? - Kom ik samen met mijn cliënt tot een gezamenlijk gedragen aanpak? Hoe heb ik aandacht voor kiezen? Om vanuit gezamenlijke besluitvorming aandacht te hebben voor de stap kiezen is het belangrijk om als medewerker de cliënt te stimuleren om mogelijke activiteiten te gaan verkennen. Hierbij kunnen verschillende hulpmiddelen (zie blauw weergegeven) ondersteunend zijn. - Concretiseren van de keuze. Werkblad voor een veranderplan Persoonlijk voorlichtingsplan - Inzicht in beschikbare activiteiten in de regio. Cursusfolders Sociale kaart leefstijlgerichte interventies voor ouderen Periodieke nieuwsberichten met agenda van interventies Mevrouw is al lang in zorg met een afnemende gezondheid. Verpleegkundige heeft een evaluatie van de zorg. Mevrouw geeft aan dat ze altijd maar binnen zit. Ze komt nergens meer. In het zorgplan van mevrouw is al opgenomen dat zij zo nodig naar buiten kan met de verzorgende, maar daar heeft mevrouw vaak geen tijd voor of het komt er niet van. Nu concreet de afspraak gemaakt dat er op ma wo vr een rondje rond de flat wordt gelopen met mevrouw. Dit is opgenomen in het zorgplan en er wordt over gerapporteerd. Over een aantal weken wordt de afspraak geëvalueerd. Meneer, alleenstaand, heeft een chronische aandoening. Meneer heeft geen baan meer. Zijn leefstijl is ongezonde en hij onderhoudt zijn huishouding slecht. Meneer heeft geen doel meer en zit veel binnen. De wijkverpleegkundige gaat met deze meneer in gesprek. Na het bespreken van de signalen en het uitwisselen van de afwegingen blijkt dat deze meneer graag een vrijwilligersfunctie wil vervullen. Door samenwerking met medewerkers van welzijn lukt het om een passende rol te vinden. Meneer participeert nu actief in het wijkcentrum. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

16 bî~äìéêéåi=êéñäéåíáéi= ÑÉÉÇÄ~Åâ= Niveau: medewerker- medewerker cliënt en medewerker Doel Ik bespreek en evalueer: - met mijn collega s hoe we activiteiten om aandacht te hebben voor leefstijl inpassen in ons dagelijks handelen. - met mijn cliënten het verloop van de eventuele acties. Vragen - Kom ik samen met mijn cliënt terug op eventuele acties de besproken zijn? Wisselen we onderling uit wat we daarbij ervaren hebben? - Deel ik mijn succesverhalen en/of leerpunten met mijn collega s? - Hoor ik van collega s welke sterke punten of verbeterpunten zij ervaren bij aandacht voor leefstijl met hun cliënten? Hoe aandacht voor evalueren, reflectie en feedback naar elkaar Er zijn verschillende mogelijkheden om te evalueren en reflectie en feedback met de cliënt en met collega s te stimuleren. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van verschillende hulpmiddelen (zie blauw weergegeven). Op cliëntniveau: - Stem verwachtingen tussen cliënt, diens omgeving en medewerker met elkaar af. Delen van de ervaringen en waarderingen van de ingezette acties - Neem de afspraken op in het zorgplan en koppel dit aan de gebruikelijke evaluatiemomenten (voor medewerkers zorg). Op teamniveau: - (Opnieuw) in kaart brengen van de leefstijlthema s die spelen bij de huidige cliënten. Vragenlijst leefstijlgerichte preventie in zorg en welzijn (versie cliënten) - (Opnieuw) in kaart brengen van de mate waarin medewerkers ervaren dat zij in hun dagelijks werk aandacht hebben voor leefstijl. Vragenlijst leefstijlgerichte preventie in zorg en welzijn (versie medewerker) - Evalueren van de acties die in gang gezet zijn. Delen van de ervaringen/ waarderingen van de ingezette acties Jubelmuur en Klaagmuur Door het invullen van de vragenlijsten werden we ons bewust van de leefstijlthema s die spelen bij cliënten. We ontdekten dat er thema s zijn waarvoor we al aandacht hadden. Maar het gaf ons ook inzicht in leefstijlthema s waarvoor we (nog) geen aandacht hadden. Uit de resultaten van de vragenlijsten hebben we verbeterpunten gehaald waar we vervolgens mee aan de slag zijn gegaan. Goed om na een bepaalde periode opnieuw de vragenlijsten in te vullen. En heel mooi om dan te kijken naar de verschillen. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

17 3. Hulpmiddelen In dit hoofdstuk zijn alle hulpmiddelen per stap weergegeven. Per hulpmiddel wordt eerst een korte beschrijving van het hulpmiddel gegeven. Daarna is toegelicht hoe het hulpmiddel gebruikt kan worden. Indien er meer informatie over het hulpmiddel verkrijgbaar is, is weergegeven waar deze informatie te vinden is. Tot slot wordt het hulpmiddel weergegeven. Per stap zijn meerdere hulpmiddelen beschreven. Kijk wat het beste aansluit bij je cliënt, bij ouw als medewerker of bij je team. Je kunt ook een combinatie van hulpmiddelen inzetten. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

18 Stap: Prioriteit geven Hulpmiddel: Workshop Preventie in zorg en welzijn Korte beschrijving In deze workshop krijgen teamleden informatie over preventie in zorg en welzijn. Deelnemers worden uitgenodigd om met elkaar in gesprek te gaan over de kansen die aandacht voor leefstijl daarbij biedt. Het doel van de workshop is dat medewerkers met elkaar in gesprek komen over de mogelijkheden die zij zien voor preventie in zorg en welzijn. Medewerkers raken vertrouwd met principes van gedragsverandering en gedeelde besluitvorming. Onderwerpen van de workshop zijn: - Wat is preventie? - Welke beelden hebben we bij preventie in zorg en welzijn? - Waarom aandacht voor preventie? - Wat betekent dit voor mij? - Hoe kom je tot gedeelde besluitvorming met cliënten? - Praktische oefeningen. Hoe in te zetten - In een bijeenkomst met leidinggevenden/teamcoaches. - In een bijeenkomst met het team. Meer info Draaiboek beschikbaar bij Icare Verpleging en Verzorging, m.deboer@icare.nl; Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

19 Stap: Prioriteit geven Hulpmiddel: Claims (krachten), Concerns (zorgen) en Issues (vragen) Korte beschrijving Het hulpmiddel claims, concerns en issues helpt om de waarden en overtuigingen van de verschillende teamleden te verhelderen. Het is een werkvorm uit practice development (ontwikkeling in de praktijk). Met claims worden de krachten bedoeld, dat waar we tevreden over zijn. Concerns staat voor de zorgen die we hebben. En issues staat voor de vragen die er spelen. Het hulpmiddel nodigt uit om als team in gesprek te komen over: Hoe kijken we als team naar aandacht voor leefstijl? Waar zijn we tevreden over? Waar maken we ons zorgen over? Voor welke vragen staan we? Het hulpmiddel draagt bij aan verdieping van dat wat er in de beleving van teamleden speelt. En helpt om verbetermogelijkheden te inventariseren die bij de teamleden leven. De aandachtspunten uit de claims, concerns en issues kunnen de start zijn voor het formuleren van concrete actiepunten (wie gaat wat, wanneer doen). Hoe in te zetten Dit hulpmiddel is op teamniveau te gebruiken in bijeenkomsten met medewerkers. 1. Maak 3 flappen: Claims positieve overtuigingen heb ik over../ tevreden ben ik over, Concerns mijn zorgen heb ik over., Issues vragen die er spelen zijn (hoe, wanneer., welke ). 2. Nodig de teamleden uit om hun positieve overtuigingen/ krachten (claims), zorgen (concerns) en vraagstukken (issues) op een geeltje te schrijven. Per geeltje één opmerking. Vraag de teamleden om het met stift op een geeltje te schrijven in verband met de leesbaarheid op de flap. 3. Alle claims, concerns & issues worden verzameld op flaps (voor iedere categorie één flap). Bespreek de geeltjes per flap: Start met de flap claims/ tevreden, bespreek daarna concerns/ zorgen en sta tot slot stil bij de flap issues/ vragen. Mogelijkheden om de flaps te bespreken zijn: Plenaire bespreking van alle flaps: - Bij kleine groep (maximaal 8 personen): vraag één teamlid om diens geeltjes toe te lichten en op de flap te plakken. Laat de andere teamleden vervolgens één voor één hun geeltjes erbij plakken en toelichten. Laat teamleden de reacties die bij elkaar horen, bij elkaar plakken (clusteren). Kijk na de laatste toelichting welke thema s er uit de clustering naar voren komen. Welke thema s spreken de teamleden vooral aan? Wil men aan de slag gaan? Waar wil men mee aan de slag gaan? - Bij een grote groep (meer dan 8 personen): vraag de teamleden om de geeltjes op de flap te plakken. Nodig alle teamleden uit om de geeltjes op de flap te lezen. Vraag of er nog geeltjes zijn die om een verduidelijking vragen. Probeer daarna met elkaar een clustering in de geeltjes aan te brengen. Wat hoort bij elkaar? Waarom denk je dat? Vinden anderen dat ook? Welke thema s komen uit de clusters naar voren? Welke thema s spreken de teamleden vooral aan? Wil men aan de slag gaan? Waar wil men mee aan de slag gaan? In subgroepjes de flaps bespreken en vervolgens plenaire bespreking aan de hand van terugkoppeling uit de subgroepjes. 4. Plenaire bespreking mondt uit in het kiezen van één of meerdere vragen om aan te pakken. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

20 Materialen - Rustige werkruimte. - Geeltjes. - Flap-overs. - Stiften. - Plakband. Tip Het is goed mogelijk om elk teamoverleg te starten met het inventariseren van de krachten (claims), zorgen (concerns) en vraagstukken (issues). Op deze manier wordt elke keer de voortgang tot zover geëvalueerd en worden zorgen omgezet in nieuwe acties. Deze oefening helpt dan de inhoud van de agenda te bepalen. Meer info Voor informatie over werkvormen vanuit Practice Development en training Practice Development: Christelijke Hogeschool Windesheim Drs. A.E. (Annelies) Harps-Timmerman: ae.harps-timmerman@windesheim.nl Dr. J.S. (Jan) Jukema: js.jukema@windesheim.nl Dr. C.H.M. (Carolien) Smits: chm.smits@windesheim.nl Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

21 Hulpmiddel: Claims (krachten), Concerns (zorgen) en Issues (vragen) Claims Positieve overtuigingen heb ik over. Ik ben tevreden over Schrijf dit met stift op geeltjes ;. 1 geeltje per opmerking. Concerns Mijn zorgen heb ik over Schrijf dit met stift op geeltjes. 1 geeltje per opmerking. Issues Vragen die er spelen zijn Schrijf dit met stift op geeltjes. 1 geeltje per opmerking. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

22 Stap: Prioriteit geven Hulpmiddel: Verhelderen van waarden en overtuigingen Korte beschrijving Dit hulpmiddel helpt bij het komen tot een gezamenlijk doel. Het is een werkvorm uit Practice Development (ontwikkeling in de praktijk). Door dit hulpmiddel toe te passen krijg je als team inzicht in de meningen van de verschillende teamleden over aandacht voor leefstijl en de aandachtspunten die dat voor het team vraagt. Iedere mening en iedere vraag telt. Er hoeft niet altijd op alle vragen antwoord gegeven worden. Door deze werkvorm wordt duidelijk welke prioriteiten gesteld moeten worden. Hoe in te zetten Dit hulpmiddel is op teamniveau te gebruiken in bijeenkomsten met medewerkers. - Zorg dat iedere medewerker een aantal dagen voorafgaand aan de bijeenkomst het formulier verhelderen van waarden en overtuigingen heeft. - Licht bij de start van de bijeenkomst het doel van de werkvorm toe. Namelijk een start maken om een gezamenlijk gedragen doel te formuleren. - Vraag de deelnemers om in tweetallen elkaars formulieren naast elkaar te leggen. Nodig ze uit om tot één formulering te komen. Let op: er hoeft geen overeenstemming te komen, onderlinge verschillen mogen blijven bestaan. Stimuleer de deelnemers om met elkaar in gesprek te gaan door elkaar vragen te stellen. - Vraag de tweetallen om viertallen te maken en nodig ze opnieuw uit om tot één formulering te komen. Opnieuw: verhelderen, verduidelijken en mogelijke verschillen beargumenteerd laten bestaan. - Ga vervolgens over tot plenaire bespreking en zet met elkaar de stap naar 1 gezamenlijk ingevuld formulier. Tip Het hulpmiddel is in deze beschrijving uitgewerkt voor aandacht voor leefstijl. Uiteraard is deze werkvorm ook mogelijk bij andere onderwerpen. Pas daarvoor de eerste en laatste vraag van het formulier aan op het onderwerp. Meer info Voor informatie over werkvormen vanuit Practice Development en training Practice Development: Christelijke Hogeschool Windesheim Drs. A.E. (Annelies) Harps-Timmerman: ae.harps-timmerman@windesheim.nl Dr. J.S. (Jan) Jukema: js.jukema@windesheim.nl Dr. C.H.M. (Carolien) Smits: chm.smits@windesheim.nl Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

23 Hulpmiddel: Verhelderen van waarden en overtuigingen Het uiteindelijke doel van aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn is: Naar mijn idee kan dat doel behaald worden door: Naar mijn idee zijn de volgende factoren behulpzaam om dit doel te behalen: Naar mijn idee zijn de volgende factoren belemmerend om dit doel te behalen: Naar mijn idee zijn de volgende mensen en middelen hiervoor nodig: Andere waarden en overtuigingen die ik belangrijk vind in relatie tot aandacht voor leefstijl: Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

24 Stap: Prioriteit geven Hulpmiddel: Vragenlijst Leefstijlgerichte preventie in zorg en welzijn (versie cliënten) Korte beschrijving Door deze vragenlijst per cliënt in te vullen krijg je inzicht in de leefstijlrisico s die er bij de cliënten van het team spelen. Het geeft ook een beeld van de mate waarin bij cliënten leefstijlrisico s gesignaleerd worden, bespreekbaar gemaakt worden en acties op ondernomen worden. Op de vragenlijst wordt ingevuld of er bij de betreffende cliënt sprake is van een leefstijlrisico voor wat betreft bewegen, roken, alcohol, voeding, ondergewicht, overgewicht, psychisch welbevinden en vallen. Er is duidelijk omschreven wanneer bij de verschillende onderwerpen sprake is van een leefstijlrisico. Vervolgens wordt per leefstijlrisico ingevuld of het besproken is, de mate van motivatie van de cliënt, of er doelen gesteld zijn, of er acties ingezet zijn en of er geëvalueerd is. Er is een aparte versie van de vragenlijst voor cliënten van de (thuis)zorg (oranje) en voor cliënten van het welzijn (groen). De vragenlijsten zijn ontwikkeld door Christelijke Hogeschool Windesheim (Dr. T. Visscher en Drs. A. E. Marcus-Varwijk). Hoe in te zetten - als een nulmeting en vervolgmeting (teamniveau): o Medewerkers van een team vullen de vragenlijst per cliënt in. o Verwerk de resultaten van alle vragenlijsten. o Bespreek als team de analyse van de vragenlijsten. o Formuleer concrete actiepunten op basis van deze analyse. Stel vast wat er goed gaat en wat je als team vast wilt houden. Stel vast op welke punten je je als team wilt verbeteren. Stel vast bij welke stap van de werkmethodiek de verbeterpunten aansluiten. Maak voor de keuze van concrete actiepunten eventueel gebruik van een hulpmiddel(en) van die stap(pen). o Zet als team de actiepunten in gang. Let op dat je het haalbaar en realistisch houdt. Pak niet teveel actiepunten tegelijk op. o Evalueer de actiepunten, bijvoorbeeld na 1 maand. Maak hierbij eventueel gebruik van hulpmiddelen die bij de stap evalueren beschreven zijn. - als interventie (klantniveau): o Ga met behulp van de vragenlijst als medewerker in gesprek met de cliënt. o Vul de vragenlijst met de cliënt in. o Stel gezamenlijk vast wat de huidige situatie is op basis van de ingevulde vragenlijst. Eventueel kun je hierbij gebruik maken van hulpmiddelen uit de stap bespreekbaar maken. o Bepaal gezamenlijk of er draagvlak is om tot actie over te gaan. Eventueel kun je hierbij gebruik maken van hulpmiddelen uit de stap uitwisselen van afwegingen/ motiveren. o Besluit gezamenlijk welke actie ingezet wordt. Eventueel kun je hierbij gebruik maken van hulpmiddelen uit de stap kiezen. o Evalueer de ingezette actie. Eventueel kun je hierbij ook gebruik maken van hulpmiddelen uit de stap evalueren. Tip: bovenstaande acties kunnen over meerdere contactmomenten verdeeld worden. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

25 Meer info Voor het verkrijgen van de vragenlijsten en het verwerken van de resultaten kan contact opgenomen worden met Christelijke Hogeschool Windesheim: Dr. T.L.S. Visscher, onderzoekscoördinator OPOZ Dr. C.H.M. Smits, lector innoveren in de ouderenzorg Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

26 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

27 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

28 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

29 Stap: Prioriteit geven Hulpmiddel: Vragenlijst Leefstijlgerichte preventie in zorg en welzijn (versie medewerker) Korte beschrijving Door per medewerker deze vragenlijst in te vullen krijg je als team inzicht in hoe de verschillende teamleden aandacht hebben voor leefstijl in de dagelijkse zorgverlening. Het geeft een beeld van de mate waarin medewerkers aandacht voor leefstijl als onderdeel van het takenpakket zien en hoe ze hun eigen vaardigheden over signaleren, bespreekbaar maken en verwijzen ervaren. Er is een aparte versie van de vragenlijst voor de (thuis)zorg (oranje) en voor het welzijn (groen). De vragenlijsten zijn ontwikkeld door Christelijke Hogeschool Windesheim (Dr. T. Visscher en Drs. A. E. Marcus-Varwijk). Hoe in te zetten De vragenlijst kan als een schriftelijke enquête ingezet worden onder medewerkers die direct contact hebben met cliënten. - Alle medewerkers van het team vullen de vragenlijst in. - Verwerk de resultaten van de vragenlijsten. - Bespreek als team de analyse van de vragenlijsten. - Formuleer concrete actiepunten op basis van deze analyse. Stel vast wat er goed gaat en wat je als team vast wilt houden. Stel vast op welke punten je je als team wilt verbeteren. Stel vast bij welke stap van de werkmethodiek de verbeterpunten aansluiten. Maak voor de keuze van concrete actiepunten eventueel gebruik van een hulpmiddel(en) van die stap(pen). - Zet als team de actiepunten in gang. Let op dat je het haalbaar en realistisch houdt. Pak niet teveel actiepunten tegelijk op. - Evalueer de actiepunten, bijvoorbeeld na 1 maand. Maak hierbij eventueel gebruik van hulpmiddelen die bij de stap evalueren beschreven zijn. Meer info Voor het verkrijgen van de vragenlijsten en het verwerken van de resultaten kan contact opgenomen worden met Christelijke Hogeschool Windesheim: Dr. T.L.S. Visscher, onderzoekscoördinator OPOZ (tls.visscher@windesheim.nl) Dr. C.H.M. Smits, lector innoveren in de ouderenzorg (chm.smits@windesheim.nl) Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

30 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

31 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

32 Stap: Samenwerken Hulpmiddel: Basisprincipes van samenwerken Korte beschrijving In het hulpmiddel basisprincipes van samenwerking is beschreven wat samenwerking op kan leveren en welke principes hieraan ten grondslag liggen. Dit hulpmiddel kan in het team helpen om te verhelderen wat het team verstaat onder samenwerken. Je kunt het ook zelfstandig als medewerker gebruiken om voor jezelf te verhelderen wat samenwerken kan betekenen voor jezelf en voor de cliënt. Samenwerken en afstemmen gaan niet altijd vanzelf. De beschrijving van de basisprincipes van samenwerken geeft een duidelijk beeld van de aspecten die een rol spelen. Hoe in te zetten - In bijeenkomsten met medewerkers (bijv. teamoverleg, netwerkbijeenkomst, workshop, etc). - Zelfstandig door de medewerker te gebruiken Dit hulpmiddel is goed te gebruiken als voorbereiding van de bespreking van de netwerkanalyse (zie hulpmiddel netwerkanalyse). Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

33 Hulpmiddel: Basisprincipes van samenwerken Samenwerken is bijdragen aan een gezamenlijk resultaat door een optimale afstemming tussen de eigen kwaliteiten en belangen én die van de ander. De situatie van de cliënt is het uitgangspunt. Wat levert samenwerken je als medewerker op? Het biedt mogelijkheden voor: - betere aansluiting op de situatie en mogelijkheden van de cliënt; - betere doorverwijzing; - goede overdracht van informatie van de ene naar de andere medewerker; - meer preventie; - betere samenhang in diensten; - kortere of geen wachtlijsten. Basisprincipes van samenwerken Doelgroep De vragen en behoeften van de cliënt en diens omgeving vormen het vertrekpunt. Doel/resultaat Door samen te werken wordt een gezamenlijk resultaat nagestreefd. Netwerk Door samen te werken ontwikkel je goede netwerkrelaties en de kans om zicht te krijgen of te houden op nieuwe ontwikkelingen, nieuwe partners en/of veranderende vragen en behoeften van cliënten. Proces van de cliënt Het proces dat een cliënt doorloopt is het uitgangspunt bij samenwerking tussen verschillende partijen. Vertrouwen Tussen samenwerkingspartners geldt vertrouwen. Vertrouwen vereist kennis van en begrip voor elkaar, duidelijke afspraken, het aanspreekbaar zijn op het nakomen van afspraken en open (staan voor) communicatie. Kennis delen Door samen te werken wordt kennis gedeeld en wordt geïnvesteerd in nieuwe kennis en competenties van cliënten en medewerkers. Innovatie Door samen te werken kan eenvoudiger gewerkt worden aan nieuwe toepassingen, methodieken etc. Creatief met kaders De randvoorwaarden voor samenwerking in de zorg zijn niet altijd optimaal. Toch liggen er vaak voldoende mogelijkheden binnen de bestaande kaders. Dit vraagt om creativiteit. Eigen rol kennen Om goed te kunnen samenwerken is het belangrijk de eigen rol te verhelderen en te expliciteren. (Bron: Van der Aa, A. & Minkman, M., Tools voor Ketenzorg. Naar actie en reactie. Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg CBO en Stichting Ketennetwerk.) Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

34 Stap: Samenwerken Hulpmiddel: Netwerkanalyse (netwerk medewerkers) Korte beschrijving Het hulpmiddel netwerkanalyse helpt om inzicht te krijgen in de huidige contacten in de wijk. Het geeft je als medewerker en/of team inzicht in de omvang van de huidige contacten en de intensiteit van de huidige contacten. Tevens kan het helpen om inzicht te krijgen in nog ontbrekende contacten. De Netwerkanalyse is een methode waarmee medewerkers inzicht krijgen in hun eigen sociale netwerk. Het geeft zicht op: - waar sta je zelf; - met wie heb je veel contact / werk je veel samen en waarom; - met wie heb je weinig contact / werk je weinig samen en waarom; - wat is de inhoud van het contact; - hoe ziet de relatie met de ander er uit, is deze wederkerig of eenzijdig. Hoe in te zetten - In het contact tussen cliënt en medewerker. - In bijeenkomsten met medewerkers (bijv. teamoverleg, netwerkbijeenkomst, workshop, etc). - Zelfstandig door de medewerker te gebruiken. Uit de netwerkanalyse kan naar voren komen dat het netwerk op bepaalde domeinen (zorg, wonen, welzijn) nog versterkt kan worden. Hierbij kan het helpen om af te spreken om voor een bepaalde periode te focussen op een bepaald leefstijlthema (bijvoorbeeld psychisch welbevinden of bewegen). Kijk wat je in het contact met cliënten opvalt bij dit thema. Welke andere professionals en vrijwilligers zijn hierbij betrokken? Welke andere professionals zou je hierbij willen betrekken? Hiervoor kunnen goed hulpmiddelen uit de stap signaleren gebruikt worden, bijvoorbeeld de boekenleggers met een leefstijlthema. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

35 Hulpmiddel: Netwerkanalyse (netwerk medewerkers) Als professional werkzaam binnen een bepaalde setting (thuiszorg, welzijn,.) heb je te maken met diverse andere partijen. Een dergelijk netwerk kan ondersteunend en nuttig zijn. Als er overeenstemming en vertrouwen bij andere partijen is, kan er sprake zijn van een bondgenootschap waarmee (eigen) belangen verstevigd kunnen worden. Dit komt uiteindelijk ten goede aan de cliënt. Door een netwerkanalyse te maken, onderzoek je of je tevreden bent over de support en verbinding die je vanuit je netwerk ontvangt en hoe je deze nog beter kunt benutten. Er zijn verschillende soorten support (praktisch, informatief, emotioneel, gedeelde belangen) en die vind je meestal niet in één contact. De kwaliteit van het contact met specifieke partijen is belangrijker dan de kwantiteit. Het gaat erom support te krijgen van de juiste partijen of personen. Een netwerkanalyse kan ook inzichtelijk maken waar mogelijke risico s te verwachten zijn in de toekomst, omdat er tegenstanders en regelrechte opponenten (blijken te) zijn. Belangrijke vragen bij de netwerkanalyse zijn bijvoorbeeld: - waar sta je zelf als medewerker; - met wie werk je veel samen en waarom; - met wie werk je weinig samen en waarom; - wat is de inhoud van de samenwerking; - hoe ziet de relatie met de samenwerkingspartners er uit, is deze wederkerig of eenzijdig. De netwerkanalyse is: een methode om het netwerk van betrokkenheid rond een bepaald initiatief in beeld te brengen en de posities in dit netwerk te verkennen. Een netwerkanalyse brengt in beeld wat er allemaal al is als basis om op te bouwen. De analyse geeft tevens vaak nieuwe ideeën en inzichten over mogelijk te ondernemen stappen. - Neem een blanco vel papier of een flap en zet in het midden een grote stip. Dat ben jij of zijn jullie als team. - Teken daaromheen een ruime cirkel. - Schrijf op geeltjes met wie je contact hebt (1 geeltje per contact). Plak de geeltjes in de cirkel. o De afstand tot het midden (jijzelf) geeft aan hoe de kwaliteit van het contact is. Meer afstandelijke en kwalitatief mindere contacten staan dus dichter bij de buitenrand van de cirkel. o Verdeel de cirkel in een aantal taartpunten.elke taartpunt geeft een deel van je netwerk weer; bijvoorbeeld de huisartsen, de fysiotherapeut, welzijnswerker, wijkverpleegkundige, huismeesters etc. Reserveer een taartpunt voor diverse/overige contacten. Benoem elke taartpunt. - Bekijk je netwerk eens goed. o Welke contacten helpen je in je werk als medewerker? o Zijn er in het netwerk contacten in het domein van zorg? o Zijn er in het netwerk contacten in het domein van welzijn? o Zijn er in het netwerk contacten in het domein van wonen? - Geef met pijlen aan of het een wederkerig contact is ( ), een voornamelijk eenzijdig contact van jou richting de ander ( ) of dat er juist door de ander een groot beroep op jou wordt gedaan ( ). - Bedenk welke samenwerking je mist binnen je netwerk en waarom. Wat zou je kunnen doen om de samenwerking die je mist te realiseren? - Bedenk over welke samenwerking je heel tevreden bent en waarom. Wat zou je kunnen doen om deze samenwerking zo te houden of nog verder te verstevigen of te gebruiken als voorbeeld voor anderen? Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

36 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari O

37 Stap: Samenwerken Hulpmiddel: Netwerkanalyse (netwerk cliënt), Mantelscan Korte beschrijving Het hulpmiddel mantelscan helpt om samen met de cliënt inzicht te krijgen in diens netwerk. Het geeft je als cliënt en medewerker inzicht in de omvang van de huidige contacten en de intensiteit van de huidige contacten. Tevens kan het helpen om inzicht te krijgen in nog ontbrekende contacten. De Mantelscan is een methode waarmee cliënten inzicht krijgen in hun eigen sociale netwerk. Het geeft zicht op: - waar sta je zelf; - met wie heb je veel contact en waarom; - met wie heb je weinig contact en waarom; - wat is de inhoud van het contact; - hoe ziet de relatie met de ander er uit, is deze wederkerig of eenzijdig. Hoe in te zetten - In het contact tussen cliënt en medewerker. - Zelfstandig door de cliënt te gebruiken. Meer info De mantelscan en de handreiking bij de mantelscan zijn ontwikkeld door het expertisecentrum mantelzorg. Voor de meer informatie en het downloaden van de documenten: Expertisecentrum mantelzorg Catharijnesingel GC Utrecht Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

38 Hulpmiddel: Netwerkanalyse (netwerk cliënt), Mantelscan Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

39 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

40 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

41 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

42 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

43 Stap: Signaleren Hulpmiddel: Boekenlegger met een leefstijlthema Korte beschrijving Deze instrumenten stimuleren je om in een bepaalde periode bij alle contacten die je hebt kritisch te letten op het leefstijlthema. Dit kan helpen om bewuster te signaleren en signalen op teamniveau met elkaar te delen. De boekenleggers kunnen helpen om voor een bepaalde periode bewust aandacht te hebben voor een bepaald leefstijlthema. Er zijn boekenleggers ontwikkeld voor de thema s: - Bewegen. - Psychisch welbevinden. Hoe in te zetten In een teamoverleg: - Geef elk teamlid een boekenlegger. - Geef een korte toelichting. - Stel met elkaar vast hoe ieder teamlid de komende periode hiermee aan de slag gaat. Een voorbeeld: o elk teamlid signaleert tijdens de contacten met cliënten bewust op dit thema voor een bepaalde periode (bijvoorbeeld 1 maand). Tijdens de dagelijkse werkzaamheden schrijven teamleden dat wat ze signaleren op geeltjes (per geeltje één signaal). - Stel met elkaar vast hoe je als team terug komt op de signalen. Een voorbeeld: o In het eerstvolgende teamoverleg of de weekstart worden de ervaringen van de verschillende teamleden besproken. Teamleden plakken de geeltjes met hun signalen op een flap. Het team bespreekt gezamenlijk de ervaringen, clustert daarbij de geeltjes en benoemt eventuele actiepunten. - Stel met elkaar vast op welke wijze de actiepunten opgepakt worden en op welke termijn. o Stel vast bij welke stap van de werkmethodiek de verbeterpunten aansluiten. Maak voor de keuze van concrete actiepunten eventueel gebruik van een hulpmiddel(en) van die stap(pen). o Zet als team de actiepunten in gang. Let op dat je het haalbaar en realistisch houdt. Pak niet teveel actiepunten tegelijk op. - Evalueer de actiepunten, bijvoorbeeld na 1 maand. Maak hierbij eventueel gebruik van hulpmiddelen die bij de stap evalueren beschreven zijn. Meer info Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van de boekenleggers zijn (via intranet) te bestellen bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

44 thema van deze maand: thema van deze maand: Bewegen Psychisch welbevinden Wat valt je op Wat valt je op bij het bewegen bij jouw cliënt? bij de cliënt? Wat zie ik? Wat zie ik? Welke signalen geeft de cliënt af? Wat gebeurt er? Wil je op een geeltje in je agenda je ervaringen opschrijven? Neem je geeltje(s) mee naar het eerstvolgende teamoverleg. Wil je op een geeltje in je agenda je ervaringen opschrijven?neem je geeltje(s) mee naar het eerstvolgende teamoverleg. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

45 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

46 Stap: Signaleren Hulpmiddel: Themacampagne Korte beschrijving Je kunt als team met elkaar afspreken om voor een paar maanden een leefstijlthema centraal te stellen. In die maanden verzamel je met elkaar instrumenten die kunnen helpen om bewust aandacht te hebben voor (on)gezonde leefstijl in de contacten met cliënten. Hoe in te zetten - Besluit als team welk leefstijlthema je voor welke periode (bijvoorbeeld een half jaar) centraal wilt stellen. Het is aan te raden om bij de keuze voor het team gebruik te maken van de resultaten van de cliënten vragenlijsten leefstijlgerichte preventie in zorg en welzijn (zie stap prioriteit geven). - Nodig alle teamleden uit om vragen over dit leefstijlthema te stellen. - Nodig alle teamleden uit om informatie over het leefstijlthema te verzamelen. - Selecteer uit alle verzamelde informatie bruikbare hulpmiddelen. - Verspreid alle bruikbare instrumenten onder de teamleden. - Evalueer de themacampagne tussentijds en na een half jaar. Maak hierbij eventueel gebruik van hulpmiddelen uit de stap evalueren. - Bij positieve evaluatie? Deel de hulpmiddelen en je ervaringen als team ook met andere teams. - Maak een keuze voor een nieuw leefstijlthema voor een nieuwe periode. Meer info Materialen van de themacampagne bewegen, depressie en gezond gewicht zijn beschikbaar bij Icare Verpleging en Verzorging, m.deboer@icare.nl; Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

47 Hulpmiddel: Themacampagne Icare heeft in de periode 2010 en 2011 drie themacampagnes uitgevoerd die gericht waren op gespecialiseerd verpleegkundigen en (wijk)verpleegkundigen met aandachtsgebied diabetes en COPD. De thema s van de campagnes waren bewegen, depressie en gezond gewicht. Themacampagne depressie - Knipselkrant - Spiekbriefje depressieve klachten - Klanteninformatie: o.a. ansichtkaarten Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

48 Themacampagne bewegen - Smoezenboekenlegger Bewegen - versie professional (gelamineerd) - versie klant - Beweegtest en toelichting Diabetes en COPD Placemat Diabetes: - versie klant - versie professional - Placemat COPD: - versie klant - versie professional hart- en vaatziekten; zelfcontrole; alcohol schade aan zenuwen, glucosemeter hypo; hyper ogen en nieren sport; bewegen voeding;.? sombere gewicht labuitslagen gevoelens Wat wilt u bespreken met de diabetesverpleegkundige? uit eten; vakantie seksualiteit;? erectieproblemen cursussen diabetische ziekte; voet roken insuline spuiten; stress spuitplaatsen inhaleren; werk gevoelens; vernevelen benauwdheid emoties sport; seksualiteit; bewegen.? intimiteit zuurstof medicatie Wat wilt u bespreken met de longverpleegkundige? reizen; voeding; vakantie begeleiding gewicht stoppen cursussen met roken mantelzorg saneren hoesten hulpmiddelen Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

49 Themacampagne gezond gewicht - knipselkrant signaleren gezond gewicht - kaartjes bespreekbaar maken gezond gewicht met toelichting Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

50 Stap: Signaleren Hulpmiddel Spiekbriefje voor casuïstiekbespreking aandacht voor leefstijl Korte beschrijving Dit hulpmiddel is als ondersteuning in te zetten om met collega s aan de hand van feitelijke casussen met elkaar in gesprek te gaan over ervaringen met aandacht voor leefstijl. Het spiekbriefje biedt een aantal vragen waarmee systematisch casussen met elkaar besproken kunnen worden. Hoe in te zetten Tijdens een overleg/ intervisiebijeenkomst met medewerkers: - verzamel concrete casussen uit de praktijk. Laat ieder medewerker minimaal een casus in zijn hoofd nemen waar hij heel tevreden over is (energiegevend) en minimaal een casus waar hij ontevreden over is (energievretend). - Deel met elkaar de casussen. Kies een energiegevende casus en een energievretende casus uit die gezamenlijk besproken wordt. - Nodig de medewerker die de casus heeft ingebracht uit om een korte toelichting op de casus te geven. - Ga met elkaar in gesprek over deze casus. - Pak na een bepaalde tijd (bijvoorbeeld 10 minuten) het spiekbriefje erbij. Blik aan de hand van de items op het spiekbriefje terug op het gesprek over de casus. Hebben we alle zaken voldoende aan de orde gehad? Ga alsnog in op eventuele ontbrekende aandachtspunten. - Bespreek eventuele actiepunten op basis van de casus. - Stel met elkaar vast op welke wijze de actiepunten opgepakt worden en met welke termijn - Zet de actiepunten in gang. - Evalueer de actiepunten. Meer info Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van het spiekbriefje zijn (via intranet) te bestellen bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

51 Hulpmiddel Spiekbriefje voor casuïstiekbespreking aandacht voor leefstijl Wat is het probleem in de casus? Voor wie is het een probleem? Op welke wijze ervaren de betrokkenen het probleem? o Wat is de beleving van de cliënt en diens omgeving? o Wat is de beleving van de medewerker? o Komt de beleving van het probleem vanuit het perspectief van de medewerker overeen met het perspectief van de cliënt? Wat is de kracht van de cliënt (en diens omgeving)? Fasen van gedragsverandering: o Vanuit welke fase van gedragsverandering benaderd de medewerker de cliënt? (zie fasen voorlichtingspijl of fasen motivational interviewing) o In welke fase van gedragsverandering zit de cliënt? o Komen de fasen van gedragsverandering van de medewerker en de cliënt overeen? Is er sprake van gedeelde besluitvorming? Aandachtspunten in de bespreking: - bespreek de feitelijke situatie. Kijk dus uit voor interpretaties door de professional 'ik denk dat'. Neem in de bespreking mee wat feitelijk door de cliënt aangegeven is (verbaal en nonverbaal). - probeer met open vragen, doorvragen en reflecties de indiener van de casus uit te nodigen om zijn/ haar ervaringen in te brengen. Kijk uit voor oordelende en suggestieve vragen. Tips: - Je kunt pas overgaan tot bespreken van mogelijke acties als er sprake is van een gedeeld probleem door professional en cliënt. Als er geen sprake is van een gedeeld probleem dan is de eerste stap probleemverheldering. - Je kunt pas overgaan tot het geven van adviezen als de cliënt ook toe is aan adviezen. In de fasen openstaan, begrijpen en willen zijn adviezen nog niet gepast. In deze fasen is het verkennen van wensen en verwachtingen van belang. Vanaf de fase van kunnen, doen en blijven doen kan er sprake zijn van (gevraagd!) advies. Zie voor toelichting over de fasen van gedragsverandering het hulpmiddel voorlichtingspijl (zie stap bespreekbaar maken) of de informatie over motivational interviewing (zie stap uitwisselen afwegingen/ motiveren). Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

52 Stap: Signaleren Hulpmiddel Hoe kun jij gezondheidsrisico s beperken? Korte beschrijving Dit hulpmiddel is een signaleringsinstrument dat weergeeft welke acties van belang zijn om gezondheidsrisico s te beperken. Het bestaat uit posters en werkbladen waarbij deze acties per thema zijn uitgewerkt. V&VN ontwikkelde deze poster en werkbladen voor zorgorganisaties in opdracht van ActiZ. De poster en werkbladen helpen bij het signaleren van gezondheidsrisico's. Hierop staan welke vervolgacties verstandig zijn en hoe je het beste kunt handelen. Er zijn werkbladen over zes thema's: - huidletsel - ondervoeding - vallen - depressie - incontinentie - problemen met medicatiegebruik Hoe in te zetten - op teamniveau - in het contact met de cliënt Meer info De poster en de werkbladen zijn kosteloos te downloaden via Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

53 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

54 Voorbeelden van werkbladen ondervoeding en overgewicht. Op deze wijze zijn ook werkbladen beschikbaar van de andere genoemde thema s. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

55 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

56 Stap: Signaleren Hulpmiddel Spiekbriefje bij het signaleren van Niet Pluisgedrag Korte beschrijving Op dit hulpmiddel kunnen signalen die wijzen op niet pluisgedrag gescoord worden. Daarbij kun je aangeven of je dit signaal vaak ervaart of soms ervaart. Tevens staan ook mogelijke acties beschreven die passend zijn bij de signalen. Het spiekbriefje Niet Pluisgedrag is een handzame kaart waarop kort en bondig beschreven staat op welke signalen een professional kan letten bij een Niet Pluisgevoel en welke actie ondernomen kan worden. De signalenkaart is geplastificeerd en heeft de grootte van een ansichtkaart, zodat het gemakkelijk in de agenda is mee te nemen. Hoe in te zetten - In het individuele contact tussen professional en cliënt. Meer info Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van het spiekbriefje zijn (via intranet) te bestellen bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

57 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

58 Stap: Signaleren Hulpmiddel Screening verhoogd valrisico Korte beschrijving Op dit instrument wordt aan de hand van vragen het risico op vallen gescoord. Tevens is beschreven welke aandachtspunten van belang zijn in de bespreking van deze risico s met de cliënt. Hoe in te zetten - In het individuele contact tussen professional en cliënt. Meer info Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van dit hulpmiddel zijn (via intranet) te bestellen bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

59 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

60 Stap: Signaleren Hulpmiddel Snaq 65+ Korte beschrijving Op dit hulpmiddel wordt aan de hand van vragen het risico op ondervoeding gescoord. Het is een signaleringsinstrument waarmee een medewerker samen met de cliënt vast kan stellen of een cliënt is ondervoed. Hoe in te zetten - in het contact met de cliënt en de medewerker. Tip voor welzijnswerkers: De benodigde activiteiten bij de stappen 1 en 2 zijn voor het welzijnswerk niet gebruikelijk. Consulteer, bij twijfel over ondervoeding, eventueel contact een medewerker van de thuiszorg die werkzaam is in de wijk waar de cliënt woont. Meer info De Stuurgroep Ondervoeding heeft een toolkit ontwikkeld voor eerstelijnszorg en thuiszorg. Onderdeel van de toolkit is de Snaq 65+. Zie De SNAQ65+ kan besteld worden bij Stuurgroep Ondervoeding: eerstelijn@stuurgroepondervoeding.nl Tot 10 exemplaren: 1,50 per stuk; Tot 25 exemplaren: 1,25 per stuk; Vanaf 25 exemplaren: 1,00 per stuk. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

61 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

62 Stap: Signaleren Hulpmiddel Bureaublad Zorgprogramma Gezond gewicht senioren Korte beschrijving Op dit instrument zijn de fasen van het zorgprogramma Gezond Gewicht (senioren) beschreven. Signaleer je (dreigend) ondergewicht of overgewicht? Kijk dan in welke fase van het zorgprogramma de cliënt zich bevindt. Op de achterkant staat per fase welke aandachtspunten van belang zijn in de bespreking met de cliënt. Hoe in te zetten Op teamniveau: - aan de hand van casussen als team met elkaar bespreken welke fase van het zorgprogramma van toepassing is en welke acties van belang zijn. Op cliëntniveau: - Vanuit de situatie bij de cliënt bekijken welke fase van het zorgprogramma van toepassing is. - Bij de betreffende fase kijken welke activiteiten gewenst zijn. - Dit bespreekbaar maken met de cliënt vervolgens uitwisselen van afwegingen/ motiveren en kiezen en evalueren met behulp van het beschreven zorgprogramma gezond gewicht. Meer info Op de site is het zorgprogramma gezond gewicht senioren te vinden. Het bureaublad is via deze site op twee manieren te downloaden: - via de button zorgprogramma -> zorgprogramma senioren -> bureaublad; - via de button downloads -> bureaublad. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

63 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

64 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

65 Stap: Bespreekbaar maken Hulpmiddel Voorlichtingspijl Korte beschrijving De voorlichtingspijl geeft een beschrijving van de stappen van gedragsverandering. Als medewerker heb je veel kennis en expertise en ben je snel geneigd om adviezen te geven. Deze adviezen zijn pas van belang zodra cliënten hier iets mee willen. Zo lang je ervaart dat mensen er nog niet voor openstaan, het niet begrijpen of niet willen heeft het geven van adviezen nog geen zin. Bij de verschillende fasen van gedragsverandering staat beschreven welke acties in die fasen wel van belang zijn. Het bespreekbaar maken van leefstijl en het veranderen van gedrag komen pas tot stand nadat een aantal achtereenvolgende fasen zijn. De Voorlichtingspijl biedt hiervoor een bruikbaar handvat. Door goed op deze fasen in te spelen krijgt iedere cliënt voorlichting op maat. Hoe in te zetten - bij besprekingen in het team kan de voorlichtingspijl helpend zijn. - op cliëntniveau. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

66 Hulpmiddel Voorlichtingspijl De Voorlichtingspijl Inleiding Het geven van voorlichting over gezondheid en gezond gedrag is een belangrijk onderdeel van de zorg en begeleiding aan alle cliënten. De gegeven voorlichting leidt echter niet altijd tot het gewenste resultaat. Voorlichting is pas effectief als het voldoende aansluit bij de belevingswereld van de cliënt en/of de mantelzorger. De Voorlichtingspijl van het NIGZ (1998) is een handig hulpmiddel voor iedere professional die voorlichtingsgesprekken voert. Door het toepassen van dit hulpmiddel, voer je voorlichting meer systematisch en op maat uit. VOORLICHTINGSPIJL FASEN VOOR GEDRAGSVERANDERING openstaan begrijpen willen kunnen doen blijven doen DOEL Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

67 Fase 1 Openstaan De eerste stap verwijst naar het vermogen van de cliënt om informatie tot zich door te laten dringen en stil te staan bij de inhoud. Cliënten zullen alleen informatie opnemen als die aansluit bij hun behoeften, verwachtingen, vragen en zorgen. Verken in deze fase de behoeften en verwachtingen van de cliënt en ga na welke belemmeringen er zijn voor effectieve communicatie. Stem op basis van deze verkenning de aard en de hoeveelheid van de informatie af op de behoeften van de cliënt. Angst kan een belemmerende factor zijn. Ook onderschatting van gezondheidsrisico s kan een belemmerende factor zijn. Wanneer iemand totaal geen gezondheidsrisico s ziet voor zijn of haar ongezonde leefpatroon dan heeft het (nog) geen zin om adviezen te geven gericht op een gezonde leefstijl. Het is dan belangrijker om eerst in te gaan op feiten rondom gezondheidsrisico s. Rust en sfeer kunnen veel invloed hebben op het gesprek. Verhelder zo nodig vragen. Mogelijke acties gericht op openstaan ga met de cliënt in gesprek over de behoeften en verwachtingen en de ervaren risico s; stem aard en hoeveelheid van de informatie af op de behoefte van de cliënt. Fase 2 Begrijpen De tweede stap begrijpen heeft te maken met het opnemen en verwerken van informatie. Gemiddeld onthouden mensen: - 10 procent van wat ze lezen; - 30 procent van wat ze zien; - 50 procent van wat ze horen en zien; - 80 procent van wat ze zelf zeggen; - 90 procent van wat ze zelf zeggen terwijl ze dit gelijk uitvoeren. Voor de voorlichting betekent dit dat je rekening houdt met het volgende: - Belangrijk: Ervaart de cliënt de informatie als belangrijk? - Bruikbaar: Sluit de gegeven informatie aan zodat de cliënt het gevoel heeft dat hij/zij er iets mee kan? - Begrijpelijk: Is het taalgebruik en de hoeveelheid informatie zodanig dat de cliënt het kan begrijpen? Meegeven van schriftelijk voorlichtingsmateriaal is een goede ondersteuning van de mondelinge informatie. - Boeiend: Raakt u de cliënt met de informatie? - Beklijven: Is de informatie die u gegeven hebt ook overgekomen? Zorg voor herhaling, kom tijdens vervolgconsulten terug op informatie die besproken is in een eerder consult. Vraag na in hoeverre de boodschap is overgekomen. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

68 Mogelijke acties gericht op begrijpen Belangrijk Bepaal wat voor de cliënt belangrijk is, ga na wat de cliënt al weet en naar welke informatie de cliënt op zoek is. Sluit aan bij doelen, voorkennis, behoefte en interesse. Bruikbaar Stel vast of de cliënt de informatie kan gebruiken, geef concreet toepasbare informatie. Begrijpelijk Geef de informatie kort, bondig en in eenvoudige bewoordingen, vat hoofdzaken samen en ondersteun met tekeningen en tekst (schriftelijk materiaal) en doseer de informatie; Boeiend Gebruik vergelijkingen, beeldspraak, metaforen. Beklijven Ga telkens na of en hoe de boodschap is overgekomen. Fase 3 Willen In de voorgaande fasen speelt vooral kennis een grote rol. Het is zinvol wanneer mensen voldoende van het onderwerp weten, maar kennis alleen zorgt nog niet voor gedragsverandering. Daarvoor is de attitude van belang. Hiermee wordt bedoeld de houding van mensen ten opzichte van het gewenste gedrag. In de derde stap staat dan ook de motivatie van de cliënt om te veranderen centraal. Peil hoe de cliënt denkt over het te veranderen gedrag. Blijf hierbij goed aansluiten bij de cliënt. Probeer de motivatie te verhogen door het verkennen van wensen en verwachtingen. Ga met cliënt (en mantelzorger) in gesprek over de voordelen en nadelen die zij ervaren. Het kan tijd kosten om gemotiveerd te raken en daarom moet de motivatie mogelijk in meerdere consulten worden besproken. Motivatie is naast persoonlijke aspecten mede afhankelijk van positieve en negatieve invloeden uit de sociale omgeving. Mogelijke acties gericht op willen vraag de mening, wensen en verwachtingen van de cliënt; vraag naar voor- en nadelen (zie hulpmiddel voor- en nadelenoverzicht in stap uitwisselen afwegingen/ motiveren); bespreek alternatieven. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

69 Fase 4 Kunnen Ook als de cliënt goed gemotiveerd is, zijn er mogelijk belemmeringen die veranderingen in de weg staan. Dit zijn moeilijkheden die niet allemaal te voorzien zijn. Het gaat hierbij om de eigen effectiviteit en de sociale invloed/sociale steun. In hoeverre acht iemand zichzelf in staat om het gezonde gedrag uit te voeren? En in hoeverre ervaart iemand hierbij steun vanuit de omgeving? De vierde stap kunnen is er dan ook op gericht om nadrukkelijk stil te staan bij de vaardigheden die nodig zijn om het gevraagde gedrag of beoogde gedrag uit te voeren en problemen op te lossen. Mogelijke acties gericht op kunnen bespreek eventuele problemen bij de uitvoering; bespreek de benodigde vaardigheden; bespreek mogelijkheden voor steun van/uit de omgeving. Fase 5 Doen Bij deze vijfde stap gaat het om het toepassen en uitvoeren van de voorlichting. De kans van slagen wordt bepaald door de uitkomst van de vorige fasen, de complexiteit van de veranderingen en de vaardigheid van de cliënt om veranderingen tot stand te brengen. Laat iemand in deze fase concreet aangeven welk gedrag hij/zij wil veranderen, wat hij/zij precies anders wil gaan doen, hoe en met ingang van wanneer. Je kunt de cliënt indien gewenst veel nuttige tips geven. Het werkt motiverend om behaalde voordelen te benoemen/ bij behaalde successen stil te staan. Mogelijke acties gericht op doen maak concrete en haalbare afspraken; benoem behaalde voordelen; deel behaalde successen; bespreek mogelijke belemmeringen bij het behalen van doelen; geef tips voor de uitvoering. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

70 Fase 6 Blijven doen In de stap blijven doen gaat het erom dat de cliënt in het dagelijks leven het gedrag vol blijft houden. Hiervoor is het belangrijk dat het gedrag min of meer eigen wordt. Door vooruit te kijken naar blijven doen wordt het volhouden van het gedrag beter mogelijk. Het is belangrijk om stil te staan bij de vraag wat het moeilijk maakt om het gedrag vol te houden. Kijk daarbij naar wat de cliënt helpt om het wel vol te houden. Maar bespreek ook vooral wat de cliënt kan helpen om na een terugval de draad weer op te pakken. Maak de cliënt duidelijk dat terugval er bij hoort. Probeer te vermijden dat de cliënt het gevoel krijgt gefaald te hebben. Grijp zonodig terug op eerdere stappen van het voorlichtingsmodel. Mogelijke acties gericht op blijven doen Feedback en bekrachtiging: anticipeer op moeilijke momenten; toon begrip voor moeilijke momenten; heb aandacht voor beloningen en dingen om naar uit te kijken; bespreek hoe de draad weer op te pakken na een terugval; ondersteun zelfmanagement. Bron: De Voorlichtingspijl. Woerden, Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ), 1998 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

71 Stap: Bespreekbaar maken Hulpmiddel Spiekbriefje bespreekbaar maken Korte beschrijving Op dit hulpmiddel staan een aantal vragen en aandachtspunten om het leefstijlrisico dat je gesignaleerd hebt bespreekbaar te maken met de cliënt. Hoe in te zetten - ter voorbereiding van een gesprek met een cliënt. - voor reflectie op een gesprek met een cliënt. Meer info Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van dit spiekbriefje zijn (via intranet) te bestellen bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

72 Hulpmiddel Spiekbriefje bespreekbaar maken Spiekbriefje bespreekbaar maken Wat heb ik feitelijk gehoord-gezien-geroken-gevoeld bij mijn cliënt? o Welke betekenis geef ik daar aan? o Welke betekenis geeft de cliënt hier aan? Welke betekenis geeft de omgeving van de cliënt hier aan? Hoe beleeft de cliënt de situatie? Sta ik open voor het uitwisselen van wederzijdse ervaringen/belevingen? o Nodig ik mijn cliënt en omgeving uit om diens beleving weer te geven? Geeft de cliënt een opening om over betekenissen en belevingen te praten? o Op welke informatie baseert de cliënt en diens omgeving zich? o Op welke informatie baseer ik mij? Hebben mijn cliënt, diens omgeving en ik een gedeeld probleem? Wat zijn de krachten van de cliënt (en diens omgeving)? Worden (eerdere) afspraken door ons beiden (medewerker/cliënt en omgeving) gedragen? Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

73 Stap: Bespreekbaar maken Hulpmiddel Bespreekbaar maken psychisch welbevinden Korte beschrijving Op dit hulpmiddel staan een aantal aandachtspunten die van belang zijn om psychisch welbevinden op een passende manier bespreekbaar te maken. Deze kaart is ontwikkeld door Stichting Welzijnswerk Hoogeveen in een ondersteuning voor medewerkers van thuiszorg. Hoe in te zetten - Teamniveau In een teamoverleg. In een casuïstiekbespreking. - Zelfstandig als medewerker: ter voorbereiding van een gesprek met een cliënt. voor reflectie op een gesprek met een cliënt. Meer info Stichting Welzijnswerk Hoogeveen mevrouw L. Langen Het Haagje LE Hoogeveen l.langen@welzijnswerk-hoogeveen.nl Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van dit hulpmiddel zijn (via intranet) te bestellen bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

74 Hulpmiddel Bespreekbaar maken psychisch welbevinden Hoe om te gaan met het thema psychisch welbevinden bij ouderen. 1. Actief signaleren rond psychisch welbevinden. Hoe weet ik of het goed gaat met deze cliënt? Bij signalen rond psychisch welbevinden (z.o.z.) verder naar stap 2 2. Eerst bij jezelf te rade gaan. Hoe ga je zelf met je dips om. Hoe kijk je zelf aan tegen een steeds kleiner wordende wereld. Etc. 3. Contact maken met cliënt over dit thema: gesprek / dialoog. Bespreekbaar maken wat jou opvalt; wat je ziet; denkt en voelt. Bespreekbaar maken wat jouw zorg is naar cliënt; wat jij deze cliënt gunt in deze situatie. Samen kijken naar oplossingen en kijken welke hulp cliënt evt. wil en kan ontvangen. 4. Cliëntsituatie in team bespreken: wanneer? Als je vastgelopen bent of het gesprek met cliënt rond een bepaald thema niet lukt. Als je inhoudelijk meer over het thema wilt weten. 5. Eventueel cliënt verwijzen voor hulp. Consultatie en doorverwijzing naar juiste instantie. Sociale kaart raadplegen. 6. Zo nodig signalen doorgeven aan familie / huisarts / collega s. Voorkeur verdient om dit in overleg met client te doen. Zo nodig kun je (ipv overleg) dit mededelen aan cliënt dat je gaat overleggen. In uitzonderlijke situaties kun je bij zorgen ook zonder overleg contact met derden opnemen. Info over training betreffende deze methodiek bij SWW Thema s die mogelijk spelen bij het ouder worden: o Geen zin meer in het leven, depressie. o Zingeving & ideeën rond levenseinde. o Kleiner wordende wereld, eenzaamheid & contact. o Rouw om gemis van dierbaren (al dan niet overleden). o Rouw om verlies van lichamelijke functies. o Relatieperikelen, hoe doe je dit samen in deze fase? o Verminderd mobiel. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

75 Stap: Bespreekbaar maken Hulpmiddel Placemat Korte beschrijving Dit hulpmiddel maakt voor de cliënt duidelijk over welke thema s hij of zij met jou als medewerker in gesprek kan gaan. Het hulpmiddel ondersteunt om samen met de cliënt de agenda van het gesprek vast te stellen. Zodat de cliënt meer betrokken wordt bij het gesprek en gemotiveerd is tot het voeren van een gesprek. Op het instrument staan ingevulde thema s en blanco rondjes om de cliënt en diens omgeving uit te nodigen om thema s die zij ervaren naar voren te brengen. Er zijn placemats beschikbaar voor de volgende groepen medewerkers: - Verpleegkundigen zichtbare schakel; - Verpleegkundigen consultatiebureau voor senioren, preventief ouderenconsult (tekst en picto s); - Longverpleegkundigen; - Diabetesverpleegkundigen. De placemat is eenvoudig aan te passen voor andere groepen medewerkers. Eventueel kan dit hulpmiddel ook zonder gebruik van een placemat toegepast worden (zie bij hoe in te zetten). Hoe in te zetten Als hulpmiddel voor agendasetting: - Laat de placemat aan de cliënt zien. - Licht daarbij toe dat er een aantal thema s van belang kunnen zijn voor de cliënt. Een aantal thema s staan al op deze placemat maar er staan ook nog vraagtekens bij. - Vraag de cliënt of er nog thema s zijn die voor de cliënt spelen maar die nog niet op de placemat staan. Vul die thema s aan. - Kies samen met de cliënt welke thema s vandaag besproken worden en in welke volgorde. Als hulpmiddel voor evaluatie: - Laat de placemat aan de cliënt zien. - Licht daarbij toe dat er een aantal thema s aan de orde geweest zijn in de gesprekken die jullie gehad hebben. Een aantal thema s staan al op deze placemat maar er staan ook nog vraagtekens bij. - Vraag de cliënt om aan te geven welke thema s ook besproken zijn maar hier nog niet bij staan. - Vraag de cliënt of er op dit moment ook nog thema s zijn die voor de cliënt spelen maar die nog niet op de placemat staan. Vul die thema s aan. - Kies samen met de cliënt welke thema s vandaag besproken worden en in welke volgorde. Als hulpmiddel voor agendasetting of evaluatie zonder een uitgewerkte placemat: - Zet in aanwezigheid van de cliënt op een papier een aantal rondjes. - Vraag de cliënt om te vertellen welke thema s voor de cliënt spelen. Vul de thema s in in de rondjes (per rondje één thema). Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

76 - Vul het papier eventueel aan met thema s die voor jou als medewerker spelen. - Kies samen met de cliënt welke thema s vandaag besproken worden en in welke volgorde. Meer info Dit is een werkvorm uit motiverende gespreksvoering. Voor meer informatie over motiverende gespreksvoering zie: Motiverende gespreksvoering, Miller en Rollnick, 2005, ISBN Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg. Werken aan gedragsverandering als je maar 7 minuten hebt. Miller en Rollnick, 2009, ISBN De placemat voor het preventief ouderenconsult met picto s komt uit de werkmethodiek voor het preventief ouderen consult van Vilans (zie Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van de placemats zijn (via intranet te bestellen) bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

77 Hulpmiddel placemat: versie verpleegkundige zichtbare schakel Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

78 Hulpmiddel placemat: versie consultatiebureau voor senioren/ preventief ouderenconsult Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

79 Hulpmiddel placemat in de vorm van een pictoblad: versie consultatiebureau voor senioren/ preventief ouderenconsult (bron: werkmethodiek preventief ouderenconsult Vilans, Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

80 Hulpmiddel placemat: versie longverpleegkundige Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

81 Hulpmiddel placemat: versie diabetesverpleegkundige Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

82 Stap: Bespreekbaar maken Hulpmiddel Smoezenboekenlegger Korte beschrijving Dit is een hulpmiddel dat door Icare ontwikkeld is vanuit de themacampagne bewegen. Het is als knipoog in de themacampagne opgenomen om het thema bewegen onder de aandacht te brengen. Het is een beschrijving van een aantal smoezen die je als medewerker vaak hoort rond het stimuleren van bewegen. Doel van dit hulpmiddel is om medewerkers te stimuleren om het perspectief van de cliënt te verkennen. Wat zijn motieven van jouw cliënt om niet te bewegen? Hoe in te zetten - als onderdeel van een themacampagne over bewegen - in het contact met de cliënt. o Geef de smoezenboekenlegger aan de cliënt o Nodig de cliënt uit om in gesprek te gaan over diens beweegpatroon o Heeft de cliënt ook wensen om meer te gaan bewegen? o Wat zijn de verwachtingen van de cliënt bij meer bewegen? o Welke barrières verwacht de cliënt? Meer info Als hulpmiddel om in te leven in het perspectief van de cliënt kunnen documentaires ook heel geschikt zijn. Een voorbeeld hiervoor is een uitzending Autumn Gold van Omroep Max op 22 juli Dit is een documentaire over ouderen en bewegen. Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van de smoezenboekenleggers zijn (via intranet) te bestellen bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

83 Hulpmiddel Smoezenboekenlegger De 10 beste smoezen om niet te bewegen (en hoe jij je cliënten toch in beweging kunt krijgen) 1. Ik heb echt geen tijd Gebruik de sporttijd ook voor iets anders. Zo slaat u twee vliegen in één klap. Ga samen met uw partner of een vriendin fietsen of wandelen. Dat is wel zo gezellig en zo bent u weer helemaal bijgepraat. 2. Ik ben geen sportief type Om voldoende te bewegen hoeft u echt niet sportief te zijn. Er zijn heel wat mogelijkheden om in uw dagelijks leven voldoende lichaamsbeweging in te bouwen. Tuinieren of huishouden doen is ook bewegen. Neem wat vaker de trap of doe boodschappen op de fiets. Stap een halte eerder uit de bus en loop het laatste eindje. 3. Als ik minder eet, val ik toch ook af? Ja, maar gezondheidswinst boekt u alleen door de combinatie van afvallen én meer bewegen. Een goede balans tussen voeding en beweging vermindert bijvoorbeeld de kans op diabetes type 2 met vijftig procent. 4. Ik houd het toch niet vol Samen bewegen is leuker, u kunt minder gemakkelijk onder een afspraak uit en u stimuleert elkaar het vol te houden. Plan bewegingsactiviteiten daarom samen met uw gezin of spreek af met een vriend, collega of buur. Ook via internet ( kunt u zoeken naar iemand die samen met u op pad gaat. 5. Ik ben te moe Juist dan: gaan! Soms denkt u dat u te moe bent om te bewegen, maar een beetje actie geeft juist nieuwe energie. Als u regelmatig beweegt, voelt u zich fitter, slaapt u beter en bent u dus minder moe. Na een paar keer merkt u dat al. 6. Ik heb gezondheidsproblemen Veel gezondheidsproblemen verbeteren door regelmatig te bewegen. Zo worden (bijvoorbeeld bij COPD) de ademhalingsspieren versterkt, waardoor benauwdheid vermindert. Mensen met diabetes die veel bewegen, hebben vaak minder medicijnen nodig. De fysiotherapeut kan u helpen een programma te vinden dat past bij uw klachten. 7. Sporten gezond? Op mijn leeftijd krijg je er alleen maar blessures van De sport die men van jongs af aan beoefent (en waar men plezier aan beleeft), is vaak ook geschikt als u ouder wordt. Houd als het kan dus vast aan die oude gewoonte. Accepteer wel dat het allemaal iets minder lenig gaat. U kunt beter iets langer dan intensiever trainen; zo voorkomt u blessures. Bovendien: er zijn genoeg sporten die niet blessuregevoelig zijn. 8. Ik ben te dik Iedereen kan bewegen, ongeacht zijn of haar lichaamsgewicht. Eenvoudige activiteiten als wandelen, fietsen, zwemmen kan iedereen doen. Daarbij zorgt de combinatie van lichaamsbeweging met de juiste voeding ervoor dat u zelfs gewicht kunt verliezen. 9. Ik heb niet de juiste kleren of uitrusting Om te bewegen heeft u niet altijd bijzondere kleren of een hele uitrusting nodig. Vaak heeft u de juiste spullen al in huis. 10. Sport doet pijn Laat u niet ontmoedigen door een beetje spierpijn of vermoeidheid in het begin. Het lichaam moet weer wennen aan extra beweging. Zorg daarom voor een geleidelijke opbouw. Streef niet naar een topprestatie volgende week, maar neem rustig de tijd om uw conditie op te bouwen. En dan zult ook u merken dat u zich fitter voelt. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

84 Stap: Uitwisselen van afwegingen/motiveren Hulpmiddel Voor en nadelenoverzicht Korte beschrijving Met dit hulpmiddel kun je de cliënt uit nodigen om de voor- en nadelen van het huidige gedrag en de voor- en nadelen van de verandering in kaart te brengen. Dit kan de cliënt helpen om inzicht te krijgen in de afwegingen. Het kan voor de cliënt daarmee een aanzet zijn om tot een besluit te komen om wel of niet iets te willen doen aan het leefstijlrisico. Hoe in te zetten in het contact met de cliënt: - vul samen met de cliënt het voor- en nadelen overzicht tijdens het contact in. - Vraag door op de voor- en nadelen die de cliënt ervaart. - Stimuleer de cliënt om eventuele aanvullende voor- en nadelen te formuleren. Of - nodig de cliënt uit om voor een volgende keer het voor- en nadelenoverzicht in te vullen. Maak eventueel alvast gezamenlijk een start met het invullen. - Bespreek het de volgende keer met de cliënt. - Vraag door op de voor- en nadelen die de cliënt ervaart. - Stimuleer de cliënt om eventuele aanvullende voor- en nadelen te formuleren. Meer info Dit is een werkvorm uit motiverende gespreksvoering. Voor meer informatie over motiverende gespreksvoering zie: Motiverende gespreksvoering, Miller en Rollnick, 2005, ISBN Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg. Werken aan gedragsverandering als je maar 7 minuten hebt. Miller en Rollnick, 2009, ISBN Zie ook het hulpmiddel voorlichtingspijl (stap bespreekbaar maken). Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

85 Hulpmiddel Voor en nadelenoverzicht In een motiverend gesprek over gedragsverandering is het belangrijk dat de motivatie van de cliënt centraal staat. Ga na hoe de cliënt denkt over het te veranderen gedrag. Probeer de motivatie te verhogen door samen met de cliënt voor- en nadelen op een rij te zetten. Bespreek eerst de voordelen van geen verandering en de nadelen van verandering. Dit beperkt de kans dat bij de cliënt weerstand ontstaat en vergroot de kans dat de cliënt zelf na gaat denken over de nadelen van niet veranderen en de voordelen van het veranderen. Een voorbeeld van een ingevuld voor en nadelen overzicht: Twijfels: Ik wil wel..en ik wil niet Geen verandering: oude gewicht houden Verandering: af willen vallen Voordelen van niet veranderen + Nadelen van niet veranderen - Nadelen van veranderen - Voordelen van veranderen + - Lekker blijven eten - Geen keuzes hoeven maken - Gewoon mee eten op feestjes - Niet steeds op hoeven letten - Risico voor gezondheid - Minder goed uithoudingsvermogen - Kleding past niet meer - Moeilijk kleding kopen - Negatieve reactie - Moeilijk volhouden in gezelschap - Hongergevoel kan ontstaan - Opmerkingen van anderen - Uitzondering in gezin - Sterk moeten zijn - Kosten nieuwe kleding - Leuke kleren kopen - Meer zelfvertrouwen - Complimenten - Betere gezondheid - Acceptatie eigen lichaam - Betere conditie - Voorbeeldgedrag naar familie Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

86 Hulpmiddel Voor en nadelenoverzicht Invulblad Voor- en nadelenoverzicht Twijfels: Ik wil wel..en ik wil niet Geen verandering: Verandering: Voordelen van niet veranderen + Nadelen van niet veranderen - Nadelen van veranderen - Voordelen van veranderen + Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

87 Stap: Uitwisselen van afwegingen/motiveren Hulpmiddel Liniaal (scaling) Korte beschrijving Met dit hulpmiddel nodig je de cliënt uit om te benoemen hoe belangrijk de verandering voor de cliënt is. Ook kun je daarbij doorvragen op het vertrouwen dat een cliënt heeft om te kunnen veranderen. Dit hulpmiddel is vooral helpend om het gesprek over de wensen en verwachtingen op gang te brengen. Hoe in te zetten In het gesprek met de cliënt. - vraag de op de schaal van 1 10 aan te geven hoe belangrijk het voor hem of is om <benoem de verandering>. Leg daarbij uit dat 1 staat voor niet belangrijk en 10 voor heel belangrijk. - Vraag door op het cijfer dat de cliënt geeft: o Vraag eerst waarom het niet een lager cijfer is (dus waarom geen 5 als de cliënt zegt dat het een 6 is). De uitleg die de cliënt daarbij geeft zijn over het algemeen zelfmotiverende uitspraken/ veranderuitspraken. o Vraag aansluitend waarom het niet een hoger cijfer is (dus waarom geen 7 als de cliënt zegt dat het een 6 is). In de uitleg die de cliënt daarbij geeft komen over het algemeen de barrières naar voren. - vraag de cliënt om op de schaal van 1-10 aan te geven hoeveel vertrouwen hij of zij heeft dat het hem of haar lukt om <benoem de verandering>. - Vraag weer door op het cijfer dat de cliënt geeft: o Vraag eerst waarom het niet een lager cijfer is (dus waarom geen 5 als de cliënt zegt dat het een 6 is). De uitleg die de cliënt daarbij geeft zijn over het algemeen zelfmotiverende uitspraken/ veranderuitspraken o Vraag aansluitend waarom het niet een hoger cijfer is (dus waarom geen 7 als de cliënt zegt dat het een 6 is). In de uitleg die de cliënt daarbij geeft komen over het algemeen de barrières naar voren. - Ga aansluitend met elkaar in gesprek naar aanleiding van de reacties van de cliënt. Meer info Dit is een werkvorm uit motiverende gespreksvoering. Voor meer informatie over motiverende gespreksvoering zie: Motiverende gespreksvoering, Miller en Rollnick, 2005, ISBN Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg. Werken aan gedragsverandering als je maar 7 minuten hebt. Miller en Rollnick, 2009, ISBN Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

88 Hulpmiddel Liniaal (scaling) Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

89 Stap: Uitwisselen van afwegingen/motiveren Hulpmiddel Spiekbriefje Motiverende Gespreksvoering Korte beschrijving Op dit hulpmiddel staan enkele aandachtspunten vanuit motiverende gespreksvoering uitgewerkt. Het hulpmiddel komt voort uit ondersteuning bij casuïstiekbesprekingen met medewerkers. Hoe in te zetten Op teamniveau - bij intervisiebijeenkomsten of casuïstiekbespreking. Op cliëntniveau: - als voorbereiding op een gesprek met een cliënt. - Als reflectie op een gesprek met een cliënt. Meer info Voor meer informatie over motiverende gespreksvoering zie: Motiverende gespreksvoering, Miller en Rollnick, 2005, ISBN Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg. Werken aan gedragsverandering als je maar 7 minuten hebt. Miller en Rollnick, 2009, ISBN Voor medewerkers van Icare: Gelamineerde exemplaren van de boekenleggers zijn (via intranet) te bestellen bij de repro. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

90 Spiekbriefje Motiverende Gespreksvoering Houding en spirit: Wie staat centraal? Wie is het meest aan het woord? Doelformulering: Wie heeft een doel in dit gesprek? Op welke wijze komt dit naar voren? Open/ gesloten vragen: Hoe is de verhouding tussen open en gesloten vragen? Vraag vooral door op hoe? en wat? vermijdt waarom? vragen. Veranderuitspraken zijn uitspraken waarbij de cliënt zich positief uitspreekt over veranderen. Bijvoorbeeld nadelen van huidige situatie, voordelen van verandering of optimisme over de verandering. Houding en spirit Doelformulering Reflectief luisteren: Doe je uitspraken die getuigen van begrip en inlevingsvermogen in wat de cliënt werkelijk bedoelt? Samenvatten: Wordt er samengevat in het gesprek? Door wie? Fase: In welke fase van gedragsverandering* zit de cliënt? * Fasen voorlichtingspijl: openstaan, begrijpen, willen, kunnen, doen, blijven doen. Fasen Motivational interviewing: voorbeschouwing, overpeinzing, voorbereiding, actie, gedragsbehoud. Ambivalentie: Ik wil wel. ik wil niet Komen voor- en nadelen van wel of niet veranderen ter sprake? Op welke wijze? Open/ gesloten vragen Reflectief luisteren Samenvatten Fase van gedragsverandering Ambivalentie Omgaan met weerstand: Hoe ga je om met weerstand bij de cliënt? Bijvoorbeeld: meeveren, versterkte reflectie, tweezijdige reflectie, herformuleren in andere context, paradox. Veranderuitspraken uitlokken: Doet de cliënt veranderuitspraken? Hoe speel jij op deze uitspraken in? Omgaan met weerstand Veranderuitspraken uitlokken Blik af en toe eens terug op de gesprekken die je gevoerd hebt. Welke van bovenstaande punten doe je al heel goed? Waar zou je jezelf in willen versterken? Hoe kun je jezelf daarin versterken? Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

91 Stap: Uitwisselen van afwegingen/motiveren Hulpmiddel Informatie over gedeelde besluitvorming Korte beschrijving De stappen van de werkmethodiek zijn gebaseerd op de uitgangspunten van gedeelde besluitvorming. De beschrijving over gedeelde besluitvorming biedt uitleg over gedeelde besluitvorming. Hoe in te zetten Tijdens bijeenkomsten met het (verbeter) team kunnen vragen naar voren komen over de theorie van gedeelde besluitvorming. In deze situaties kan de informatie over gedeelde besluitvorming een eerste verdieping zijn. Meer info Christelijke Hogeschool Windesheim Dr. C.H.M. (Carolien) Smits, lector innoveren in ouderenzorg, Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

92 Hulpmiddel Informatie gedeelde besluitvorming In het kader van het stimuleren van zelfmanagement, burgerkracht en participatie wordt vaak gezegd er moet uit worden gegaan van de vraag van de cliënt of de cliënt dient centraal te staan. Het gaat daarbij echter vooral om het centraal stellen van de individuele behoeften van de cliënt (Vilans, wegwijs in zelfmanagement en technologie, mei 2011). Hierbij is het van belang om te kijken naar de behoeften vanuit het perspectief van de oudere gericht op welbevinden en een waardevolle toekomst. Kwetsbaarheid en weerbaarheid, ingeschat door de oudere zelf, zijn begrippen die goed voorspellen in hoeverre er sprake zal zijn van een daadwerkelijke zorgvraag (Slaets, UMCG, Nationaal Programma Ouderenzorg). Proces van gedeelde besluitvorming Om hier goed bij aan te sluiten zijn de uitgangspunten van gezamenlijke besluitvorming in de stappen van de werkmethodiek verwerkt. Met gezamenlijke besluitvorming (Shared Decision Making) wordt bedoeld: het proces waardoor cliënt en zorgverlener tot een gezamenlijke gezondheidskeuze komen. Dit proces betekent dat de cliënt: 1. informatie krijgt over de toestand (neutraal en objectief) 2. gestimuleerd wordt om vragen te stellen (geïnformeerde vragen stellen) 3. gestimuleerd wordt om persoonlijke waardes en meningen over ziekte en opties te uiten (persoonlijke afwegingen) Om vervolgens als medewerker en cliënt gezamenlijk te besluiten om tot actie over te gaan of te besluiten geen actie te ondernemen. In onderstaand figuur is dit proces weergegeven. Persoonlijke waarde en mening Gezamenlijk besluit Uitwisseling van informatie Stimuleren vragen te stellen Voorwaarden voor gedeelde besluitvorming: onderlinge communicatie en gelijkwaardigheid cliënt en medewerker besef/ acceptatie bij de medewerker dat cliënt wil participeren respect voor de waarden en doelen van cliënt en medewerker cliënt en medewerker hebben elk een eigen verantwoordelijkheid wat betreft het verkrijgen van informatie. Bij het verstrekken van informatie is het belangrijk dat de informatie aansluit op de situatie en behoefte van de cliënt. De juiste informatie op het juiste moment. Maar wat is het juiste moment? Cliënt is nog niet toe aan actie. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

93 Let op dat je in die situatie geen adviezen geeft. Wat je wel kunt doen is de cliënt stimuleren om tot vragen te komen. En als de cliënt om antwoorden vraagt, geef dan neutrale en objectieve informatie. Cliënt staat open voor actie Vraag dan door op de reacties die je van de cliënt krijgt en geef daaraan gekoppeld neutrale en objectieve informatie. Indien gevraagd zijn adviezen nu ook van toepassing. Gedeelde besluitvorming toegepast op leefstijl gericht werken: wederzijds informatie uitwisselen over huidige leefstijl en de voor- en nadelen. Deze informatie is zowel evidence based als gebaseerd op ervaringen van cliënt. Wat is de achtergrond van deze (on)gezonde leefstijl? Waarom vindt de medewerker dit als professional belangrijk? keuze-praat (choice talk): met cliënt bespreken dat/of er in de situatie keuzes gemaakt kunnen worden (ervaren, feitelijk) beslissings-praat (decision talk): voor- en nadelen van verschillende keuzes, in relatie tot persoonlijke doelen van cliënt en medewerker (urgentie, waargenomen barrières en haalbaarheid) bedenktijd inlassen, zodat de client eventueel een keuzehulp, internet of belangrijke anderen kan raadplegen vragen of de client een keuze wil maken (geen keuze is ook een keuze) gezamenlijk een beslissing nemen gezamenlijk een plan opstellen: doel, termijn, activiteiten, barrières en wat is nodig om die te overwinnen, wanneer is de cliënt tevreden? vervolgafspraken maken Vooral bij beslissingen waarbij meer opties bestaan, zoals bij leefstijl, is het belangrijk dat de cliënt de uiteindelijke keuze maakt. Dat klinkt logisch, maar het gebeurt vaak niet, of niet volledig. Gezamenlijke besluitvorming is namelijk meer dan alleen informed consent (geïnformeerde toestemming) verkrijgen. Waarom is het nodig om cliënten meer te betrekken bij het maken van keuzes? Cliënten maken zelf een keuze Cliënten weten niet wat ze niet weten. Medewerkers weten niet goed wat cliënten wel of niet weten. Cliënten verschillen sterk in welke informatie ze hebben ontvangen vanuit verschillende (soms onverwachte) bronnen. Een medewerker die cliënten wijst op verschillende opties, zal zien dat cliënten wel degelijk blij zijn dat ze iets te kiezen hebben. Vervolgens kunnen cliënten datgene kiezen wat hun voorkeur heeft. Cliënten en medewerkers kennen elkaars waarden en doelen vaak niet. Soms denken medewerkers dat ze dit van de cliënten weten zonder dat erover gesproken is. Wanneer de doelen en persoonlijke afwegingen van medewerkers en cliënten boven tafel komen, is er ruimte om op elkaar in te spelen en tot bewuste keuzes te komen. Dat leidt tot keuzes waarover beide partijen tevreden kunnen zijn. Dergelijke keuzes maken meer kans om consistent uitgevoerd te worden dan keuzes die simpelweg aangeraden worden door professionals. Cliënten en medewerkers weten vaak niet van elkaar wat ze al weten over leefstijl. Meestal heeft de medewerker een kennisvoorsprong op het gebied van objectieve vooren nadelen van een bepaalde leefstijl, over de effecten van leefstijlinterventies, en over het plaatselijke aanbod hiervan. Cliënten weten echter wat bij de buurvrouw heeft gewerkt en wat voor hen persoonlijk wel of niet werkt. Al deze kennis verdient het te Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

94 worden gedeeld. Deze uitwisseling versterkt de eigenwaarde van mensen en hun zelfmanagement op lange termijn. Cliënten kiezen doorgaans verstandig Onderzoek dat gedaan is naar gezamenlijke besluitvorming toont aan dat cliënten doorgaans keuzes maken die zorgverleners ook verstandig vinden. Het is goed voor de cliënt-medewerker relatie De relatie tussen medewerker en cliënt gaat erop vooruit als je weet wat er speelt en wat de beweegredenen zijn achter de gemaakte keuze. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

95 Stap: Uitwisselen van afwegingen/motiveren Hulpmiddel Informatie motivational interviewing Korte beschrijving Dit hulpmiddel is een introductietekst over motivational interviewing. In de werkmethodiek zijn verschillende werkvormen uit motivational interviewing opgenomen. Voor medewerkers die hiermee niet bekend zijn kan de introductietekst informatief zijn. Hoe in te zetten - zelfstandig als medewerker - op teamniveau Meer info Voor meer informatie over motiverende gespreksvoering zie: Motiverende gespreksvoering, Miller en Rollnick, 2005, ISBN Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg. Werken aan gedragsverandering als je maar 7 minuten hebt. Miller en Rollnick, 2009, ISBN Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

96 Introductietekst Motivational Interviewing Stichting Centre for Motivation and Change Van Hoeve Trainingen Koningshof 59 West Vlisterdijk MJ Hilversum 2855 AJ Vlist T T F F E CentreMC@hetnet.nl E info@vanhoevetrainingen.nl I I Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

97 Wat is Motivational Interviewing? Een definitie: Een directieve persoongerichte gespreksstijl, bedoeld om verandering van gedrag te bevorderen door ambivalentie ten opzichte van verandering te helpen verhelderen en oplossen (Miller, 2002). Motivational Interviewing is een counselingstijl die directief en cliëntgericht is. Het helpt cliënten hun ambivalentie ten aanzien van gedrag te exploreren en op te lossen. De Motivational Interviewing stijl is een methode van samenwerken, gebruik makend van verschillende principes en technieken (Miller, 2002). Hierbij is het van groot belang dat er vertrouwen wordt opgebouwd, de weerstand verminderd en er direct gericht wordt op het verhogen van het stadium van gedragsverandering (Prochaska & Diclemente, 1986). Principes van Motivational Interviewing zijn het nauwkeurig begrijpen van wat de cliënt zijn standpunt is, vermijden van weerstand, verhogen van de cliënt zijn eigen effectiviteit en het ontwikkelen van discrepantie tussen het huidige en het mogelijke toekomstig gedrag. De essentie van Motivational Interviewing is dat de motivatie tot verandering vanuit de cliënt zelf komt en niet van buitenaf wordt opgelegd. Het is de taak van de cliënt en niet van de professional om uitdrukking te geven en oplossingen te zoeken voor de eigen ambivalentie (de bereidheid tot gedragsverandering is niet een vaststaande eigenschap van de cliënt, maar een wisselend product van de interactie tussen cliënt en professional. Iemands ambivalentie oplossen door te overtuigen is hierbij geen goede strategie. De sfeer tijdens een gesprek met een cliënt is dan ook kalm en uitnodigend. De verhouding tussen beiden is dus een gelijkwaardig partnerschap (Miller, 2002; Rollnick, 1999; Te Lintel Hekkert, 2003). Uitgangspunten van MI Motivatie tot verandering komt vanuit de klant en wordt niet van buitenaf opgelegd. Het is de taak van de klant en niet van de helper, om uitdrukking te geven aan en een oplossing te zoeken voor de eigen ambivalentie. Proberen iemand te overtuigen is geen effectieve strategie om iemand s ambivalentie te laten oplossen. De stijl en sfeer is over het algemeen kalm en uitnodigend van karakter. De helper is directief in het bijstaan van de klant, die haar eigen ambivalentie onderzoekt en oplost. De bereidheid tot gedragsverandering is niet een vaststaande eigenschap van de klant, maar een wisselend product van de interactie tussen klant en helper. De verhouding tussen beiden is meer een gelijkwaardig partnership dan een rolverdeling als tussen deskundige en onwetende. Centraal kenmerk van MI is dat (gedrags) verandering vanuit de klant zelf dient te komen en niet van buitenaf dient te worden opgelegd. Het onderzoeken van intrinsieke motivatie en exploreren van ambivalentie mbt gedragsverandering bij de klant zijn de centrale taken. Verdere kernpunten: - klantgericht - gericht op zelfsturing - directief mbt het de klant laten ontdekken van eigen beweegredenen tot verandering - confrontatie komt niet van buitenaf, maar door de klant zichzelf te laten realiseren hoe tegenstrijdige wensen/gedragingen voor hemzelf spleen - aansluiting zoeken bij de dagelijkse praktijk van de klant en zijn/haar eigen sterke/zwakke kanten - het gezamenlijk opstellen van een of meerdere doelstellingen, waarbij de klant degene is die werkt aan het realiseren van deze doelen, en de mederwerker stimulerend/ondersteunend. - De wederzijdse communicatie is gelijkwaardig van karakter; twee deskundigen zijn in gesprek metr elkaar. De ene is de deskundige; de andere is deskundig op het gebied van zijn/haar leven, (on-)mogelijkheden en wensen. - Naarmate de kwaliteit van het kontakt tussen klant en medewerker toeneemt, neemt de kans op gedragsverandering toe (door afwezigheid van weerstand in de communicatie, wordt de kans op veranderingsuitspraken vergroot) Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

98 De onderstaande vijf principes spelen een belangrijke rol bij Motivational Interviewing en lopen als een rode draad door de techniek. Dit zijn punten waar men bij het toepassen van de techniek voortdurend stil moet staan: Wees empatisch Werkelijk inleven in een ander en niet doen alsof je meeleeft (empatisch mee-hummen bijvoorbeeld zonder dat je je werkelijk inleeft)! Door reflectief te luisteren, laat de professional blijken dat hij/ zij begrijpt wat de cliënt zegt, voelt en denkt. In een sfeer van vrijheid heeft de cliënt de gelegenheid na te gaan of zijn gedrag de oorzaak is voor problemen en welke aspecten aan zijn of haar probleemgedrag kleven. Weerstand? Mee-veren! Weerstand wordt gezien als een product van de kwaliteit van de communicatie tussen professional en cliënt. Daarmee wordt het niveau van weerstand de verantwoordelijkheid van de professional. Hoge niveaus van weerstand zijn geassocieerd met lage kansen op gedragsverandering, dus het is de taak van de professional om weerstandsniveaus zo laag mogelijk te houden. Als er in een gesprek sprake is van weerstand kan de professional daar ten positieve gebruik van maken. Allereerst is het een signaal dat hij de kwaliteit van het contact met de cliënt dreigt te verliezen, indien de weerstand aanwezig blijft of zelfs toeneemt. Hij/ zij kan dan bijvoorbeeld reflecties toepassen om zodoende met de weerstand mee te veren, door zich in het standpunt van de cliënt te verplaatsen en diens argumenten herhalen, eventueel met zekere overdrijving. Ondersteun eigen-effectiviteit De professional ondersteunt en versterkt het vertrouwen dat cliënten in zichzelf hebben in staat te zijn, datgene te doen dat nodig is om hun doelen te bereiken: de eigen-effectiviteit. Geloof en hoop zijn van invloed op het slagen van gedragsverandering. De professional versterkt de succeservaringen van de cliënt door verandering in gedrag te bevestigen. Verder lokt hij positieve ervaringen uit door bijvoorbeeld af te spreken tijdelijk haalbare veranderingen door te voeren. Ontwikkel discrepantie In een motiverend gesprek wordt geprobeerd de balans te veranderen tussen 'hoe je bent' (het gewoontegedrag) en 'hoe je wilt zijn' (gewenst gedrag). Een techniek die gebruikt kan worden, is de cliënt de baten en lasten van de huidige leefstijl te laten uiteenzetten. De professional streeft daarnaast naar explicitering en verscherping van verschillen tussen huidig gedrag en mogelijk ander, nieuw gedrag. Door het uitlokken van zelfmotiverende uitspraken roept hij discrepantie op bij de cliënt. Discussie/ argumentatie vermijden Onvoorwaardelijke acceptatie door de professional geldt ook voor de eventuele keuze die de cliënt maakt om te veranderen. De cliënt is zelf deskundige en verantwoordelijk voor beslissingen die zijn eigen leven betreffen. Een discussie tussen een professional en een cliënt over verandering wijst op een defensieve houding van de professional. Een zodanige houding is improductief als het de cliënt is die tot verandering moet komen. De professional werkt juist samen met de cliënt naar een positieve beslissing om te veranderen en de nadruk ligt op de eigen verantwoordelijkheid en keuzevrijheid van de cliënt. De relaties tussen coach-sporter of gids-bergbeklimmer zijn meer van toepassing dan die van dokter-patiënt. Stages of Change Het doel van dit model is eigenlijk om professionals meer inzicht te geven in welke fase van gedragsverandering mensen zich bevinden, zodat de steun hier beter op afgestemd kan worden. Het model laat zien welke fases mensen doorlopen en welke stappen ze zetten om te komen tot verandering van gedrag. Namelijk de fasen van : voorbeschouwing, overpeinzing, voorbereiding, actie, gedragsbehoud (Brug, 2002). Voorbeeld: als iemand nog niet eens overweegt om zijn werkeloos thuiszitten te gaan veranderen, heeft het geen zin om die persoon informatie te geven over hóe hij dat zou kunnen doen. Ambivalentie: ik wil wel en ik wil niet Het dilemma van verandering Twee kanten voelen van iets of iemand is een hele normale ervaring. Het is dan ook eenvoudig om de ambivalentie verkeerd op te vatten en te concluderen dat er iets verkeerd is met de motivatie, beoordeling, kennis of mentale staat van de persoon. Terwijl ambivalentie een heel normaal aspect is van Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

99 de mens. Het is zelfs van belang om door deze fase heen te komen tijdens het proces van verandering. De cliënt moet hiermee geconfronteerd worden. Wanneer mensen in hun ambivalentie blijven hangen ontstaan er problemen. Daarom is ambivalentie een sleutelonderwerp dat opgelost moet worden om verandering te laten plaatsvinden (Miller, 2002; Te Lintel Hekkert, 2003). Figuur 1: Het exploreren van ambivalentie richt zich op de voor- en nadelen van wel of niet veranderen. Of de cliënt nu wel of niet veranderd, aan elke verandering zijn altijd voor- en nadelen verbonden. De voor- en nadelen van verandering kunnen zowel een psychologische, sociale als praktische dimensie hebben (Bes, 2002). Technieken Motivational Interviewing Het is cruciaal dat de nieuwsgierigheid van de professional wordt opgewekt zodat de professional gestimuleerd is om vragen te stellen en reflecties te maken op de betekenis van de gegeven informatie. 1. Stel open vragen Open vragen, in tegenstelling tot gesloten vragen, zijn breder en geven de cliënt vrijheid om te reageren terwijl jij als professional de mogelijkheid hebt om te luisteren en observeren. Het grootste voordeel van open vragen is dat aan het begin van een gesprek open vragen minder bedreigend zijn en het toont meer interesse en vertrouwen. Het nadeel alleen is dat het meer tijd kan kosten. 2. Ondersteun en bevestig Over het algemeen wordt aangenomen dat het in het proces van ondersteunen belangrijk is de cliënt duidelijk en direct te ondersteunen. Bijvoorbeeld door: Complimenten en uitingen van begrip en waardering 3. Geef samenvattingen De drie elementen, die samen meestal een goede samenvatting vormen, zijn: de voordelen de nadelen en een uitnodiging verder te exploreren Aan het einde van een gesprek kan de samenvatting een meer formeel karakter hebben. Je kunt dan beginnen met aankondigen dat je probeert het geheel samen te vatten: "Laat me eens zien of ik goed begrepen heb wat je me tot nu toe verteld hebt." (Bes, 2002, Miller, 2002; Rollnick, 1999). 4. Reflectief luisteren Reflectief luisteren is de belangrijkste basisvaardigheid van MI: ingaan op wat de cliënt vertelt en wat hij/zij bedoelt. De professional herhaalt of brengt onder woorden wat zij denkt dat de cliënt bedoelt te zeggen of non-verbaal uitdrukt. Er zijn manieren van denken (in je basishouding) die goed passen bij reflectief luisteren. Echte interesse in wat je cliënt te zeggen heeft en wezenlijk respect voor haar opvattingen maken daar deel van uit. Het kernbegrip is dat je een hypothese wilt testen. Je weet dan dat wat je denkt dat je cliënt bedoeld, niet hetzelfde hoeft te zijn dan dat wat ze werkelijk bedoelt. Een reflectieve respons vraagt in wezen: "Is dit wat je bedoelt?" Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

100 5. Nodig uit tot veranderingsuitspraken In essentie zijn veranderingsuitspraken, uitspraken van de cliënt waarin zij de positieve kant van de ambivalentie zèlf voor haar rekening neemt. Anders gezegd: de redenen vóór gedragsverandering en tégen handhaving van de huidige situatie worden door de cliënt geformuleerd en niet door de professional. Immers, over het algemeen zijn mensen beter te motiveren door de redenen die zij zèlf hebben bedacht en verwoord, dan door diegenen die hen door anderen zijn aangedragen (Bes, 2002; Miller, 2002; Zelfperceptie theorie). Weerstand Tijdens een gesprek wordt het gedrag van de cliënt voornamelijk beïnvloed door het niveau van empathie, op ieder moment, tussen beide partijen. Een hoge mate van weerstand in een gesprek is een uiting van een gering niveau van basale empathie, maar nog belangrijker: is duidelijk geassocieerd met lage waarschijnlijkheid van gedragsverandering en derhalve een gering aantal (of zelfs totale afwezigheid van) zelfmotiverende uitspraken van de cliënt. Speciaal voor situaties waarin contacten niet de resultaten hebben die organisaties en hun cliënt(en) graag zouden willen, kan motiverende gespreksvoering nieuwe inzichten, mogelijkheden en instrumenten geven. Weerstand en de rol van de professional Motivational Interviewing deelt niet de zienswijze dat weerstand geheel en al voortkomt uit karakteristieken van de cliënt, m.a.w. dat weerstand de spreekkamer binnenkomt in de rugzak van de cliënt! Motivational Interviewing neemt aan dat weerstand voornamelijk voortkomt uit de communicatie over en weer tussen professional en cliënt. Dit is een praktijkgerichte benadering. Hieruit volgt dat er iets gedaan kan worden, zodra weerstand zich manifesteert. Een verandering in het gedrag van de professional resulteert in een afname van het niveau van weerstand bij de cliënt. Weerstand wordt gezien als observeerbaar gedrag, dat zich voordoet tijdens consulten. Het is een signaal dat de cliënt en de professional niet op dezelfde golflengte zitten. Het kan betekenen dat de professional technieken gebruikt, die niet in overeenstemming zijn met de fase van gedragsverandering, waarin de cliënt zich op dat moment bevindt, zich moet afvragen waar hij contact met de cliënt heeft verloren en vanaf dat punt de draad weer op moet pakken. Vier vormen van weerstand zijn argumenteren, onderbreken, ontkennen, negeren. Hoe ga je volgens Motivational Interviewing met deze weerstand om? Als algemeen principe geldt dat de professional in geen geval door de weerstand heen probeert te breken! In plaats van tegen de weerstand te vechten (middels bijvoorbeeld argumenteren, diagnosticeren, adviseren, overtuigen of ongevraagd informatie geven), beweegt - veert - de hulpverlener mee met de uitspraken van de cliënt, met als doel om de uitgedrukte negativiteit uiteindelijk om te zetten in iets constructievers. Het gebruik van reflecties is één manier om weerstand te doen afnemen en ten positieve om te zetten. Er zijn ook nog een paar andere mogelijkheden: Versterkte reflectie : teruggeven wat de cliënt zegt, in een versterkte of zelfs enigszins overdreven vorm. Tweezijdige reflectie: de andere kant van de ambivalentie toevoegen. Verandering van focus: de aandacht van de cliënt wegtrekken van datgene wat een struikelblok blijkt te zijn in het kader van vooruitgang. Meegaan (maar ): Benadrukken van eigen keuze en verantwoordelijkheid Herformuleren in andere context Paradox (Bes, 2002, Miller, 2002; Rollnick, 1999) Bijscholing in Motivational Interviewing Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

101 Er zijn vele manieren om iets te leren en zeker voor Motivational Interviewing geldt dat er geen vaststaand stramien is waaraan voldaan moet worden. Immers, het aanleren van de methode dient natuurlijk wèl consistent te zijn met de methode zelf; dus klantgericht (in dit geval: student-gericht) en flexibel, op-maat. Ervaring en onderzoek in het laatste decennium naar de effectiviteit van verschillende formats om Motivational Interviewing in training, workshops en coaching aan te leren, hebben binnen het internationale netwerk van Mi trainers (MINT, Motivational Interviewing Network of Trainers) geleid tot het formuleren van een aantal algemene richtlijnen. Deze richtlijnen hebben tot doel een realistisch beeld te scheppen van wat lerenden mogen verwachten van verschillende vormen van bijscholing, en om inkopers van bijscholing allert te maken op onrealistisch hoge verwachtingen van verschillende doses van bijscholing op het kennis- en competentieniveau van uitvoerend professionals. De navolgende richtlijnen geven een realistisch beeld van hetgeen verwacht mag worden van de verschillende niveau s en vormen van bijscholing. Individuele zelf-studie De meest gebruikelijke methode waarop hulpverleners met MI in aanraking komen is middels het lezen van artikelen, boeken en/of het bekijken van de bestaande video-training tapes (Miller, 2002). Hoewel dit wel enig begrip van de essentie van de methode kan opleveren, heeft onderzoek van Miller aangetoond dat zelf-studie geen enkel effect heeft op het veranderen van bestaande en/of verwerven van nieuwe praktische vaardigheden (Miller, 2004). Introductie in Motivational Interviewing (1 uur tot 1 dag) Een workshop van 1 uur tot 1 dag kan de deelnemers enige bekendheid en vertrouwelijkheid bieden met de basisconcepten van MI, maar het is hoogst onwaarschijnlijk dat in een dergelijke tijd enig effect op de praktische vaardigheden van de deelnemers te zien zal zijn. Afhankelijk van de deelnemersgroep, kan een trainer eenvoudige oefensituaties aanbieden, die de deelnemer(s) een indruk kan geven van de stijl, de sfeer en de praktijk van MI. Een workshop als deze geeft deelnemers de kans om te bepalen hoe geïnteresseerd zij zijn om méér van MI te leren. Het formaat kan interactief zijn, met een mix van didactiek en live of video Introductie in de theorie en praktijk van MI (2 tot 3 dagen) Met 16 tot 24 uur workshoptijd is het mogelijk om deelnemers zowel begrip en inzicht te geven in de spirit en theorie van MI, alsmede ze enige praktijksimulaties te bieden om deze stijl van werken uit te proberen. Verwacht als workshopformaat een mix van didactiek, live demonstratie (bij voorkeur; videotape als alternatief) en praktijkgerichte oefeningen. MINT (Motivational Interviewing Network) beveelt een beperking van het aantal deelnemers aan, teneinde voldoende observatie en feedback door de trainer mogelijk te maken. Zowel onderzoek, maar ook de dagelijkse ervaring van MI trainers, leert dat het gevaar bestaat dat deelnemers na een éénmalige workshop hun competentieniveau en vaardigheden (ruim) overschatten (Miller, 2001). Als het mogelijk is, is het wellicht beter dit workshopformaat niet in aaneengesloten dagen de plannen, maar per (halve) dag. Op deze wijze kunnen de deelnemers in hun dagelijkse werk enige MI vaardigheden tussen de workshopmomenten door uitproberen. Wanneer er ook persoonlijke feedback op het uitvoerend werk in deze tussenperiodes kan plaatsvinden (middels audio-analyse, transcripten en/of individuele coaching), zal dit tot significante verbetering in de effectiviteit van de workshop leiden. Van de deelnemers mag dan verwacht worden dat hun daadwerkelijke competentie in MI (enigszins) toeneemt (Miller, 2004). Een redelijk doel van een dergelijke workshop is niet volledige klinische beheersing van MI, maar veel eerder een begin te leren hoe MI te leren middels voortgaande ondersteuning in de dagelijkse werkpraktijk. MI voor gevorderden (2 tot 3 dagen) Sommige hulpverleners die de basis van MI geleerd hebben en de kans hebben gehad dit enige tijd in de praktijk toe te passen, zoeken een meer gevorderd niveau van training in MI, teneinde hun vaardigheden op een hoger peil te brengen. Deze workshops centreren zich rondom de analyse van audio- of videotapes van het dagelijks werk van de deelnemers. Nauwelijks didactiek en veel demonstraties en analyses zijn voorts kenmerken van het programma. Tegenwoordig ligt de nadruk op het kunnen Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

102 onderscheiden van veranderingsuitspraken t.o.v. commitment tot verandering, en het leren beiden te faciliteren en modelleren. Voorafgaande ervaring in de praktijk van MI en een ruim voldoende begrip van de theorie wordt op dit niveau van de deelnemers verondersteld. On-the-job consultatie, coaching en supervisie (in tijd onbeperkt) De meeste MINT trainers delen de overtuiging dat MI pas werkelijk (aan-)geleerd kan worden door maatwerk te leveren in de ondersteuning van hulpverleners in hun dagelijkse werkpraktijk, deze praktijk te analyseren (middels BECCI, MITI enóf MISC) en middels indivuduele coaching of supervisie de methode in de breedte en de diepte te leren beheersen. Stichting Centre for Motivation and Change Van Hoeve Trainingen Postbus 2021 West Vlisterdijk CA Hilversum 2855 AJ Vlist T T F F E CentreMC@hetnet.nl E info@vanhoevetrainingen.nl I I Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

103 Stap: Uitwisselen van afwegingen/motiveren Hulpmiddel Training Individuele voorlichting op maat Korte beschrijving De training individuele voorlichting op maat stimuleert bij medewerkers die individuele contacten hebben met cliënten de kennis en vaardigheden van het geven van voorlichting. De training bestaat uit 3 dagdelen. Programmaonderdelen zijn: - introductie voorlichting - introductie gedragsverandering - therapie(on)trouw - oefeningen en opdrachten: o houdingsaspecten en gesprekstechnieken bij de verschillende fasen van gedragsverandering o persoonlijk voorlichtingsplan Hoe in te zetten De training kan als onderdeel van (verbeter)teambijeenkomsten opgepakt worden of als eigenstandige training. Meer info Stichting Icare Beleidsafdeling Verpleging en Verzorging Margriet de Boer (m.deboer@icare.nl; ) Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

104 Stap: Kiezen Hulpmiddel Veranderplan Korte beschrijving Dit hulpmiddel helpt de cliënt om de verandering concreter te maken en te vertalen naar acties. Hoe in te zetten Op teamniveau: - Stel als team vast wat het actiepunt voor de komende tijd wordt. - Nodig medewerkers uit het veranderplan in te vullen. - Kom de eerstvolgende bijeenkomst terug op de ervaringen met betrekking tot de verandering en nodig medewerkers zonodig uit om hun veranderplan aan te passen. Op cliëntniveau: - Nodig de cliënt uit het veranderplan in te vullen. - Nodig de cliënt uit om diens voornemens zo concreet mogelijk te maken voor de komende periode. - Maak met de cliënt afspraken over de wijze van evalueren van dit plan. - Evalueer op het afgesproken moment het plan. - Nodig de cliënt zonodig uit het veranderplan aan te passen. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

105 Hulpmiddel Veranderplan Werkblad voor een veranderplan De belangrijkste redenen waarom ik deze verandering wil doorvoeren, zijn: De voornaamste doelen die ik met deze verandering beoog, zijn: Om mijn doelen te bereiken neem ik me het volgende voor: Specifieke actie Wanneer? Andere mensen kunnen op de volgende manier bij de verandering helpen: Wie? Eventuele hulp Dit zijn de hindernissen die ik mogelijk tegenkom, en zo kan ik er mee omgaan: Eventuele hindernis Reactie Aan deze resultaten kan ik zien dat mijn plan gelukt is: Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

106 Stap: Kiezen Hulpmiddel Persoonlijk voorlichtingsplan Korte beschrijving Dit hulpmiddel kan helpen om concreet te maken wat er gesignaleerd is, welke doelen cliënt, diens omgeving en medewerker willen bereiken en welke interventies daarvoor gekozen worden. Het maken van een persoonlijk voorlichtingsplan kan helpend zijn om de afspraken op te nemen in het zorgplan. Hoe in te zetten In het contact met de cliënt: - nodig de cliënt en diens omgeving uit om gezamenlijk vast te stellen welke aandachtspunten uit de intake of anamnese naar voren komen die te maken hebben met de (on)gezonde leefstijl van de cliënt. - Nodig de cliënt en diens omgeving uit om tot een doel te komen met betrekking tot de (on)gezonde leefstijl. Probeer daarbij tot een gezamenlijk doel te komen. - Nodig de cliënt en diens omgeving uit om na te denken over de mogelijkheden om het doel te bereiken. Waar wil de cliënt mee aan de slag gaan? - Spreek af wanneer dit geëvalueerd wordt. - Stel op basis van de evaluatie eventuele doelen en interventies bij. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

107 Hulpmiddel Persoonlijk voorlichtingsplan PERSOONLIJK VOORLICHTINGSPLAN Aandachtspunten vanuit de intake of anamnese Cliënt: Mantelzorger: Doelen van voorlichting Cliënt: Mantelzorger: Interventies Cliënt: Mantelzorger: Aandachtspunten vanuit de evaluatie Cliënt: Mantelzorger: Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

108 Doelen van voorlichting Cliënt: Mantelzorger: Interventies Cliënt: Mantelzorger: Aandachtspunten vanuit de evaluatie Cliënt: Mantelzorger: Doelen van voorlichting Interventies Evaluatie Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

109 Stap: Kiezen Hulpmiddel Cursusfolders Korte beschrijving In de wijk/ gemeente kunnen cursussen en themabijeenkomsten voor cliënten over leefstijl beschikbaar zijn. Organisaties die cursussen en themabijeenkomsten aanbieden hebben hier ook vaak folders van. Hoe in te zetten Informeer of er in de wijk of gemeente organisaties zijn die cursussen of themabijeenkomsten op het gebied van leefstijl aanbieden. Benader deze organisaties om cursusfolders op te vragen. Cursusfolders kunnen ondersteunend zijn in het gesprek op teamniveau en het gesprek op cliëntniveau. Meer info Informatie over organisaties die regionaal cursussen en themabijeenkomsten aanbieden is mogelijk ook bekend bij de GGD of de Regionale Ondersteuning Structuur. De Regionale Ondersteuning Structuur in het werkgebied van Icare is Progez. ProGez, nieuwe lijn in zorg Wipstrikkerallee DW Zwolle W T F E info@progez.nl Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

110 Stap: Kiezen Hulpmiddel Sociale kaart leefstijlgerichte interventies Korte beschrijving Een sociale kaart geeft een overzicht van beschikbare interventies in een bepaalde regio. Aangezien dit regionale informatie is kan in dit hulpmiddel geen sociale kaart weergegeven worden die voor iedereen bruikbaar is. Als inspiratie voor een sociale kaart worden in dit hulpmiddel worden 2 voorbeelden van sociale kaarten weergegeven. 1. Sociale kaart met leefstijlgerichte interventies. Deze is in Zwolle en in Hoogeveen ontwikkeld in het kader van het project Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn. Uit het boekje Hoogeveen zijn enkele pagina s weergegeven. 2. Sociale kaart met interventies op het gebied van gezond gewicht voor senioren in de regio Zwolle. (zie ->klik button downloads -> klik op sociale kaart senioren en klik op wegwijzer bij sociale kaart senioren. Hoe in te zetten Informeer of er in de wijk of gemeente organisaties zijn die cursussen of themabijeenkomsten op het gebied van leefstijl aanbieden. Zijn daar in jouw wijk ook overzichten van beschikbaar? Hebben je collega s hier informatie over? Over welke informatie beschik je als team? Verzamel deze activiteiten in een sociale kaart of informeer (via je eigen organisatie) bij de GGD of de Regionale Ondersteuningsstructuur of er sociale kaarten beschikbaar zijn. Sociale kaarten kunnen ondersteunend zijn in het gesprek op teamniveau en het gesprek op cliëntniveau. Meer info Sociale kaarten zijn mogelijk ook beschikbaar via de GGD of de Regionale Ondersteuning Structuur. De Regionale Ondersteuning Structuur in het werkgebied van Icare is Progez. ProGez, nieuwe lijn in zorg Wipstrikkerallee DW Zwolle W T F E info@progez.nl Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

111 Hulpmiddel Sociale kaart leefstijlgerichte interventies Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

112 Stap: Kiezen Hulpmiddel Periodieke nieuwsberichten met agenda van interventies Korte beschrijving en hoe in te zetten Biedt je als organisatie zelf activiteiten aan? Informeer medewerkers van zorg en welzijn dan regelmatig over de interventies in hun regio. Maak hierbij de agenda van de uitvoering van interventies bekend bij deze medewerkers en biedt periodiek informatie aan over de inhoud van deze interventies en de ervaringen van cliënten met deze interventies. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

113 Stap: Evalueren Hulpmiddel Delen van ervaringen/ waarderingen van de ingezette acties Korte beschrijving Dit hulpmiddel kan helpen om met elkaar terug te blikken op de acties die in gang gezet zijn. Welk cijfer geef je jezelf, waar ben je tevreden over en waar ben je minder tevreden over? Dit kan een aanzet zijn om tot aanvullende of nieuwe verbeterpunten te komen. Hoe in te zetten In het contact met de cliënt/ burger: - nodig de cliënt/ burger uit om te benoemen hoe tevreden hij/ zij is over de actie die in gang gezet is. - Vraag de cliënt: o zichzelf een cijfer te geven (0 10). o in te vullen waar hij/ zij tevreden over is. o in te vullen waar hij/ zij minder tevreden over is. - Ga vervolgens met de cliënt in gesprek over diens waardering van de in gang gezette acties. - Stel vast wat er goed gaat en wat de cliënt vast wil houden. Bespreek samen hoe de cliënt dit vast wil houden en wat de cliënt hier eventueel bij nodig heeft. - Stel vast wat er minder goed gaat. Hoe kijk je hier als professional naar? Wat wil de cliënt hiermee? - Vraagt dit om bijstelling van de acties of aanvulling van de acties? In een contactmoment met het team: - nodig alle teamleden uit om in te vullen hoe tevreden zij zijn over de actie die jullie als team afgesproken hebben voor de afgelopen periode. - Vraag de teamleden om: o zichzelf een cijfer te geven. o in te vullen waar hij/ zij tevreden over. o in te vullen waar hij/ zij minder tevreden over is. - Ga vervolgens met de elkaar in gesprek over de waarderingen van de in gang gezette acties. - Stel vast waar jullie tevreden over zijn, wat jullie daarbij vast willen houden en hoe jullie dit vast willen houden. - Stel vast waar jullie ontevreden over zijn en waar je in wilt aanpassen. - Vraagt dit om bijstelling van de acties of aanvulling van de acties? Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

114 Hulpmiddel Delen van ervaringen/ waarderingen van de ingezette acties Hoe kijk je terug op de manier waarop jij met de afgesproken actie aan de slag bent geweest vanaf de vorige bijeenkomst tot nu? Cijfer: Waar ben je tevreden over? Waar ben je minder tevreden over? Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

115 Stap: Evalueren Hulpmiddel Jubelmuur en klaagmuur Korte beschrijving Dit hulpmiddel kan helpen om na een bepaalde periode met elkaar terug te blikken op de acties die in gang gezet zijn. Waar ben je als team tevreden over? Waar ben je minder tevreden over? Hoe in te zetten In een contactmoment met het team: - hang 2 flaps op. o Schrijf op de eerste flap: Jubelmuur: ik vertrek en neem mee o Schrijf op de tweede flap: Klaagmuur: ik vertrek en laat achter - Nodig alle teamleden uit om op geeltjes te schrijven wat hun reacties zijn voor de jubelmuur en wat hun reacties zijn voor de Klaagmuur. Per geeltje één reactie. - Vraag teamleden om de geeltjes op de betreffende flap te plakken. - Bespreek de geeltjes op de flaps, cluster deze en benoem eventuele actiepunten. - Stel met elkaar vast op welke wijze de actiepunten opgepakt worden en met welke termijn. - Ga met de actiepunten aan de slag. - Evalueer na een bepaalde periode de actiepunten. Het is wenselijk dat de periode van evalueren kort na het ingang zetten van de actiepunten is. Op die manier kunnen successen gedeeld worden en ook door anderen gebruikt worden. Dit werkt motiverend. Tevens draagt dit bij aan tijdig bijsturen op verbeterpunten. Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

116 Werkmethodiek Aandacht voor leefstijl in zorg en welzijn, Stichting Icare, Hogeschool Windesheim, februari

Aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn

Aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn Heb ik zicht op het alcoholgebruik bij cliënten? Ben ik alert op (dreigende) valincidenten? Hoe bewegen de cliënten? Hoe heb ik aandacht voor gezond gewicht? Wat valt mij op bij cliënten die roken? Hebben

Nadere informatie

Aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn

Aandacht voor (on)gezonde leefstijl in zorg en welzijn Heb ik zicht op het alcoholgebruik van onze klanten? Ben ik alert op (dreigende) valincidenten? Hoe bewegen onze klanten? Hoe heb ik aandacht voor gezond gewicht? Wat valt mij op bij klanten die roken?

Nadere informatie

Communiceren is teamwork

Communiceren is teamwork Communiceren is teamwork Je werkt vaak zelfstandig, maar blijft altijd onderdeel van je team. Samen met je collega s zorg je zo goed mogelijk voor jullie cliënten. Samenwerken vereist veel communicatie.

Nadere informatie

Het gedragmodel. 1. Inleiding

Het gedragmodel. 1. Inleiding Het gedragmodel 1. Inleiding Het gedragmodel is een NLP-techiek, ontwikkeld door Peter Dalmeijer (zie www.vidarte.nl) en Paul Lenferink. Het model leert ons feedback te geven waarbij we anderen op hun

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt Instructie 1 De relatie met je cliënt Heb jij je voelsprieten uitstaan? Met behulp van dit werkblad onderzoek je of je je voelsprieten hebt uitstaan naar de cliënt. Kies een cliënt en vul met die cliënt

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

De nieuwe zorgmedewerker

De nieuwe zorgmedewerker Werkblad De nieuwe zorgmedewerker De zorg verandert in snel tempo. Ook jouw rol als verzorgende of helpende verandert: meer aandacht voor individuele cliënten en hun netwerk. Werken met een zorg-leefplan

Nadere informatie

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen Redactie: Marieke Haitsma en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie

Nadere informatie

WERKVORMEN MAGAZIJN. Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo

WERKVORMEN MAGAZIJN. Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo WERKVORMEN MAGAZIJN Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo Voorwoord Voor u heeft u Thema boekje 1 Wat is netwerken? Dit themaboekje is een onderdeel van de lessenserie Netwerken.

Nadere informatie

Van huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie

Van huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie Doelen stellen NLP is een doelgerichte, praktische en mensvriendelijke techniek. NLP = ervaren, ervaren in denken, voelen en doen. Middels een praktisch toepasbaar model leren we om de eigen hulpmiddelen,

Nadere informatie

Samen met je team meer werkplezier voor jou!

Samen met je team meer werkplezier voor jou! Samen met je team meer werkplezier voor jou! Mijn inziens is dit de juiste aanpak om gedragsverandering te bewerkstelligen. Met behulp van deze bijeenkomsten, het stellen van de juiste vraag en het bewust

Nadere informatie

DRAAIBOEK BIJSCHOLING SIGNALEREN = IETS DOEN MET WAT JE OPVALT

DRAAIBOEK BIJSCHOLING SIGNALEREN = IETS DOEN MET WAT JE OPVALT DRAAIBOEK BIJSCHOLING SIGNALEREN = IETS DOEN MET WAT JE OPVALT Met dit draaiboek (en de daarbij behorende bijlagen) kunt u een bij- of nascholingsbijeenkomst organiseren over signaleren. Deze bij- of nascholing

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

Motiverende gespreksvoering

Motiverende gespreksvoering Motiverende gespreksvoering Naam Saskia Glorie Student nr. 500643719 SLB-er Yvonne Wijdeven Stageplaats Brijder verslavingszorg Den Helder Stagebegeleider Karin Vos Periode 04 september 2013 01 februari

Nadere informatie

Het beste uit jezelf

Het beste uit jezelf Het beste uit jezelf 2 3 Met elkaar bouwen aan het Huis van Philadelphia Philadelphia wil dat mensen met een beperking gelukkig kunnen zijn en het beste uit zichzelf kunnen halen. Daarom doen we ons werk

Nadere informatie

Naam. Datum. Noteer het aantal GFI punten op dit onderdeel Nadere omschrijving problematiek

Naam. Datum. Noteer het aantal GFI punten op dit onderdeel Nadere omschrijving problematiek Inventarisatie (A) Zet een kruisje of omcirkel het aantal punten bij het antwoord van uw keuze. A Sociale aspecten (wonen, werken, zelfstandigheid) Ervaart u op onderstaande onderwerpen problemen? SOMS

Nadere informatie

TOOLBOX TOOLBOX. Betekenisvol Contact AAN DE SLAG MET DE. Draaiboek voor twee trainingsbijeenkomsten

TOOLBOX TOOLBOX. Betekenisvol Contact AAN DE SLAG MET DE. Draaiboek voor twee trainingsbijeenkomsten AAN DE SLAG MET DE TOOLBOX Betekenisvol Contact Draaiboek voor twee trainingsbijeenkomsten TOOLBOX Ideeën voor betekenisvol contact tussen ouderen met dementie en familie of vrijwilligers Inleiding Voor

Nadere informatie

Teamkompas voor Zelfsturing

Teamkompas voor Zelfsturing Teamkompas voor Zelfsturing Wat is het teamkompas: Met dit instrument kun je inzicht krijgen in de ontwikkeling van je team als het gaat om effectief samenwerken: Waar staan wij als team? Hoe werken wij

Nadere informatie

Handleiding Voor de Personeelscyclus!

Handleiding Voor de Personeelscyclus! Handleiding Voor de Personeelscyclus! Om goede professionele kinderopvang te blijven bieden moeten we ons blijven ontwikkelen. In deze handleiding lees je hoe we dat doen. We doorlopen elke twee jaar een

Nadere informatie

Formulieren bij opdrachten

Formulieren bij opdrachten Formulieren bij opdrachten Formulier 1 Functieomschrijving slb er sterkte-zwakteanalyse Functieomschrijving slb er sterkte-zwakteanalyse Kernfuncties Criteria Bevindingen Goed Zwak Begeleidingsgesprekken

Nadere informatie

Colofon. Stichting Icare Verpleging en Verzorging Drs. G.A. (Margriet) de Boer MSc. A.G. (Aletta) Koops Postbus KE Meppel

Colofon. Stichting Icare Verpleging en Verzorging Drs. G.A. (Margriet) de Boer MSc. A.G. (Aletta) Koops Postbus KE Meppel Colofon Deze toelichting is ontwikkeld door Stichting Icare in samenwerking met Christelijke Hogeschool Windesheim, Travers Welzijn, Driezorg Wonen, Welzijn & Zorg en Stichting Welzijnswerk Hoogeveen.

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie en in elk netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

3. Principes ophalen en groeperen: wat is voor de groep dus effectief samenwerken?

3. Principes ophalen en groeperen: wat is voor de groep dus effectief samenwerken? FCE / Stichting Opleidingskunde 2007 Een groep interviewen met de waarderende methode Bijvoorbeeld over samenwerken... 1. Thema scherp (het gaat in dit voorbeeld over effectief samenwerken ) 2. In kleine

Nadere informatie

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel?

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Blad 1 van 20 Hoe goed ben jij momenteel? Iedereen kan zijn leiderschapsvaardigheden aanzienlijk verbeteren met een beetje denkwerk en oefening. Met deze test krijg je

Nadere informatie

Beïnvloeding Samen sta je sterker

Beïnvloeding Samen sta je sterker Beïnvloeding Samen sta je sterker Aan de slag Om uw doel te bereiken, moet u gericht aan de slag gaan. Het volgende stappenplan kan u hierbij helpen. 1. Analyseer het probleem en bepaal uw doel Als u een

Nadere informatie

Methodisch werken met zorgleefplan, ondersteuningsplan of begeleidingsplan

Methodisch werken met zorgleefplan, ondersteuningsplan of begeleidingsplan Zorgleefplan, ondersteuningsplan en begeleidingsplan Methodisch werken met zorgleefplan, ondersteuningsplan of begeleidingsplan Om goede zorg en/of ondersteuning te kunnen geven aan een cliënt is het werken

Nadere informatie

Studenten handleiding Competentie Ontwikkel Moment

Studenten handleiding Competentie Ontwikkel Moment Studenten handleiding Competentie Ontwikkel Moment MBO en HBO studenten 3 de en 4 de jaars, HBO studenten verkorte opleiding en cursisten vervolgopleidingen Jeroen Bosch Ziekenhuis 1 Juni 2014, Jeroen

Nadere informatie

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST Werkboek MEER MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST MANIER! Hoofdstuk 1 Nieuwe klanten nodig? Marketing is een vakgebied waar veel om te doen is.

Nadere informatie

Portfolio. voor pedagogisch medewerkers. om het eigen leerproces vorm te geven en te volgen

Portfolio. voor pedagogisch medewerkers. om het eigen leerproces vorm te geven en te volgen Portfolio voor pedagogisch medewerkers om het eigen leerproces vorm te geven en te volgen Colofon Z evenzien methodiek voor ontwikkelingsgericht werken met kinderen bestaat uit: Map Handreiking voor

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Het White Box model:

Het White Box model: Het White Box model: Een krachtige veranderstrategie die mensen in beweging brengt. Visie, aanpak en trainingsadvies Een waardevol gespreksmodel voor, WMO en Jeugdwet, consulenten om eigen initiatief en

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie

In 7 stappen naar een opgeruimd huis Hoe je op een makkelijke manier je opruimachterstanden inloopt

In 7 stappen naar een opgeruimd huis Hoe je op een makkelijke manier je opruimachterstanden inloopt In 7 stappen naar een opgeruimd huis Hoe je op een makkelijke manier je opruimachterstanden inloopt Ben jij zo iemand die actief is en veel interesses heeft en daardoor ook veel bezigheden en spullen heeft?

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen

Nadere informatie

Medezeggenschap en Ondersteuningsplannen. Dialoog in de dagelijkse praktijk van cliëntenraden en zorgaanbieders

Medezeggenschap en Ondersteuningsplannen. Dialoog in de dagelijkse praktijk van cliëntenraden en zorgaanbieders 1 Medezeggenschap en Ondersteuningsplannen Dialoog in de dagelijkse praktijk van cliëntenraden en zorgaanbieders Workshops Marion Kersten VGN Stelling: Met de nieuwe Handreiking hebben medewerkers alles

Nadere informatie

Hoe kunt u passende sturing en ruimte geven aan uw team?

Hoe kunt u passende sturing en ruimte geven aan uw team? Hoe kunt u passende sturing en ruimte geven aan uw team? Leidinggevenden in het mbo hebben tijdens de werkplaats van SOM op 20 september gespard en ervaringen uitgewisseld over dagelijkse dilemma s rondom

Nadere informatie

Samenwerken èn netwerken

Samenwerken èn netwerken Samenwerken èn netwerken Stappenplan voor versterken van zelforganisaties Auteurs Saskia van Grinsven en Jamila Achahchah Fotografie: Guillermo Dazelle MOVISIE Juni 2012 Inleiding Voor je ligt een stappenplan

Nadere informatie

Opbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan

Opbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Opbrengstgericht werken bij andere vakken Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Doel Leerkrachten kunnen een les tekenen of geschiedenis ontwerpen volgens de uitgangspunten van OGW die ze direct

Nadere informatie

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost Beantwoord eerst de volgende vragen: 1. Welke inzichten heb je gekregen n.a.v. het vorige deel en de oefeningen die je hebt gedaan? 2. Wat heb je er in de praktijk mee gedaan? 3. Wat was het effect op

Nadere informatie

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar DOELSTELLINGEN Ouders zijn zich ervan bewust dat je altijd en overal communiceert Ouders wisselen ervaringen met elkaar uit over hoe de communicatie met hun pubers verloopt Ouders verwerven meer inzicht

Nadere informatie

INTRODUCTIE PERSOONLIJKE GEGEVENS. Naam: Leeftijd: Geslacht: m / v. Begindatum:

INTRODUCTIE PERSOONLIJKE GEGEVENS. Naam: Leeftijd: Geslacht: m / v. Begindatum: Naam Datum: INHOUDSOPGAVE 1. Introductie 2. Persoonlijke gegevens 3. Rapportage kwaliteit van leven 4. Persoonlijke ontwikkeling plan (POP) 5. Competenties waar nu aan wordt gewerkt 6. Binnen de stichting

Nadere informatie

Positieve gezondheid en het gemeentegesprek

Positieve gezondheid en het gemeentegesprek Positieve gezondheid en het gemeentegesprek Toelichting op ontwikkelde materialen en resultaten van de pilot in het kader van de ZONMW kennisvoucher Positieve gezondheid in de praktijk Projectnummer 50-53100-98-084

Nadere informatie

Kwaliteitszorg. Test jezelf.

Kwaliteitszorg. Test jezelf. Kwaliteitszorg. Test jezelf. Pagina 1 Weet jij hoe je je deskundigheid of die van je collega s kunt bevorderen of professionaliseren? Kun je goed samenwerken? Kun je kwaliteitszorg leveren? Doe de testjes

Nadere informatie

De loopbaanchecklist

De loopbaanchecklist De loopbaanchecklist Met deze checklist ga je voor je zelf na hoe het gesteld is met de manier waarop je jouw loopbaan stuurt. Bij het beantwoorden van de vragen gaat het niet direct om andere banen, je

Nadere informatie

een functioneringsgesprek verschilt naar aard en doel van een evaluatie of beoordelingsgesprek

een functioneringsgesprek verschilt naar aard en doel van een evaluatie of beoordelingsgesprek Het functioneringsgesprek Wat Een functioneringsgesprek is een periodiek gesprek tussen de medewerker en de direct leidinggevende over het werk (inhoud en uitvoering van het werk, werksfeer en werkomstandigheden)

Nadere informatie

Het GROW-model. Deze onderdelen worden hieronder toegelicht. Per onderdeel worden er voorbeeldvragen aangegeven.

Het GROW-model. Deze onderdelen worden hieronder toegelicht. Per onderdeel worden er voorbeeldvragen aangegeven. Het GROW-model Een ontwikkelingsgesprek is het meest effectief als je de vragen in een bepaalde structuur stelt. Het GROW-model biedt deze structuur. (Whitmore, 1995) Het GROW model bestaat uit de volgende

Nadere informatie

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule Werkboek Inhoudsopgave: 1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule 2. Het H.A.R.T. model 2.1. H.A.R.T. staat voor: 2.1.1. Mijn verhaal over oprechte communicatie 2.1.1: Hoofd Gebruik de rest van deze

Nadere informatie

Handleiding Verbetercheck in teams

Handleiding Verbetercheck in teams Handleiding Verbetercheck in teams Praktisch hulpmiddel om de Verbetercheck in een team toe te passen 22 maart 2011 Betrokken partijen: Teksten en advies: Huub Pennock en Alex van der Wal 1 Inleiding De

Nadere informatie

2014 Kioppe, Arnhem Pedagoge drs. Marleen Kerstens www.bewustekinderopvang.nl

2014 Kioppe, Arnhem Pedagoge drs. Marleen Kerstens www.bewustekinderopvang.nl Dit e-book is een gratis uitgave van: Kioppe voor Bewuste Kinderopvang en is onderdeel van Procesgericht Vergaderen in de Kinderopvang De eerste titel uit deze vergadermethode is 'Iedereen doet mee!' Kioppe,

Nadere informatie

Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel

Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel Pen en papier? Wat is een businessmodel? Jouw businessmodel is de manier waarop jij in business bent Twee

Nadere informatie

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie

Nadere informatie

maakboek In dit Klooikoffer Maakboek vertel je over je werkstuk. Zo leren anderen van jouw werk. Dat is toch gaaf?

maakboek In dit Klooikoffer Maakboek vertel je over je werkstuk. Zo leren anderen van jouw werk. Dat is toch gaaf? let op: al het klooien is op eigen risico! ;) Lekker samen klooien! maakboek In dit Klooikoffer Maakboek vertel je over je werkstuk. Zo leren anderen van jouw werk. Dat is toch gaaf? Vertel alles wat je

Nadere informatie

34Vraaggericht werken

34Vraaggericht werken DC 34Vraaggericht werken 1Inleiding Vraag jij aan een cliënt wat zijn wensen en behoeften zijn of weet jij wat het beste is voor de cliënt? Denk jij dat je cliënt zelf weet wat goed voor hem is en daarover

Nadere informatie

Begaafde leerlingen komen er vanzelf... Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek.

Begaafde leerlingen komen er vanzelf... Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek. Begaafde leerlingen komen er vanzelf... toch? Implementatie van een verandering van de pedagogische beroepspraktijk op basis van praktijkgericht onderzoek. Teambijeenkomsten Anneke Gielis Begaafde leerlingen

Nadere informatie

Beroepsopdracht 3: Zorg voor de veiligheid en voorlichting geven

Beroepsopdracht 3: Zorg voor de veiligheid en voorlichting geven l Beroepsopdracht 3: Zorg voor de veiligheid en voorlichting geven Pagina 1 van16 Werkprocessen en competenties gericht op het verpleegplan 1.1 Stelt verpleegkundige diagnose en stelt het verpleegplan

Nadere informatie

AAN DE SLAG MET INTERCOLLEGIALE CONSULTATIE HANDREIKING VOOR ZORGGROEPEN

AAN DE SLAG MET INTERCOLLEGIALE CONSULTATIE HANDREIKING VOOR ZORGGROEPEN AAN DE SLAG MET INTERCOLLEGIALE CONSULTATIE HANDREIKING VOOR ZORGGROEPEN Deze handreiking is opgesteld in samenwerking met: COLOFON InEen Leden van InEen kunnen dit document voor eigen gebruik vrijelijk

Nadere informatie

Workshop communicatie

Workshop communicatie Workshop communicatie Feedback is collegiale ondersteuning of toch niet? Wat wil de beroepsvereniging betekenen voor Verzorgenden en Verpleegkundigen? Wij willen onze beroepsgroepen in staat stellen hun

Nadere informatie

Werkvorm voor gesprek middenkader

Werkvorm voor gesprek middenkader Creëren van een stimulerende werkomgeving en het vergroten van professionele autonomie Deze werkvorm kan worden gebruikt om met medewerkers van Justitiële Jeugdinrichtingen het gesprek aan te gaan over

Nadere informatie

DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN. Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen

DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN. Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen 2 3 INHOUDSOPAVE PAGINA Kennis over psychische problemen bij ouderen nodig?! 4 Praktische

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

Implementeren van een zorginnovatie. Heel gewoon.

Implementeren van een zorginnovatie. Heel gewoon. Implementeren van een zorginnovatie. Heel gewoon. zorgvannu.nl Innoveren in de zorg, dat is heel erg zorg van nu. Het kan zelfs zo zijn dat wat je collega innovatief vindt, jij als dagelijkse routine ziet,

Nadere informatie

Waarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen

Waarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau A, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de

Nadere informatie

Nikki van der Meer. Stage eindverslag. Stage Cordaan Thuiszorg.

Nikki van der Meer. Stage eindverslag. Stage Cordaan Thuiszorg. Nikki van der Meer. Stage eindverslag Stage Cordaan Thuiszorg. Klas: lv13-4agz2 Student nummer: 500631386 Docentbegeleider: Marieke Vugts Werkbegeleider: Linda Pieterse Praktijkopleider: Evelien Rijkhoff

Nadere informatie

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

Onderzoeksrapportage

Onderzoeksrapportage VERSPREIDINGS- EN IMPLEMENTATIE IMPULS Leefstijlgerichte preventie ingebed in de zorg: met een cliëntgerichte aanpak het bereik vergroten. Onderzoeksrapportage Ingrid van Aart, MSc. 1,2, Drs. Margriet

Nadere informatie

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR Altijd al gezocht naar een trainingsconcept voor uw medewerkers waar je meteen van zegt: GewoonDoen! Nu is deze kans eindelijk aanwezig en wel voor een deelnameprijs van

Nadere informatie

BIO training VOOR BEGELEIDERS IN OPLEIDING. Bijeenkomst

BIO training VOOR BEGELEIDERS IN OPLEIDING. Bijeenkomst BIO training VOOR BEGELEIDERS IN OPLEIDING Bijeenkomst 6 2018-2019 Welkom Antwoord op de vraag: ik ben een goede BIO omdat.. Uitdaging: iets anders noemen over jezelf waarin jij uitblinkt als BIO dan de

Nadere informatie

Houd bij het beantwoorden van de vragen steeds je werk in gedachten. Ga na welk antwoord het meest bij je past. Volg je intuïtie!

Houd bij het beantwoorden van de vragen steeds je werk in gedachten. Ga na welk antwoord het meest bij je past. Volg je intuïtie! Voorbij je eigen wijze: Effectief communiceren met metaprogramma s in professionele relaties. Een mooie uitdaging. We willen je als lezer daartoe graag de gelegenheid geven, door middels een zelfonderzoek

Nadere informatie

Coalitielid met hart en ziel

Coalitielid met hart en ziel Coalitielid met hart en ziel Samenwerken vind ik belangrijk omdat... Peter Rooze 29 januari 2011 Teambuilding en samenwerking. Resultaten: 1. Kennismaking met - motieven van - collega s. 2. Betere samenwerking.

Nadere informatie

Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog

Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog Anne-Marie Poorthuis en Sjanneke Werkhoven De netwerkmultiloog is een methode om veel mensen in een organisatie te betrekken bij een organisatiethema

Nadere informatie

Persona s maken in het sociale domein

Persona s maken in het sociale domein Persona s maken in het sociale domein 10/8/2015 Else Boss vertelt - Waarom persona s maken in het sociale domein? - De stappen in het methode - De kracht van het methode - Wat kan je ermee? - Waar moet

Nadere informatie

SPELVARIANTEN. Bonus: Ondertussen oefen je met het geven en ontvangen van feedback en bouw je aan het vertrouwen in jouw team.

SPELVARIANTEN. Bonus: Ondertussen oefen je met het geven en ontvangen van feedback en bouw je aan het vertrouwen in jouw team. SPELVARIANTEN Wil jij weten waar je in jouw huidige werk goed in bent? Hoe jij communiceert en je gedraagt en vooral hoe de ander dat ziet? En wil jij dit graag uitwisselen met je teamgenoten zodat jullie

Nadere informatie

Persoonlijk opleidingsplan. Hulpmiddelen voor de werknemer

Persoonlijk opleidingsplan. Hulpmiddelen voor de werknemer Persoonlijk opleidingsplan Hulpmiddelen voor de werknemer Elk bedrijf heeft bepaalde doelstellingen. Maar ook de werknemers van een bedrijf, jij en je collega s, hebben eigen doelen. Zoals: beter worden

Nadere informatie

Speel het spel. stimulansen

Speel het spel. stimulansen Speel het spel In een mix van hints, pictionary, ganzenbord en spijker slaan staan we stil bij belevingsgericht werken. In twee teams strijden we om de eer: wie is het meest belevingsgericht? Hierbij moeten

Nadere informatie

2015 Gerard de Wit voor Psychodidact Waalwijk Bron: Stijn van Merendonk, Sergio van der Pluim, Gerard de Wit e.a. Niets uit deze uitgave mag worden

2015 Gerard de Wit voor Psychodidact Waalwijk Bron: Stijn van Merendonk, Sergio van der Pluim, Gerard de Wit e.a. Niets uit deze uitgave mag worden 2015 Gerard de Wit voor Psychodidact Waalwijk Bron: Stijn van Merendonk, Sergio van der Pluim, Gerard de Wit e.a. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van

Nadere informatie

Trainingen Coaching Intervisie Supervisie. Voor de zorg

Trainingen Coaching Intervisie Supervisie. Voor de zorg Trainingen Coaching Intervisie Supervisie Voor de zorg Professioneel communiceren met 2013 Training Professioneel communiceren met Voor wie? De training is bedoeld voor mensen in de zorg die hun communicatie

Nadere informatie

Menukaart Loopbaanevents. Investeer in jouw talent

Menukaart Loopbaanevents. Investeer in jouw talent Menukaart Loopbaanevents Investeer in jouw talent Inhoud 1. LOOPBAANEVENTS OP LOCATIE... 3 Inleiding... 3 Praktisch... 3 2. TALENT ONTWIKKELEN ( TALENTMANAGEMENT)... 4 (her)ken je Talent/ Kernkwaliteiten...

Nadere informatie

Samen leren en verbeteren met mijnkwaliteitvanleven.nl

Samen leren en verbeteren met mijnkwaliteitvanleven.nl Samen leren en verbeteren met mijnkwaliteitvanleven.nl De vragenlijst van Mijnkwaliteitvanleven.nl maakt kwaliteit van leven bespreekbaar en meetbaar. Het is een praktische werkvorm om op een gestructureerde

Nadere informatie

Zo werkt conversie optimalisatie!

Zo werkt conversie optimalisatie! Zo werkt conversie optimalisatie! Haal jij al optimaal resultaat uit je bezoekers? Veel ondernemers laten kansen liggen. Dat is niet vreemd maar wel jammer. Als je met dit werkblad en de checklist aan

Nadere informatie

Ontwikkeling. Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling

Ontwikkeling. Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Ontwikkeling Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Waarom? Ik heb het idee dat ik wel eens tekortschiet als het erom gaat anderen duidelijk te maken wat ik bedoel. Ik

Nadere informatie

Creatief en flexibel toepassen van Triplep. Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus

Creatief en flexibel toepassen van Triplep. Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus Creatief en flexibel toepassen van Triplep Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus Programma Overzicht Kennismaking Persoonlijke werving van ouders Een goede relatie opbouwen met de ouders

Nadere informatie

Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid

Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid De kracht van Ben ik tevreden? ligt in het hier en nu. Wensen van cliënten zetten direct aan tot actie. Meten is dus niet alleen weten, maar de start

Nadere informatie

Maak meer gebruik van je talenten!

Maak meer gebruik van je talenten! Maak meer gebruik van je talenten! MyTalent helpt je om meer te doen met je talenten. Dit online programma biedt je de mogelijkheid om je talenten te ontdekken en een eigen actieplan te maken om ze meer

Nadere informatie

EFFECTIEF LEIDINGGEVEN. Een gave of een vak?

EFFECTIEF LEIDINGGEVEN. Een gave of een vak? EFFECTIEF LEIDINGGEVEN Een gave of een vak? Een training van COMMUNICERENENZO Mensen zijn belangrijk. Resultaten ook Mensen zijn belangrijk en waardevol. Resultaten worden behaald dankzij mensen. Zij voegen

Nadere informatie

AWTJF: In dialoog naar een sterker opvoedklimaat, effectieve preventie en doelmatige zorg voor jeugd. ZonMw site-visit 9 april 2018

AWTJF: In dialoog naar een sterker opvoedklimaat, effectieve preventie en doelmatige zorg voor jeugd. ZonMw site-visit 9 april 2018 AWTJF: In dialoog naar een sterker opvoedklimaat, effectieve preventie en doelmatige zorg voor jeugd ZonMw site-visit 9 april 2018 AWTJF Samen puzzelen over prangende regionale vraagstukken Samen deze

Nadere informatie

Belbin Teamrollen Vragenlijst

Belbin Teamrollen Vragenlijst Belbin Teamrollen Vragenlijst Lindecollege 2009 1/ 5 Bepaal uw eigen teamrol. Wat zijn uw eigen teamrollen, en die van uw collega s? Deze vragenlijst kan u daarbij behulpzaam zijn. Zeven halve zinnen dienen

Nadere informatie

Samenwerken aan gezondheid in de wijk

Samenwerken aan gezondheid in de wijk Werkboek Samenwerken aan gezondheid in de wijk Preventie in de Buurt De Gezonde Wijk- en Regioaanpak Samenwerken aan gezonde inwoners in een gezonde omgeving Samenwerken aan gezondheid in de wijk Een gezonde

Nadere informatie

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST 2: vergaderen Als je lid bent van een studentenraad, vergader je vaak. Je hebt vergaderen met de studentenraad, maar ook vergaderingen met het College van Bestuur en de Ondernemingsraad (OR). Gemiddeld

Nadere informatie

Onderzoek Van regels naar relaties

Onderzoek Van regels naar relaties Onderzoek Sinds maart 2017 doet Annemarie de Brabander bij Topaz (locatie Munnekeweij) onderzoek naar de beweging. Hoe kunnen de inzichten uit haar onderzoek vertaald worden naar Waarde-vol Onderwijs?

Nadere informatie

Competentieprofiel voor coaches

Competentieprofiel voor coaches Competentieprofiel voor coaches I. Visie op coaching Kwaliteit in coaching wordt in hoge mate bepaald door de bijdrage die de coach biedt aan: 1. Het leerproces van de klant in relatie tot diens werkcontext.

Nadere informatie

In gesprek over digitale zorg

In gesprek over digitale zorg In gesprek over digitale zorg Ervaringen en meningen van cliënten en zorgprofessionals met digitale zorg. 2 oktober 2015 Programma Welkom Brengen en halen Wat weten we al? Wat vind jij? Nagesprek 2 cliënten

Nadere informatie

Redactie: Maaike Kluft en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie Movisie Vormgeving: Ontwerpburo Suggestie en Illusie Drukwerk: Libertas

Redactie: Maaike Kluft en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie Movisie Vormgeving: Ontwerpburo Suggestie en Illusie Drukwerk: Libertas Redactie: Maaike Kluft en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie Movisie Vormgeving: Ontwerpburo Suggestie en Illusie Drukwerk: Libertas Werk ik wel volgens de uitgangspunten van de Wmo en

Nadere informatie

Training. Vergaderen

Training. Vergaderen Training Vergaderen Halide Temel 1-5-2014 Inhoudsopgave Inleiding 3 Doelen 4 Deelnemers 4 Werkvormen 4 Programma 4 Voorstellen & introductie 5 Opdracht Luciferspel 6 Theorie 7 Opdracht - Vergaderen 12

Nadere informatie

Sales Skills Monitor. Rapportage. johndoe@live.nl. woensdag 8 januari 2014

Sales Skills Monitor. Rapportage. johndoe@live.nl. woensdag 8 januari 2014 woensdag 8 januari 2014 Rapportage Een competentie is een samenspel van wat je weet, kunt, wilt en wat je durft. Het gaat dus om dit klavertje-vier dat een verkoper in staat stelt in concrete situaties

Nadere informatie

IN BEWEGING. Onderneem! Nietsdoen is geen optie

IN BEWEGING. Onderneem! Nietsdoen is geen optie IN BEWEGING Onderneem! Nietsdoen is geen optie Belang bewegen Emotioneel: plezier, je goed voelen, zelfvertrouwen, eigenwaarde, positieve invloed op emotionele stoornissen Sociaal: participatie, ontwikkeling

Nadere informatie

TOOLKIT voor co-creatie. Download Acrobat Reader voor tablet / computer / etc om deze interactieve pdf te gebruiken.

TOOLKIT voor co-creatie. Download Acrobat Reader voor tablet / computer / etc om deze interactieve pdf te gebruiken. Download Acrobat Reader voor tablet / computer / etc om deze interactieve pdf te gebruiken. welkom Binnen een co-creatie ontwikkel je samen met een leerkracht een antwoord op de vraag van de school vanuit

Nadere informatie