RIMPELINGEN IN DE RUIMTETIJD Actueel volgen van personen in de strafrechtketen. Alfred G. Stern

Transcriptie

1 RIMPELINGEN IN DE RUIMTETIJD Actueel volgen van personen in de strafrechtketen Alfred G. Stern

2 Colofon Universiteit van Amsterdam (UvA) Master Archiefwetenschap Studentnummer Student: Alfred Stern Begeleider UvA: Drs. Hans Waalwijk Tweede begeleider UvA: Prof. dr. Charles Jeurgens Begeleider JustID: Drs. Dany Venema Dit betreft de publieke versie van de scriptie. Informatie die JustID en DJI als vertrouwelijk achten is gewijzigd of verwijderd. 2

3 INHOUD Afkortingen... 7 Voorwoord Schuivende panelen Prestaties en doorlooptijden Een case study De kraamkamer van de misdadiger Wie vertelt het verhaal? Zo gaan we in dit land niet met elkaar om! De eerste stap naar een model Een alternatief verhaal Van ketens en netwerken Ik sta centraal Spiegel van de werkelijkheid Nieuws onder de zon? Notoire vaagheid Een andere boeg Een prototype Kernfusie Macht versus interpretatie Bewijs en bewijskracht Eisen aan informatieobjecten Actueel archiveren Records continuum model Het archiveringsysteem Een gecombineerd systeemmodel Integraal informatiemodel Rimpelingen Van theorie naar praktijk Ik Wij

4 5.4. Archiefobjecten: patrouille- en controleobjecten Een select gezelschap Wij versus ik De strafrechtketen volgens DJI Actueel volgen Conclusie Actueel volgen van personen in de strafrechtketen Gebruikte metaforen Enkele slotbespiegelingen Vervolgonderzoek Bijlage I: Waardering gewaardeerd Bijlage II: De persistentie van de reflectie Bijlage III: Verantwoording afbeeldingen Bijlage IV: Informatie en informatiesystemen Bijlage V: Wij versus ik Summary Literatuur

5 LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Controle- en patrouilledocumenten Figuur 2: Vereenvoudigde strafrechtketen Figuur 3: Omleiding in de strafrechketen Figuur 4: Strafrechtketen Figuur 5: Detail strafrechtketen (Politie en OM) Figuur 6: Macht versus interpretatie Figuur 7: Records continuum naar Upward (2000) Figuur 8: Archiveringsysteem (niveau 0) Figuur 9: Archiveringsysteem (niveau 1) Figuur 10: Archiveringsysteem (niveau 2) Figuur 11: Tweede dimensie: Borgen Figuur 12: Derde dimensie: Organiseren Figuur 13: Vierde dimensie: Vermeerderen (netwerk) Figuur 14: Vierde dimensie: Vermeerderen (samenleving) Figuur 15: Integrale informatiemodel Figuur 16: Strafrechtketenregistraties in de SKDB Figuur 17: Strafrechtketenregistraties in JDS Figuur 18: CDD; DJI Zelfmelder archief Figuur 19: CDD; DJI Gevangeniswezen archief Figuur 20: CDD; DForZo TBS voorwaarden archief Figuur 21: CDD; DJI DForZo TBS met dwangverpleging archief Figuur 28: Vrijspraak na hoger beroep Figuur 29: Aangekomen in de gevangenis Figuur 30: PENDOS; Aangekomen in de gevangenisstraf Figuur 31: Uit de gevangenis Figuur 32: PENDOS; Uit de gevangenis Figuur 33: Gevangenis- en taakstraf Figuur 34: PENDOS; gevangenis- en taakstraf Figuur 35: TBS onder voorwaarden Figuur 36: PENDOS: TBS onder voorwaarden Figuur 37: TBS VW; TBS onder voorwaarden

6 Figuur 38: Bijzondere voorwaarden Figuur 39: PENDOS; Bijzondere voorwaarden Figuur 40: Taakstraf en schadevergoeding Figuur 41: Bijzondere voorwaarden en hoger beroep Figuur 42: Onterecht verdacht Figuur 43: Taakstraf, geldboete en vrijspraak Figuur 44: PENDOS; taakstraf, geldboete en vrijspraak Figuur 45: Geldboete Figuur 46: Vrijspraak Figuur 47: Ontneming Figuur 48: TBS met dwangverpleging Figuur 49: PENDOS; TBS met dwangverpleging Figuur 50: TBS DV; TBS met dwangverpleging

7 AFKORTINGEN 3RO AB Ab Ar ARK Art. Aw Bjg BPS CBP CDD CJIB DForZo DGRR DIRR DJI DMS DPD EDDA GW Reclasseringsorganisaties Arrestatiebevel Archiefbesluit Archiefregeling Algemene Rekenkamer Artikel(en) Archiefwet Besluit justitiële gegevens Business proces systeem College Bescherming Persoonsgegevens Centraal digitaal depot Centraal justitieel incassobureau Directie Forensische Zorg Directoraat Generaal Rechtspleging en Rechtshandhaving Directie Instrumentatie Rechtspleging en Rechtshandhaving Dienst justitiële inrichtingen Document management systeem Digitaal proces dossier Expertise- en Dienstencentrum Digitaal Archiveren Gevangeniswezen 7

8 JD JDS JustID Kst. LCA LEVITA MvT NFI NIFP NvT OAIS OM PD PDS Justitiële documentatie Justitieel documentatiesysteem Justitiële Informatiedienst Kamerstuk Landelijke Coördinatie Arrestatiebevelen Landelijke Executie Vonnissen Interface Taakstraffen Memorie van toelichting Nederlands Forensisch Instituut Nederlands Instituut voor Forensische psychiatrie en psychologie Nota van toelichting Open archival information system Openbaar ministerie Persoonsdossier Persoonsdossiersysteem PENDOS Penitentiair dossier PI PPC PV R-C SB Penitentiaire inrichting Penitentiair psychiatrisch centrum Proces-verbaal Rechter-commissaris Strafbeschikking 8

9 SKDB SKN SRN Strafrechtsketendatabank Strafrechtsketennummer Stichting Reclassering Nederland STRABIS Strafrecht Boete Incasso Systeem TBS Terbeschikkingstelling TBSDOS TBS-dossier TRIAS VenJ v.i. VIP VOG Wbp WfM Wjsg WvS WvSv WODC Transactie Innings- en Afhandelingssysteem Veiligheid en Justitie Voorwaardelijke invrijheidstelling Verwijsindex personen Verklaring omtrent gedrag Wet bescherming persoonsgegevens Workflow management systeem Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens Wetboek van strafrecht Wetboek van strafvordering Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatie Centrum 9

10 VOORWOORD Deze scriptie getuigt van een zoektocht. Sommige bijlages getuigen hiervan en zijn eigenlijk aanzetten tot hele en halve scripties. Hieruit blijkt in ieder geval dat archiefwetenschap vele interessante facetten kent die het onderzoeken waard zijn. Uiteindelijk is het onderwerp het actueel volgen van personen in de strafrechtketen geworden. Een onderzoek dat mogelijk is gemaakt door toestemmingen van de directeur van JustID en de directeuren van Gevangeniswezen en Dienst Forensische Zorg van de Dienst Justitiële Inrichtingen. Het uitgevoerde onderzoek is vanwege de verwerkte persoonsgegevens aangemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens en terug te vinden onder meldingsnummer m Vijf jaar geleden schreef ik voor mijn bachelorscriptie IDM: Een scriptie schrijf je nooit alleen, daar is een geduldige omgeving voor nodig, die je alle rust en ruimte geeft om je aan je egoïstische taak te wijden. Dat vergt enig inschikkingsvermogen van die omgeving en het is een goed gebruik om die omgeving vervolgens goedkoop af te schepen met een vernoeming in het voorwoord. Waarbij velen ook nog als groep worden benoemd en anderen vergeten worden. Bij voorbaat mijn verontschuldigingen voor mijn beperkte rijtje. Dit is onverkort nog steeds geldig. Mijn grootste dank gaat (wederom) uit naar Ria Hoentjen, die opnieuw enkele jaren mijn beperkte blik op de wereld moest gedogen. Mijn blik kan weer weids zijn. Dank aan de medewerkers van de Justitiële Informatiedienst (JustID), op wie ik mijn gedachtenexperimenten botvierde en zonder wiens hulp deze scriptie sowieso niet tot stand was gekomen. Met name wil ik Dany Venema noemen, die voortdurend motiveerde, meedacht en bijstuurde waar nodig, maar me ook de vrijheid gaf te doen wat ik nuttig achtte. Dank gaat ook naar Hans Waalwijk van de UvA die, met zijn niet aflatende precieze formuleringen, mij prikkelde de archivistische denkwereld te verkennen. De niet genoemden die allemaal meewerkten: dank! Alfred Stern juni

11 1. SCHUIVENDE PANELEN 1.1. Prestaties en doorlooptijden Voortschrijdende informatietechnologie maakt het steeds gemakkelijker om op allerlei niveaus binnen en buiten de eigen organisatie samen te werken en informatie te delen. Alhoewel, gemakkelijker? In de strafrechtketen blijkt het niet zo eenvoudig te gaan. Uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer 1 blijkt bijvoorbeeld dat de ketenprestaties voor verbetering vatbaar zijn. De Rekenkamer constateert dat de informatievoorziening van de ketenpartners onvoldoende aanknopingspunten biedt 2 om ongewenste uitstroom in kaart te brengen. De Rekenkamer verwacht kennelijk dat ketenpartners zich sluitend kunnen verantwoorden over de wijze waarop zaken zijn behandeld. 3 De geheugen- en verantwoordingsfunctie van de keten als geheel is volgens de Rekenkamer onder de maat. Zij rekt daarmee de grenzen van de betrokken organisaties op naar hun buitenwereld. Organisaties worden daardoor deelverantwoordelijk voor de prestaties van de gehele keten. Het WODC concludeert, op zijn beurt, in zijn onderzoek naar de doorlooptijden in de strafrechtketen, dat koppeling van data moeilijk is, omdat ketenpartners verschillende registratienummers en -systemen gebruiken. Het is dan lastig om een incident, persoon of zaak door de keten heen te volgen. 4 Dat bemoeilijkt ook de samenwerking, want spraakverwarring ligt al snel op de loer. In de media 5 en politiek is (uiteraard) geschokt gereageerd op de verschijning van het rapport van de Algemene Rekenkamer. In het laatste algemeen overleg voor het zomerreces van 2012 kwam het rapport ter sprake. In het politieke debat spelen (digitale) documenten, hun totstandkoming en aggregatie ervan, een bescheiden, maar in de praktijk vermoedelijk een cruciale rol. 6 Alle investeringen in ICT in de afgelopen 1 Algemene Rekenkamer, Ibid., p. 7 3 Ibid., p Borst, 2009, p ; Zuiderwijk et al., 2012, p < Opstelten_schrikt_van_rapport.html>, Bezocht op: ; Coevert, 2012; Koch, 2012; Thijssen, Kst , 7, 9, 14, 16, 17, 21. Ze [professionals in de sector, AGS] hadden met intelligentere alternatieven kunnen komen, bijvoorbeeld met IT-oplossingen, met digitalisering. ; 11

12 jaren hebben de problemen rondom geheugen- en verantwoordingsfunctie kennelijk niet op kunnen lossen. Kamerbreed wordt soelaas verwacht van digitalisering, digitale dossiers en IT-oplossingen. Dat het hier feitelijk over archiefvorming rondom justitiabelen gaat, zal de meeste Kamerleden ontgaan. Dat is geen schande, want dit ontgaat vele professionals in de informatiemanagement en IT-wereld ook. IToplossingen en invoeren van informatie worden niet snel met archiefvorming geassocieerd. Tot op heden heeft goedkopere opslag, meer zoekfunctionaliteit, snellere verwerking en communicatie de samenwerking in de strafrechtketen niet direct in de kaart gespeeld. Waarom niet? In deze scriptie wordt ingegaan op de rol die documenten in de keten spelen om een archivistisch antwoord op de problematische samenwerking te formuleren. Er dient onderscheid te worden gemaakt in het delen van gegevens en documenten. Documenten zijn opgebouwd uit gegevens (woorden en cijfers) en vormen de basis voor de geheugen- en verantwoordingsfunctie van organisaties. De bijbehorende metadata worden binnen de strafrechtketen regelmatig als gegeven gedeeld. Bij de Justitiële Informatiedienst (JustID) bestaan keteninformatiesystemen met dergelijke metadata en andere inhoudelijke gegevens. JustID levert op basis daarvan een integer en integraal persoonsbeeld van justitiabelen aan daartoe gerechtigden, maar wat houdt dit in? En hoe integraal en integer is dat persoonsbeeld? Als ICT, digitale dossiers, opslag en zoekmachines op de agenda staan, schuift de archivaris tegenwoordig zelden aan de vergadertafel aan. Dat is onverstandig. Als alles is ingevoerd door de politie wordt het geprint, naar het OM gestuurd en daar gaat men alles weer inscannen. Dit is toch ongelooflijk? ; We moeten zo snel mogelijk doorgaan met zaken als het verbeteren van de digitalisering van het strafproces. ; Het opmaken van een proces-verbaal wordt hiermee eenvoudiger en minder foutgevoelig. SUM-IT zorgt bij het invoeren van informatie dat direct dossiervorming plaatsvindt. ; Wij vinden ook dat digitalisering van en betere informatievoorziening in de rechtspraak noodzakelijk is. ; Ik kies bij de versterking van de prestaties in de strafrechtketen de aanpak van een betere registratie en sturing op de overdrachtsmomenten, de koppelmomenten. Ook wordt het digitale dossier gerealiseerd. ; Als je die twee systemen [Politie en OM, AGS] niet op elkaar aansluit, blijf je onder andere met alle papieren dossiers zitten. 12

13 Bearman 7 en in navolging Thomassen 8 beschouwen een archief als (werk)procesgebonden informatie, dat vanuit de context van het werkproces ook moet kunnen worden bevraagd. De geheugen- en verantwoordingsfunctie van organisaties behoren van oudsher al tot het domein van de archivaris. Dat de archivaris zelden wordt uitgenodigd is deels zijn eigen schuld, doordat hij zich terugtrekt in de erfgoedsector. De archivaris wordt daardoor tegenwoordig gezien als een soort historicus. Wie de erfgoedtroef speelt, wordt zelf ook erfgoed. Het is de hoogste tijd voor archivarissen om zich meer met het moderne werkproces te bemoeien. De digitale donkere middeleeuwen zijn rond aangebroken en er is vermoedelijk al niet veel meer te redden. Dat is een gegeven, maar het hoeft niet donker te blijven Een case study Deze scriptie is in de indeling van Creswell een kwalitatieve case study, waarin het archiveren binnen de strafrechtketen als ware het één groot werkproces object van onderzoek is. 10 In de gehanteerde methode van onderzoek wordt eerst het object van onderzoek afgekaderd en in samenhang gebracht. Vervolgens wordt op de aangetroffen praktijk ingezoomd om een daaruit een theoretisch kader te destilleren, wat met behulp van archiefwetenschappelijke modellen tot een nieuw integraal informatiemodel leidt. Dit model wordt vervolgens toegepast op de ketenbrede informatiesystemen van de Justitiële Informatiedienst door enkele justitiabelen op hun gang door de strafrechtketen actueel te volgen, omdat daarmee personen in het samenhangende object van onderzoek kunnen worden gevolgd. 7 Bearman, 1995, p Records are the information that is connected with a particular business transaction and only that information. 8 Thomassen, 1999, p. 70. De archivistische discipline kan bovendien duidelijk worden afgebakend van andere wetenschappelijke disciplines. Ze bestudeert niet informatie in het algemeen, maar procesgebonden informatie. Ze stelt zich niet de beschikbaarheid van informatie in het algemeen ten doel, maar de beschikbaarheid van hoogwaardige informatie. Ze realiseert die doelstelling niet door onderwerpsgewijze ontsluiting, maar door selectie en bevraging vanuit de context van de werkprocessen die die informatie hebben doen ontstaan. 9 < Bezocht op: Creswell, 2007, p

14 De onderzoeksvraag luidt daarom: In hoeverre is een persoon (actueel) in de strafrechtketen te volgen in de ketenbrede informatiesystemen van de Justitiële Informatiedienst? Of analoog aan de missie van JustID: Hoe integraal en integer is het persoonsbeeld dat JustID aan daartoe gerechtigden biedt? Met de gegevens die worden verzameld wordt de toepasbaarheid van het gebruikte model getoetst. Er worden uit verschillende bronnen informatie en gegevens verzameld. Voor het theoretisch kader wordt gebruik gemaakt van wet- en regelgeving en archiefwetnschappelijke literatuur. Voor het praktisch onderzoek wordt gebruik gemaakt van de systeemdocumentatie en gesprekken met medewerkers van JustID. Voor de daadwerkelijke verzameling van praktijkgegevens wordt gebruik gemaakt van drie ketenbrede informatiesystemen van JustID: Strafrechtsketendatabank (SKDB), Justitieel Documentatiesysteem (JDS) en Centraal Digitaal Depot (CDD). Voor koppeling van de gegevens is het onderzoek bij het CBP aangemeld onder nummer m

15 2. DE KRAAMKAMER VAN DE MISDADIGER 2.1. Wie vertelt het verhaal? Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke strafbepaling. 11 Op basis van dit korte artikel in de Grondwet wordt een omvangrijke hoeveelheid archief gevormd. De mare gaat dat Justitie de grootste archiefvormer van Nederland is, maar of dat waar is, is lastig te beantwoorden. 12 Het begint al met de afbakening van wat dan tot het domein van Justitie behoort en wat niet, maar deze vraag is eigenlijk niet zo interessant. Het gaat er niet om wie de grootste heeft, maar om de vraag welk verhaal 13 er wordt verteld, of beter, uit wiens perspectief het verhaal wordt verteld. De verteller bepaalt wat in het verhaal voorkomt, maar ook wat wordt weggelaten. 14 Dat laatste is van belang, want wat in een samenleving of kleinere sociale groep voor de hand ligt wordt meestal niet opgeschreven, dat behoort tot de impliciete kennis van die groep. 15 Misdaad is te zien als een sociale constructie, waar iedere samenleving anders over denkt. 16 Recentelijk zijn bijvoorbeeld de bewaartermijnen voor zware criminaliteit, waaronder zedendelicten, gewijzigd in permanent te bewaren en is een onherroepelijke vrijspraak niet meer zo onherroepelijk. 17 Nieuwe opsporingstechnieken hangen hiermee samen en zeggen iets over onze huidige maatschappij, maar hoe worden die keuzes over ongeveer twee, drie eeuwen geïnterpreteerd? Die toekomstige interpretatie is sterk afhankelijk van de documenten die nu voor de toekomst apart worden gelegd, of, archivistisch: welke documenten voor de toekomst worden gewaardeerd en geselecteerd. Het beeld dat we in een gevaarlijke tijd leven, omdat er vanaf nu meer 11 GW, < Bezocht op: Geheime archieven, van Defensie bijvoorbeeld, uitgesloten. 13 Ketelaar, 2001, p Duranti, 1989, p. 4. ( ) that to make the world speak through the document requires distinghuishing as a matter of boundaries, limits, between the outside (what the record reports), and the inside (the record, the word). 15 Foucault, 1966, p ; Veyne, 2010, p Foucault, 1989; Raad voor Cultuur, 2006, p , 655; Eerste Kamer der Staten-Generaal,

16 dossiers over zware criminaliteit worden bewaard, zal idealiter gecorrigeerd worden door het archief van archief 18. Het verleden is deels te reconstrueren met behulp van het archief van de strafrechtketen, maar met die beperking dat diegene die nu bepaalt welke documenten moeten worden bewaard, tevens bepaalt welke onderzoeksvragen te zijner tijd kunnen worden gesteld. Met andere woorden: wie vertelt het verhaal, waar gaat het over en waar zou het eigenlijk over moeten gaan? 2.2. Zo gaan we in dit land niet met elkaar om! 19 De Nederlandse samenleving is gebaseerd op de rechtsstaat. Zo wordt onder andere voorkomen dat burgers op willekeurige wijze als misdadiger kunnen worden aangemerkt. 20 Vanuit het andere perspectief geredeneerd valt op dat burgers die strafbare feiten plegen, hiermee niet te koop lopen. Dergelijke burgers ondermijnen de gang van zaken in onze samenleving, zorgen voor onrust en appelleren aan ons gevoel voor rechtvaardigheid. Er zijn een aantal instituten opgericht om het Wetboek van Strafrecht te handhaven volgens bepaalde spelregels 21 : de strafrechtketen. De strafrechtketen bestaat uit verschillende maatschappelijke doelen: opsporen, vervolgen, berechten, tenuitvoerleggen (van de straf) en re-integreren. 22 Om deze doelen te bereiken zijn enkele sociale groepen zogenaamde organisaties 23 bijeen gebracht, die ze als taken opgedragen hebben gekregen: onder andere Politie, Openbaar Ministerie, Rechtspraak, Dienst Justitiële Inrichtingen en Reclassering. De toebedeelde taken delen zij op in activiteiten en zetten hun medewerkers daarmee aan het werk. 18 Cook, 2009, p. 519 e.v. 19 Weezel en Broer, Pessers, 2011, p WvSv, < Bezocht op: W. L. Borst, 2011, p Seel, 2000, p. 3; Homan, 2005, p. 31. Seel: ( ) the members of an organisation ( ) are continually agrreing (sometimes explicitly, usually tacitly) about the proper way to do things and how to make meanings about the events of the world around them. Homan: Organisaties zijn juist te beschouwen als verzamelingen van los-vaste betekeniseilandjes : informele groepen waarmee men zich identificeert en waarvan de leden gezamenlijk en continu hun werkelijkheid construeren. 16

17 Met uitzondering van re-integratie, betreft het rijksoverheidstaken. Berechting is, zoals dat in een rechtsstaat hoort, onafhankelijk om naleving van de rechtsregels af te dwingen. 24 Re-integratie wordt uitgevoerd door de private sector, maar wordt wel publiek gefinancierd. De medewerkers van bovenstaande organisaties vormen archief bij de uitvoering van hun taken. Zij vertellen het verhaal van de strafrechtketen. Vrij naar Foucault 25 kan gezegd worden dat de strafrechtketen de kraamkamer van de misdadiger is. 26 De organisaties in de strafrechtketen spelen hun rol door hun bevindingen op te schrijven. Zo wordt de rechtspositie van de burger die verdacht wordt van een strafbaar feit 27 maximaal beschermd, omdat hij zijn verdediging kan voorbereiden en inrichten en niet gaandeweg zijn proces de vermeende strafbare feiten worden aangepast. 28 De gecreëerde documenten vormen samen het archief. Wat er uiteindelijk permanent bewaard wordt en of dat representatief is voor de Nederlandse samenleving, is een andere vraag die in Bijlage I wordt beantwoord. De conclusie is dat documenten een voorname rol spelen als de stem van het schrijvende instituut. 29 Om te weten te komen waarom dat zo is, is het nuttig de rol van documenten uit te diepen De eerste stap naar een model Van oudsher wordt onderscheid gemaakt tussen memoranda en brieven, die 30 respectievelijk binnen de eigen instelling blijven of worden verzonden. In een 24 Pessers, 2011, p Foucault, Maynard, 2010, p Leij, 2012, p. 21. Een strafbaar feit is een gedraging (een combinatie van doen en nalaten) waarop een straf is gesteld (strafbedreiging) en dat aanleiding kan geven tot een strafvervolging. Strafbare feiten worden ook wel delicten genoemd en zijn beschreven in het Wetboek van Strafrecht en in bijzondere wetten, bijvoorbeeld in de Wegenverkeerswet 1994, de Opiumwet, de Wet wapens en munitie en de Wet op de economische delicten. 28 J. F. Nijboer, 2011, p Homan, 2005, p. 26. Iedereen construeert een eigen werkelijkheid, die per definitie niet een perfecte afspiegeling hoeft te zijn van dé werkelijkheid. 30 Dillo, 1995, p

18 juridisch jasje gaat het om bewijzen en besluiten 31 en met een ICT-sausje om information products en records 32. Dit zijn allemaal perspectieven vanuit het document zelf. Een sociaal perspectief wordt geboden door Star en Griesemer. Zij spreken over boundary objects (grensobjecten). 33 Het document als grensobject is door Brown en Duguid 34 uitgewerkt. Volgens Brown en Duguid hebben documenten sterk de neiging om de sociale cohesie van een groep te versterken. 35 Verstuurde en ontvangen documenten vormen een wapen om te domineren of te onderwerpen. 36 Justitiële organisaties vormen daar geen uitzondering op. De communicatie per document speelt een belangrijke rol in de afbakening van ieders rol in de strafrechtketen. Brown en Duguid onderscheiden in dit verband patrouilledocumenten en controledocumenten. 37 Patrouilledocumenten hebben een coördinerende functie. Deze dienen de groepscohesie te versterken. Hierin wordt jargon gebezigd, worden vreemde formaten gehanteerd en/of documenten geheim gehouden. Patrouilledocumenten zijn bedoeld om de anderen buiten te sluiten. Zij bewaken de grens van de sociale groep. 38 Op de keper beschouwd worden deze documenten intern gepubliceerd en zijn ze bedoeld om intern invloed uit te oefenen. Het interpretatiekader is wat smaller, omdat veel normen en waarden worden gedeeld door de lezer en de auteur. Controledocumenten zijn bedoeld om de sociale groep te verlaten, om binnen 31 Duranti, 1989, p. 6, 9; Duranti, 1998, p. 13. Duranti maakt onderscheid in besluiten en bewijzen met als moderne soorten ook ondersteunende en verhalende documenten. Zij gebruikt voor haar ordening de juridische bewijskracht van documenten. In hoofdstuk vier wordt kort ingegaan op de problemen rondom bewijskracht. 32 Sue McKemmish geciteerd in: Yeo, 2008, p Star en Griesemer, 1989, p Boundary objects are objects which are both plastic enough to adapt to local needs and the constraints of the several parties employing them, yet robust enough to maintain a common identity across sites. They are weakly structured in common use, and become strongly structured in individual site use. These objects may be abstract or concrete. They have different meanings in different social worlds but their structure is common enough to more than one world to make them recognizable, a means of translation. The creation and management of boundary objects is a key process in developing and maintaining coherence across intersecting social worlds. 34 Brown en Duguid, Trace, 2002, p The record has, as one of its functions, a strong element of social control. 36 Homan, 2005, p. 32. Daar waar betekeniseilandjes elkaar raken, ontstaan kansen voor het ontwikkelen van nieuwe betekenissen. 37 Brown en Duguid, Brown en Duguid,

19 een andere groep geïnterpreteerd te worden, met het expliciete doel daar invloed uit te oefenen. Deze documenten onderhandelen of bemiddelen. Binnen de zendende sociale groepen zijn om deze reden soms specialisten te vinden die de taal van de ontvangende doelgroep spreken. Die specialisten stellen de controledocumenten zo op, dat de doelgroep ze correct interpreteert, correct volgens de eigen groep wel te verstaan. 39 Volgens de taalfilosoof Van Woudenberg vallen de interpretatiemogelijkheden van de documenten in de categorie auteursintentionele interpretatie. Auteurs die iets opschrijven hebben altijd bepaalde bewuste intenties, maar zij kunnen ook gedreven worden door motieven waarvan ze zich niet bewust zijn. De auteurs beschrijven iets uit de werkelijkheid en tevens proberen zij een bepaald effect bij de lezer(s) te sorteren. 40 Het interpretatiekader van controledocumenten is ruimer dan dat van patrouilledocumenten, want de lezer bevindt zich hier niet in hetzelfde normen-enwaarden-kader als de auteur. 41 In Figuur 1: Controle- en patrouilledocumenten is grafisch uitgebeeld dat patrouilledocumenten binnen de organisatie blijven en dat controledocumenten naar buiten gaan. De metafoor in deze afbeelding is de organisatie als metrostation en diens patrouille- en controledocumenten als haltes op een lijn naar de omgeving. 42 Bepaalde type controledocumenten zijn voor een externe doelgroep/organisatie bedoeld, zodat zij meestal dezelfde bestemming hebben. De patrouilledocumenten blijven op een interne lijn. Lijn 10 heeft als bestemming een andere organisatie dan lijn 20, terwijl lijn 9 nooit buiten de organisatie belandt. 39 Trace, 2002, p ; Homan, 2005, p Homan: Elke individuele community probeert voor zichzelf een zo goed mogelijke situatie te bereiken. Maar door de relaties met andere communities heeft dit lokale egoïsme invloed op de mogelijkheden van andere communities. 40 Woudenberg, 2002, p. 39, , Trace, Duranti, 1989, p. 14. De metafoor is ontleend aan het panorama dat Duranti schetst, waarin zij de moderne wereld van documentcreatie schetst als een stad, waarin het transportsysteem de samenhang verzorgt. 19

20 Figuur 1: Controle- en patrouilledocumenten Als dieper op de organisatie wordt ingezoomd, zal blijken dat patrouilledocumenten binnen een afdeling blijven of naar andere afdelingen gaan. De laatste zijn dan te bestempelen als interne controledocumenten. Dergelijke structuren blijven hier buiten beschouwing, omdat de strafrechtketen als geheel wordt bekeken. Vanuit een archivistisch perspectief wordt een burger na iedere overgang in de strafrechtketen deels gede- en gehercontextualiseerd en dat vindt zijn weerslag in het archief. Dat blijkt ook uit de objectivering die een burger tijdens zijn gang door de keten te beurt valt. De burger kan een verdachte, medeplichtige, getuige, slachtoffer, deskundige, dader, veroordeelde, terbeschikkinggestelde of gedetineerde zijn. Deze statussen zijn vrijwel allemaal document gestuurd. De de- en hercontextualisering is noodzakelijk om de auteursintenties te ontleden, zodat de burger rechtvaardig kan worden beoordeeld. Willekeur en tunnelvisie worden op deze wijze zo veel mogelijk vermeden en onbewuste motieven worden uitgefilterd. Dat documenten op verschillende wijze geïnterpreteerd kunnen worden, zal de 20

21 archivaris (en historicus) niet vreemd voorkomen. 43 Die parallel tussen strafrechtelijk en historisch onderzoek wordt duidelijker als op de strafrechtketen wordt ingezoomd Een alternatief verhaal Het verhaal dat door de archiefvormers wordt verteld, is het gefragmenteerde verhaal van de archiefvormers zelf. Er wordt in ieder geval geen samenhangend verhaal over de strafrechtketen in de samenleving verteld. 44 Dat maakt het veld vrij om een alternatief verhaal te construeren. Een interessant raamwerk hiervoor wordt geboden door Jonker, die de machtsstrijd in archieven voorstelt als een strijd tussen wij versus zij. Deze tweedeling maakt duidelijk waar het spanningsveld zich bevindt; welk verhaal wordt verteld. Zij past dit toe op de lang lopende verhalen van immigratie en emancipatie van religieuze groepen. Daarnaast specificeert zij de tweedelingen man versus vrouw en jong versus oud. 45 Welke strijd speelt zich nu in de strafrechtketen af? De voor de hand liggende tweedelingen opsporing versus dader of rechter versus advocaat voldoen niet. Beide belichten slechts een schakel en niet de gehele keten. Dader versus slachtoffer legt het accent teveel op wraak en genoegdoening en laat de samenleving als kadersteller te veel buiten beeld. Overheid versus burger is te algemeen en laat het slachtoffer buiten beeld. De belangrijkste actoren zijn inmiddels wel genoemd, maar niet in het juiste perspectief gezet. Als de strafrechtketen opspoort, vervolgt, rechtspreekt en de straf voltrekt, waarna de dader in de maatschappij kan terugkeren, dan doet de strafrechtketen dat namens de samenleving. Die samenleving, dat zijn wij. Het object van die strafrechtketen is de dader. Iemand onder ons, die besluit dat wat wij als strafbaar hebben gesteld niet voor hem 46 geldt. Er is een ik die meent boven onze wet te staan. Het verhaal van de strafrechtketen is te vertellen als de strijd wij versus ik. Waar blijft het slachtoffer nu? Het slachtoffer is onderdeel van de wij, de rechtspraak dient niet uitsluitend het slachtoffer te wreken, maar om genoegdoening te 43 Schwartz en Cook, 2002, p. 13; Ketelaar, 2001, p Zie bijlage I. 45 Jonker, Er is op drie plaatsen in Nederland ook ruimte voor haar in de gevangenis. 21