IN SCHIP EN W ERF IS OPGENOM EN H ET M AANDBLAD DE TECHNISCHE KRONIEK KONINKLIJK HUWELIJK H.K.H. PRINSES BEATRIX EN DE HEER C. G.

Transcriptie

1 S c h ip en W e r f 14 -D A A G S t i j d s c h r i f t, g e w i j d a a n s c h e e p s b o u w, s c h e e p v a a r t e n h a v e n b e l a n g e n ORGAAN VAN DE VEREENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED DE CENTRALE BOND VAN SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND HET INSTITUUT VOOR SCHEEPVAART EN LUCHTVAART HET NEDERLANDSCH SCHEEPSBOUWKUNDIG PROEFSTATION IN SCHIP EN W ERF IS OPGENOM EN H ET M AANDBLAD DE TECHNISCHE KRONIEK D RIEËN DERTIG STE JAARGANG Overnemen van artikelen enz. zonder toestemming van de uitgevers verboden. 11 MAART 19S6 No.5 KONINKLIJK HUWELIJK H.K.H. PRINSES BEATRIX EN DE HEER C. G. VON AMSBERG 10 M A A R T 1966 Een nimmer aflatende toewijding aan 's lands belang, zal voor kroonprinses Beatrix en haar gemaal onder meer een grondslag vormen voor een gezegend huwelijk, onze beste wensen vergezellen hen op hun koninklijke weg Foto Max Koot

2 HET ENERGIEBELEID IN DE EUROPESE GEMEENSCHAP Op de in september jl. gehouden conferentie die gewijd was aan de energievoorzieningen en het energiebeleid,in de Europese Gemeenschap, hebben achtereenvolgens minister J. M. den Uyl, met een korte openingsrede, dr. H. von der Groeben, lid van de E.E.G.- Commissie, mr. E. M. J. A. Sassen, lid van de Euratom Commissie en E. P. W ellenstein, I.U.R. drs., secretarisgeneraal van de Hoge Autoriteit van de E.G.K.S. het woord gevoerd. Dr. Von der Groeben wees op de betekenis van het beginsel van de goedkope energie. De energiekosten toch vormen een niet te onderschatten deel van de totale kosten. Gemiddeld bedraagt het aandeel van de directe energiekosten in de industrie weliswaar slechts ongeveer 4 %, maar dit is slechts een gemiddelde en dan nog uitsluitend van de rechtstreeks toe te kennen kosten. In verscheidene sectoren is het aandeel aanzienlijk hoger, zoals uit onderstaande cijfers blijkt. In % (T er vergelijking: aandeel van de arbeidskosten) C em entindustrie H oogovens en sm elterijen IJzerp ro d u cerende industrie G lasindustrie: holglas vensterglas Hierbij dient er op gewezen dat de sectoren met meer dan 5 % directe energiekosten voor circa 30 % tot de totale industriële produktie bijdragen. Voor het internationale concurrentievermogen is goedkope energie in vele bedrijfstakken dan ook van doorslag gevende betekenis. Daarnaast is goedkope energie ook voorwaarde voor een snelle invoering van energie-intensieve produktieprocessen waarvan de produktiviteit over het algemeen groter is. Het tekort aan arbeidskrachten dwingt daarnevens tot vervanging van menselijke arbeid door energie V erbruik v an prim aire energie in de G em eenschap (in steenkool equivalent) 289,2 597,6 m ln. ton mln. ton w aarvan: eigen energiebronnen 87 % 50 % eigen steenkool 70 % 37 % Spreker wees vervolgens op de noodzaak voor een industrieel potentieel als dat van de Gemeenschap om steeds te kunnen beschikken over voldoende energie, die immers de essentiële grondstof van de industrie is. Onderstaande cijfers geven een beeld van de problemen die hiermede samenhangen. Tenzij men er in slaagt meer nieuwe Gemeenschapsenergie zoals kernenergie en aardgas op de markt te brengen, zal zoals uit de cijfers blijkt, steeds groter invoer onvermijdelijk zijn. Uit een kort overzicht van de huidige situatie in de lidstaten op het gebied van energiebeleid, blijkt welke moeilijkheden moeten worden overwonnen vooraleer een gemeenschappelijk energiebeleid tot stand kan komen. In Frankrijk beheerst de regering vrijwel de gehele energiesector, hetzij door middel van overheidsbedrijven dan wel door wettelijke en administratieve maatregelen. Door het ingrijpen van de overheid in alle sectoren van de energiehuishouding kan een consequente politiek ten gunste van de Algerijnse aardolie en de Franse steenkool worden gevoerd. Italië streeft daarentegen naar een zo goedkoop mogelijke energievoorziening. Kolen kunnen onbeperkt worden ingevoerd, ook uit derde landen. De elektriciteitsbedrijven werden enkele jaren geleden genationaliseerd. Door middel van een van overheidswege vastgestelde maximumprijs voor olie en aardgas en van de gevolgde politiek inzake het verlenen van concessies voor buisleidingen tracht de regering haar opvattingen met betrekking tot het energiebeleid te verwezenlijken. In België wordt de mijnindustrie krachtig gesubsidieerd terwijl de overheid bovendien met zachte hand er naar streeft de mijnen voldoende afzet, o.a. bij de energieproducerende bedrijven te verschaffen. In Duitsland vormen een prohibitief invoerrecht op steenkool uit derde landen en de belasting op aardolie een belangrijke bescherming van de steenkoolmijnindustrie. De afzet van kolen wordt bevorderd door subsidies of vrijstelling van belasting voor de bouw van elektriciteits- en stadverwarmingsbedrijven die kolen verbruiken, terwijl de mijnbouw ook hulp voor negatieve en positieve rationalisatie en subsidies voor sociale doeleinden ontvangt. Hieruit blijkt hoe sterk het beleid op energiegebied in de lidstaten verschilt. De heer Sassen wees er op dat de totale energieproduktie in de Gemeenschap iedere twintig jaar verdubbelt en de elektriciteitsproduktie een toenemend aandeel van de totale energieproduktie voor haar rekening neemt. De toeneming van de produktie van elektriciteit wordt gekarakteriseerd door een verdubbeling in bijna tien jaar. Terwijl voor 1965 met een ptoduktie van rond 400 miljard kw u in de zes landen werd gerekend, zal naar verwacht wordt in 1975 een produktie van 790 miljard kw u worden bereikt. Het is in het raam van deze zich snel ontwikkelende elektriciteitsproduktie dat de kernenergie een plaats heeft gevonden. Kernenergie komt namelijk in de eerste plaats en in de naaste toekomst vrijwel uitsluitend in aanmerking voor de produktie van elektriciteit. Gedurende de periode tot 1975 zullen zich belangrijke veranderingen voltrekken in de samenstelling van het brandstoffenpakket waarop in Europa een beroep moet worden ged'aan. De toepassing van steenkool is min of meer stabiel. De Gemeenschap verbruikt een hoeveelheid die ligt tussen 200 en 250 miljoen ton steenkool equivalent. Als deze hoeveelheid overeenkomstig de verwachting ongeveer gelijk b lijft, zal het aandeel van de steenkool in de totale energievoorziening dalen. In 1963 kon deze delfstof nog de helft van de Europese energieproduktie voor haar rekening nemen, maar in 1975 zal dit aandeel waarschijnlijk tot iets meer dan een vierde zijn gedaald. Daartegenover staat een krachtige stijging van het aandeel van aardolie en aardgas. In 1963 droeg aardolie ruim een derde tot de energieproduktie in de Gemeenschap bij maar in 1975 zal meer dan de helft van de energie uit aardolie worden verkregen. De bijdrage van het aardgas, in 1965 ongeveer 3 %, zal dan tot 10 % of meer zijn gestegen. Met de toeneming van het olieverbruik en de minstens relatieve achteruitgang van de bijdrage van steenkool, stijgt de afhankelijkheid van geïmporteerde energiedragers. Vóór de tweede wereldoorlog kon Europa zich voor 95 % uit eigen grondstoffen helpen. In 1960 werd ruim een vierde deel van de b ran d stoffen voor de energievoorziening geïmporteerd en het ogenblik waarop het importaandeel ongeveer de helft zal bedragen nadert snel. W at nu de rol betreft die de k ern energie in het kader van de elektriciteitsvoorziening zal spelen, wees de heer Sassen erop, dat reeds in het 3 e jaarverslag van de Euratom Commissie het nucleair vermogen van de Gemeenschapslanden in 1980 op werd geschat. Om een indruk te krijgen van de betekenis van dit getal, dient men zich voor te stellen dat dit v ermogen overeenkomt met 200 grote centrales van 200 M ofwel acht keer het

3 thans in N ederland geïnstalleerde elektrisch verm ogen! Ofschoon deze prognose op lange term ijn door velen als te optimistisch werd beschouwd, is de kritiek onder de druk van de feiten geheel verstomd. Zomin aan de economische aantrekkelijkheid van kernenergiecentrales als aan de veiligheid en bedrijfszekerheid w ordt nog getw ijfeld. D aarnaast groeien zowel de overtuiging als het inzicht dat het noodzakelijk is in Europa een nucleaire industrie op te bouwen die aan de concurrentie van de grote buitenlandse concerns het hoofd kan bieden. Een en ander heeft er toe geleid dat in Europa reeds een belangrijk aantal kerncentrales gebouwd of in aanbouw is. V ergelijkt men de bovengenoemde prognose m et de reeds bestaande plannen dan komt men tot een waarlijk verrassende conclusie. In de prognose werd gesproken van tot 4000 M geïnstalleerd vermogen in Voor 1975 werd tot M W en voor 1980 rond M W verwacht. De nucleaire centrales die thans gereed of in aanbouw zijn, dan wel tot welker aanbouw is besloten, zullen echter in 1970 een vermogen hebben bereikt dat het optimum van de prognose reeds overschrijdt. D an zal nam elijk bijna 4200 MW in de vorm van in kerncentrales geïnstalleerd vermogen in b edrijf zijn. Daar de grote expansie van de elektriciteitsproduktie voldoende ruimte biedt voor de bouw van kerncentrales op grote schaal, terw ijl de lage produktiekosten het voor de elektriciteitsproducent aantrekkelijk maken om, voornamelijk voor wat de grondlast betreft, van kernenergie gebruik te maken, zal de bouw van kerncentrales daarna ongetw ijfeld overeenkom stig de prognose toenemen. Ofschoon kerncentrales van het huidig type u it kostenoogpunt de vergelijking met kolen- en oliecentrales kunnen doorstaan, zou m en indien u itsluitend reactors van het thans gebruikelijke type werden toegepast, slechts ongeveer 1 % van de in het uranium aanwezige atoomkernen tot splijting d.w.z. tot energieproduktie kunnen brengen. D it ware een verspilling van het in de natuur voorhanden uranium, te m inder verantwoord daar de moderne nucleaire techniek de weg opent om dit percentage tot 60 a 70 % te vergroten. De heer Sassen waarschuwt in dit verband voor een ernstig misverstand. De reactoren waarin het veel groter verbruik van splijtstoffen w ordt gerealiseerd en die als kweekreactors of breeders bekend zijn, zullen eerst omstreeks 1980 in gebruik komen. Het uranium zoals het uit de natuurlijke bronnen wordt vrijgem aakt, bevat slechts 0,7 % aan splijtbaar uranium dat wordt aangeduid met het symbool U Dat niettemin uiteindelijk netto 1 % van het uranium kan worden gespleten, dankt men aan het feit dat in de reactor zelf, terwijl het splijtingsproces plaatsvindt, een zeer beperkte hoeveelheid nieuwe splijtbare atomen wordt gevormd uit de resterende ruim 99 %. Deze nieuwe splijtbare atomen bestaan uit plutonium. De kweekreactor nu heeft de eigenschap niet slechts een kleine hoeveelheid splijtstof te leveren maar produceert m eer nieuwe splijtbare atomen dan zij verbruikt! Daartoe dient echter een hoeveelheid plutonium in de reactor aanwezig te zijn. Op twee ontwikkelingslijnen dient bij het streven naar een optimale structuur te worden gewezen. In de Verenigde Staten is een techniek ontwikkeld waarbij niet het natu u rlijk uranium als zodanig wordt gebruikt. Door een kostbaar proces wordt een deel van het splijtbaar uranium afgezonderd waardoor het gehalte aan splijtbaar U-23 5 wordt verhoogd. H ierdoor meende men kleinere, compacte en goedkopere reactoren te kunnen bouwen. In Engeland en Frankrijk ontwikkelde zich daarentegen een andere nucleaire technologie die op belangrijke punten van de Amerikaanse afweek. Daar werkte men namelijk aan een reactortype met natuurlijk dus niet verrijkt veel goedkoper maar ook veel minder spijltbaar uranium als brandstof. In Engeland had men daarmede ongeveer 10 jaar geleden reeds een behoorlijke praktische ervaring. In stond Euratom, dus bij de aanvang van haar werkzaamheden, voor de keuze ofwel met vereende krachten en eventueel in samenwerking met Engeland de gehele nucleaire ontwikkeling binnen de Zes toe te spitsen op de ontwikkeling van laatstgenoemd type (met natuurlijk uranium) of om daarnaast ook de toepassing van eerstgenoemde typen (d.w.z. met verrijkt uranium) in de Gemeenschap een kans te geven. De tweede weg werd gekozen. Had men aan de andere weg voorkeur gegeven dan had dit geleid tot een protectionistische politiek ten aanzien van de kernenergie ter bescherming van de alsdan eenzijdig georiënteerde Europese nucleaire industrie. Nu echter kon Euratom reeds in op omvangrijke wijze samenwerken met de Verenigde Staten en zo de basis voor de Europese industrie verbreden, In 1959 volgde een akkoord voor samenwerking met Engeland. Het eigen researchprogramma richt zich op ontwikkeling van beide reactortypen. De optimale ontwikkelingslijn kan als volgt worden samengevat. Ongeveer vanaf 1980 zullen de kweekreactors voor industrieel gebruik worden toegepast. Op het moment dat dit geschiedt, dient de Gemeenschap echter niet alleen te beschikken over reactors van het beproefde type. Daarnaast zullen namelijk reactors van een meer geavanceerd type in bedrijf zijn teneinde tot een snellere verlaging van de produktiekosten van elektrische energie bij te dragen en tegelijkertijd de snelle produktie van plutonium mogelijk te maken, die voor inbedrijfstelling' van de kweekreactors noodzakelijk is. De geavanceerde reactors produceren goedkoop en leveren meer plutonium dan de huidige reactors. Deze geavanceerde reactor zal, wanneer de kweekreactor in 1980 in bedrijf komt, ongeveer 20 % van het nucleair vermogen vertegenwoordigen. Anders dan de algemene gemeenschappelijke markt die nog in opbouw is en die vanaf in drie fasen een overgangstijd doormaakt naar haar uiteindelijke voltooiing thans is zij midden in de tweede fase is de nucleaire gemeenschappelijke markt van de zes reeds sedert 1 januari 1959 een voldongen feit. Een punt van belang nog is het antwoord op de vraag hoeveel prototypen en van welke aard er tot ontwikkeling dienen te komen en welke rol de Gemeenschap hierbij heeft te vervullen. Van de twee intermediaire of geavanceerde reactortypen nl. Orgel van de soort zwaar-water reactor en Dragon van de categorie van de hoge-temperatuur reactor zijn van elke soort of in elke categorie diverse varianten mogelijk. Het is echter, zelfs voor een Gemeenschap als de onze, aldus de heer Sassen, wiens betoog in het voorgaande beknopt is samengevat, ondenkbaar elk van die variaties tot een prototype te ontwikkelen. Ook een nucleaire industriepolitiek zal moeten kiezen voor één bepaald type uit de zwaar-water categorie b ijvoorbeeld en eveneens voor één bepaald type uit de categorie van de hogetemperaturen reactors. Samenwerking met de Verenigde Staten en Canada op het gebied van de zwaar-water reactors en met Engeland en andere Europese landen wat de hoge-temperatuur reactors betreft, kan voor de Gemeenschap van voordeel zijn indien de betrokkenen tot een keuze bereid en in staat zouden zijn. Het is mogelijk, zoal niet wenselijk of aanbevelenswaardig, om in de Gemeenschap en op Gemeenschapsbasis al dan niet met gebruikmaking van het instituut van de gemeenschappelijke onderneming tot zekere basisinstallaties te komen. Een redelijke en rendabele opzet daarvan vereist eveneens een niet te grote diversiteit van typen en maakt dus een keuze als hiervoor bedoeld, noodzakelijk. De heer E. P. Wellenstein I.U.R. drs. wees tenslotte op de plaats van de

4 kolenmijnbouw in de energiepolitiek. Bij het ontbreken van een duidelijk beleid met een redelijke doelstelling op langere term ijn tracht men in verschillende landen de status quo te handhaven. De National Coal Board in Engeland tracht het bestaande produktieniveau, circa 200 miljoen ton, als officiële basis van de overheidspolitiek aanvaard te krijgen. In de Duitse Bondsrepubliek is een soortgelijke poging gedaan m et betrekking tot een hoeveelheid van 140 miljoen ton, doch de overheid in deze landen heeft zich op het huidig produktievolume niet kunnen vastleggen resp. daarvoor een afzëtgarantie geven. De Franse regering kan dit als eigenaresse van de mijnindustrie gemakkelijker doen maar de voor de eerstvolgende jaren vastgestelde produktiecijfers tonen een langzame maar regelmatige daling. In België wordt de regering met hetzelfde probleem geconfronteerd. Intussen toont de kolenproduktie in de zes landen globaal gezien, evenals trouwens in Engeland, een vrijwel constant niveau. Weliswaar nam het aandeel van de kolen in het geheel van de energiesector van driekwart tot minder dan de helft af en steeg het aandeel van de aardolie van 10 % in 1950 tot meer dan 50 % in 1965 doch deze percentages hebben betrekking op een totaal energieverbruik dat vrijwel verdubbeld is. Binnen de kolennijverheid hebben zich echter ingrijpende wijzigingen voltrokken. Bedroeg het aantal mijnwerkers in 1952 bijna een miljoen, in 1965 daalde dit tot ruim een half miljoen. De kolenmijnbouw is dan ook een bron van politieke zorgen uit hoofde van de sociale repercussies die de achteruitgang van hun welvaart voor de mijnwerkers zelf en voor de streek waar zij gevestigd zijn met zich brengt. De Westeuropese kolenbekkens lig gen in de oudste industriegebieden, de industriële activiteit is er veelal eenzijd ig gebleven terw ijl de bevolkingsdichtheid groot is. Iedere verw ezenlijking van de doelstellingen van een Europese energiepolitiek op lange te r m ijn moet dan ook met deze sociale en regionale problemen ten volle rekening houden. Geen van deze problemen is onoplosbaar mits men deze in Europa naar hun wezen onderkent en gezamenlijk tijd ig aanpakt. Het gaat tenslotte niet om de kolen doch om de mens, aldus een v erkorte weergave van s heren W ellenstein s betoog. C. Verm ey DOOPPLECHTIGHEID BOOREILAND TRANSW O RLD RIG 58 Op 12 februari 1966 werd bij Dok- en Werf-Maatschappij Wilton-Fijenoord N.V. te Schiedam het boorplatform Transworld Rig 5 8, in aanbouw voor Transworld Drilling Ccmpany Ltd., gedoopt door mevrouw Tom Seale, echtgenote van de vice-president van Transworld, een dochteronderneming van de Amerikaanse firma Kerr-McGee Corporation. Dit verplaatsbaar boorplatform, voorzien van stabilizeringskolommen, is het eerste van dit type dat in ons land werd gebouwd door de v/erven: v. d. Giessen - De Noord N.V., Krimpen a. d. IJssel; Nederlandsche Dok- en Scheepsbouw M aatschappij v.o.f., Amsterdam; N.Y. Machinefabriek en Scheepswerf van P. Smit Jr., Rotterdam, en Dok- en Werf-Maatschappij Wilton-Fijenoord N.V., Schiedam. De doopplechtigheid werd onder meer bijgewoond door de heer Dean A. McGee, voorzitter van de Raad en president van Kerr-McGee, alsmede vele buitenlandse, landelijke, gemeentelijke en havenautoriteiten. De d'oopster en 'haar gezelschap werden ontvangen door de heren P. Goedkoop Dzn. en ir. L. A. Vernède, directeuren van de Nederlandsche Dok- en Scheepsbouw Maatschappij v.o.f. Het booreiland heeft een lengte van 74 meter, een breedte van 61,5 meter, een hoogte van bodem tot hoofddek van 39,6 meter. De top van de boortoren bevindt zich 94,5 meter boven de bodem. In water tot 30 meter diep kan worden geboord terwijl het booreiland op de bodem rust. In drijvende toestand kan gewerkt worden in water van 180 meter diep. Het drijflichaam wordt gevormd door een rooster van stalen pijpen, 4,34 meter in doorsnede. Het dek wordt gedragen door vier kolommen, één op elke hoek, met een hoogte van 39,6 meter en een doorsnede van 6,7 meter. Het booreiland, dat een waterverplaatsing heeft van ton, heeft op het dak van de bemanningsverblijven een landingsplatform voor helikopters. Het eiland is ingericht met accommodatie voor 90 man. De bouwkosten bedragen 6 miljoen dollar. Kerr-McGee en haar dochterondernemingen bezitten dertien booreilanden, waarvan één nog in aanbouw. Kerr-McGee zelf bezit hiervan negen eilanden, welke in de Golf van Mexico' zijn ingezet. De Transivorld Rig 5 8 wordt in maart door de firma L. Smit & Co. naar Nigeria gesleept, een reis van 5100 m ijl, die ongeveer twee maanden zal duren.

5 W ERKW IJZEN MET REKSTROOKJES Lezing gehouden voor het Instifute of M arine Engineers door A. J. COGMAN * ) (vervolg van pag. 83, slot) D ynam ische rekm eting Bij deze tak van rekm eting kom t men tegenover het probleem te staan om een kleine weerstandsverandering te meten, die zich herhaalt met een snelheid van zeg 1 per /sec of minder tot m axim aal verscheidene duizenden per/sec. Het is in het algemeen mogelijk om voor het begin van de metingen een beslissing te treffen hoe groot, ten ruwste, de vereiste frequentie moet zijn voor een bepaalde toepassing. Bijvoorbeeld, bij meting van rekken, die ontstaan door de krachten van de zee op een scheepsromp, kan de herhaling van de spanning optreden met minder dan 0,2 5 per./sec, terw ijl spanningen door torsietrilling in de as van een snellopende dieseldynamo een frequentie van verscheidene honderden per./sec kunnen bereiken; bij metingen aan turbines kunnen nog hogere frequenties voorkomen. H et is bij periodieke rekverschijnselen gewoonlijk ook wenselijk om een continue registrering te hebben van de verandering van de rek met de tijd, teneinde de bron van de rek te kunnen specificeren en de grootte ervan te kunnen vaststellen. Dit wijst de toepassing van de een of andere vorm van oscillograaf aan, die frequenties kan opnemen, die behoorlijk hoger liggen dan de hoogste, die men mag verwachten. De volgende hoofdtypen van registreerapparaten voldoen het best voor alle problemen, waarmee men te maken krijgt bij de scheeps- en zware industrie. Instrum enten voor lage frequentie In het frequentiegebied van per./sec worden schrijfpenapparaten in de een of andere gedaante veel toegepast. Met inkt schrijvende apparaten hebben het voordeel zeer goedkoop registratiepapier te gebruiken, maar het nadeel van het nodig zijn van een nogal preciese instelling van de pen, wanneer zij voor hun hoogste schrijfsnelheid gebruikt worden. Droge elektrolytische apparaten, die gegrafieteerd papier gebruiken vermijden dit probleem, maar ze geven geen grafieken met een hoog contrast. In de laatste tijd is het type registreerapparaat met een hete Stylus volkomen verdiend meer populair geworden dan de andere twee; dit geeft uitstekende resultaten in het verm elde frequentiegebied. H et is thans met transistorversterking m ogelijk een instrument van dit type te vervaardigen, dat ongeveer de grootte en het gewicht heeft van een portable schrijfmachine en een gevoeligheid heeft van ongeveer 2 microvolt/mm vervorm ing (voldoende voor alle werk met rekstrookjes). Instrum enten voor middelbare en hoge frequenties In dit gebied, tot een maximum-frequentie van 3000 per./sec of hoger, is het thans gebruikelijk om direct-schrijvende registreerapparaten van het ultraviolel-type toe te passen. Bij dit type registreerapparaat, waarbij een straal ultraviolet licht door een spiegelgalvanometer teruggekaatst wordt op een zichzelf ontwikkelend fotografisch papier, kan men het frequentiegebied opvoeren tot ongeveer 3000 per./sec, als er een daarvoor geschikte galvanom eter gebruikt wordt. De hoge gevoeligheid, die met het ultraviolet-type van ') Senior Engineer Surveyor, Lloyd s Rqgister of Shipping, Londen. registreerapparaat bereikt kan worden, heeft goede werking mogelijk gemaakt met een toevoer aan de brug van slechts drie volt, waarbij rekstrookjes van 120 ohm gebruikt worden, die door hun lage impedantie het gebruik van afgeschermde kabels voor normale toepassingen niet nodig hebben. Wegens het kleine vermogen aan de brug is ook de thermische verstelling gering. De toepassing van transistors in de versterker heeft grootte, gewicht en benodigd vermogen verminderd'; het thans beschikbare apparaat, dat tot 12 kanalen kan registreren van gelijktijdig optredende rekverschijnsels is even groot als dat, vroeger gebruikt, voor vier kanalen en bezit een grotere gevoeligheid. Fig. 16. Registreerapparaat m e t 12 kanalen Een typische opstelling van een 12-kanaal-schrijver met versterker samen met de daarbij behorende balanceerinrichting voor de brug is afgebeeld in figuur 16. Het schema van figuur 17 toont het principiële circuit voor één kanaal. Het is mogelijk om de bediening van rekstrookjes te doen geschieden via sleepringen, waardoor trillingsspanningen in assen en andere roterende machinedelen bepaald kunnen worden. Enkele voorbeelden van de toepassing van rekstrookjes in de scheeps- en in de zw are in d u strie Statische rekmeting Enige van de eerste werkzaamheden van de Society, waarbij rekstrookjes toegepast werden, waren die op drukvaten. In de aanvang beperkte de instrumentatie vaak de plaatsing van rekstrookjes tot een gering aantal; er kan echter een geval in herinnering gebracht worden, waarbij het gebruik van een paar rekstrookjes in de gelaste overgang van grote op kleine middellijn voor een reactorvat voor een raffinaderij een groot vertrouwen schonk aan de ontwerpers door de bevestiging van hun schatting van de spanning onder pneumatische druk. Inderdaad neemt thans het beproeven van drukvaten een zeer belangrijke plaats in in het werk van het Technical Investigation Department en de installatie- en bcschermingstechnieken, die hierboven beschreven zijn, zijn oorspronkelijk ontwikkeld voor het gebruik bij dit soort werk.

6 ii S train a t gauge M odulated c a rrie r voltage waveform as in am plifier stages Output waveform a fte r dem odulation applied to reco rde r galvanom eter Trace recorded on sensitive p a p e r Reference volta ge Fig. 17. Principiële schakeling voor één kanaal Te beginnen met Calder Hall werden veel van de drukvaten voor de reactoren van kerncentrales in het V.K. en elders onderworpen aan rekmeting onder pneumatische beproeving; deze wijze van beproeving is bij grote vaten noodzakelijk, omdat het gewicht van een zo grote hoeveelheid water op de fundaties de mogelijkheid van hydraulische beproeving u itsluit. De gevaren, die bij pneumatische beproeving ontstaan gaven de wenselijkheid aan om de rekken te meten in de kritieke plaatsen in het vat tijdens de proef en het Technical Investigation Department van de Society heeft in de meeste gevallen verscheidene honderden rekstrookjes aangebracht in strategische punten van elk te beproeven vat. De verkregen gegevens hebben ten slotte vooruitgang mogelijk gemaakt in de constructie van latere drukvaten. Een deel van de rekstrook-installatie voor een drukvat is afgebeeld in figuur 8 en de uitrusting om de rek te kunnen aflezen in figuur 15. Het gebruik van rekstrookjes op constructiewerk begon op grote schaal in de eerste vijftiger jaren, toen er een beroep op de Society gedaan werd om met behulp van rekstrookjes verschillende dubbelebodem-doorsneden te beproeven voor de British Ship Research Association. Sindsdien zijn verscheidene andere toepassingen gevonden bij scheepsconstructies, bijvoorbeeld voor de belastingen van forklifts op de dekdoorsneden en beproevingen op zware laadbomen. M eting van het as verm ogen Een andere buitengewoon belangrijke toepassing van rekstrookjes voor het meten van statische rekken is de meting van de wringing van de as via sleepringen. Dit maakt het mogelijk het asvermogen te meten onder omstandigheden, waarbij om de een of andere reden, misschien onvoldoende ruimte, of uit besparing, het niet mogelijk is een van de meer conventionele vormen van een torsiemeter toe te passen. Omstreeks 1957 werd een methode ontworpen om sleepringen voor rekmetingen op roterende assen aan te brengen door strippen van dun messing op een rubber voering te lijmen, die dan rond het asoppervlak gelijmd werd, waarbij de einden van de strippen door een soldeernaad met overlap verbonden werden. De verbindingsgeleiders werden toegevoerd door de nauwe spleet aan het eind van de rubber voering. Het bleek dat deze vorm van sleepring zeer gemakkelijk snel kon aangebracht worden bij de meeste uitvoeringen van de tunnelassen. Men vond, dat mits er een complete brug met vier takken voor de rekstrookjes op de as geplaatst werd en een sleepringaansluiting voor elk van de vier eindpunten van de brug toegepast werd, de vervorming van de as tijdens het overbrengen van vermogen afgelezen kon worden op de type N (vier aansluitingen) rekindicator van Baldwin, voldoende nauwkeurig om het asvermogen te bepalen met een nauwkeurigheid van 3 % en gelijk aan de waarde uit een torsiemeter, die op hetzelfde schip was opgesteld. Deze methode is sedert zeer vaak met succes toegepast voor redelijk nauw keurige spk-meting en heeft het voordeel van het snel installeren aan boord (ongeveer 2-3 uur) en betrekkelijke goedkoopte. Er zijn echter bepaalde punten naar voren gekomen, die het vermelden waard zijn: a. er moet een systeem met vier aansluitingen gebruikt worden en men behoort ten minste twee borstels per sleepring aan te brengen; b. natuurlijk zijn er betrouwbare rekstrookjes nodig; zowel die van Baldwin als die van Philips zijn nauw keurig gebleken bij juiste toepassing; c. een wisselstroombrug is veel beter dan gelijkstroom; d. er behoort een nul-systeem voor de aflezingen toegepast te worden om de grootste nauwkeurigheid te verzekeren. (Zie aanhangsel III). Meting van sleep belastin gen Dit onderwerp ligt misschien in het overgangsgebied tussen statische en dynamische rekmetingen.

7 Tijdens de overweging van cónstructievoorstellen voor nieuwe sleepboten werd de behoefte gevoeld naar informatie betreffende de waarden van sleeplasten, die verw acht konden worden onder gebruiksomstandigheden. De gewone methode om de sleepbelastingen te schatten u it de m eting van de trek aan de meerpaal w erd niet als voldoende representatief beschouwd omdat deze slechts een statische sleeptrek aangeeft; omdat de benodigde metingen gedaan moesten worden in de sleepdienst van dag tot dag in het werk met werkelijke schepen meende men, dat het inbrengen van een gecalibreerde staaf in de hoofdsleepkabel te gevaarlijk was voor het geval van breuk. De sleephaak was van zo n massieve constructie, dat de spanning in de schacht bij volle belasting slechts van de orde van grootte van 3 5 kg/cm2 was en dit was te weinig voor nauw keurige m etingen bij tussenbelasting voor conventionele rekstrookjes. Men meende echter, dat de halfgeleiderrekstrookjes, met hun factor van 120 (vergeleken met 2 voor het draad-rekstrookje) een voldoende mate van weerstandsverandering zou opleveren, zelfs bij zeer lage rekken, om het m ögelijk te maken nauw keurige metingen te verrichten. De halfgeleider-rekstrookjes werden bevestigd aan de schacht van de haak en bleken voldoende gevoelig, w aardoor het m ogelijk was de sleeplasten in één kanaal aan te geven van een registrerende m eter. T egelijkertijd werden aflezingen gedaan op andere kanalen van het registreertoestel van het wringmoment in de bak- en stuurboordschroefassen en van het toerental (waarmee het aantal spk bepaald kon worden) en bovendien van de samengestelde belasting in de trosklem als de sleepboot aan de tros hing bij een sterke helling van de kabel door middel van een gecalibreerde staaf in de klem inrichting. Door deze middelen werden gegevens verkregen voor de overwegingen voor het ontwerp van nieuwe sleepboten; het bleek m ogelijk om opnamen te maken, die de verschillende erbij betrokken grootheden aangaven en hun variatie met de tijd onder typische bedrijfsomstandigheden, zonder ook maar enigszins in het normale bedrijf van het vaartuig in te grijpen. Fig. 19. A a n b rengen van rekstrookjes op de tap in de olieruim te van h et lager in de omgeving van de afrondingen van krukpennen en astappen. De bedrijfsomstandigheden maakten de toepassing van lijmsoorten nodig, die bestand waren tegen matige temperaturen, maar volkomen ongevoelig voor hete smeerolie. De epoxy-harsen, die toentertijd op de markt verschenen bleken ideaal geschikt te zijn voor dit doel. De rekstrookjes werden aangebracht door de epoxy te gebruiken als lijm voor de bevestiging van de strookjes en vervolgens als een beschermende laag over de strookjes en de bedrading. Er werden afgeschermde kabels vanaf het meetpunt geleid door de oliekanalen naar het voorste eind van de krukas, waar sleepringen aangebracht waren voor de verbinding met de meetapparatuur. Deze meettechniek heeft zich nu ontwikkeld tot een inrichting, waarbij verschillende aflezingen tegelijkertijd gedaan kunnen worden, zoals in het volgende geval nader zal worden uitgew erkt. Een type van snel vrachtschip met een tiencilinder-tweetaktdieselmotor vertoonde gevallen van krukasbreuk op dezelfde plaats, waarbij scheurtjs optraden in de buurt van het oliekanaal van de middelste astap. Dit punt lag heel dicht bij de plaats van de trillingsknoop in de krukas bij de torsietrilling van de machine met twee knopen, en de breuk vertoonde de typische ligging onder 45, die karakteristiek is voor de wringings-vermoeiingsbreuk. Een onderzoek van de berekeningen voor de torsietrilling bracht aan het licht, dat de kritische van de achtste orde met twee knopen vrij dicht in de buurt van de dienstsnelheid lag, maar dat de voorspelde materiaalspanningen zeer klein waren. Na enige overweging werd besloten om rekstrookjes aan te brengen in het punt in kwestie, waarbij een bijzondere lagerschaal toegepast werd, waarvan het witmetaal over een klein deel van de lengte ervan was weggenomen om ruimte te maken voor de bevestiging van het rekstrookje (zie fig. 18). Deze werden aangebracht, zoals in figuur 19 afgebeeld en verbonden met kabels door de oliekanalen naar voren, waar een stel sleepringen het mogelijk maakte de aansluiting uit te voeren met de meetapparatuur. Fig. 18. W itm e ta a l w e g g en o m en uit de o lie ru im te van een la g er o m p la a ts te m a k e n voor re k stro o k je s Dynamische beproevingen M eting van rekken in krukassen In de m idden-vijftiger jaren leidden breuken in dikke hoofdkrukassen tot de toepassing bij Lloyd s Register of Shipping van rekstrookjes om de rekken in het b edrijf te meten Fig. 20. O ptredende rekken in de olieruim te

8 De opnamen van de dynamische rekken, die in de vaart genomen werden, lieten zien, dat de kritische snelheid zoals berekend, optrad in de buurt van. de dienstsnelheid, maar dat de daaruit voortvloeiende spanningen, gecombineerd met de overige wisselspanningen groter piekwaarden opleverden dan de berekeningen voorspeld hadden. In werkelijkheid waren de in het oliekanaal gemeten rekken zo groot, dat het materiaal belast werd door een te hoge spanning voor continu bedrijf. Het bleek dat een schip van dit type, waarbij zich geen breuk had voorgedaan, door een klein verschil in de schroefconstructie met een toerental voer, dat verder van het kritische vandaan lag en hetzelfde werd aanbevolen voor de andere schepen. Figuur 20 toont de grafiek van de optredende omstandigheden. Er werden aanbevelingen gedaan om met een toerental te varen, dat verder verwijderd was van het kritische, waarbij de schroef gewijzigd moest worden voor zover nodig om de snelheid van het schip te handhaven en de opmerkzaamheid werd gevestigd op de nogal ruwe inwendige afwerking van de oliegaten; deze werd verbeterd door de buitenkant van de gaten ter plaatse te ruimen. Breuk in een verende askoppeling Een veerkoppeling, die diende om elasticiteit te geven bij de overdracht van het wringend moment tussen een snellopende V-dieselmotor en een gelijkstroomdynamo gaf moeilijkheden door een veel voorkomende breuk van de veren. Een van de onbekende bedrijfsomstandigheden was de spanning bij het aanzetten en aanlopen, die niet direct afgeleid kon worden uit gewone torsiometeraflezingen, omdat de grote versnelling onder die omstandigheden een dergelijk instrument onbetrouwbaar maakten. Daarom werden er rekstrookjes bevestigd aan zes van de twaalf veren van de koppeling. Fig. 21. Plaatsing van rekstrookjes op veren van een koppeling De bedrading werd vanaf de strookjes geleid door gaten in het huis van de koppeling, d'ie met,,araldite -lijm gedicht werden om lekken van olie uit de krukkast te voorkomen; deze olie, waarmee de koppeling gevuld was voor smeerdoeleinden, werd door lekkage aangevoerd uit het achterste krukaslager. Er werden sleepringen gebruikt om de strookjes te verbinden met een registreerapparaat met schrijfpen. Figuur 21 toont de plaats van de rekstrookjes op de koppelingsveren. Een typische opname tijdens het aanlopen (zie fig. 22) liet zien, dat een zeer grote wisselspanning in de veren optrad tijdens de aanloop, ofschoon bij de bedrijfssnelheid de spanningen ruim lagen binnen de belastbaarheid van het m a teriaal. V.. i! 100% fu el SSWÉÉS i 'sm m É m * "- - -.y' ; y ; ;* l: ' j '. ;..i,. *\.. r. t, ï? ;,* 1 -Si m mm MMS i ^ V V v V ^ i n / v * y j \ A * :-v\-' :V'-.v. :.A =r.^^^ A; 4.., /\ / />= /\ A / v ^ y drwad W PWy % Wèj-yby PW WWWWW: k» A n ' ii* : - i. V r... g g j 11 WWWWWpWp & i* lp.-.1, i -1 j -. s»,.jy ;.j;r j. / ó y, y y y C :y > :. y : A y y y _ ;/ y y : M mmnêmêk SKÈmmW lmmlêmi ipdmi'-'iawpppppwwwpw- wcn-n.at " Fig. 22. G rafiek van een van de rekstrookjes, positie A uit fig. 21 D e grote dynam ische spanningen direct na het aanzetten veroorzaakten voortijd ige breuk van de koppelingsveren

9 Daar de enige tijd, dat de veren een te hoge spanning te verwerken kregen, was tijdens deze wisselende omstandigheden, werden er aanslagen aangebracht om de uitslag van de veren uit hun middenstand te beperken bij het aanzetten. Deze aanslagen komen alleen met de veren in aanraking onder snel wisselende omstandigheden. Torsietrillingen in synchrone elektrische aandrijvingen Tijdens het aanlopen van een synchrone wisselstroommotor met buitenpolen wordt een veranderlijk moment opgewekt, dat varieert in frequentie van tweemaal de slipfrequentie, dus van 100 per./sec tot nul in een machine voor 50 per./sec, tussen stilstand en volle snelheid. Sun whez! driving output sha ft Fixzd cagz (in te rn a l Fig. 24. Verandering van het w ringm om ent tijdens aanlopen P/anzt whzz/s driven from input s h a ft ' Fixzd cage containing epicyc/ic speed ra isin g g e a r Strain gauges to measure torsional strain in cagz Output Locating key taking fu ll reaction Fig. 23. R e k stro o k je s aangebracht op de kooien van een epicyclisch systeem In een staalwerk in Zuid-Europa werd een blaasinstallatie geplaatst voor een hoogoven, die u it twee identieke combinaties bestond van centrifugaalcompressoren, tandwielkasten en aandrijvende motoren; deze laatste waren synchrone machines met zes buitenpolen. Tijdens de afname bleek het onmogelijk deze installaties aan te lopen wegens de heftige kritische torsietrilling, die optrad bij ongeveer 50 % van de volle snelheid. Controle van de natuurlijke frequentie liet zien, dat de frequentie van de kritische met één knoop bij ongeveer 5 0 per./sec lag. Daar de opwekfrequentie vanuit de motor gelijk is aan tweemaal de slipfrequentie gaf dit inderdaad een kritische snelheid van 1000 omw./min. Het aanbrengen van een elastische koppeling maakte het mogelijk de natuurlijke frequentie van het systeem terug te brengen tot ongeveer 7 per./sec, w at betekende, dat de kritische snelheid nu bij ongeveer 93 % van de synchrone snelheid zou optreden. Daar de tandwielkasten beschadigd waren bij de oorspronkelijke pogingen om de installaties te doen aanlopen werden er rekstrookjes aangebracht aan de kooien van het planetaire systeem (fig. 23) om het relatieve moment te meten tijdens het aanlopen. Opnamen, die gemaakt werden na de installatie van de elastische koppeling toonden, dat de kritische snelheid optrad als berekend; echter, gedeeltelijk wegens de demping, die door de elastische koppeling ingevoerd was en gedeeltelijk ook wegens de buitengewoon snelle mate van verandering in de frequentieopwekking, die optrad met de nieuwe positie van de kritische snelheid, duurden de momentfluctuaties niet over een periode, lang genoeg om ernstige waarden van momentomkering tot ontwikkeling te doen komen. Figuur 24 toont grafisch de verandering van het moment tijdens de aanloop. Men kan zien, dat het trillingsmoment het gemiddelde moment zelfs na het installeren van de elastische koppeling te boven gaat; daarvóór was de overmaat aan trillingsmoment absoluut ontoelaatbaar. De weinige perioden, waarover het trillingskoppel het gemiddelde koppel te boven ging, veroorzaakten hoorbaar hameren van de tanden, maar dit bleek in het bed rijf niet ernstig. Het is vermeldenswaardig, dat deze bijzondere vorm van torsietrilling niet bestaat, zodra synchronisme bereikt is en alleen een voorbijgaand verschijnsel kan zijn, dat optreedt bij de slip; het kan niet bij het afzetten optreden, omdat er dap geen opwekkracht aanwezig is. Trilling in de pijpen van een warmtewisselaar Bij voorafgaande beproeving traden er in de hoofd-warmtewisselaar van een grote nucleaire installatie verscheidene pijpbreuken op. De oorzaak werd opgespoord en bleek samen te hangen met vermoeiing van het materiaal bij de verbinding van de pijp met een gelaste hangsteun; de enige opwekkracht, die denkbaar was, was die afkomstig van het afstoten van wervels door de pijp in de gasstroom. De Society werd benaderd door de hoofdaannemers met het verzoek om de spanningen in de pijpen in het bedrijf te meten, bij een gasdruk van ongeveer 11 ato en een temperatuur van 200 C in kooldioxyde. Onder dergelijke omstandigheden is het gebruik van hittebestendige lijmsoorten e.soo 2,000 Stresses in high pressure econom izer b a n k tube No F u ll flo w I , , , ,600!,QOO 2, , ,4 0 0 Fig. 25. Blower speed\ r.p.m. V erschil tussen de spanningen in typisch vrije en ingeklem de pijpen van een warm tewisselaar

10 noodzakelijk en een geschikte voor dit doel bleek Araldite X83/78 te zijn. Deze voldeed goed bij laboratoriumproeven, maar eiste veel zorg bij de toepassing en een ingewikkeld hardingsproces. Men schatte, dat het installeren van de strookjes direct op de pijpen ter plaatse een zes weken in beslag zou nemen. Het montageprogramma veroorloofde deze w erkwijze niet en daarom werd er gezocht naar middelen om de tijd voor het aanbrengen ter plaatse te verminderen. De toepassing van de techniek met lasbare strookjes, die reeds beschreven is, waarbij een lasplaatje van roestvast staal van 0,12 mm dik en dezelfde lijm gebruikt werd, maakte het mogelijk al het meer ingewikkelde werk in het laboratorium te verrichten. Het aanbrengen van ieder strookje ter plaatse nam slechts een paar minuten in beslag; het werk.op de montage werd verder tot een minimum teruggebracht door verbindingen zonder soldeer toe te passen tussen de strookjes en de geleidingen. Er werd bedrading gebruikt met P.T.F.E.- insulatie en de totale tijd voor installatie voor ongeveer HO strookjes was minder dan tien dagen. Als gevolg van de oorspronkelijke gebreken was het grootste deel van de pijpen verstijfd door extra klemmen; het verschil tussen de spanningen in typische vrije en ingeklemde pijpen wordt voldoende gedemonstreerd door figuur 25. Circulator blade Shroud ring section S? * Position o f strain gauge on blades I indicated Fig. 26. Rekstrookjes met behulp van de lasmethode aangebracht op leischoepen van een ventilator Vermoeiingsbreuk in de leischoepen van een ventilator Er werden moeilijkheden ondervonden door vermoeiingsbreuken in de lei- (stator-) schoepen van de CO2-ventilatoren voor een nucleaire centrale. In de beperkte ruimte binnenin de ventilatoren zou het aanbrengen van rekstrookjes met conventionele methoden moeilijk, zo niet onmogelijk geweest zijn. De techniek van de lasbare strookjes werd weer toegepast; er werden strookjes bevestigd (als afgebeeld in fig. 26) aan 12 van de schoepen. De verbindingen van de rekstrookjes werden naar buiten gevoerd door een zwanehals-pijp, die verbonden was aan het systeem voor de drukbalancering en gedicht met Araldite - lijm. Er werden opnamen gemaakt van de dynamische rekken over het bedrijfsgebied en in de buurt van omw./min werd een kritische snelheid, die te wijten was aan de opwekking door het elkaar passeren van de schoepen van rotor en stator, Fig. 27. Grafiek van de kritische snelheid van de leischoepen van een ventilator ten gevolge van opwekking door het elkaar passeren van rotor- en statorschoepen vastgesteld (fig. 27). H et werd uitgemaakt, dat langtijdig draaien bij deze snelheid plaats gevonden had tijdens de afname van de installatie en omdat dit gebied van het snelheidstraject nodig zou zijn bij het normale aanlopen werd een gewijzigde schoepconstructie aangebracht met een hogere natuurlijke frequentie, waardoor de resonantiemogelijkheid werd weggenomen uit het normale snelheidstraj eet. Samenvatting Tot besluit wilde de schrijver van deze korte en in het geheel niet volledige beschrijving van de tegenwoordige rekstrookjestechniek doen uitkom en, dat de tegenwoordige ontwikkeling van de kunst van rekmeting ongeveer bereikt is in ongeveer 25 jaar vanaf de dag van de uitvinding van het rekstrookje. De voortgang in de ontwikkeling en toepassing van dit hulpmiddel is snel geweest, mede te danken aan de eveneens snelle ontwikkeling van de elektronica in dezelfde periode. Als men in de toekomst kan zien en met enige mate van juistheid voorspellingen kan maken, schijnt het w el w aarschijnlijk, dat in korter tijd dan verstreken is sedert de u itvinding van het rekstrookje het mogelijk zal zijn rekmetingen te verrichten op bijna elk deel van de machineconstructie, zowel in stilstand als in beweging. Dit zal in belangrijke mate bijdragen tot de veiligheid en economie in bijna alle takken van de machinebouw. Dankbetuiging De schrijver wenst zijn dank uit te spreken aan het Comité van Lloyd s Register of Shipping voor de toestemming om deze verhandeling aan te bieden en voor de voortdurende ondersteuning van de toepassing van rekmeting in de scheepsmachine-industrie over de laatste tw intig jaar, hetgeen heeft bijgedragen tot verbeteringen in de betrouwbaarheid van vele machine-onderdelen. Figuren 5, 8 en 9 zijn gereproduceerd onder dankbetuiging aan Baldwin-Lima-Hamilton Incorporated. Literatuur 1. Thompson (Lord Kelvin). Phil. Trans. Royal Soc. 1856, Vol. 146, p Padget, E. D. and W. V. Wright-. Silicon Piezo-Resistive Devices, Chapter I of Semiconductor and Conventional Strain Gauges, M. Dean and R. D. Douglas, Academic Press, N.Y. 3. Bauntberger, R. and F. Hines. Proc. S.E.S.A., Vol. II, No. 1, p Grossman, N.: A Nomographic Rosette Computer. Proc. S.E.S.A., Vol. IV, No. 1, p. 27.

11 Aanhangsel Voor een cilindrische draadgeleider wordt de elektrische weerstand gegeven door: waarin: R L T * L = de lengte van de geleider, A het oppervlak van de dwarsdoorsnede, p = de soortelijke weerstand van het materiaal. Daaruit: ln R ln Q + ln L ln A V - dv = d R d e, d L d A (1) R e + L A L A, waarin V het volume van de geleider, en V dl L (1 2 a), waarin o de verhouding tussen contractie en rek voorstelt (a co ntractiecoëfficiënt). Ook is In V = ln L + ln A, dv dl da daarom V L A V dl V da dv = + A met (3) en (2 ): dl + da dl (1 2 a) L A of: da dl 2 o A daarom uit ( 1 ) : dh dg dl + (1 + 2 a) R of: d R/R d o/ e + ( ). d L/L d L/L 1 /m, met 7n als d R/R De term wordt gewoonlijk de schaalfactor genoemd d L/L en blijkt een constante S te zijn voor een bepaald geleidingsmateriaal. Vandaar: S = do/q d L/L (1 + 2 a). d q/q De term 1 -j- 2 o brengt mee, dat als de term d L/L weg- gelaten wordt, het effect op de weerstand' van een draad onder rek zal zijn of ongeveer 1,6 voor de meeste metalen. In werkelijkheid is de term niet te verwaarlozen: deze dl/l stelt de verandering in soortelijke weerstand voor met de rek. Deze verandering draagt in geen kleine mate tot de waarde van S bij, die eenvoudig gedefinieerd kan worden als de verhouding van de verandering in relatieve weerstand tot relatieve rek. Typische materialen voor rekstrookjes en hun waarden voor S zijn opgesomd in tabel I. (2) (3) Materiaal Tabel I. T ypische materialen voor rekstrookjes en hun waarden van S S-factor Spanning overeenkomend met temperatuurverandering voor strookjes gemonteerd op zacht staal, in kg/cm2/ C Nikkel chroom... 2,2 265 Fosforbrons... 1, N ikkel koper (Eureka) 2,1 + 3,8 (kan bij sommige monsters negatief zijn) Roestvast staal... 3, % Iridium/platina.. 5, U it bovenstaande cijfers, die betrekking hebben op temperaturen ongeveer van die van de omgeving, ziet men dat nikkel-koper een zeer lage temperatuurcoëfficiënt heeft in de toepassing van rekstrookjes. Het is dan ook de meest gebruikelijk toegepaste legering bij normale temperaturen. Aanhangsel II B evestiging van rekstrookjes aan assen voor de m eting van vorm verandering bij w ringing Theorie Beschouw een doorsnede van een as onder wringbelasting (fig.2 8 ). Fig. 28. Doorsnede van een as onder wringbelasting Onderstel, dat het moment T een af schuivende kracht p veroorzaakt langs de zijvlakken van een kubus met zijden a, gelegen aan de buitenkant van de as, die vergroot is voorgesteld. Deelt men de kubus volgens een diagonaalvlak in tweeën dan zal volgens de evenwichtsvoorwaarde op dit vlak een trekkracht werken, gelijk aan de resultante van de beide krachten p en gaande door het hoekpunt van het vierkant. Deze kracht is gelijk aan p~\/2 en grijpt aan op een oppervlak a2y/2, zodat de trekspanning gelijk is aan ƒ = ^ a2\/ 2 a2 Nu is ook de schuifspanning langs de zijden van de kubus P /. Op dezelfde wijze blijkt, dat in de diagonaal onder 90 0 met de getekende een drukspanning w erkt, eveneens gelijk aan ƒ. H ieruit volgt, dat de hoofdspanningen ƒ -+- P gelijk zijn aan de schuifspanning ten gevolge van de wringing, in vlakken werken onder 45 0 daarmee en van tegengesteld teken zijn.

12 De specifieke rekken e, die ten gevolge van deze trek- en drukspanning zullen optreden, zijn gelijk aan: (1 + ) e n (1 + a ), E E E of met invoering van de glijdingsmodulis G = (1 + o) georiënteerd volgens fig. 29. Fig. 29. Oriëntatie van de rekken bij een as Om deze rekken afkomstig van de wringing te meten en de mogelijkheid uit te sluiten van een ongewenst reageren van de rekstrookjes op doorbuigingen is het noodzakelijk ten minste twee rekstrookjes te plaatsen onder 45 ten opzichte van de 'hartlijn van de as en onder rechte hoeken ten opzichte van elkaar. Deze twee strookjes kunnen dan verbonden worden als werkend - en,,compensator -rekstrookje is het netwerk van de halve brug; de twee strookjes zullen tweemaal de effectieve weerstandsverandering geven van een enkel strookje en mits zij dicht bij elkaar op de as geplaatst zijn, in het algemeen aan dezelfde temperatuur blootgesteld zijn en dus wat dit betreft zelfcompenserend zijn. Door dit principe uit te breiden en een gelijk stel strookjes te plaatsen diametraal ten opzichte van het eerste paar, kan er een complete brug met vier takken bevestigd worden, die viermaal de effectieve rek zullen geven van een enkel strookje. Zouden in beide gevallen doorbuigingen optreden, dan zullen deze elk paar strookjes gelijkelijk beïnvloeden en gelijke veranderingen van de weerstand teweegbrengen in elk van de twee of vier takken van de brug, al naar het toegepaste systeem. Er zal dus geen ongebalanceerdheid door buiging ontstaan, mits de lengte van het rekstrookje klein is ten opzichte van de m iddellijn van de as. A an h an gsel III Berekening van de aspaardckracbten uit de aflezingen van. de rekstrookjes Aangenomen is, dat vier werkzame rekstrookjes zijn toegepast in een brug van vier takken. Is 0 de aflezing van de rekmeter in microrek, dan is de schijnbare soortelijke rek e = 10 <i ft, de werkelijke. 4 Stel D = de middellijn van de as (massieve as), G = de glijdingsmodulus van het asmateriaal, W het weerstandsmoment van de asdoorsnede, T = het ontwikkelde wringend moment, ƒ = de wringspanning in de as. Dan is: en dus: T = ƒ -AL_ D :>' T 2 G D \ 4 16 In metrische maten (krachten in kgf, lengten in cm ): 2 n T N spk = waarin N het toerental per minuut, 75 ' dus: spk 2 G DH I J ld J L In Engelse maten (krachten in pounds, lengten in inches): spk = - 2 G D» De waarschijnlijkste foutenbronnen in de bovenstaande vergelijking zijn gelegen in de meting van e (tot 2 % ) of de aanname van G (ongeveer 1 % ). Aldus is het doenlijk een totale fout van minder d'an 3 % te bereiken. Speciaal uitgeruste vaartuigen De Zweedse Cellulose Maatschappij heeft offertes gevraagd voor twee speciale vaartuigen van ton dw met een laadcapaciteit van elk metrische ton. Deze vaartuigen krijgen vijf geheel open laadruimen. De goederen zullen worden ingeladen en gelost 'met behulp van twee brugkranen, die op rails lopen langs de luikdeksels. Deze deksels zullen worden vervaardigd van staal. De vaartuigen zullen in de hoogste klasse worden gebouwd om geschikt te zijn voor de vaart door ijsvelden. Ook zullen ze worden voorzien van een ont-ijzings u itrusting. De goederen zullen worden verladen in grotere eenheden dan tot nu toe wordt gedaan. Voor de aankomst van de vaartuigen in de havens zullen de cellulose en het hout worden verpakt in geschikte eenheden. De balen cellulose zullen mechanisch met staaldraad worden bijeengebonden in eenheden van acht balen tegelijk. Deze pakken worden dan de ruimen in of uit gehezen met hulp van een hijs-uitrusting, geconstrueerd en gepatenteerd door SCA, die in staat is om acht verpakkings-eenheden, dat w il dus zeggen 64 balen oftewel 12 ton, in een keer op te tillen. In de ruimen is geen enkele mankracht benodigd. Krantepapier en kraftliner op rollen zullen ongeveer op dezelfde wijze worden verpakt en daarna in de ruimen worden gehesen door middel van een speciale vacuümuitrusting, die in staat is om 12 rollen tegelijk te verwerken. Ook bij het laden en lossen van dit materiaal is geen enkele mankracht benodigd in de ruimen. Het American Bureau of Shipping in 1965 In de 104e jaarvergadering van het American Bureau of Shipping heeft president Andrew Neilson onder meer medegedeeld dat in schepen met totaal brt volgens de voorschriften van het ABS zijn gebouwd; onder contract waren op 31 december 552 schepen met brt waaronder het grootste tot dusver in de wereld bestelde tankschip, de tonner Idemitsu Mam, die voor Idemitsu Kosan zal worden gebouwd door Ishikawajim a-h arima Heavy Industries. In aansluiting aan eerder gedane mededelingen vertelde de heer Neilson nu dat het ABS in samenwerking met A rthur D. L ittle Inc., Ca'mbridge, Mass. de elektronische programmering gaat invoeren voor de berekening van scheepsbouwkundige gegevens. In maart a.s. zal men onder auspiciën van Load Line Conference bijeenkomen, in verband waarmee de internationale classificatiebureaus in mei 1965 als gasten van het ABS in New York bijeen zijn geweest. De komende conferentie zal zich buigen over het bijzonder ingewikkelde probleem van het opstellen van een nieuwe lastlijn conventie ter vervanging van die uit 1930, daarbij rekening houdend met de aanzienlijk grotere schepen vooral tankschepen en bulkcarriers sterkere en veiliger sluiting van dekopeningen, nauwkeuriger sterkteberekeningen en de geleidelijk toenemende kennis van de spanningen waaraan de schepen in de zeegang onderhevig zijn.

13 ÉÉiN-RUIMS MOTORVRACHTSCHSP VOOR SERIEPRODUKT1E Blijkens de publikaties die de laatste twee jaar in de vakpers liebben gestaan, en enkele onconventionele nieuwe schepen die in die tijd op de R ijn zijn verschenen, leeft in brede kringen de gedachte, dat aanzienlijke besparingen op de bouwkosten van een motorvrachtschip mogelijk zouden moeten zijn, mits men het gedeelte vóór de motorkamer zou bouwen zowel constructief als organisatorisch als een standaardduwbak. Voor de N.V. Scheepswerf & Machinefabriek De Biesbosch- Dordrecht is dit idee wel bijzonder attractief, gezien de verregaande specialisatie die dit bedrijf heeft ontwikkeld om met behulp van bijzondere outillage duwbakken te bouwen. Doordat de produktie van serie duw bakken vrijwel zonder onderbreking voortgang vindt, zouden bij de bouw van een in deze series opgenomen voorschip voor een dergelijk motorvrachtschip, alle besparingen van seriematige bouw kunnen worden gerealiseerd'. Voorwaarde voor een snelle doorstroming door het bedrijf is daarbij, dat de niet gestandaardiseerde delen van het werk afzonderlijk kunnen worden verricht. Om deze in eerste instantie door de bouwmethode gedecreteerde voorwaarde verder om te zetten in een zo voordelig mogelijke opzet van de totale werkzaamheden, en om de totale bouwtijd zoveel mogelijk te reduceren, is de bouw van dit scheepstype verdeeld in de volgende afgeronde fasen: 1. G elijktijdige, op verschillende plaatsen uitgevoerde, bouw van: het vóór- en m iddenschip; Bij de bouw volgens deze gedachten van het m.s. John F. K ennedy is duidelijk gebleken dat deze bouwmethode, bij consequente aanpassing van de constructie, kan leiden tot omvangrijke besparingen en tot een zeer sterke reductie van de werkelijke bouwtijd. Het ontwerp van deze nieuwe klasse van schepen, waarvan de John F. K ennedy het prototype is, breekt met een aantal verouderde tradities, zoals die belichaamd zijn in verreweg de meeste van de thans varende, en zelfs in aanbouw zijnde binnenschepen. Vooreerst is daar het de scheepsbouwer ingeboren streven naar gewichtsbesparing-bovenalles, daterend uit de tijd dat de post staal nog het belangrijkste deel u itmaakte van de kostprijs van het schip: de ontwerpers van 3t type K ennedy hebben bewust gekozen voor een constructie waarbij de thans en in de toekomst relatief overvloedige en goedkope factor staal in de plaats komt van het schaarse en dure arbeidsloon. Het is de voornaamste merite van het ontwerp dat daarbij óók gedacht is aan de loonkosten van de reder van het schip: de dubbele huid, uitgevoerd in 9 mm plaat van S.M. staal, de waterdichte indeling in luchtdichte compartimenten, de vervanging van de buikhet achterschip, met compleet ingerichte en geïnstalleerde motorkamer, tunnels, schroeven en roeren; het achterdekhuis met stuurhut, met complete betimmering en in richting, sanitaire en andere pijpleidingen, elektrische bekabeling, besturingsorganen etc.; (indien gewenst: de voordekhut). 2. H et verbinden van voor- en m iddenschip en achterschip. 3. Het plaatsen van het achterdekhuis (en van de eventuele voordekhut) op een speciaal geconstrueerde rubber fundatie, en het flexibel verbinden van de verschillende leidingsystemen tussen dekhuis/stuurhut en scheepscasco. 4. De afw erking, beproeving en oplevering.

14 denning door een zware stalen dubbele bodem van 12 /2 mm plaat hebben alle tot doel de onderhoudskosten tot een minimum terug te brengen en de veiligheid. en bedrijfszekerheid te bevorderen. W eliswaar ontstaat door het grotere staalgewicht van het casco een verlies aan laadvermogen, maar dit wordt in de exploitatie ruimschoots gecompenseerd doordat het enkele ruim zonder dwarsschotten, dat in één arbeidsgang kan worden beladen, de tijd benodigd door laden en lossen sterk terugbrengt. Het enkelruimsmotorschip kan met behulp van de bij de w erf aanwezige outillage worden gebouwd in dezelfde varianten die bij de duwbakken normaal zijn. De standaardmaten voor de breedte zijn 9,50 m en 11,20 m ; die voor de holte 3,10 m en 3,30 m. Voor het bepalen van de lengte is De Biesbosch uitgegaan van de bestaande limieten. Zo is als standaardlengte bij de breedte van 9,50 m gekozen een lengte van 80 m o.a. waardoor dit schip geschikt wordt voor de vaart op het Rijn-Hernekanaal. Bij een breedte van 11,20 m is de voorgestelde standaardlengte 86 m o.a., waardoor een grens wordt bereikt voor bepaalde wettelijke voorschriften bij de vaart op de Rijn. Het is echter één van de aantrekkelijke eigenschappen van dit scheepstype dat de lengte en daarmee de bedrijfsomvang door tussenvoeging van een standaard-ruimsectie kan worden vergroot. Bij een reeds varend schip zou dit dank zij de nauwkeurige m aatvoering van de gestandaardiseerde secties binnen 2 a 3 dagen kunnen worden uitgevoerd. Verdere uitbreiding van de ladingcapaciteit is verder tegen lage additionele investeringen mogelijk door het motorschip met enkele aanpassingen in de uitvoering geschikt te maken voor het duwen van een duwbak. De daartoe noodzakelijke uitrusting, zoals flankingroeren, stuurmachines, stuurhutverstelling, ankergerei, koppellieren etc. kan zonder ingrijpende verbouwingen worden geplaatst. Constructief is het scheepscasco op de inzet als duwend motorschip berekend. Steunend op zijn ervaring met snellopende dieselmotoren, opgedaan bij het volgen van de daarmee uitgeruste duwboten die hij in de afgelopen jaren heeft gebouwd 7000 draaiuren per jaar is al een normaal cijfer! heeft de w erf het verantwoord geacht om dit scheepstype bij uitstek te ontwerpen voor toepassing van snellopende motoren, om daarmee te profiteren van de winst die dat oplevert aan motorkamerom vang en gewicht. Doord at de u itlaatgassenleidingen naar het hek worden geleid, en de schacht dus kan vervallen, ontstaat bovendien winst aan woningoppervlakte. In principe kunnen zowel de 9,5 0 m brede als de 11,20 m brede variant als enkelschroever en als dubbelschroever worden uitgevoerd. H et brede schip biedt zelfs plaats voor een derde hoofdmotor, waarmee rekening is gehouden met de eventuele behoefte aan meer vermogen, indien een duwbak zou moeten worden geduwd. Geheel volgens deze principes, maar met tussenvoeging van een ruimsectie van 9 m lengte, heeft de John F. K enn ed y de volgende hoofdafmetingen gekregen: lengte o.a. 95 m, breedte o.a. 11,20 m, breedte o. sp. 11,13 m, holte in de zijde 3,30 m, strijklijn bij lege vaart 6 m, ruiminhoud m 3, laadvermogen bij een diepgang van 2 m : 1280 ton, 2,50 m : 1784 ton, 2,80 m : 2092 ton, 3 m : 2298 ton en 3,20 m : ton. H et schip is uitgerust met 2 hoofdmotoren van het fabrikaat General Motors, type 16V71 van elk 500 pk bij 1800 omwentelingen per minuut, met omkeer-reductiekoppelingen van het fabrikaat Reintjes, type W AV 461, die met een overbrenging van 5 : 1 de schroefassen aandrijven. De koeling van hoofdmotoren en koppelingen geschiedt

15 f 4 t--.' iji ij LENGTE OVER ALLES 95 CO m BREEDTE OVER ALLES m BREEDTE CP DE 5PANTEH m HOLTE 3 30 m L A ADR UIM AF ME TIHG-74 5/73 SxS.1!3/346x3.64 m LAADRUIM INHOUD 2303 m> LAADVERMOGEN BU T,3.20m ten STR'JKLBW m 2- e.m MQTCRcN 3 53C apk 1003 t/m. door middel van skincoolers die op het vlak tussen de motorfundaties zijn gebouwd. De motoren zijn vast opgesteld. Het starten geschiedt elektrisch vanuit de motorkamer. De afstandbediening van motoren en koppelingen vindt plaats met rollenketting van het fabrikaat AFA. De goede werking van de voort - stuwingsorganen w ordt elektrisch gesignaleerd in het hoofdschakelbord in de motorkamer en in de bedieningslessenaar in de stuurhut. De lagers van de schroefassen zijn van automatische vetsmering voorzien in combinatie met de roerkoninglagers. De stroomopwekking van 24 V netspanning wordt verzorgd door een 2000 W asdynamo van het fabrikaat Bosch, aangehangen aan de BB-motor. Voor havenbedrijf is een 1300 W dynamo in het havenaggregaat gebouwd. De voeding vindt plaats via een accubatterij van 400 Ah. De gehele elektrische installatie werd geleverd en geïnstalleerd door Groenpol. Het havenaggregaat bestaat uit een Farymann luchtgekoelde dieselmotor van 8 pk, met de dynamo en een lens-dekwaspomp van 32 n r /uur bij 20 m.o.h. In de machinekamer bevinden zich verder de Sihi zoetwaterhydrofoor met elektrisch aangedreven pomp en de verwarmingsinstallatie, bestaande uit een plaatijzeren PSK waterverwarmingsketel met half-automatisch geregelde Lanko oliebakbrander. In het verwarmingscircuit is een Eterna warmwaterboiler opgenomen. De verwarmingsinstallatie werd geheel geleverd en geïnstalleerd door de N.V. Mampaey. Het lens-, ballast- en dekwassysteem is ontworpen voor het lenzen door m iddel van de algemene-dienst pomp van A lgemeen plan m.s. John F. Kennedy de motorkamer, het ruim en de ballasttank in het achterschip. Bovendien bevindt zich in de motorkamer een verzameltank voor sanitair afvalwater, die door middel van de pomp naar buitenboord kan worden leeggeperst. De dekwasleidingen, die over de gehele lengte van het middenschip langs de denneboom lopen, kunnen eveneens op de zuigzijde van de algemene-dienst pomp worden aangesloten, en kunnen daarmee door middel van zuigslangen, worden gebruikt om de waterdichte compartimenten van de dubbele huid te lenzen. De verblijven zijn ingericht voor het onderbrengen van een kapitein met gezin, een werktuigkundige en twee matrozen. De indeling is zodanig, dat overgang op continuvaart vrij eenvoudig m ogelijk is. Beschieting en separatieschotten zijn uitgevoerd in spaanderplaat, beplakt met kunstleer en afgewerkt met deur-, kozijn en plintlijsten van teakhout. A lle ramen zijn schuiframen van lichtmetaal van het fabrikaat Rhiwa. De keukens zijn uitgerust met propaankooktoestellen en -koelkasten, roestvrijstalen aanrechten en afzuigventilatoren. Flet vóórankergerei is, in overleg met de Centrale Rijnvaartcommissie, voor het m.s. John F. K ennedy bepaald op 2 Danforth ankers van 900 kg, aan hoogwaardige stalen damkettingen van 27 mm diameter. Het achterankergerei is, in verband met het feit dat het schip bij deze lengte te allen tijde kop-vóór moet kunnen stoppen, verzwaard uitgevoerd met 2 Pool-ankers van 720 kg, overeenkomend met 8 5 % van het boegankergewicht. Hoewel volgens de reglementen één achteranker voldoende zou zijn geweest, werden er twee geïnstalleerd om rekening te houden met toekomstige ontwikkelingen. De ankerlieren zijn door De Biesbosch- Dordrecht gefabriceerd in de zeer robuuste uitvoering die speciaal voor de duwvaart is ontwikkeld. Ze worden door Farymann dieselmotoren aangedreven. De roeren met aandrijving en axiometerleiding werden in nauw overleg met de werf ontworpen en vervaardigd door de Weserwerft, rekening houdend met de volheid en vorm van het achterschip en de wenselijkheid om ondanks de scheepslengte geen koproer te installeren. Zowel bij het aanleggen en wegvaren als bij de manoeuvreerproeven tijdens de vaart bleek het schip uitstekend manoeuvreerbaar. De draaicirkel, bij lege vaart en harde ongunstige wind, bedroeg minder dan 120 m. De tijd, daarbij nodig voor opdraaien over 180, bedroeg 2 minuten. De tijdens de verschillende proeftochten gehouden metingen gaven een snelheid ten opzichte van het water te zien van 21,5 km/uur bij lege vaart, en van 15,2 km/uur bij met 2500 ton beladen schip. Een stopproef, gehouden op de Nieuwe Merwede, toonde aan dat de stopweg ca. 130 m was, uitgaande van volle snelheid, bij beladen schip en stroomafwaarts varend. De tijd, nodig voor deze manoeuvre, bedroeg circa 70 seconden. Het schip bleef daarbij vrijwel op koers. Nadat de nodige gegevens omtrent de resultaten van de eerste reizen van de John F. K ennedy waren verzameld heeft de N.V. De Biesbosch-Dordrecht, in samenwerking met de reder, de N.V. Duva te Rotterdam, een presentatietocht gehouden, waarbij vele deskundigen van de technische en exploitatiediensten van Rijnvaartrederijen aanwezig waren om zich een beeld te vormen van de technische uitvoering en de exploitatiemogelijkheden van dit nieuwe scheepstype.

16 VOORJAARSBEURS TE UTRECHT VAN 7 T/M 16 HAART 1966 (D o n d e rd a g 10 en zondag 13 m a a rt gesioten) De komende Voorjaarsbeurs zal in het teken staan van het v ijftig jarig bestaan van de Koninklijke Nederlandse Jaarbeurs Firma s nemen aan de voorj aarsbeurs deel met produkten uit 3 1 landen. De scheepsbouwsector heeft, in tegenstelling tot vorige jaren, weinig te bieden. Het beperkt zich dit jaar tot toeleveringsmateriaal, waarvoor een bezoek aan Utrecht toch de moeite waard zal zijn. Ook willen wij de lezers van Schip en W erf attent maken op de tentoonstelling Werken Met Atomen. De bezoekers krijgen een werkende kernreactor te zien, alsmede nucleaire apparatuur van allerlei aard. Bij het opstellen van onderstaande exposanten is niet naar volledigheid gestreefd; het zal duidelijk zijn, dat dit ónmogelijk is. W ij doen de overige firm a s allerminst te kort, in de overtuiging dat hun produkten ruimschoots bekendheid en waardering genieten. AEG N.V. Electriciteits Maatschappij, Amsterdam Cr. Bernhardhal Bd 7000 Elektrische gereedschappen. AFO Apparatenfabriek Overijssel N.V., Elatte m Cr. Irenehal Ir 2010, 3011 Elektronische regelinstallaties, elektronische fail-safe beveiligingsinstallaties, elektronische en elektro-mechanische signaleringsinstallaties, eindschakelaars, schok- en trilvaste elektrische schakelnpparatuur, motorstarters voor scheepsgebruik, hefmagneten, relais. Agam M otoren Rotterdam N.V., Rotterdam Cr. Marijkehal parterre Mkp 439 Mercedes-Benz dieselmotoren voor scheeps- en industriële doeleinden. Alleenvert. van: Mercedes-Benz, dieselmotoren; Maybach, Friedrichshafen (D ts.) dieselmotoren. Atlantic N.V., Technische H a ndelm ijr otterdam Cr. Bernhardhal Bd 4016 Zaagmachines, slijpmachines (zagen), freesmachines, draaibanken. Atlas C opco Holland N.V., Rotterdam Cr. Bernhardhal Bd 3004, 600) Persluchtgereedschappen w.o. boor-, slijp- en polijstmachines, k lin k en bikhamers, schroevedraaiers, moeraanzetters, tapmachines, knabbelscharen, cirkelzaagmachines, enz.; verfspuitapparatuur voor warm-, koud- en airless spuiten en alle toebehoren hiervoor; alle toebehoren voor persluchtinstallaties; kleincompressoren tot 1 m 3/min; stationaire compressoren van 1 tot 4S0 m 3/min; luchtketels, nakoelers, etc.; smeerapparaten; alle soorten klauw-, schroef- en automatische snelkoppelingen voor luchtleidingen, persluchtslangen, luchtkranen, enz. Bakker ef Zoon N.V., Ridderkerk Cr. Margriethal Mt 338, 439 Metro-strook, berenplaatstrook, brugoplegging, zuigzak, neusfender, vlinderklep, Ocean diafragma, voegstrook 11A, voegstrook 14, profielstrook voor ramen, ebonietbekleding, rubberbekleding, butylslang. Berg, W. B. van den, N.V. Handels- en Ingenieursbureau, Den Haag Cr. Marijkehal verdieping Mkv 2037 Elektromotoren, stopmotoren, kortsluitankermotoren, sleepringankermotoren, reductiemotoren, motoren met aangebouwde fijngang; hydrauliek voor spaanloze vervorming, hydraulische persen, hydraulische voedingsaggregaten, hydraulische cilinders, hydromenten, compressoren Robot en Neptun (watergekoeld) stationaire uitvoering, roterende-, zuiger-, schroef- en turbocompressoren; persluchtgereedschappen (pneumatische gereedschappen); druk- en trekmeters, microtasters, manometers, meetbeugels; complete relaiskasten. Bergmann, N.V. Technische Maatschappij, Rotterdam Cr. Margriethal Mt 331 Cr. Marijkehal verdieping Mkv 4039 Afsluiters, appendages, clutches, compensatoren, flexibele koppelingen, getande riemen, hydrauliek slangen en slangleidingen, hogedrukafsluiters, kettingen, kettingwielen, lagerbussen, membraancilinders, pakkingringen, pakkingen, rubber platen, rubber profielen, slipkoppelingen, snijring-pijpverbindingen, trillingdempers, universele koppelingen vouwbalgen, vrijloop-koppelingen. Beusker, H. ]., N.V. G ereedschappen- en Machinehandel, Arnhem Cr. Bernhardhal Bd 7029 Rekord snelcirkelzaagmachines, Rekord langzaamlopende cirkelzaagmachines, Rekord zagenslijpmachines. Bloksma Radiateurenfabriek N.V., Amsterdam Cr. Marijkehal parterre Mkp 348 Interkoelers, luchtkoelers, luchtverhitters, oliekoelers, olieverwarmers, radiateuren, zoetwaterkoelers, warmte-overdrachtsapparaten, wamte-uitwisselaars, laadluchtkoelers. Bofa N.V., A mersfoort Cr. Bernhardhal Bd 4062 Spiraalboren H.S.S. BP Benzine en Petroleum Handel Maatschappij N.V., Amsterdam Cr. Marijkehal parterre Mkp 339 Cr. Julianahal verdieping Jv 3100 Mkp 339: BP geeft voorlichting over industriële smeermiddelen; J v 3100: BP geeft voorlichting over oliewarmte. Brinkman té Germeraad N.V., Elektrotechnische Handelmaatschapjrij, Vclp (Gld.) Cr. Irenehal Ir 2110, 3111 Regelbare aandrijvingen, accumulatoren, aut. schakelmateriaal, bunkercontacten, drukschakelaars, eindcontacten, foto-elektrisch materiaal, gelijkrichters, hefmagneten, koppelingen, magnëetafsluiters, magneetschakelaars, microschakelaars, motorbeveiligingsschakelaars, netspanningsstabilisatoren, niveaumetingen, nokkenschakelaars, pakketschakelaars, signaalhoorns en sirenes, signaallamparmaturen, noodverlichtingsapparatuur, regeltransformatoren, stroboscopen, meerpolige steekverbindingen, relais, transformatoren, thermostaten, trilmagneten, tijdvertragingsschakelaars, veerdrukremmen, elektronische telapparatuur, thyristorregelingen, transductorische regelinstallaties o.a. voor temperaturen, spanning en motoren, inductieve geverapparatuur voor contactloze besturingen, enz. Caltex Petroleum Maatschappij (Nederland) N.V., Den Haag Cr. Marijkehal parterre Mkp 148 Brandstoffen, smeeroliën en vetten voor de industrie. Chloride Batterijen N.V., V hardingen Cr. Irenehal Ir 1124 Accumulatoren voor elektrische tractie, voor diesel-start, voor scheepsgebruik, voor stationaire doeleinden, voor vliegtuigen; gelijkrichtapparatuur voor het laden van batterijen, noodverlichtingsinstallaties. Demka Staalfabrieken N.V., Koninklijke, Utrecht Cr. Bernhardhal Bd Walserij- en gieterijprodukten, smeed- en trekwerk en assen in roestvrij- en hittevaststaal, staaf en draad, walserij produkten en smeedwerk in gereedschapsstaal. Doorman, J. H. N. V., Ingenieursbureau, Rotterdam Cr. Irenehal Ir 3130 Elektromotoren, generatoren, transformatoren, hoog- en laagspanningsschakelmateriaal, meettransformatoren, overspanningsaf leiders. Douwes N.V. Plandelmaatschappij, Den Haag Cr. hal C 1117 Parker Kalon zelftappende, zelfsnijdende, zelfborende schroeven, stelschroeven en bouten, metaalponsen en houtschroeven, Apex schroevedraaiers, bits, doppen, extensions en sockets, Duro-Dyne opschroefbare vijlheften, damp- en nevelregulators. Draka N.V., Hollandsche Draad- en Kabclfabriek, Amsterdam Cr. Irenehal Ir 3010, 4011 Elektrische leidingen en toebehoren. Duiker Apparatenfabriek N.V., Rijswijk (Z.-H.) Cr. Bd 3033 Airmaster pneumatische meet- en controle-apparatuur.

17 Van Dij kis Scheepsuitrustingen N.V., Rotterdam Cr. hal C 1138 Elektrische cn pneumatische roestbikapparatuur, gritstraalapparaten, pijpenreinigers, pijpenbikkers, handslijp'machines (pneumatische); Alleenvert. van : I.CO. S.A.S., Genua (It.). Edels taal Maatschappij N.V., Amsterdam-C Cr. Bernhardhal Bd 5038 Maximat meervoudige gereedschapmachine, Maximat draaibanken, Maximat boormachines, Meteor spiraalboorslijpmachines, Meteor wikkelmachines. Eckels N.V. Industriële, Handel- en Exploitatie mij. v/h Technisch Bureau, Amsterdam-W.3 Cr. Marijkehal verdieping Mkv 1026, 2027 Alleenvert. van: H ydromechanik GmbH, Kiel en Aken (D ts.) hydraulische pompen, motoren, cilinders, bedieningsapparatuur, complete hydraulische aggregaten en installaties; 'Wilhelm Poppe co'mpressoren voor hogedruk, aanzetlucht en medische doeleinden, compressoraggregaten en -installaties; Ritz Pumpenfabrik lage- en hogedrukcentrifugaalpompen, onderwaterpompen tot 1400 pk en schroefwaaierpompen. Eckels, Herman G. N.V., E lectrotechnisch Installatie- en Handelsbureau, Hoogezand Cr. Irenehal Ir 2076 Elektromotoren en generatoren, schakelpanelen en -lessenaars voor land- en scheepsgebruik, meet- en regelpanelen, elektrotechnische installatiematerialen, synoptische panelen, lasthefmagneten; Alleenvert. van: Loher d Söhne elektromotoren voor laag- en hoogspanning (tot 3000 p k), liftmotoren, frequentie-omzetters en motorreductoren; Gustav Altmann, Spezialfabrik Elektrischer Maschinen, elektromotoren en generatoren voor gelijk- en draaistroom o.a. voor scheepsgebruik, noodstroömaggregaten, vlieg wielaggregaten, omzetters; Thunes Mc kanis kc Vaerksted lasthef magneten in ronde en rechthoekige uitvoering, speciale magneetcombinaties voor plaat- en profieltransport, ijzerafschciders; Lmnitcxt flow sheets voor o.a. inbouw in centrale bedicningslessenaars en panelen. Electromotorcnfabriek Hordt N.V., Dordrecht Cr. Irenehal Ir 2010,3011 Asynchrone draaistroommotoren, genormaliseerde motoren, synchrone draaistroommotoren, draaistroomgeneratoren, frequentie-omzetters, draaistroom-commutatormotoren, eenfase-motoren, inductieregelaars, speciale motoren. Electro Staal C.V., Bussum Cr. Bernhardhal Bd 1113 Lesto universeel elektrisch handgereedschap, zoals: decoupeerzaagmachines, platen- en knabbelscharen, boor- en slagboormachines, boorstandaards, tapmachines. Bosch universeel elektrisch handgereedschap, zoals: boor- en slagboormachines, boorstandaards, haakse boorhouders, rechte en haakse slijpmachines, polijst- en schuurmachines, magnetische meetstatieven, buigzame assen, afbraamschijven, doorslijpschijven, slijpstiften, staalborstels, komstenen, komborstels, schuurschijven, langgatboren, steenboren en doos boren; Alleenvert. van: Bosch universeel elektrisch handgereedschap; Lesto-Scintilla AG univ. elektrisch handgereedschap. E lcctrostoom N.V., Electriciteit Maatschappij, Rotterdam Cr. Irenehal Ir 2032, Cr. Open terrein O t 48 Drukluchtsnelschakelaar 3 80 kv (een pool); afschakelvermogen 2 5 GVA, capacitieve spanningstransformator 3 80 kv, pantograafscheidingsschakelaar voor 5 50 kv, drukluchtsnelschakelaar 110 kv ( uitrij dbare uitvoering voor schakelstations zonder scheidingsschakelaars); afschakelvermogen 5000 MVA, generatorbeveiligingsinstallatie met genormaliseerde elementen met bijbehorende chronologische signaleringseenheid, distantierelais voor middelspanningsnetten (met demonstratiemodel), siliciumgelijkrichter 1800 A, giethars stroomen spanningstransformatoren tot 72 kv, giethars steunisolatoren tot 3 6 kv, siliciumhalfgeleiders, thyristorgestuurde gelijkstroommotor 80 kw, 220 V, automatische laagspanningsschakelaars GB 6, elektrohydraulische hefpersen, laagspanningsverdeelinstallatie met verwisselbare eenheden systeem Trennblock; Elektronik en M initronik elementensystemen voor elektronische regeling en besturing, elektrische ovens, lastransformatoren, lasomzetters, draagbaar digitaal meetinstrument Digitavo, voor het meten van spanning, stroom en weerstand, spoelenwikkelmachine, elektromotoren, kastenbatterijen u it geperst isolatiemateriaal systeem IN, magneetschakelaars, installatieautomaten, explosieveilig installatiemateriaal. Electro-Straling N.V., D riebergen Cr. Irenehal lr Alleenvert. van: Schréder verlichtingsarmaturen voor openbare en industriële verlichting: terreinverlichting, fabrieksverlichting, kantoorverlichting, straatverlichting, waterdichte armaturen, explosieveilige armaturen; Dominitiverke handlampen met oplaadbare accu s, noodverlichting, automatische laadinrichtingen. Elharo, R otterdam Cr. Irenehal nr Cossonay S. A. kabel in speciale uitvoeringen voor zwak- en sterkstroom; K nittcr KG registratie van bedrijfstijden langs elektrochemische weg; Rafi-Diütsland signaallamp armaturen en -transparanten; drukknoppen en drukknopschakelaars met of zonder optische signalering; veerpakketschakelaars; gloei- en neonlampjes met Edison-, bajonet- en steekfitting. Rafi-France druktoetsschakelaars voor functionele toepassing in besturings-, meet- en regelinstallaties. Rekofa borstels, sleepstukken, rollen, weerstandsringen, microfoon- en weerstandsplaatjes, lagers, vormdelen sleepstukken, koppelings- en afdichtingsringen, natuur-grafiet- en metaalhoudende koolborstels, sleepringlichamen, collectoren, klemmenbordjes, kool- en metaalcontacten, kooldrukregelaars. R eo weerstanden, instel-, regel- en verduisteringstransformatoren. Zum tobel KG fluorescentieverlichtingsarmaturen voor in- en opbouw, inbouwarmaturen, voorschakelapparaten-gloeilamparmaturen, verbindingsklemmen, Faget volt- en ohmmeters, stroomtransformatoren, instrum ent- en railklemmen. Enkes N.V., Lcidschendam Cr. Marijkehal verdieping Mkv 5026 Machine-onderdelen, fagon-draaiwerk, metaalspuiten, bouten en moeren, x-emvoering, kogellagei-s (m iniatuur-), smeermiddelen, spiraalstiften. Eriks N.V., Alkmaar Cr. Margriethal Mt 361 Cr. Marijkehal verdieping Mkv 6027 Saunders patent membraanafsluiters, KSB Unamat condenspotten, Vulcathene leidingen en fittings, Merkels Automatic lipmanchetten, Precision G-i-ingen, Diaplex stopbuspaklcingen, Frenzelit pakkingplaten, Pacific mechanicals scals, Algoflon halffabrikaten en eindprodukten, Fluoroflex leidingen, fittings, slangen en balgen, V- ringen voor lagerafdichtingen, Branda metallieke stopbuspakkingen, Ertalon polyamide produkten, Vivatex V-snaren en transportbanden, W hittle schakel-v-snaren, Greengatc transportbanden en bedrijfskleding, Tecorit drijfriemen, Steinmann kettingen, Hinz elektromotoren en reductoren, Disco variatoren, flexibele koppelingen, hydraulische hogedrukslangen, Eriks rubber deuren, technische rubber en plastic artikelen w.o. slangen en vormwerk. Eijle d Co., L. A. van, Technische Handel Maatschappij N.V., V laar dingen Cr. Bernhardhal Bd Draaibanken, produktie-, gereedschap-, coördinaten-, kopieer-, program- en numeriek bestuurde freesmachines, slijpmachines, radiaal-, kolom- en tafel boormachines, revolverdraaibanken, klauwplaatautomaten, universele boormallen, flenzenboorapparaten, spandoorns, binnenslijpapparaten, profieldraaiapparaten, tapkoppen, koelmiddelpornpen, meetapparatuur, waterpassen, vlakplaten, meetprojectoren en hydraulische vijzels. Van Eyle d R uygers N.V., Rotterdam Cr. Bernhardhal Bd 3052, 4053 Gereedschappen en 'machines voor de metaalbewerking, pneumatische gei-eedschappen, snelkoppelingen; Alleenvert. van: Ampco Metal Inc. vonkvrije gereedschappexa; Arthiir Balfo2ir Sf Co. machinegereedschappen; Dilumit Werk slijpschijven; Easterbrook Allcard d Co. machinegereedschappen; The Hansen Mfg. snelkoppelingen; Heinrich Tools machineklemmen; The Ridge Tool draadsnij gereedschappen en -machines; O tto Suhner machines met buigzame as; Thor Power Tool Company pneumatische gereedschappen; /. Stead d Co. schroevedraaiers; Demanders Verktygsfabrik AB freestafels; Modigs Mekaniska Verkstad radiaalboormachines; AB Strands Mek. Verkstad kolomboormachines; The Kiichi Tools Co. tafelboormachines; Curtiss W right Comp. momentsleutels; Contour Marker Corp. af tekengereedschappen; E. Brunnckreeft lintzaagmachines. Federatie Metaal- en E lectrotcchnischc Industrie FME, Den Haag, Cr. Irenehal Ir 5110

18 Fijn-werk N.V., Rotterdam Cr. Bernbardhal Bd 3027 Machines voor verspanende metaalbewerking, plaatbewerkingsmachines, elektrisch en pneumatisch handgereedschap, hoogfrequent elektrisch gereedschap, verspanend gereedschap, spangereedschappen, meetgereedschap, werkplaatsinrichtingen. Van Gelder Compagnie N.V., Rotterdam Cr. Marijkehal verdieping Mkv 3027 Aandrijvingen, transmissies, elektromotoren, motorreductoren, wormkasten, tandwielkasten, koppelingen, variatoren, hydraulische koppelingen en variatoren, ketting-kettingwielen, getande V-snaren, schakel-v-snaren, remmen, riemen, roerwerkaandrijvingen, spansleden, tandwielen, toerenregelaars, trommelmotoren, ventilatoren, vertragingskasten. Gieterijstraat Cr. Marijkehal parterre Mkp 301 t/m 328, 601 t/m 627 Deelnemers: Algemene Verenïging van Nederlandse Gieterijen A.V.N.E.G., Den Haag. Cate Ijzer- en Metaalgieterij, N.V. Erven W. ten, Neede. Cate té Zn. N.V., Ijzergieterij Wm. ten, Almelo. Cirex N.V.i Almelo. D oetinchemse Ijzergieterij, N.V., Doetinchem-. De Globe, N.V. Ijzer- en Metaalgieterij, Tegelen. Holland-Bergen op Zoom, N.V. Machinefabriek en Ijzergieterij, Bergen op Zoom. H oogovens, IJmuiden. Kennemerland, N.V., Metaalgieterij, Beverwijk. De Keppelsche Ijzergieterij v/h van der Horst té Aberson, N.V., Meehanite Epsom, Epsom (G.Br.). Meehanite Research Instituut voor Nederland, Delft. Metagis, Metaalgieterij en -Industrie, Slikkerveer. N.D.S.M., Nederlandse Dok- en Scheepsbouwmaatschappij, Amsterdam. Rademakers N.V., Metaalbedrijf, Rotterdam-16. Reineveld, Machinefabriek, D elft. Stork té Co. N.V., Koninklijke Machinefabriek Gehr., Hengelo. T.N.O., Metaalinstittiiit (Gieterijcentrum T.N.O.), Delft. Vuicanus N.V., Nederlandsche I jzergieterij, Vaassen. Werkspoor-iAmsterdam, Amsterdam. Wilton-Fijenoord, Dok- en Werf-Maatschappij, Schiedam. Grasso s Koninklijke, Machinefabrieken N.V., s-h ertogenhosch Cr. Bernbardhal Bd 4002 Luchtcompressoren, pneumatische gereedschappen, automatiseringen. Groeneveld, van der Poll té Co. s E lectrotechnische Fabriek N.V., Amsterdam-C Cr. Irenehal Ir 3010, 6011 Elektrotechnische land-, scheeps- en regelinstallaties, schakelborden, schakellessenaars, schakelpanelen, reparaties aan elektrische, elektronische en pneumatische meet-, regel- en registreerapparaten; Saab computers, data-lotgging; Robert Zapp KG doorstroomhoeveelheidsmeters, rotameters voor vloeistoffen en gassen; Addison meet- en regelapparatuur voor de kabelindustrie; Raco elektrische cilinders; P.R.D. Electronics complete microgolfmeetopstellingen; Zentro Elektri/t transistorgestabiliseerde voedingsapparatuur, transistoromvormers; Zenith E lectric Co. Variac regelbare autotransformatoren. Elektronische relais, timers, vertragingsrelais, impulsgevers; American Meter Comp. vloeistofmeters en vloeistofdoseermeters; Delavan Sonac ultrasonische schakelaars; W estool Ltd. druk- en trekhefmagneten; O. Dold thermometers, aanwijzende cap.-thermostaten; W. Bornschein Mikroma microschakelaars; Gemü kunststofmagneetventielen; Porsilent geluiddempers; Gast Manuf. Corp. USA, luchtmotoren, vacuumpompen, compressoren. Handelscompagnie N.V., Rotterdam Cr. Margriethal Mt 374 Cepi-Comav, systeem ter bestrijding van ketelsteen en corrosie door magnetische behandeling van vloeistoffen; waterzuiveringsinstallaties, systemen Vermeiren: filtratie, neutralisatie, ontijzering, ontharding, sterilisatie, kalkwerende behandeling; Alleenvert. van: N.V. Epuro, Antwerpen (Belg.). Havam Technische Import Mij. N.V., Venlo Cr. Marijkehal parterre Mkp 230 Onderdelen voor motoren en machines, gieterij produkten, smeedstukken, tandwielen, filters voor smeerolie en brandstof, luchtfilterinstallaties; Alleenvert. van: J. Wizemann té Co. cilinders, zuigerpennen, klepstoters, plungers en leibussen, perskleppen, genitreerd precisiewerk; Glyco Metallwerke lagerschalen, lagermetaal, lagerbussen; Clevite Graphite Bronze Corp. lagerschalen, lagerbussen; Eugen Trost klepgeleiders, zuigerpenbussen; Bayerisches Leichtmetalliverk BLW kleppen, gesmede tandwielen, smeedstukken; E. Bartel té Co. nokken en nokkenassen; H engst Filterfabrik filters voor smeerolie, brandstof en lucht, olieafscheiders; Hengst-Donaldson Comp droge luchtfilters; August Engels tandwielkasten, gieterijprodukten; W. Lahme Söhne lagerbussen uit brons; Swag GmbH tandkransen, tandwielen uit kunststof; Fried. Osk. Lue g grote cilinders; Hackforth té Co. grote zuigerveren; Eberh. Hoeckle rollenlagerkrukassen, roilenlagerkooien, drijfstangen; Balo Motorenbau cilinderkoppen, gieterijprodukten; Sigm. Scherdel klepveren en andere spiraalveren; Société Française de l A cétylène, SF A-Département Filtres SFA luchtfilters en installaties, gasfilters, actief kool en actief koolfilters; J. A. Baldwin M fg. Co. Baldwin filterelementen. Hazemeyer N.V., Hengelo (O ) Cr. Irenehal Ir 4010, 3011 Beschermd schakelmateriaal voor hoog- en laagspanning. Heemaf N.V., Hengelo Cr. Irenehal Ir 4010, 3011 Elektrische machines, apparaten en installaties. Helders van de Wall N.V., Arnhem, Rotterdam Cr. Bernardhal Bd 3083 Cr. Julianahal verdieping Jv 3013, 3024 Bd 5083: Draadsnij machines, afkortmachines, draadsnij-ijzers, kolomboormachines, tafelboormachines, elektr. handboor- en slijpmachines, slijpschijven., verwarmingsapparaten voor gas, kolen en olie. Hibro N.V. Hollands Ingenieurs Bureau, Den Haag Cr. Marijkehal verdieping Mkv 6026, 7027 Drijfwerk, V-snaren, klëm fittingen en expansiestukken. Hilti AG, Schaan (Liecht.) Cr. C 1109 H ilti schiet/slagapparaten; A lleenvert.: Muva Montage, Rotterdam. Hobart N.V., Rotterdam Cr. Julianahal parterre Jp 240 Elektr. huishoudvaatwasmachines, -mengers, -koffiemolens, enz., merk Kitchen Aid. Holec N.V., Hengelo Cr. Irenehal Ir 4010, 5011 Samenwerkende Electrotechnische Fabrieken Holec N.V.: Hazemeyer-Hengelo, Heemaf-Hengelo en Smit-Slikkerveer. Elektrische apparaten, machines en installaties. Holland-Bolinder Technisch Btireati N.V., Rotterdam Cr. Bernbardhal Bd 5102 Houtbewerkingsmachines, gereedschappen voor de machinale houtbewerking, spijkermachines, slijpmachines en slijpschijven v.d. houtindustrie. Hydraudyne N.V., Boxtel Cr. Marijkehal verdieping Mkv 4006, 5007 Hydraulische cilinders, hydraulische bedieningsapparatuur, hydraulische pompen en motoren, snelsluitkoppelingen, Standaard Eltiep pompeenheden; Alleenvert. van: Marus té Weimer snelsluitkoppelingen; Double A Co., Manchester, hydr. bed. apparatuur, hydr. pompen en motoren; H amworthy hydr. bed. apparatuur, hydr. pompen en motoren. Jong, A. de, N.V., Machinefabriek, Vlaardingen Cr. Margriethal Mt 139 Olie/gasgestookte luchtverwarmers, ind. olie- en -gasbranders, oliestookinstallaties, luchtbehandelingstoestellen, airconditioninginstallaties, ventilatoren. Kapsenberg, A. Technisch Handelsbureau, Rotterdam Cr. Margriethal Mt 13 8 Dubbel-geïsoleerde blaasapparaten, nonelectric, collectorslijpstenen, beschermmaskers tegen stof, micazaagapparaten, voltage-indicateurs, fase-indicteurs, zelf uitverende pijpborstels en -schrappers, Lamb s soevereinboren, non-electric snelzevers, dieselmotorlont, vuurwerk, noodsignalen, seinpatronen; Alleenvert. van: Martindale E lectric Co. Ltd blaasapparaten, etsapparaten, industriestofzuigers, collectorslijpstenen, beschermmaskers tegen stof, micazaagapparaten, voltage- en fase-indicateurs; Rotatools Ltd. pijpborstels en -schrappers, Exhall Grinding and Engineering Co. Ltd. non-electric stofzuigers; N.V. A. }. Kat vuurwerk, dieselmotorlont, noodsignalen, seinpatronen.

19 Kimman N.V., Technische Handelmaatschappij, Rotterdam Cr. Marijkehal verdieping Mkv 4050 Extremultus drijfriemen uit plastic en. leder/textiel, Transilon transportbanden, Fenner industrie V-riemen, smalprofiel V-riemen en breedprofiel V-riemen, schakel-v-riemen, Hevaloid eindloos geweven riemen, Fenner klembusgroefschijven voor industrie, V-riemen en smalprofiel V-riemen, klembuskettingwielen en klembuslasnaven, tandwielkasten met holle as en koppelarm, V-riemvariatoren, klembusflens- en klembus-elastische koppelingen, Resilla koppelingen, Centrim ax centrifugaalkoppelingen, Poly elastische koppelingen, Malmedie Bibbykoppelingen, enz., Wesmag riemschijven, ring- en vetsmeerblokken, frictiekoppelingen, Sadi motor-reductiekasten, motorvariatoren, Servomotoren, kaapstanders, veiligheidskoppelingen, Z.A.E. wormwielkasten, Link-Belt rollen-, tand- en transportkettingen, Gaco dichtingsringen, N ational dichtingsringen, Benzing borgveren in diverse uitvoeringen, montagetangen, Worm kogelrechtgeleidingen, Unibal zich instellende glijlagers, Langen hydraulische normelementen, Gotec hydraulische hand- en tandradpompen, Schrader pneumatische bedieningsapparatuur, Desoutter pneumatische handgereedschappen, Stiefelm ayer pen-, ring-, bek- en draadkalibers, eindmaten. Van Kranenbiirg N.V., Rotterdam Cr. Marijkehal parterre Mkp 121 Werps tra Iers, staalstraalinstallaties, straalmiddelen, stof afzuigin stallaties, doekfilters, multicyclonen, natte stofvangers, staalstraaldrukketels, compressoren, persluchtkoelers en -drogers, keramische filters. Kwant, Gebr., Sneek Cr. Mt 160, 261 Kondensaatontoliërs, vloeistof filters; Alleen vert.: Unicum S.K.S., Purmerend. Laagland Rotterdam Cr. Bernhardhal Bd 5005 Draaibanken (Celtic, G allic), freesmachines (V iking), didactische apparatuur (Didacton en T ic-t ac), polijst- en slijpautomaten, revolverponsmachines, strokensnijmachines, excenterpersen (E bu), lintzaagmachines (Forte), messenslijpmachines, vlakslijpmachines, beugelzaagmachines (Fortuna), vlakslijp'machines (E lb), kopieerfreesmachines, vonkverspaningsmachines en rondtafeltrommelautomaten, gereedschap-freesmachines (Bridgeport), freesmachines, radiaalboormachines, bandaanvoerapparaten, afvalscharen en haspels voor excenterpersen, guillotinescharen, boor- en tapmachines, fijnboormachines. Landré d Glinderman N.V., Amsterdam Cr. lrenehal lr 4050, 5051 Cr. Marijkehal parterre Mkp 265 Ir 4050, 5051: Motorreductoren, sleepleidingmateriaal, kabeltrommels, elektro-hydraulische remdrukkers en remmen, schakelmateriaal voor kranen, rollen- en transportketting, askoppelingen. Mkp 265: Aardgasmotoren; Alleenvert. van: Waukesha M otor Comp., Waukesha. P. van Leeuwen Jr. s Bjüzenhandel N.V., Ztvijndrecht Cr. Mar griethui Mt 142 Naadloze stalen buizen, gelaste stalen buizen, stalen profielbuizen, kunststofbuizen, stalen steigers, lasbochten, fittings, flenzen, kraageinden, afsluiters. Van der Linden d Veldhuis N.V. Hollandsche Asbest Maatschappij v/h, Rotterdam Cr. Margriethal Mt 566, 467 Asbest produkten, technische rubberartikelen, kunststoffen, pakkingmaterialen, isolatiematerialen. Van der Linden d Veldhuis N.V. Hollandsche Asbest Maatschappij vfh, Rotterdam Cr. Margriethal Mt 35 8, 439 Technische rubber artikelen: natuurrubber, neopreen, hycar, butyl, n itril, silicone, viton, hypalon, pakking, profielen, slangen, blokken, buffers, hoezen, kleppen, kogels, doppen, wals- en wielbekleding, metaalverbindingen, onder legplaten enz.; rubber pakkingen: ringen, stroken, flenzen enz.; rubberasbest blokpakkingen, man- en slijkgatringen; rubber-canvas plaat en schijven; rubber-kurk plaat, ringen, schijven, stroken enz.; sponsrubber plaat, profielen en stroken. Lindeteves-Jacoberg N.V., Amsterdam Cr.Marijkehal parterre Mkp 139 Cr. Marijkehal verdieping Mkv 7026 Cr. Bernhardhal Bd 3026 Cr. Bernhardhal Bd 5103 Mkp 139: Doseerpompen, drinkwaterfilters, laboratorium m engen kneedmachines, laboratoriumwasmachines, onthardingsinstallaties, pompen voor agressieve en visceuze vloeistoffen, pompen voor de petro-chemische industrie, pompen voor diverse vloeistoffen, zeef- en passeermachines, drinkwaterfilters, doseerpompen en onthardingsinstallaties, laboratoriumwasmachines; Glisenti fu F rancesco SpA pompen voor diverse vloeistoffen; Indag pompen voor agressieve en visceuze vloeistoffen; Termomeccanica lt. pompen voor petro-chemische industrie; Werner d Ff léder er laboratorium meng- en kneedmachines, zeef- en passeermachines. Mkv 7026: Koppelingen, motorreductoren, reductieschijven, regelbare V-snaaraandrij vingen, tandriemaandrijvingen, tandwielkasten, V - snaarschijven, V-snaren; Alleenvert. van: Aurora G earing tandriem aandrijvingen; Engrenages Citroen d Ets. elastische koppelingen, tandwielkasten; Fimet SpA motorreductoren, remmotoren; Lem gietijzeren V-snaarschijven; Mayer ohg Roba schakel- en slipkoppelingen; Redex Soc. Andantex reductieschijven; Soc. Ind. d e Transmissions V-snaren en regelbare V-snaaraandrij vingen. Bd 3026: Boorbatterijen, boormachines (tafelm odel, kolommodel), draaibanken, freesmachines, gereedschapswerktuigen, kopieerslij pmachines, machineklemmen, meetmiddelen, precisieboormachines, precisiedraaibanken, revolverdraaibanken, speciale eenheden -machines, sterke-armschaafbanken, universele gereedschapsslijpmachines; A lleenvert. van: Artillerie-lnrichtingen gereedschapswerktuigen, meetmiddelen. Bd 5103: Gereedschappen voor machinale houtbewerking, lintzaagmachines, schulplintzagen, slijpmachines, vandiktebanken, vlakbanken, zagenslijpmachines; Alleenvert. van: Centau.ro lintzaagm achines; Loroch slijpmachines, zagenslijpmach.; Primultini Costr. schulplintzagen, vandiktebanken, vlakbanken. Mak, G., Amsterdam Cr. Marijkehal verdieping Mkv 2066 Industriekettingen en kettingwielen, tandwielen, Kopp variatoren, vloeistofkoppelingen, worm- en tandwielkasten, zelfs merende g lijlagers; Alleenvert. van: Allspeeds Ltd. Kopp variatoren; A rnold d> Stolzenberg rolketting; Heinrich Schomacker d Co. transportketting; Turbomotor ltaliana vloeistofkoppelingen; G. Elli worm- en tandwielkasten; Glissa zelf smerende glijlagers. Minerva N.V., Technisch Handelsbureati, A msterdam Cr. M argriethal Mt 400 Afstelmateriaal (laminum afpelbaar afstelm ateriaal, latoenkoperautomaten en staalfolie, blowers voor lucht, gas en gas/luchtmengsels, drukbalansen 0, kg/cm2, booglasapparaten, C C - super puntlaselektroden, doordruklasapparaten, gelijkstroomlastoestellen, laskijkers, lasomvormers, lasboogsoldeertangen, lastransformatoren, lichtnetlastransformatoren, puntlaskabels, puntlas'machines, puntlaspistolen, puntlastafels, puntlastangen, rolnaadlasmachines, stomplasmachines, weerstandslastransformatoren, niveauregelapparatuur voor stoomketels, scheepsfluiten en -signaalhoorns, vlotterschakelaars. Möller d Co. N.V., Handelmaatschappij, H engelo Cr. Bernhardhal Bd 1070, 2071 Fasti guillotinescharen, Fasti zetbanken, walsen, rondscharen, slagscharen, vorenmachines, Mubea profielscharen, platenscharen, ponsen knipmachines, Trumph knabbelscharen, Edel ponsmachines; A l leenvert. van: Muhr d Bender, pons- en knipmachines; T m m p f, universele plaatbew. machines, knabbelscharen; Carl. A ugust Fastenrath, plaatbewerkingsmachines. Motrac N.V., Zutphen, Cr. Marijkehal verdieping Mkv Güldner regelbare oliepompen, oliemotoren, hydraulische d r ijf werken, Güldner dieselmotoren. Multuflex N.V., Amsterdam, Cr. Marijkehal verdieping Mkv 3026 Winches, pompen, motoren, cilinders., ventielen, filters, h y draulische pompen, scharnieren, winches en afstandsbediening, hydraulische apparatuur, hydraulische startinstallaties, pijpreinigers, solenoïdventielen, fittingen, hydraulische koppelingen, pijpverbindingen, vloeistoffilters, slangen, roestvrijstalen slangen, hydraulische slangen, aardgasslangen, branderslangen, beschermkabel, slangkoppelingen, flexibele scheepsleidingen, beproevingspompen, accumulatoren, handpompen, hydro-pneum atische accum ulato-

20 ren, expansiestukken, cömpensatoren, trillingdempers, rubber slangen, rubber expansiestukken, metalen slangen, bikmachines; Alleenvert. van: Plcssey International Ltd., hydraulische pompen en ventielen; Varley F.M.C. Ltd., diesel testpompen, dieseloliepompen, smeeroliepompen; Continental Gummiwerke AG, hogedruk nabberslangen; Eugen Wörner, Wörner hogedruk klemringkoppelingen; Charles S. Madan té Co. Ltd., beproevingspompen, testpompen, filters; Pirelli, Societa Italiana, expansiestukken van rubber, olie- en benzineslangen van synthetisch rubber; Industrial Descaling Tools Divisions H. Filliams té Son Ltd., pijpreinigers, bikmachines; American Bosch Arma Co., hydraulische startinstallaties en verdere hydraulische apparatuur; Anaconda Metal Hose Division, roestvrijstalen slangen, expansiestukken; The Rosaen Filter Comp., Tell Tale vloeistoffilters; Danfoss AS, hydraulische motoren en servobesturing; O tto Subnet GmbH, slijp- en freesmachines met buigzame as; Götaverken AB, hydraulische scharnieren; A cme Hydraulik; Alfred Dehle KG, complete hydraulische installaties; Gearmatic Co. Ltd., hydraulische motoren en hydraulische winches. Mij'nssen té Co. N.V., Amsterdam, Cr. Jiilianahal parterre ]p 170, 271 Alleenvert. van: General Electric, koelkasten, diepvrieskasten, diepvrieskisten, wasautomaten, drogers, afwasautomaten, ovens, afzuigkappen, afvalvernietigers, airconditioners, elektrische coffeemakers, grills, voorsnijmessen, Esge, broodroosters, warmplaten, citruspersen. Nederlandsche Electrolasch Maatschappij N.V., Leiden, Cr. Margrietbal Mt 23 8 Stoomketels, waterzuiveringsinstallaties, stofafscheidingsinstallaties, installaties voor chemische industrie, ind. aardgasbranders, apparatenbouw. Nieaf N.V. N edcrlandsche Instrumenten- en Elcctrische Apparaten Fabriek, U trecht Cr. Irenehal Ir 2136 Elektrische meetinstrumenten, één- en tweelingschrijvers, regelaars, versterkers, scheepsinstrumenten. O vertoom N.V. Verkoopassociatie van 17 Metaalindustrieën, Den Dolder Cr. Bernhardhal Bd 1053 Werktuigbouwkundige onderdelen en apparaten van 'metaal en plastic en magazijninrichting. O ving N.V., Afd. W erktuigmachines en Gereedschappen, Rotterdam Cr. Bernhardhal Bd 5017 Verspanende en niet verspanende machines en apparaten voor het bewerken van metaal, gereedschappen hiervoor, Sagop gepatenteerde parallel spanklemmen, spangereedschappen zoals klauwplaten, spantangen, uitzetbare spillen, e.d.; Alleenvert. van: Reiden draaibanken, freesmachines; N othelfer, nadraaibanken; Hennes, draaibanken, sterke armschaafbanken; Bilcia, draaibanken; Canavese, kopieerdraaibanken, revolverdraaibanken; Covema, kotterbanken, universele machines; Kolb, radiaal- en kolomboormachines, meerspillige en coördinatenboormachines, tandflankenslijpmachines; Donau, snel-radiaalboormachines, tandheugelfreesauto'maten; Syderic, tafel- en kolomboormachines, boor/freesmachines, lintzaagmachines; Correa, freesmachines; Orlandi, koudcirkelzaagmachines; Mundus, beugelzaagmachines; Adige, handbed. cirkelzaagmachines; R.G.A., handbed. cirkelzaagmachines, Bar son, lintzaagmachines; Crippa, pijpenbuigmachines; Fiom, Nutomat spiebaanfreestafels. Peck té Co. N.V., Amsterdam Cr. Bernhardhal Bd 1103 Reed draadsnijgereedschappen, Express HSS spiraalboren, Nicholson vijlen en raspen, Greenlee ponsapparatuur, Unibend buigmachines, Peddinghaus pons- en knipmachines, Jörg blik- en plaatbewerkingsmachines, Heuer bankschroeven, Brockhaus machineklemmen, Spartan Kutall hand- en machinemetaalzaagbladen, Gem staaldraadfoorstels, Mauser meetgereedschappen, GF ) draadsnijmachines, Oster draadsnijmachines, Ikon draadsnijgereedschappen, Black & Decker elektrisch gereedschap, Ixion hand- en kolomboormachines, Bewo koudijzerbeugelzaagmachines; Alleenvert. van: Singen draadsnijgereedschappen; Greenlee Tool Comp., ponsapparatuur; Reed draadsnijgereedschappen; Spartan Kutall Saiv Works, hand- en machinemetaalzaagbladen. Peiger, W. D. N.V. E lectrotechnische Fabriek, Rotterdam Emmen Cr. Irenehal Ir 6072 Draai- wissel- en gelijkstroommotoren, poolomschakelbare en ontploffingsvaste motoren, A-magnetische en schokvaste motoren, omzetters, centrifugaalventilatoren, gasdichte ventilatoren, ventilatoren voor afzuiging warme gassen, dampafzuigers; Alleenverkoop voor transportabele dampafzuigers en Smoke-Fighters. Groeneveld-Dordrecht N.V., Dordrecht. Philips Nederland N.V., Eindhoven Cr. Irenehal Ir 6010 Elektronische schakelingen w.o. diminstallatie op TL fluorescentielampen in combinatie met nieuwe armaturen reeks; elektronische schakelingen in combinatie met lichtreclame; frequentie-omzetters; armaturen voor buitenverlichting; een reeks spec, lampen. Plaisier, Ir. P. }. N.V. Ingenieursbureau, Den Haag Cr. Irenehal Ir 2027 Elektronische afstandsbediening, belastingscontrole-installaties, meetwaarde-ömvormers, sommeerapparatuur, boilerrelais, kanaalapparatuur voor afstandsmeting, elektriciteitsverbruiksmeters, schakelklokken, klapankerrelais, registreerapparaten, aanwijsinstrumenten, ohmmeters, multimeters, draaispoelrelais, grenswaarderegelaars, cirkeldiagramschrijvers, tijdrelais, trappenhuisautomaten, programma-automaten, bedrijfsurentellers. Rademakers N.V., Metaalbedrijf, Rotterdam Cr. Marijkehal parterre Mkp 402, 5 01 Tandwielen, tandwielkasten, planetaire tandwielkasten (systeem Rademakers-Stoeckicht), hydraul. regelbare planetaire aandrijvingen R.S.H., cassegrain-telescopen, besturingsmechanismen voor astronomische en radar-apparatuur, Ramu-elastische koppelingen, Tandrazelfinstellende tandkoppelingen, bewerkt en onbewerkt gietwerk in diverse gietijzers, nodulair-, N i-resist- en non-ferro legeringen. Reyners, Louis N.V. v/h Industriële en Handelmij., Amsterdam Cr. Marijkehal verdieping Mkv 2050, 3051 Piv toerenregelaars (variatoren) met daarbijbehorende regelapparatuur, Sawa tandwielkasten, Eller motorreductoren, Goodyear V- riemen en drijfriemen, Birn V-riemschijven, Ruberg transmissie- en transportketting, WMH kettingw ielen, Horn elektrische en mechanische aanwijs-meetapparatuur, Ramu elastische koppelingen, Tandra tandkoppelingen, Baruffaldi mechanische, elektromagnetische, pneumatische en hydraulische koppelingen. Ridder té Co., P. L. W. de N.V., Naarden Cr. Marijkehal verdieping Mkv 4011 Ermeto afsluiters, pijpkoppelingen, Ermeto pijpverbindingen, Ermeto hogedrukafsluiters, Ermeto terugslagkleppen, Ermeto pijp, Ermeto hogedrukslang en slangkoppelingen, moeren, Nyloc zelfborgende moeren, Spire speed nuts, zelftappende schroeven, bevestigingsartikelen, Olympic klinknagels (luchtvaart en industrie), Fram oliefilters, waterafscheiders, Norma pijpklemmen, slangklemmen, brandweerartikelen, straalpijpen, hydraulische pompen, hydraulische motoren, hydraulische cilinders, hydraulische projecten, buigzame assen, Kontite fittingen; Afdeling: Ermeto Productie Mij. N.V., hydr. en automobielfittingen, veiligheidspijpverbindingen en afsluiters; Alleenvert. van: Ermeto SA, pijpverbindingen, hogedrukafsluiters, terugslagkleppen; British Ermeto Corp. Ltd., pijpverbindingen, hogedrukafsluiters, terugslagkleppen; Fram Filters Ltd., filters, waterafscheiders, olieafscheiders; Fram Filter GmbH, olieafscheiders, brandstoffilters, waterafscheiders; F.C.F. Europa N.V., zelfborgende moeren; Firth Cleveland Fastenings Ltd., Nyloc zelfborgende moeren, Spire speed nuts; Garbe Lahmeyer AG, hydraulische tandradpompen, hydraulische oliemotoren; Kay té Co. Ltd., fittingen voor c.v. installaties; Mecano Simmonds GmbH, Spire speed nuts Monsun AB, hydraulische regelschuiven; Nederlandse Cylinder Fabriek, hydraulische cilinders; O lym pic Screw té R ivet Co., klin k nagels (luchtvaart en industrie); Rapid SA, Spire speed nuts; Rasmussen GmbH, Norma slangklemmen en pijpbeugels; Tison AB, hydraulische regelschuiven; Tinner man Products Inc., Spire speed nuts; S.S. White Dental M fg. Co. Ltd., buigzame assen voor afstandbediening en krachtoverbrenging; Max Widenmann Armaturenfabrik AWG, brandweermateriaal.