Project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen De rechtspositie van migrantenvrouwen en kinderen. Jaarverslag 2009

Transcriptie

1 Project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen De rechtspositie van migrantenvrouwen en kinderen Jaarverslag 2009

2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Vier taakvelden 8 Meldpunt 8 Directe hulpverlening 12 Preventie en voorlichting 16 Netwerkversterking en netwerkopbouw 19 Publicatie en Colofon 31 2

3 Inleiding In de periode werd het project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen door Stichting Steun Remigranten uitgevoerd ten behoeve van hulpverlening aan achtergelaten vrouwen en kinderen in Marokko. Dit project is voortgezet in de periode 2008 en Dit verslag geeft een korte terugblik op de eerste periode, vervolgens inzicht in de verschillende taken en activiteiten die uitgevoerd zijn in 2009, actuele ontwikkelingen op dit gebied en aanbevelingen voor de toekomst. In het eerste project is er met name in Noordoost-Marokko veel aandacht besteed aan voorlichting en preventie, verbetering van de hulpverlening, opbouw van een netwerk en samenwerking met vrouwenorganisaties en advocaten. Tijdens het vervolg van het project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen werd in 2008 en 2009 verder gewerkt aan het ontwikkelen en verbeteren van het hulpaanbod en dienstverlening, voorlichting en preventie. Daarnaast is intensief gewerkt aan de opbouw, uitbreiding en versterking van het netwerk in andere regio s in Marokko en verdere samenwerking met betrokken instellingen zowel in Marokko als in Nederland. Hiervan wordt uitvoerig verslag gedaan in het onderdeel Netwerkopbouw. De organisatie van drie expertmeetings in Marokko was een belangrijk onderdeel van het programma; enerzijds om voor de problematiek en rechtspositie van migrantenvrouwen meer aandacht te vragen en anderzijds om op het gebied van hulpverlening en preventie de samenwerking met Marokkaanse experts en vrouwenorganisaties te intensiveren. In de eerste helft van 2010 volgt de vierde expertmeeting in Nederland met experts uit beide landen. Situatieschets: de rechtspositie van migrantenvrouwen, kinderen en gedwongen achterlating Marokkaanse migrantenvrouwen die ten gevolge van migratie in aanraking komen met het Nederlandse en het Marokkaanse rechtssysteem worden vaak geconfronteerd met ingewikkelde juridische kwesties en procedures op het gebied van familierecht en verblijfsrecht. De problemen die te maken hebben met de rechtspositie van Marokkaanse vrouwen en kinderen zijn complex. Vaak gaat het om een combinatie van problemen zoals een afhankelijke positie, verblijfsrecht, relatie- familie- en opvoedingsproblemen, huwelijksdwang, informele huwelijken, illegaal verblijf, huiselijk geweld en eergerelateerd geweld, gedwongen achterlating en ontvoering. Zo zijn conflicterende familiewetten in Nederland en Marokko - de Mudawwanah - en het vreemdelingenrecht van grote invloed op de rechtspositie van vrouwen en kinderen en de aanpak van problemen rond huwelijk, echtscheiding, voogdij en alimentatie. Daarnaast spelen culturele factoren zoals machtsverhoudingen tussen vrouwen en mannen een rol. Heersende waarden, normen en opvattingen over de rol en positie van de vrouwen zijn vaak mede oorzaak van problemen en tasten de rechtspositie van vrouwen aan. Jaarlijks worden er tientallen vrouwen, kinderen en jongeren, onvrijwillig achtergelaten in het land van herkomst van de ouder(s). In Marokko is gedwongen achterlating van vrouwen met of zonder kinderen en jongeren 3

4 helaas nog steeds een actueel probleem; ze worden onvrijwillig en zonder papieren achtergelaten, vaak tijdens of na vakanties. Bij achterlating is er veelal sprake van familiehuwelijks- en opvoedingsproblematiek, maar ook de veranderende man - vrouw verhoudingen en veranderende gezagsverhoudingen tussen ouders en kinderen spelen een rol. Jongeren, meisjes en jongens, kunnen slachtoffer zijn van gedwongen achterlating vanwege opvoedingsproblemen of uithuwelijking. Zeer kwetsbaar met betrekking tot achterlating of dreiging daarmee zijn vrouwen met een afhankelijke verblijfsvergunning. Huwelijksdwang kan dus een van de redenen zijn voor achterlating. Wat we zien is dat er vaker sprake is van sociale druk bij een gearrangeerd huwelijk, wat in een aantal gevallen weer echtscheiding in Nederland tot gevolg heeft. Naast de concrete achterlatingen speelt bij vrouwen en jongeren de dreiging met en angst voor mogelijke achterlating tijdens de vakantie of familiebezoek waardoor zij zich niet veilig voelen. Vaak is er bij gedwongen achterlating ook sprake van ( eergerelateerd ) geweld, van lichamelijke en/of psychische mishandeling, van isolement. Gedwongen achterlating is per definitie traumatisch voor vrouwen en kinderen en dient zodanig als mishandeling dus als een vorm van psychisch geweld beschouwd te worden. Achterlating van kinderen is in veel gevallen in strijd met het Kinderrechten Verdrag van Den Haag. Ook komt het voor dat mannen slachtoffer zijn van gedwongen achterlating of dreiging met uitzetting. Dit heeft regelmatig te maken met hun afhankelijk verblijfsrecht van drie jaar en het verbreken van de relatie waardoor de grond voor verblijf vervalt. De positie van kinderen vraagt daarnaast in andere opzichten aandacht en zorg. Dit betreft kinderen die mee-remigreren met hun ouders of kinderen die naar familie gezonden worden in het land van herkomst omdat de ouders kiezen voor het onderwijssysteem aldaar. Wat de impact is op het leven van kinderen en jongeren wordt soms onvoldoende ingeschat. Zie hiervoor het onderzoek van Edien Bartels Tussen Nederland en Marokko, over achtergelaten en remigrantenkinderen. Positieve ontwikkelingen De problematiek van gedwongen achterlating van volwassenen en kinderen is complex en voor effectieve hulp aan slachtoffers is een samenhangend hulpaanbod zowel in Marokko als Nederland noodzakelijk. We zien positieve ontwikkelingen bij de hulpverlening op het punt van afstemming en samenwerking met betrokken organisaties en ministeries en een groeiende inzet op gebied van voorlichting, preventie en netwerkopbouw op nationaal en bilateraal niveau. In het werkveld van zowel Marokko als Nederland is de samenwerking verbeterd tussen vrouwen-, welzijnsorganisaties en advocaten gericht op terugkeer en opvang van vrouwen. Vrouwen, hulpverleners en organisaties zijn beter geïnformeerd over de familiewet, verblijfsrecht en achterlating. Er is een proces van bewustwording gaande, netwerken zijn versterkt en de media genereren aandacht voor de problematiek. In dit kader heeft de samenwerking van SSR met de Nederlandse Ambassade in Rabat, het ministerie van Justitie en VROM, de IND en advocaten geresulteerd in verbetering van de dienstverlening en zijn procedures voor melding en terugkeer verbeterd. 4

5 Minister Hirsch Ballin van Justitie heeft in mei 2009 een werkbezoek gebracht aan Marokko. Bij de gesprekken tijdens zijn bezoek aan het Steunpunt Remigranten in Berkane kwamen ondermeer de rechtspositie en de juridische knelpunten voor vrouwen aan de orde. In februari 2010 heeft ook minister Van der Laan van VROM tijdens zijn werkbezoek aan Marokko SSR in Berkane bezocht. Er is politieke aandacht in de Tweede Kamer voor gedwongen achterlating en huwelijksdwang. Deze onderwerpen staan op de agenda, ook in Marokko. De Commission Consultative de la Justice Marocco-Néerlandaise kwam in april in Nederland bijeen rond juridische vraagstukken. Er is een eerste overleg gevoerd met de Ambassade van Marokko in Nederland over verbetering van procedures inzake erkenning van echtscheiding en andere problemen van vrouwen. Verschillende initiatieven versterken elkaar. Een voorbeeld hiervan is de zomercampagne van het ministerie van Justitie om achterlating en huwelijksdwang te voorkomen, het programma Eergerelateerd geweld, de voorlichtingscampagne van de werkgroep Mudawwanah. De Landelijke Werkgroep Mudawwanah Doelen van de werkgroep Mudawwanah zijn het verbeteren van de rechtspositie van vrouwen en mannen; het bevorderen van emancipatie en participatie; uitvoeren van activiteiten gericht op voorlichting en preventie; training en deskundigheidsbevordering. In de praktijk blijkt de behoefte aan kennis en achtergrondinformatie over de rechtspositie groot te zijn, zowel bij de doelgroep als bij de hulpverleners. We zijn ervan overtuigd dat de verschillende activiteiten op het gebied van de rechtspositie van vrouwen en kinderen een sterk emancipatorisch en bewustwordingseffect hebben, dat niet alleen vrouwen wakker en weerbaar maakt zoals ze zelf aangeven, maar vooral stimuleert dat vrouwen hun rechten kennen en leren zelfstandig te handelen. Tijdens voorlichtingsbijeenkomsten wordt het probleem van achterlating altijd besproken in de context van de rechtspositie van vrouwen en kinderen. Bij de huidige voorlichtingscampagne worden ook mannen betrokken bij de activiteiten. Toekomstperspectief Naast alle verbeteringen signaleren we nog veel knelpunten die te maken hebben met achterlating, verblijfsrecht van vrouwen en kinderen en het familierecht. Bekend zijn de problemen rond de terugkeer van kinderen met de Nederlandse nationaliteit, problemen met documenten en paspoorten, de ingewikkelde regelgeving en te late melding na achterlating. Zo zijn een aantal klemmende reden van humanitaire aard moeilijk toe te passen in de praktijk en is het verblijfsrecht van moeders met de Marokkaanse nationaliteit als verzorgster van hun kinderen met de Nederlandse nationaliteit nog altijd een probleem. Daarnaast is de illegale status van sommige vrouwen en kinderen in Nederland zorgwekkend en uitzichtloos te noemen. In de keten van melding, opvang, begeleiding en nazorg zijn de noodzakelijke voorzieningen nog niet structureel geregeld. Vrouwen en jongeren komen hierdoor extra in de problemen op het gebied van financiën, huisvesting, school en opleiding, werk en sociaalpsychologische begeleiding. Deze problemen vragen dringend om oplossingen. 5

6 Totaalbeeld achterlating In de praktijk blijkt het moeilijk een totaal beeld van het probleem achterlating te krijgen. Er komen meldingen binnen bij SSR, bij de ambassade in Rabat en de IND. We weten dat vrouwen terugkeren op eigen kracht, soms met hulp van familieleden en we gaan er vanuit dat er nog steeds achtergelaten vrouwen niet gemeld zijn en kinderen en jongeren onzichtbaar zijn. De omvang van het probleem is nog onvoldoende bekend. Om achterlating te voorkomen is inzicht in de oorzaken belangrijk evenals de verbetering van signalering. Ieder kind of vrouw is er één teveel en daarom vraagt dit van docenten, hulpverleners, vertrouwenspersonen en advocaten in Nederland nog alerter te zijn op achterlating en dit te melden zodat hulp ingeschakeld kan worden. Informatie zo breed mogelijk verspreiden en opnemen in het programma van inburgering is noodzakelijk. In dit kader is ook registratie door SSR van belang, gegevens en ervaringen kunnen een bijdrage leveren voor hulpverleners en beleidsmakers. Al vaker is strafbaarstelling van achterlating aan de orde geweest echter zonder resultaat. Een ander voorstel is het opleggen van sancties aan diegene die vrouw of kinderen achtergelaten heeft, deze aansprakelijk stellen voor alle kosten die de achterlating en terugkeer met zich meebrengen. Verder is nog steeds actueel het pleidooi van SSR voor een centraal steun-adviespunt in Nederland waar vrouwen en jongeren uit diverse herkomstlanden en hulpverleners terecht kunnen voor sociaaljuridisch advies en hulp. In april 2005 heeft de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken in haar rapport Tegen de wil achtergebleven de problemen die spelen rond achterlating in kaart gebracht en aanbevelingen geformuleerd. Samenvattend kunnen we constateren dat er zeker vooruitgang geboekt is maar dat de rechtspositie van vrouwen en kinderen niet alleen in Marokko maar ook in andere landen nog om actie vraagt. Elk land heeft een eigen rechtssysteem, juridische procedures en protocollen. Het probleem van achterlating vraagt extra expertise van de Nederlandse ambassades in andere landen wat betreft signalering, dienstverlening en samenwerking met NGO s. Mede naar aanleiding van de veranderingen in de Mudawwanah is er binnen de Europese Gemeenschap veel aandacht voor ontwikkelingen in Marokko. De informatievoorziening van de Marokkaanse ambassade en consulaten in Nederland vraagt extra aandacht voor een effectieve dienstverlening aan migrantenvrouwen en -mannen. Bilaterale samenwerking en afstemming van procedures en regelgeving op het gebied van familie- en vreemdelingenrecht blijven een beroep doen op de inspanning van de Marokkaanse en Nederlandse overheid. Na de afronding van het programma 2008 en 2009 zal SSR haar expertise en netwerk verder inzetten en in samenwerking met de werkgroep Mudawwanah, beleidsmakers en wetenschappers, maatschappelijke organisaties en hulpverleners werken aan versterking van een samenhangend hulpaanbod en netwerk. Taken als melding en hulpverlening zijn opgenomen in het reguliere werk van SSR en voor de versterking van netwerken, voorlichting en preventie zal verder overleg volgen met betrokken ministeries. 6

7 Duidelijk is dat SSR ook dit afgelopen jaar een actieve rol heeft gespeeld in de Landelijke Werkgroep Mudawwanah. De brochure voor de Turkse doelgroep is vanuit deze landelijke werkgroep gerealiseerd en een zakboekje voor de Marokkaanse en Turkse doelgroepen is binnenkort verkrijgbaar. De brochure Mudawwanah voor de Marokkaanse groep wordt geactualiseerd en herdrukt. De voorlichtingscampagne Rechtspositie en Achterlating voor Marokkaanse en Turkse vrouwen, mannen en jongeren wordt in 2010 en 1011 uitgevoerd. Duidelijk is dat de projecten van SSR en van de werkgroep Mudawwanah in Marokko en Nederland elkaar aanvullen en versterken. Op internationaal niveau werd in 2009 SSR en de werkgroep Mudawwanah als best practice opgenomen in de aanbevelingen van het EU Daphne project: Against Forced Marriages. Oproep tijdens de expertmeeting in Rabat 24 oktober 2009 SSR en de Werkgroep Mudawwanah roepen op tot verdere samenwerking tussen vrouwen en mensenrechtenorganisaties, advocaten, politici, hulpverleners in Marokko en Nederland om de rechtspositie van vrouwen en kinderen te verbeteren, achterlating van vrouwen en kinderen en huwelijkdwang tegen te gaan en samen te werken aan verbetering van procedures en regelgeving ten gunste van vrouwen, kinderen en mannen. 7

8 Vier taakvelden SSR onderscheidt zowel in Marokko als in Nederland in haar werkzaamheden voor achtergelaten Marokkaanse vrouwen en kinderen vier taakvelden: 1. Meldpunten in Marokko en Nederland 2. Directe hulpverlening 3. Preventie en voorlichting 4. Netwerkversterking en netwerkopbouw De werkzaamheden in het project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen worden in Marokko uitgevoerd door de medewerkers van het steunpunt SSR in Berkane en een freelance medewerkster die werkt vanuit Rabat. In Nederland voeren bestuursleden op vrijwillige basis diverse taken uit en leveren veel betrokken collega s een bijdrage zowel in Marokko als in Nederland. Het steunpunt is vijf dagen per week zowel telefonisch als voor persoonlijke afspraken bereikbaar naast het wekelijks open spreekuur. Een melding van achterlating is vaak urgent en wordt met voorrang behandeld. ad 1 Meldpunten in Marokko en Nederland Vrouwen die daadwerkelijk zijn achtergelaten, hun familieleden of vertrouwenspersonen kunnen zich bij het steunpunt van SSR melden voor advies, hulp en ondersteuning. Daarnaast kunnen vrouwen en jongeren bij SSR terecht met algemene vragen over achterlating of zich melden als ze bang zijn om achtergelaten te worden. Zo kunnen zij bij dreiging contact- of vertrouwenspersonen doorgeven die gewaarschuwd kunnen worden in het geval het tot feitelijke achterlating komt. Dit geldt ook voor familieleden, hulpverleners, docenten en andere betrokkenen die op de hoogte zijn van serieuze signalen en dreiging met gedwongen achterlating. In 2009 zijn er bij SSR in Marokko 33 eerste meldingen van achterlating binnengekomen, in Nederland 5 meldingen. In totaal 38 meldingen. In 2008 waren er 29 meldingen respectievelijk 34 in 2007, 38 meldingen in 2006 en in 2005 werden er 36 meldingen bij SSR geregistreerd. Meldingen bij het steunpunt van SSR in Marokko De meldingen waren vooral telefonisch of persoonlijk bij de consulenten van het steunpunt in Berkane. In 2009 waren er op het steunpunt 33 eerste meldingen van vrouwen met of zonder kinderen en enkele jongeren die zich zelfstandig meldden. De meldingen kwamen het hele jaar door binnen, waarbij in juli en september sprake was van een geringe stijging: vier meldingen in die maanden in plaats van gemiddeld twee per maand. De 33 meldingen betroffen 28 vrouwen en 5 jongeren *). Verder zijn er nog eens 23 kinderen bij betrokken, waarvan 10 kinderen met de Nederlandse nationaliteit. In totaal zijn er dus 56 vrouwen, jongeren en kinderen gedwongen achtergelaten. *) we spreken van jongeren wanneer ze ouder dan 18 jaar zijn. 8

9 In 2009 zijn er 10 vrouwen met en zonder kinderen en 2 jongeren teruggekeerd. Overigens waren hiervan 8 meldingen uit andere EU-landen. In de meeste gevallen worden na de melding bij SSR vervolgafspraken gemaakt. De behandeling van de melding, advies en hulpverleningstrajecten kunnen in tijd en werkzaamheden zeer divers zijn. Zie hiervoor het onderdeel Directe Hulpverlening. Melding van achterlating en huwelijksdwang In 2009 was er veel politieke en maatschappelijke aandacht voor jongeren en het probleem van achterlating en huwelijksdwang. SSR constateert dat in sommige gevallen achterlating van meisjes te maken had met huwelijksdwang maar er zijn nog weinig tot geen concrete cijfers beschikbaar. Wat we vaker zien is dat meisjes zich achteraf melden, dat ze jaren geleden achtergelaten waren, geen hulp vonden en vanwege sociale druk en hun uitzichtloze situatie trouwden. Bij SSR hebben zich in 2009 vijf jongeren gemeld, bij twee van hen was huwelijksdwang (mede) motief voor achterlating. Ook in Nederland wordt veel hulp achteraf gevraagd, meisjes en ook jongens trouwen, komen terug en scheiden vervolgens hier in Nederland. Zie hiervoor ook het onderzoeksrapport van Edien Bartels De keuze van een huwelijkspartner en het onderzoek Eergerelateerd geweld in Nederland van o.a. Nicole Brenninkmeijer. Melding van jongeren Hier betreft het jongeren met een terugkeerwens die een beroep doen op het terugkeerbeleid jongeren. Het gaat om aanvragen voor terugkeer na achterlating of de terugkeeroptie voor jongeren na remigratie. Vaak voldoen de jongeren niet aan de stringente voorwaarden voor terugkeer of komen te laat met hun aanvraag. Een andere categorie jongeren betreft jongeren die de Nederlands nationaliteit bezitten. Zij zijn als kind samen met hun Marokkaanse moeders achtergelaten in Marokko. Omdat voor de moeder terugkeer niet mogelijk was moest ook de jongere blijven die vervolgens terug naar Nederland wil als hij of zij meerderjarig is. Het feit dat aan de moeder geen verblijfsstatus wordt toegekend op basis van het verblijfsrecht van het kind blijft een probleem, zo is ook de opvang van de jongeren met recht op terugkeer als ze 18 jaar zijn vaak problematisch. Het Bureau NL-Services in Tetouan krijgt eveneens vragen op dit gebied van jongeren die terug naar Nederland willen. Verder verrichtte de externe consulent van SSR vanuit Rabat nog werkzaamheden binnen het project Achtergelaten Marokkaanse vrouwen. Zij heeft bemiddeld en verwezen naar SSR en de advocaat in Nederland in een aantal zaken op het gebied van achterlating, echtscheiding, ontvoering en terugkeerbeleid jongeren. Zij werd een aantal malen ingeschakeld als intermediair in bepaalde zaken. Ook bij het NL-Service bureau in Tetouan komen een enkele keer meldingen binnen zoals een melding van een oudere vrouw met inmiddels volwassen kinderen, die documenten kreeg ter vertaling waaruit een poging tot achterlating en mishandeling bleek. Daarnaast kreeg dit bureau ook te maken met meisjes - soms ook als remigrantenkind - die ooit 9

10 uitgehuwelijkt en inmiddels gescheiden zijn en nu met de vraag komen voor recht op terugkeer naar Nederland. Vragen en meldingen bij SSR in Nederland In Nederland kwamen via SSR 5 meldingen binnen waarvan 2 meldingen van volwassenen die destijds als kind achtergelaten werden met hun moeder, meer dan 20 jaar geleden; van een moeder en kind uit België en twee meldingen van achterlating in Turkije. Verder is er ook dit jaar een beroep gedaan op SSR-bestuursleden en de advocaten met vragen over achterlating, dreiging met of angst voor achterlating en wat te doen als het gebeurt. Verder zijn er vragen gekomen over de rechtspositie van vrouwen, de Mudawwanah, verblijfsrecht, echtscheiding en kinderen, erkenning van echtscheiding, uithuwelijking, nationaliteit, angst voor ontvoering van kinderen en vragen van en voor remigrantenkinderen. De vragen kwamen via via, persoonlijk, telefonisch, per en veel langs de informele weg tijdens bijeenkomsten en studiedagen. Afhankelijk van de vraag werd het eerste hulptraject uitgezet, informatie gegeven, doorverwezen, contacten gelegd en advies gegeven voor preventie en verdere stappen. Naast betrokkenen zelf hebben vaak familieleden, vrienden, hulpverleners en vertrouwenspersonen contact opgenomen. Met betrekking tot signalering en preventie is het belangrijk dat onderwijs, welzijnsinstellingen, hulpverleners en gemeenten antennes ontwikkelen met betrekking tot achterlating, huwelijksdwang of dreiging daarmee en tijdig hulp inschakelen. Gemeenten dienen te voorkomen dat partners en vaders hun vrouwen en kinderen (dit kan alleen persoonlijk)niet uitschrijven bij de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA), Wijze van registratie Het afgelopen jaar heeft SSR een start gemaakt met een nieuwe registratiewijze middels een cliëntvolgsysteem Regi-pro, daarnaast is nog handmatig geregistreerd. Naast de persoonlijke gegevens wordt geregistreerd op groepen vrouwen, jongeren, kinderen, EU landen, nationaliteit, terugkeeroptie en gerealiseerde terugkeer. In overleg met het ministerie worden wenselijke gegevens nog besproken die van belang zijn voor meer inzicht in de problematiek en verder beleid. Bekendheid van SSR als meldpunt in Marokko en Nederland In de wegwijzer Achtergebleven of achtergelaten? en de brochure Mudawwanah die zowel in Marokko als in Nederland voortdurend verspreid worden, is SSR als meldpunt opgenomen. Door voorlichting en media-aandacht is het meldpunt bekend bij veel organisaties en vrouwen. Naast algemene informatie over de verschillende werkvelden van SSR geeft de website ook informatie over de projecten Mudawwanah en gedwongen achterlating. Naast de wegwijzer met informatie over wat te doen bij achterlating, vinden vrouwen ook informatie over de Mudawwanah, regelgeving en adressen voor hulp in Marokko en Nederland. De website geeft ook algemene informatie over het werk van SSR in het Frans. 10

11 Andere EU landen In 2009 bereikten 8 vrouwen met en zonder kinderen het steunpunt, achtergelaten vanuit andere EU landen. Deze vrouwen waren afkomstig uit Duitsland, België, Frankrijk, Italië, Denemarken en Noorwegen. Opvallend genoeg bevonden deze vrouwen zich in een vergelijkbare situatie als de achtergelaten vrouwen uit Nederland. Ook hier betrof het de kwetsbare groep vrouwen, gezinsvormers in de eerste jaren van hun verblijf in het EU land met een afhankelijk verblijfsrecht. Onderzoek haalbaarheid en ontwikkeling landelijk meld- en steunpunt SSR heeft in 2009 het idee van een landelijk steunpunt verder besproken met betrokken organisaties. Een adviessteunpunt op het gebied van wet- en regelgeving, waar hulpverleners terecht kunnen met hun sociaal juridische vragen inzake de rechtspositie van vrouwen en kinderen. Gezien de vele ontwikkelingen op dit moment zoals het programma Eergerelateerd Geweld, de zomercampagne rond achterlating en de rol van de steunpunten huiselijk geweld is de uitkomst nog niet duidelijk. Bundeling van informatie blijft urgent en in dit kader is ook de website Metwet, ontwikkeld door IDEA, met juridische informatie voor de doelgroep en hulpverleners belangrijk. Verder overleg volgt met betrokken partners over de functie en meerwaarde van een landelijk steunpunt. Conclusies en vervolg Het steunpunt in Marokko blijft, naast de ambassade, een belangrijk meldpunt voor achterlating. In 2009 werd een vervolg gegeven aan het opzetten van meerdere meldpunten in Noord-Marokko in samenwerking met andere organisaties. Het is belangrijk dat vrouwen zich snel kunnen melden bij een vrouwenorganisatie of advocaat. Afhankelijk van de aanwezige expertise kunnen deze verwijzen, eerste hulp bieden en vrouwen verder ondersteunen in samenwerking met het steunpunt SSR in Berkane. Er is gewerkt aan uitbreiding van meldpunten in West- en Zuid-Marokko, dit vraagt de komende periode nog verdere versterking. Zie hiervoor het onderdeel Netwerkversterking en Netwerkopbouw. Daarnaast dient gewerkt te worden aan meldpunten in andere landen waar sprake is van achterlating, de mogelijke rol die NGO s en ambassades kunnen vervullen ten aanzien van melding en hulpverlening. In Nederland vraagt de organisatie van meldpunten voor vrouwen en hulpverleners nog de nodige inzet en een duidelijke structuur. 11

12 ad 2 Directe Hulpverlening De consulenten van het steunpunt SSR bieden begeleiding en sociaal juridische ondersteuning aan vrouwen en kinderen. Het betreft zowel persoonlijke opvang en begeleiding van vrouwen in Noord-Marokko alsook telefonisch advies voor vrouwen uit andere delen van het land. Vrouwen worden ondersteund in de procedure voor terugkeer naar Nederland. Er wordt contact gelegd met de ambassade in Rabat, waar nodig met advocaten in Marokko en Nederland die gespecialiseerd zijn in vreemdelingen- en familierecht. Er worden contacten gelegd voor de eerste opvang van vrouwen in Nederland na terugkeer. Vrouwen die niet terug kunnen keren naar Nederland worden verder begeleid in Marokko, SSR behartigt hun belangen en rechten. Achtergelaten vrouwen worden altijd geadviseerd aangifte te doen of te melden bij de autoriteiten in Marokko en Nederland. Werkwijze steunpunt - De intake is gericht op het verkrijgen van inzicht in de situatie van vrouwen en kinderen in Nederland en Marokko, er wordt informatie verzameld en er wordt een dossier gemaakt; - Beoordeling van de situatie en vaststelling van recht op verblijf in Nederland en realisatie van de terugkeer. Er wordt een analyse gemaakt van situatie, oorzaken en achtergronden die een rol spelen bij de achterlating en problematiek in verband met de hulpverlening, veiligheid en bescherming; - Hulp- en begeleiding van de consulente bij de te volgen procedures in Marokko en Nederland met betrekking tot het verkrijgen van documenten, juridische procedures en familierecht, verblijfsvergunning, advies inzake mogelijkheden tot terugkeer en toekomstperspectief in Nederland. Daarnaast wordt er psychosociale ondersteuning, opvang en nazorg geboden. Het stappenplan wordt gemaakt in overleg met betrokkene en hulpverleners in Marokko en Nederland; - Opvang en nazorg is gericht op de voorbereiding van terugkeer naar Nederland en SSR draagt zorg voor de eerste opvang in Nederland in nauwe samenwerking met de vrouwenopvang. Verder is er na terugkeer waar nodig ondersteuning op het gebied van verblijfsrecht en familierecht; - In het geval terugkeer naar Nederland onmogelijk is behartigt het team van het steunpunt SSR in Berkane de belangen van de vrouwen en kinderen. Hulpverlening en samenwerking in Marokko en Nederland Per 1 januari 2009 waren nog 13 dossiers in behandeling van voorgaande jaren. De omvang van de hulp en begeleiding was afhankelijk van de hulpvraag en varieerde van korte tot zeer langdurige ondersteuning van achtergelaten vrouwen en kinderen. In veel gevallen is samengewerkt met de Nederlandse ambassade. Een goede samenwerking met de ambassade is van belang voor een effectieve dienstverlening, snelle procedure en de noodzakelijke documenten. De samenwerking met hulpverleners, vrouwenopvang, advocaten, vrouwenorganisaties, IND, SVB en andere instanties in Nederland is verder versterkt evenals de samenwerking met Marokkaanse advocaten, vrouwen- en andere hulporganisaties in Marokko. 12

13 De vaste advocaat van SSR in Nederland met betrekking tot achterlating is mevrouw mr. E.M. van den Brom. De achterlatingen waarbij juridische bijstand in Nederland vereist is, worden bij haar gemeld. In 2009 ging het om 16 dossiers. Hiervan zijn er nog 11 in procedure in Nederland. Deze 11 dossiers gaan mee naar De procedures kunnen betrekking hebben op een of meerdere aspecten van achterlating: terugkeer, verblijfsrecht, echtscheiding, alimentatie, gezag over en omgang met de kinderen en de vervangende toestemming voor een Nederlands paspoort. De advocate mevrouw mr. S. Bouddount behandelt veel zaken voor SSR die te maken hebben met het Marokkaanse en Nederlandse familierecht. De werkwijze van de ambassade is de laatste jaren meer gestandaardiseerd, achtergelaten vrouwen en kinderen krijgen een aparte intake. Wanneer vrouwen zich melden aan de poort als achtergelaten dan kunnen ze terecht voor een gesprek met een speciale contactpersoon. Vaak gaat dit op afspraak, SSR zorgt dan voor een verwijsbrief, zoveel mogelijk documenten en zonodig is er overleg over de terugkeer. Vrouwen of familieleden kunnen ook direct een afspraak maken met de ambassade. Actuele ontwikkelingen en knelpunten De regelgeving en procedures ten aanzien van de rechtspositie van achtergelaten vrouwen en kinderen hebben ook in 2009 veel aandacht gekregen van politici en medewerkers van ministeries. Tweede Kamerleden hebben vragen gesteld over achterlating, recht op terugkeer en verblijfsrecht van achtergelaten vrouwen, kinderen en jongeren. De minister van Justitie, Ernst Hisch Ballin, heeft in mei 2009 tijdens zijn bezoek aan Marokko samen met de Nederlandse ambassadeur, Jos van Aggelen, het steunpunt bezocht. Het gesprek stond in het teken van achterlating van vrouwen en jongeren en huwelijksdwang. In de brief van de minister op 29 juli 2008 Vrouwen in het vreemdelingenbeleid / achterlating en huiselijk geweld een verheldering van de klemmende redenen van humanitaire aard met betrekking tot voortgezet verblijf, zijn de regels voor aangifte of melding verruimd. Meer gegevens en verklaringen worden geaccepteerd en naast de huisarts en politie kunnen ook andere instanties verklaringen afgeven voor slachtoffers. SSR kan vanuit Marokko een analyse maken en advies geven over de situatie van achtergelaten vrouwen met betrekking tot klemmende reden van humanitaire aard. Maar het recht op verblijf van vrouwen met een afhankelijke status of te late melding wordt bepaald door de praktische toepassing en interpretatie van de ernst van de situatie waarin vrouwen en kinderen leven. Daarnaast geven ook het gebrek aan bewijzen van mishandeling, meldingen die, buiten de eigen schuld, te laat worden gedaan, leges en documenten de nodige problemen. In de praktijk blijkt de interpretatie van de brief niet zo eenduidig te zijn. Ook op andere fronten zijn procedures nog ingewikkeld en hebben veel vrouwen en kinderen te maken met afwijzing. Zo hebben vrouwen met Nederlandse kinderen nog steeds problemen en heeft mr. E. van den Brom meermalen aandacht gevraagd bij de Minister voor Jeugd en Gezin voor de schrijnende omstandigheden van achtergelaten kinderen met de Nederlandse nationaliteit. Het probleem is vaak dat hun moeders, die geen Nederlandse nationaliteit hebben, niet voldoen aan de voorwaarden voor terugkeer. Uitgaande van het gegeven dat achterlating 13

14 een vorm van geweld is en zeer traumatisch, dienen volgens SSR deze vrouwen en kinderen in aanmerking te komen voor terugkeer om hun kinderen in Nederland op te voeden. Daarnaast is het belangrijk dat de procedure voor vervangende toestemming voor het aanvragen van een Nederlands paspoort geen problemen oplevert. Kinderen met alleen een Marokkaans paspoort hebben nóg meer problemen die om een oplossing vragen van beide landen. Doordat vrouwen geconfronteerd worden met zowel het Marokkaans en Nederlands familierecht als het vreemdelingenrecht zijn problemen sowieso in gecompliceerd. Zo heeft SSR naast het probleem van achterlating in de meeste gevallen te maken met echtscheiding, de erkenning van de Nederlandse echtscheiding in Marokko, problemen rond de kinderen, vormen van geweld, alimentatie, omgangsregelingen, geldproblemen en kinderen in het paspoort. Als het gaat over de situatie van kinderen in Marokko dan zijn er verschillende vormen van gedwongen achterlating of tegen hun wil in Marokko zijn. Kinderen die alleen of met hun moeder achtergelaten zijn en kinderen die met hun ouders mee remigreerden naar Marokko. Beide groepen kinderen hebben veel problemen met het gemis van hun vertrouwde omgeving, school, vriendjes, taal en veiligheid en is extra zorg en hulp noodzakelijk. Soms worden kinderen en jongeren pas in Marokko geconfronteerd met het feit dat ze met hun ouders in Marokko moeten blijven, ze zijn niet achtergelaten maar hebben wel een gebroken leven. Veel jongeren willen terug naar Nederland, maar zijn bijvoorbeeld niet op de hoogte van de terugkeeroptie, zijn hun verblijfsrecht kwijt, hebben niet de juiste papieren maar zijn wel Nederlands. Als ze terugkeren is er geen goed vangnet voor deze jongeren op gebied van integratie, wonen, onderwijs enzovoort. Dit betreft kinderen en jongeren met zowel de Nederlandse als de Marokkaanse nationaliteit. SSR vraagt dringend aandacht voor de positie van kinderen en de effecten van achterlating en remigratie op kinderen. Zie hiertoe ook het onderzoek van Edien Bartels e.a. Tussen Nederland en Marokko, Home en belonging van Nederlands Marokkaanse remigranten - en achtergelaten kinderen in Noordoost-Marokko. In het geval dat achtergelaten vrouwen niet terug kunnen keren naar Nederland biedt SSR sociaal juridische hulp inzake familierecht, vaststelling nationaliteit van de kinderen met het oog op mogelijke terugkeer van hun kind naar Nederland, echtscheiding en alimentatie. SSR doet daarnaast een beroep op vrouwenorganisaties in Marokko om deze vrouwen waar mogelijk steun te bieden. Terugkeer, nazorg en voorzieningen Ten behoeve van terugkeer en nazorg wordt vanuit het steunpunt in nauwe samenwerking met SSR-bestuursleden in Nederland en de advocaat gezocht naar een eerste opvang. Bestuursleden fungeren vaak als intermediair en zorgen voor opvang in overleg met de vrouwenopvang. De nazorg en opvang van teruggekeerde vrouwen, kinderen en jongeren in Nederland vraagt nog om verbetering. Er zijn, zeker voor jongeren, geen structurele voorzieningen voor terugkeer, opvang en begeleiding. Er is al eerder overleg geweest met het Ministerie van Justitie en de Federatie 14

15 Opvang om voorwaarden te scheppen voor het bieden van een eerste en veilige opvang, verdere deskundige begeleiding en het verkrijgen van financiële middelen, dit is nog niet geconcretiseerd. Achtergelaten vrouwen met veelal traumatische ervaringen vragen als groep specifieke begeleiding. In een klein aantal opvanghuizen is deskundigheid en kennis voor de opvang van deze vrouwen en kinderen aanwezig. Relatief is het een kleine groep maar verdere afstemming over de eerste opvang en afspraken over financiën en adequate hulpverlening zijn noodzakelijk. Ook het tekort aan plaatsen in de opvang is bij terugkeer een probleem. Daarnaast hebben vrouwen en kinderen die bij terugkeer door familie of bekenden opgevangen worden en vaak niet in beeld zijn, ter plaatse deskundige ondersteuning nodig van bijvoorbeeld maatschappelijke werk, psychologen, advocaten en artsen. Zowel Edien Bartels van de VU te Amsterdam als mr. E. van den Brom hebben in oktober gesprekken gevoerd met achtergelaten vrouwen en kinderen om hun schrijnende situatie en problemen in beeld te brengen en te onderbouwen waarom hier sprake is van klemmende reden humanitaire aard. Conclusies en vervolg De hulpverlening aan achtergelaten vrouwen in Marokko werd in 2009 grotendeels uitgevoerd door SSR in samenwerking met de Nederlandse ambassade in Marokko, vrouwenorganisaties, advocaten, IND en vrouwenopvang. De onderlinge samenwerking is verder geïntensiveerd en zijn er positieve ontwikkelingen. Versterking van samenwerking tussen organisaties, hulpverleners en advocaten in Marokko en Nederland blijft aandacht vragen evenals verbetering van juridische procedures en regelgeving, eenvoudige formulieren voor achtergelaten vrouwen en duidelijke afspraken blijven nog op de agenda. Ondanks preventieve werkzaamheden zal er nog wel een beroep worden gedaan op de ondersteuning van SSR in Marokko. De hulpverlening is vanaf 1 januari 2010 ook financieel een onderdeel van het reguliere werk van SSR. Verdere inzet voor verbetering van de keten van hulpverlening en preventie, vanaf de eerste melding van achterlating tot en met opvang en begeleiding na terugkeer in Nederland is nog noodzakelijk. Met betrekking tot de klemmende redenen van humanitaire aard vraagt SSR aandacht voor het probleem van economische, sociale en emotionele afhankelijkheid van vrouwen en kinderen van de familie en omgeving waar ze achtergelaten zijn. In praktijk wordt de ernst van de situaties van vrouwen en kinderen nogal eens onderschat. SSR doet een dringend beroep op politici, advocaten, rechters, beleidsmakers en de Marokkaanse-Nederlandse Adviescommissie om te komen tot een betere samenwerking en regelgeving in Nederland en Marokko en tussen beide landen. In samenwerking met verschillende organisaties in Marokko en Nederland zal SSR zich hiervoor inspannen. Ook de samenwerking met de Marokkaanse ambassade en consulaten in Nederland blijft belangrijk op dit gebied. Ten aanzien van de deskundigheidsbevordering en kennisoverdracht aan hulpverleners in de vrouwenopvang is het aan te bevelen dat een beperkt aantal opvanghuizen zich nog meer specialiseert in de begeleiding van achtergelaten vrouwen en kinderen. 15

16 ad 3 Preventie en voorlichting Ook in 2009 is er vaak een beroep gedaan op de consulenten en bestuursleden van SSR met betrekking tot informatievoorziening en voorlichting zowel aan de doelgroepen als aan groepen hulpverleners, politici, beleidsmakers, organisaties en pers in Marokko en Nederland. SSR zette op een actieve manier haar kennis en praktijkervaringen in bij voorlichtingscampagnes, zowel in Marokko als in Nederland. In de voorlichting staan kennisoverdracht, bewustmaking van rechtspositie en het maken van zelfstandige keuzes centraal. De doelgroepen zijn huidige en potentiële slachtoffers, hun familieleden, vrouwenorganisaties, advocaten en andere hulpverleners. In dit kader is het ook belangrijk dat mannen informatie krijgen en inzicht in de rechtspositie van zowel vrouwen als mannen. Daarnaast vormen toekomstige gezinsvormers een specifieke categorie. Via taleninstituten of andere organisaties worden voor hen informatiebijeenkomsten of gastlessen verzorgd in Marokko. De taleninstituten zijn hier een wezenlijke schakel; vrouwen en mannen worden op deze manier voor vertrek naar Nederland geïnformeerd, deze informatie is ook van belang voor familieleden en omgeving. Voorlichting in Marokko De voorlichting op taalscholen blijkt een goede ingang voor informatie. Er zijn in 2009 voorlichtings-bijeenkomsten georganiseerd in 9 taalscholen in Noord Marokko voor taalscholen, gemiddeld namen 20 personen deel. Er werd informatie gegeven aan aanstaande immigranten - voornamelijk toekomstige gezinsvormers- over verblijfsrechtelijke zaken, nationaliteit, wetgeving, belangrijke instellingen in Nederland waar men terecht kan en het probleem van achterlating. De wegwijzer over achterlating en de brochure Mudawwanah werden verspreid in het kader van preventie en gebruikt in de cursus inburgering. Daarnaast werd er voorlichting gegeven aan diverse groepen tijdens conferenties en studiedagen. Verder waren er individuele bezoekers, kleine delegaties en groepen docenten, politici, beleids-makers, hulpverleners, studenten en wetenschappers die behalve over de algemene werkzaamheden van SSR ook geïnformeerd werden over de werkzaamheden en procedures rondom achtergelaten vrouwen. Door de ambassade is destijds de nodige medewerking met betrekking tot voorlichting toegezegd. Mede door de politieke aandacht en acties op dit gebied is er vanuit Nederland veel belangstelling voor de positie van vrouwen en kinderen. Tijdens bezoeken van delegaties en andere geïnteresseerden op het steunpunt komt het onderwerp altijd uitgebreid aan bod. Voor studenten en docenten blijken de veranderingen in de Mudawwanah, de toepassing daarvan en de problematiek van achtergelaten vrouwen en kinderen een actueel onderwerp voor hun studie en wetenschappelijk onderzoek. Studenten werden hierbij ondersteund door SSR met informatie, literatuur en contacten. Ook doen stagiaires van HBO-SJD opleidingen bij het steunpunt ervaring en deskundigheid op. 16

17 Voorlichting aan derden in Nederland In Nederland is SSR in 2009 veel aanwezig geweest bij landelijke en regionale conferenties en bijeenkomsten in verband met het geven van informatie en voorlichting aan instellingen en andere doelgroepen. Tijdens deze bijeenkomsten werden veel hulpverleners bereikt over het probleem van achterlating. Er was veel belangstelling voor het informatiemateriaal, het werk van SSR en de werkgroep Mudawwanah. Zo was SSR ondermeer aanwezig bij conferenties van Movisie, Huiselijk Geweld, SMN, Stichting Kezban en verscheidene netwerkdagen. Mediacontacten, pers en publieksvoorlichting Met betrekking tot preventie is informatie via pers en andere media belangrijk om een breder publiek voor te lichten zowel in Marokko als in Nederland. Naar aanleiding van Kamervragen, Algemeen Overleg, het bezoek van de minister van Justitie en de aandacht van Rotterdam voor jongeren en achterlating was er veel belangstelling van de pers. Via radio, tv en dagbladen de rechtspositie van vrouwen en het probleem van achterlating veelvuldig onder de aandacht brengen helpt. Zo zijn er rond deze problematiek in vrijwel alle landelijke en regionale dagbladen, week- en maandbladen diverse artikelen verschenen. SSR is regelmatig benaderd door de geschreven en ongeschreven pers uit Marokko en Nederland voor een interview over deze problematiek. Zoals in Trouw, Volkskrant, Reformatorisch Dagblad, De Wereldomroep, Programma Netwerk, Femme du Maroc, krant Al Ahdath, RTM radio, NOS, GPD, BN Nieuwsradio, Dichtbij Nederland van de NPS, Dagblad de Pers. 17

18 Verdere informatievoorziening Ook in Marokko werden de brochures over veranderingen in de Mudawwanah en de wegwijzer Achtergebleven of achtergelaten? verspreid, via het steunpunt, de ambassade, vrouwen-organisaties, advocaten, taalscholen en tijdens expertmeetings. Zowel in Nederland als in Marokko is er veel vraag naar de brochure, deze wordt momenteel herschreven. SSR heeft verder meegewerkt aan filmpje op You Tube en Headlines van de NOS over achterlating. De website van SSR vormt in het kader van voorlichting en contact een steeds belangrijker kanaal, zeker voor jongeren is dit een belangrijk medium. SSR kan nog meer gebruik maken van Marokkaanse sites en links in het kader van voorlichting. Dit vraagt het komende jaar de nodige aandacht. De lancering van de interactieve website www. HalloKezban.nl. van de stichting Kezban in november is een belangrijk medium. Vrouwen en meiden kunnen veilig met elkaar uitwisselen en/of advies krijgen van geschoolde vrijwilligers. Publicatie van SSR Geen woorden maar daden Naar aanleiding van het 20 jarig bestaan van SSR ( ) is er een publicatie verschenen over 20 jaar SSR in Marokko en Nederland. Hier zien we dat SSR vanaf het begin geconfronteerd werd met het probleem van gedwongen achterlating, er inmiddels veel veranderd is en op ieders agenda staat. Conclusies en vervolg Het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten in Noord-Marokko en regio s waar migranten vandaan komen blijft belangrijk in het kader van preventie. Kennis over hun rechtspositie en wetten waar migranten zeker mee te maken krijgen dienen onderdeel te zijn van het inburgerings-programma zowel in het land van herkomst als in Nederland. De samenwerking met vrouwenorganisaties, taalinstituten en andere betrokken instellingen is een voorwaarde om de voorlichting uit te voeren. Deskundigheidsbevordering en kennisoverdracht zijn hierbij belangrijke doelen, het realiseren van meldpunten is al eerder genoemd. Daarnaast blijft in Nederland de voortzetting van voorlichting en deskundigheidsbevordering noodzakelijk. SSR en de werkgroep Mudawwanah zullen zich inspannen om de voortgang te realiseren in samenwerking met het ministerie en betrokken instellingen. Deze inspanning is ook gericht op structurele inbedding van informatievoorziening in maatschappelijke instellingen in beide landen. in verband met goede informatie en voorlichting aan instellingen en andere doelgroepen heeft de Ambassade in Rabat hierin ook een belangrijke taak. Door potentiële kandidaten voor migratie brochures mee te geven, worden zij in een vroeg stadium geïnformeerd. De media zijn en blijven voor SSR een belangrijk kanaal voor voorlichting zowel in Marokko als in Nederland. SSR zal zich dan ook blijven inspannen om de samenwerking met de pers optimaal te houden en via verschillende kanalen aandacht vragen voor deze problematiek. De informatie op de website van SSR wordt verder uitgebreid evenals verspreiden van informatie via websites van verwante organisaties. 18

19 ad 4 Netwerkversterking en netwerkopbouw In 2009 zijn er verschillende acties ondernomen om het netwerk van SSR in Marokko uit te breiden en in kaart te brengen, bestaande contacten en samenwerkingsverbanden te intensiveren in Noord-Zuid- en Midden-Marokko. Het betreft contacten met vrouwen- en mensenrechtenorganisaties, advocaten en NGO s op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Deze werkzaamheden werden in 2009 uitgevoerd door de consulenten van het steunpunt, door de externe consulent van SSR vanuit Rabat en door bestuursleden van SSR zowel in Marokko als in Nederland. In Marokko is er naast voorlichting en preventie vooral gewerkt aan opbouw en versterking van het netwerk en verdere samenwerking met betrokken instellingen in Marokko. Een andere taak betrof de organisatie van drie expertmeetings. Het centrale doel van deze activiteiten was enerzijds het vergroten van de bekendheid met de problematiek van gedwongen achterlating en de complexe rechtspositie van Marokkaanse migranten vrouwen en kinderen in bredere zin. Anderzijds was het streven een aanzet te geven voor de vorming van meldpunten waar migrantenvrouwen met vragen terecht kunnen door samenwerking met Marokkaanse experts te intensiveren. In Nederland betrof het vooral intensivering en versterking van samenwerking met relevante instellingen, organisaties en ministeries gericht op preventie, voorlichting en verbetering van hulpverlening SSR beoogt met deze samenwerking het volgende - Uitwisseling van expertise en deskundigheidsbevordering op het gebied van sociaaljuridische vraagstukken met betrekking tot de toepassing van het Marokkaans en Nederlands familierecht, vreemdelingenrecht en in het bijzonder in relatie tot de problematiek van gedwongen achterlating. Dit betreft zowel Marokkaanse vrouwenorganisaties en advocaten als relevante organisaties en advocaten in Nederland; - Vergroting van de bekendheid met SSR en het maken van samenwerkingsafspraken met Marokkaanse partners over verwijzing naar en samenwerking met SSR; - Het aanboren van Marokkaanse deskundigheid op het gebied van Marokkaans familierecht ten behoeve van migranten, cliënten van SSR en de partners in Nederland; - Het realiseren van meldpunten door heel Marokko waar migrantenvrouwen, jongeren en andere cliënten van SSR terecht kunnen voor melding, informatie, verwijzing en hulp op het gebied van achterlating en andere vragen die hun rechtspositie betreffen; - Het vergroten van de bekendheid in Marokko en Nederland met de problematiek van gedwongen achterlating en de complexe rechtspositie van Marokkaanse migranten vrouwen in brede zin en activiteiten gericht op beleidsbeïnvloeding in Marokko en Nederland. 19

20 Genomen acties - Inventarisatie van vrouwenorganisaties, advocaten en andere experts en het aanleggen van een database van contacten die zich bezig houden met juridische ondersteuning; - Mailing naar organisaties en advocaten met informatie over SSR en het project achterlating, de brochures Mudawwanah en achterlating en toelichting op de netwerkactiviteiten; - Selecteren van contacten en kennismaking via telefoon en/of bezoeken om vervolgens tot een bestand van experts te komen die uitgenodigd werden voor de expertmeeting; - Verdergaande samenwerking en contacten intensiveren met advocaten, organisaties en andere experts onder andere gericht op de functie van meldpunten voor migranten-vrouwen, jongeren en mannen voor advies en eerste hulp inzake de Mudawwanah, echtscheiding, achterlating, huwelijksdwang, problemen met documenten etc.; - Samenwerking en overleg met beleidsmedewerkers van maatschappelijke instellingen, ministeries, ambassades en wetenschappers in Marokko en Nederland om te komen tot verbetering van procedures, preventie en afstemming hulpverlening; - Organisatie van drie expertmeetings, te weten een meeting in Al Hoceima in juni 2008, een bijeenkomst op 21 maart 2009 in Ouarzazate en een derde bijeenkomst in Rabat op 24 oktober

21 Netwerk en Sociale Kaart Er zijn in 2008 en 2009 ruim 250 contacten verzameld van landelijke, regionale en lokale vrouwenorganisaties, advocaten en andere partners. Onderzoek is verricht vooral persoonlijk of via telefonische contacten en internet. De websites Tanmia en connais tes droits zijn met name goed. Deze sociale kaart is bedoeld voor belanghebbenden in Marokko en Nederland en wordt momenteel door een informaticadeskundige op een gebruikersvriendelijke manier ingericht. Daarnaast wordt op dit moment een sociale kaart voor een intensief netwerk van 24 meldpunten ontwikkeld voor hulpverlening aan migrantenvrouwen kinderen en mannen in Marokko. Dit wordt ook in Nederland verspreid en opgenomen in de brochure Mudawwanah. Netwerkopbouw en intensivering In 2009 is door de externe consulente verder gewerkt aan het opbouwen van contacten, via mailing met informatie en toelichting op netwerkactiviteiten, telefonische contacten en bezoeken van organisaties en advocaten met name in midden en zuid Marokko. In het noorden is de samenwerking verder verstrekt door de consulenten van het steunpunt en daaraan heeft de expertmeeting gehouden in 2008 te Al Hoceima een positieve bijdrage geleverd. In dit kader zijn ook de contacten gelegd voor deelname aan de expertmeetings in Rabat en Ouarzazate en is via deze weg voorlichting en achtergrondinformatie gegeven aan organisaties en advocaten. Het accent heeft hierbij vooral gelegen op uitbreiding en intensivering van bestaande contacten met organisaties en de organisatie van twee expertmeetings. Dit betreft ook de contacten en samenwerking met ministeries en wetenschappers. Contacten en samenwerking in Marokko - landelijk In Marokko is een aantal landelijke organisaties actief die lokale afdelingen hebben in het land, zoals L Union de L Action Feminine (UAF), La Ligue Démocratique pour les Droits de la Femme (LDDF), Association Démocratique des Femmes du Maroc (ADFM), Global Rights en Fonds de développement des Nations Unies pour la Femme (Unifemme), Conseil Consultatif des Marocains résidants à l étranger (CCME) en Association Marocaine de Lutte Contre la Violance á l égard des Femmes (AMLVF) Daarnaast is er een koepel opgericht van organisaties die juridische ondersteuning bieden, Les Centres d Ecoute (CDE). Het gaat hier om het netwerk ANARUZ dat verschillende, onafhankelijke organisaties in haar koepel verenigt. Met bovengenoemde organisaties is meermalen contact, overleg en samenwerking geweest zowel op landelijk, regionaal als lokaal niveau. In dit kader noemen we ook de samenwerking met de Nederlandse Ambassade in Rabat, het Nederlands Instituut Marokko, de samenwerking met de Noorse Ambassade, er is contact met de Belgische Ambassade en de juridische afdeling van het Integratiecentrum Foyer in Brussel. 21