Financiering van preventie: wie doet wat?

Transcriptie

1 Financiering van preventie: wie doet wat? Inleiding Deze notitie beschrijft welke partijen taken uitvoeren op het gebied van preventie. Sommige taken zijn wettelijk verankerd; deze wetten zijn beschreven. Aan de orde komen de Wet Publieke Gezondheid (WPG), Wet Maatschappelijke ondersteuning (WMO), Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Bij de beschrijving van de Zorgverzekeringswet wordt uitgebreid ingegaan op de adviesrapporten van het College voor zorgverzekeraars (CVZ) over verzekerde vormen van preventie van roken, alcohol, depressie en diabetes en overgewicht. Tot slot wordt in een figuur de indeling in vormen van preventie en de bijbehorende wetgeving en financiering weergegeven. Het ministerie van VWS en gemeenten zijn bestuurlijk verantwoordelijk voor de preventie in Nederland. Bij de uitvoering van het door hen geformuleerde beleid zijn veel verschillende partijen betrokken met ieder hun eigen taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. GGD'en voeren met name collectieve preventietaken uit voor gemeenten. Binnen de gezondheidszorg worden naast curatieve activiteiten ook allerlei preventieve activiteiten uitgevoerd. De huisarts voert zowel individugerichte casuïstische preventie (bijvoorbeeld cholesterol- en glucosebepaling en bloeddrukmeting) als programmatische preventie uit (de griepprik en baarmoederhalsuitstrijkje). Naast beroepsbeoefenaren binnen de gezondheidszorg voeren ook zorginstellingen preventieve activiteiten uit. Deze activiteiten zijn afgestemd op de kenmerken en risico's van de patiënten of bewoners. Zo voeren ziekenhuizen met name preventie uit op het gebied van ziekenhuisinfecties en antibioticumresistentie en verpleeg- en verzorgingshuizen op het gebied van valpreventie en decubitus. Thuiszorginstellingen voeren in toenemende mate preventieprogramma's uit op het terrein van chronische ziekten zoals diabetes, COPD en CVA. GGZinstellingen voeren activiteiten uit gericht op het voorkomen of vroegtijdig onderkennen van psychische problemen en Instellingen voor Verslavingszorg voeren preventieve taken uit op het gebied van drugs en alcohol. Het betreft hier activiteiten gericht op de algemene populatie of specifieke risicogroepen zoals jongeren of ouderen. Voor verschillende belangrijke onderwerpen binnen preventie zijn instituten opgericht met een combinatie van taken op de gebieden van voorlichting, ontwikkelen preventieprojecten, onderzoek, advisering en deskundigheidsbevordering. Deze instituten (bijvoorbeeld Trimbos-instituut, STIVORO, Voedingscentrum, NISB) ontvangen subsidie direct via VWS of indirect via projectsubsidies via bijvoorbeeld ZonMw). Daarnaast hebben zij ook andere financieringsbronnen. Uit: Nationaal Kompas Volksgezondheid Wet- en regelgeving Wet Publieke Gezondheid (WPG) De WPG is op 1 december 2008 in werking getreden. Deze wet vervangt de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid, de Wet Infectieziektebestrijding en de Quarantainewet. Gemeenten zijn op basis van de Wet Publieke Gezondheid bestuurlijk verantwoordelijk voor de collectieve preventie in hun gemeente. Zij hebben de taak de gezondheid van hun inwoners te beschermen, te bewaken en te bevorderen. De Wet Publieke Gezondheid bepaalt dat gemeenten een gemeentelijke of gemeenschappelijke gezondheidsdienst (GGD) in stand dienen te houden. Gemeenten laten hun wettelijke taken in de praktijk grotendeels uitvoeren door 'hun' GGD. Daartoe ontvangt de GGD van gemeenten een bijdrage gebaseerd op het aantal inwoners. De basistaken die GGD en uitvoeren zijn: epidemiologie, beleidsadvisering, gezondheidsbevordering, infectieziektenbestrijding, jeugdgezondheidszorg, medische milieukunde, technische hygiënezorg en het bevorderen van psychosociale hulp bij rampen. 1

2 Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) De Wet maatschappelijke ondersteuning maakt gemeenten verantwoordelijk voor maatschappelijke ondersteuning. Het doel van de Wmo is het meedoen van alle burgers aan alle facetten van de samenleving, zo mogelijk met hulp van familie, vrienden of bekenden. Voor kwetsbare groepen is extra aandacht; ouderen en mensen met een beperking mogen geen drempels ervaren. Elke gemeente mag zelf bepalen hoe ze de maatschappelijke ondersteuning organiseert. De gemeente krijgt de regie, omdat die beter zicht heeft op de plaatselijke situatie dan de rijksoverheid. De gemeente weet ook welke organisaties ingeschakeld kunnen worden en aan welke voorzieningen burgers behoefte hebben. De Wmo omschrijft 'maatschappelijke ondersteuning' in negen prestatievelden: 1. Het bevorderen van sociale samenhang en leefbaarheid in dorpen, wijken en buurten; 2. Op preventie gerichte ondersteuning van jeugdigen met problemen met het opgroeien en ondersteuning van ouders met problemen met opvoeden; 3. Het geven van informatie, advies en cliëntondersteuning; 4. Het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers; 5. Het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijke verkeer en het bevorderen van het zelfstandig functioneren van mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem of een psychosociaal probleem; 6. Het verlenen van voorzieningen aan mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem of een psychosociaal probleem ten behoeve van het behoud van hun zelfstandig functioneren of hun deelname aan het maatschappelijke verkeer; 7. Maatschappelijke opvang, waaronder vrouwenopvang en aanpak huiselijk geweld; 8. Het bevorderen van openbare geestelijke gezondheidszorg, met uitzondering van het bieden van psychosociale hulp bij rampen; 9. Het bevorderen van verslavingsbeleid. Het beeld bestaat dat de WMO een individuele voorzieningenwet is, bestemd voor mensen die voor de komst van de WMO een voorziening kregen op basis van de Wvg of Huishoudelijke Verzorging vanuit de AWBZ. Dit beeld klopt niet. Door de WMO is het mogelijk om een samenhangend aanbod van activiteiten en voorzieningen te bieden, van het voorkomen dat mensen minder kunnen participeren (preventie) tot het verlenen van individuele voorzieningen (care). De WMO heeft een inhoudelijke relatie met gezondheidsbeleid. Een goede gezondheid in zowel psychisch, sociaal als fysiek opzicht maakt deelname aan de samenleving mogelijk. Andersom blijkt dat mensen die participeren in de maatschappij zich gezonder voelen. Binnen de prestatievelden van de WMO gaat het om preventie, zorg (care), welzijn en wonen. Bij preventie gaat het vooral om selectieve en zorggerelateerde preventie/care (prestatievelden 2, 4, 5, 6, 7, 8 en 9. Het bevorderen van de leefbaarheid en sociale samenhang in buurten en wijken en het geven van advies en informatie kan men scharen onder universele preventie. De WPG richt zich vooral op universele en selectieve preventie. De raakvlakken tussen de WMO en WPG liggen met name op het vlak van selectieve preventie. Een belangrijk verschil tussen de WPG en WMO is dat de taken binnen de WPG zich bevinden in het publieke domein en het collectieve belang dienen. De WMO gaat uit van zowel een maatschappelijke hulpvraag als van individuele vragen van burgers die een probleem hebben. (Uit: Preventie voor zorg!, GGD Gelre-IJssel, okt en Relatie tussen de WCPV en de WMO, C. Walg, jan. 2006) Zorgverzekeringswet De Zorgverzekeringswet (Zvw) regelt de verzekerde zorg voor individuele verzekerden, dus alleen individuele preventie komt eventueel in aanmerking voor verzekering. Collectieve preventie is de verantwoordelijkheid van de rijksoverheid en van lokale overheden. De zorgverzekering heeft het karakter van een schadeverzekering. Voor de vergoeding van kosten moet er in principe sprake zijn van opgetreden gezondheidschade. Het vergoeden van kosten ter preventie van schade past eigenlijk niet goed in dit principe. Maar in 2007 concludeert het CVZ in het rapport Van preventie verzekerd dat bij het bepalen van de te verzekeren zorg het vaak niet goed mogelijk is om onderscheid te maken tussen behandeling van een ziekte en behandeling van een hoog risico op ziekte. Daarom hoort dergelijke individuele preventie (die voldoet aan bepaalde voorwaarden) volgens het CVZ tot de verzekerde zorg in het basispakket. 2

3 Voorwaarden voor verzekerde preventie vastgelegd in besluit zorgverzekering De Zvw regelt welke zorg verzekerd is en welke prestaties/middelen daartoe worden ingezet. De inhoud en omvang van de prestaties waar een verzekerde volgens de zorgverzekering recht op heeft worden omschreven in het Besluit zorgverzekering (Bzv). Deze functiegerichte omschrijvingen geven aan wat er onder de aanspraken valt en in welke gevallen (indicaties) de aanspraak geldt. De zorgverzekeraar bepaalt wie de zorg levert en waar dat gebeurt. Het Bzv hanteert drie maatstaven waarmee de inhoud en omvang van de verzekerde prestatie moet worden bepaald: 1. De zorg moet voldoen aan de stand van de wetenschap en praktijk (zorg moet evidencebased zijn). 2. De zorg moet voldoen aan het criterium 'zoals huisartsen en specialisten dat plegen te bieden' (zorg moet tot deskundigheidsgebied van de beroepsgroep behoren). 3. Er moet een indicatie zijn dat iemand redelijkerwijs is aangewezen op een bepaalde zorgvorm (het verzekerde risico moet zich manifesteren om recht te hebben op zorg). Deze maatstaven gelden ook voor verzekerde preventie en bepalen dus welke preventie als verzekerde zorg aangemerkt kan worden. Voor het adviseren welke concrete preventieve interventies in het basispakket opgenomen kunnen worden gebruikt CVZ de vier pakketprincipes: noodzakelijkheid, effectiviteit, kosteneffectiviteit en uitvoerbaarheid. Al veel preventie in het huidige basispakket In het huidige basispakket zijn al veel preventieve activiteiten opgenomen. Het gaat dan bijvoorbeeld om preventieve medicatie zoals cholesterolverlagers of bloeddrukverlagers voor mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Ook de anticonceptiepil, de (grotendeels preventieve) controles van zwangere vrouwen door verloskundigen, de preventieve tandartscontroles voor jongeren en dieetadvisering (maximaal vier uur per jaar) zijn opgenomen in het basispakket. Ook zorggerelateerde preventie (ook wel tertiaire preventie genoemd), zorg gericht op het voorkomen van verergering, complicaties of beperkingen van een ziekte, is vanouds al onderdeel van de verzekerde zorg. Preventie in de verzekerde zorg is veelal onderdeel van de consulten in de curatieve eerste en tweede lijnszorg en in veel richtlijnen van de beroepsgroepen wordt aandacht besteed aan preventie. Het ministerie van VWS wil via de Zvw individuele preventie meer tot een vanzelfsprekend onderdeel van de dagelijkse zorgverleningpraktijk maken. In de kaderbrief Visie op gezondheid en preventie kondigt de minister aan dat er meer preventie in het basispakket zal worden opgenomen. Het gaat dan bijvoorbeeld om beweegprogramma s en stoppen met roken interventies die, als daar een indicatie voor is, net zoals de cholesterol- en bloeddrukverlagers, vergoed zullen worden. Het CVZ heeft voor de vijf speerpunten uit de preventienota van 2006 (roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie) aangeven welke preventie onder de verzekerde zorg valt. De afzonderlijke rapporten zijn tweeledig van opzet zijn: een duiding c.q. uitleg van welke (preventieve) zorg momenteel als verzekerde zorg kan worden aangemerkt en een advies over de mogelijke in- of uitstroom van de (preventieve) zorg die momenteel geen verzekerde zorg is. Het duiden vindt plaats op basis van de in de wet genoemde principes plegen te bieden en stand van de wetenschap en praktijk en toetsing aan de te verzekeren prestaties in de wet- en regelgeving. Voor het adviseren over in- of uitstroom hanteert het CVZ de 4 pakketprincipes noodzakelijkheid, effectiviteit, kosteneffectiviteit en uitvoerbaarheid. Roken Roken is veroorzaker van de meeste ziektelast in de Nederlandse bevolking. Ook voor sterfte uitgedrukt in verloren levensjaren blijft roken verreweg de belangrijkste risicofactor. Voor roken is de conclusie dat alle rokers geïndiceerd zijn voor begeleiding met stoppen met roken en dat verschillende kortdurende en intensievere interventies voldoen aan de criteria. In het rapport Stoppen met rokenprogramma: te verzekeren zorg!, adviseert het CVZ de zorg die mensen nodig hebben bij het stoppen met roken integraal op te nemen in het basispakket. De meest succesvolle behandeling bij het stoppen met roken is het stoppen-met-rokenprogramma. Dit programma bestaat uit een combinatie van gedragsmatige begeleiding zoals stopadviezen en coaching door een zorgverlener - én daarnaast uit (nicotinevervangende) geneesmiddelen. Het stoppen-met-rokenprogramma is een effectieve behandeling bij het stoppen met roken. Het CVZ verwacht dat door uitbreiding van het pakket met een stoppen-met-rokenprogramma 3

4 meer rokers hulp zullen vragen om te stoppen met roken en dat er meer mensen zij die daadwerkelijk erin slagen te stoppen met roken. Van dit programma zit nu alleen de gedragsmatige ondersteuning bij het stoppen met roken in het basispakket. De ondersteuning met geneesmiddelen (waaronder nicotinevervangers) valt nu voor het grootste deel niet onder de Zorgverzekeringswet. Door het integrale programma als een afzonderlijke aanspraak in de Zorgverzekeringswet te regelen, kan een roker hierop aanspraak maken. Voorbeelden van kortdurende gedragsmatige ondersteuning zijn: adviezen van een huisarts, verloskundige of medisch specialist, zoals het stopgesprek, het stopadvies en de stopmail. Meer intensieve vormen van op gedragsverandering gerichte interventies (in een groep of individueel) bij stoppen met roken, bestaan uit een serie contacten. Voorbeelden hiervan zijn persoonlijke of telefonische coaching, gedragstraining en groepstraining. De ondersteuning met geneesmiddelen kan bestaan uit nicotinevervangende middelen -dit zijn geregistreerde geneesmiddelen waarin nicotine als werkzame stof zit-, en de middelen nortriptyline en bupropion (Zyban ). Kosten De gemiddelde kosten per stoppoging met het stoppen-met-rokenprogramma komen uit op 226,- per persoon. Het CVZ raamt het opnemen van het stoppen-met-rokenprogramma in 2010 in de zorgverzekering op jaarbasis op een macrobedrag tussen de ongeveer 20 miljoen en 33 miljoen, afhankelijk van de gekozen behandeling en de behandelduur. In deze raming is gerekend met minimaal bijna 90 duizend mensen die een stoppoging ondernemen. Het maximum aantal stoppers is geraamd op ruim 140 duizend. Alcohol In het rapport Preventie van problematisch alcoholgebruik verduidelijkt het CVZ welke zorg bij de preventie van stoornissen in alcoholgebruik behoren tot het basispakket van de Zorgverzekeringswet. Verzekerden komen voor preventieve behandeling in aanmerking als zij meer drinken dan verantwoord is, zonder dat al sprake is van alcoholmisbruik. Er bestaan verschillende preventieprogramma s ter voorkoming van overmatig alcoholgebruik. Het gaat vooral om motiverende gespreksvoering en cognitieve gedragstherapie. Motiverende gespreksvoering is gericht op het verhogen van de motivatie tot gedragsverandering en wordt als gespreksstijl aangeraden bij alle vormen van problematisch alcoholgebruik, ongeacht de ernst van de afhankelijkheid. Bij cognitieve gedragstherapie is de veronderstelling dat zogenaamde irrationele cognities (gedachten) zorgen voor ongewenst gedrag. De technieken die gebruikt worden in de cognitieve gedragstherapie richten zich op het verwijderen van de inhoud van deze irrationele gedachten. De aanbiedingsvormen variëren van individueel tot groepsgewijs, in direct contact met een behandelaar of via internet, al dan niet met een behandelaar op afstand. Via internet wordt niet alleen de mogelijkheid van zelfstudie aangeboden, maar zijn er ook vormen waarbij contact is met een zorgverlener. Voorwaarde voor vergoeding vanuit de Zorgverzekeringswet is dat behandeling niet anoniem is, maar herleidbaar tot een verzekerde. Overmatig alcoholgebruik is een bron van veel persoonlijke en maatschappelijke problemen, die ook nog eens veel kosten met zich meebrengt in de vorm van vermindering van arbeidsproductiviteit, zorgkosten en (verkeers)ongevallen. Meer dan een miljoen Nederlanders tussen 16 en 69 jaar drinkt veel alcohol en ondervindt daar problemen van. Van de totale ziektelast in Nederland kan ruim 5% worden toegeschreven aan alcohol. Er is sprake van overmatig drinken bij vrouwen die 15 tot 35 en mannen die 22 tot 50 glazen per week drinken. Slechts een klein deel van hen doet een beroep op hulpverlening. Kosten en baten Bij een deelnamepercentage van 5% van de risicogroep raamt het CVZ de kosten in de lage variant (bij minimale begeleiding) op ongeveer 3,7 miljoen en in de hoge variant (intensieve begeleiding) op 21,3 miljoen. Naast deze kosten zijn ook opbrengsten te verwachten in de vorm van gezondheidswinst, lagere zorgkosten samenhangend met alcoholmisbruik of -afhankelijkheid, minder verlies van arbeidsproductiviteit en minder verkeersongelukken en criminaliteit die direct of indirect te wijten zijn aan het gebruik van alcohol. De totale jaarlijkse maatschappelijke kosten (zorg, ongevallen, werk) van overmatig alcoholgebruik bedragen volgens schatting meer dan 2,5 miljard euro. 4

5 Depressie Van de Nederlanders bevolking heeft ieder jaar ongeveer 10% last van een beginnende subklinische depressie. Bij 1,5 miljoen mensen is sprake van dreigende gezondheidsschade veroorzaakt door depressieve klachten. In 20% van de gevallen ontwikkelen mensen met een subklinische depressie namelijk een volwaardige depressie. In Nederland krijgen jaarlijks gemiddeld mensen een depressie, terwijl het aantal bestaande gevallen zelfs op ligt. Per jaar ontvangen slechts mensen met een subklinische depressie hulp voor hun klachten. Van een (beginnende) subklinische depressie is sprake als een persoon langer dan twee weken één kernsymptoom van een depressie heeft - bijvoorbeeld een sterk neerslachtige stemming - en maximaal drie andere symptomen - bijvoorbeeld een ontregelde slaap, energiegebrek en gebrek aan eetlust. Subklinische depressies kunnen met verschillende vormen van psychologische zorg behandeld worden. Het CVZ heeft in haar rapport Preventie van depressie: verzekerde zorg? vastgesteld dat de volgende therapieën tot de verzekerde zorg in de Zorgverzekeringswet behoren: - Cognitieve gedragstherapie: een mengvorm van gedragstherapie en behandelingen die ontwikkeld zijn vanuit de cognitieve therapie: een behandelvorm die gebaseerd is op het idee dat psychische klachten voortkomen uit de wijze waarop mensen informatie selecteren en verwerken; - Interpersoonlijke therapie: overwegend toegepast bij stemmings- en angststoornissen en ontleent zijn kracht aan de sociale interactie tussen cliënt en hulpverlener; - Problem solving therapy: een tot in detail uitgewerkt gespreksmodel dat oplossingsvaardigheden van patiënten met depressieve klachten vergroot; - Psycho-educatie: bevat onderdelen van de hierboven genoemde therapieën. Deze behandelingen worden ook wel minimale interventies genoemd. Het CVZ overweegt in een vervolgonderzoek vast te stellen of het verschuldigd zijn van een eigen bijdrage van 10,- per behandeling - de vraag om hulp bij depressieve klachten belemmert. In dit licht kan het CVZ onderzoeken naar de effecten van de eigen bijdrage voor deze vorm van (eerstelijns-) psychologische zorg. Overgewicht en diabetes In de rapporten Preventie bij overgewicht en obesitas: de gecombineerde leefstijlinterventie en Preventie van diabetes: verzekerde zorg? gaat het CVZ uitgebreid in op de zogenaamde gecombineerde leefstijlinterventie. Deze interventie bestaat uit advies over en begeleiding bij dieet, beweging en gedragsverandering. Voor de personen met overgewicht of obesitas met risicofactor voor hart- en vaatziekten of met manifeste ziekten (diabetes of hart- en vaatziekten) en hoogrisicogroepen op diabetes (prediabeten en personen die een score van 10 of hoger hebben op de Nederlandse Diabetes Risicotest mét overgewicht of obesitas) duidt het CVZ de gecombineerde leefstijlinterventie als verzekerde zorg met uitzondering van het onderdeel begeleiding bij bewegen. Het CVZ definieert de volgende risicogroepen: - personen met overgewicht (BMI>25) en een grote buikomvang (vrouwen > 88 cm, mannen > 102 cm) of een andere risicofactor voor hart- en vaatziekten (waarbij hoge bloeddruk de meest prominente is) - personen met obesitas (BMI>30) (zorggerelateerde preventie, al onderdeel van de zorg) - personen met prediabetes - manifeste diabetes - manifeste hart- en vaatziekte Inhoudelijk is de gecombineerde leefstijlinterventie geen nieuwe zorgvorm, maar het nieuwe is dat de interventie gecombineerd in een programma wordt aangeboden. De interventie valt onder de prestatie geneeskundige zorg en voldoet aan de stand van de wetenschap en praktijk. Omdat begeleiden bij bewegen valt onder de zorg zoals fysio- en oefentherapeuten die plegen te bieden en bij de prestatie fysiotherapie overgewicht en obesitas en diabetes niet voorkomen op de chronische lijst fysiotherapie valt de gecombineerde leefstijlinterventie voor personen boven de 18 jaar op dit moment niet onder te verzekeren prestaties. Het CVZ noemt twee oplossingen: het vermelden van overgewicht en obesitas op de chronische lijst of de gecombineerde leefstijlinterventies als totale interventie opnemen in artikel 2.4 van het Besluit Zorgverzekering. 5

6 Voor kinderen en jeugdigen met overgewicht of obesitas is de gecombineerde leefstijlinterventie wel verzekerde zorg (maximaal 18 behandelingen). Voorwaarde is dat daarbij de eet- en leefgewoonten van het hele gezin worden betrokken. Het ministerie van VWS heeft door middel van haar kaderbrief gezondheid en preventie een belangrijke positie gegeven. Deze ambities komen tot uiting in de Beweegkuur. De Beweegkuur is een voorbeeld van een gecombineerde leefstijlinterventie. Het is een interventie gericht op mensen met (een hoog risco) op diabetes type 2. Middels ondersteuning op gebied van met name bewegen en voeding worden patiënten begeleid richting een actieve en gezonde leefstijl. Doel is om de Beweegkuur per 1 januari 2012 op te nemen in het basispakket. In het RIVM rapport Kosteneffectiviteit beweeg- en dieetadvisering bij mensen met (hoog risico op) diabetes mellitus type 2 (Bemelmans e.a., dec 2008) zijn de bestanddelen van succesvolle leefstijlinterventiesprogramma s op een rij gezet. Inmiddels is ook uit diverse studies bekend dat langdurige begeleiding kan bijdragen aan het beter beklijven van het effect. Langere termijns-follow-up na leefstijlinterventies laat zien dat gemiddeld zo n 70% van het na 1 jaar bereikte effect op gewicht en lichamelijke activiteit beklijft in het tweede jaar. Het CVZ duidt gecombineerde leefstijlinterventies voor genoemde risicogroepen als zorg conform de stand van de wetenschap en praktijk mits: - principe van stepped care wordt toegepast (intensiteit van interventie op maat gemaakt); - interventie is ingebed in de reguliere zorg en afgestemd op de individuele mogelijkheden en de eigen omgeving; - de interventie bestaat uit de drie essentiële componenten voeding, beweging en gedrag. Kortom, een programma dat alle onderdelen van de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) aanbiedt, behalve het in levende lijve begeleiden bij bewegen, kan nu onder de basisverzekering geschaard worden. Het CVZ bereidt nog een rapport voor dat (waarschijnlijk) eind 2009 uitgebracht zal worden. Het zal met name ingaan op de doelgroepen en de kosten(en baten)consequenties van de GLI. De hoogte van de kosten zou dan nog kunnen resulteren in een advies voor de omschrijving van de te verzekeren prestatie GLI, dat wil zeggen: welke (groepen) verzekerden hebben recht op de GLI. Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) De AWBZ verzekert de hele bevolking van Nederland tegen het risico van bijzondere ziektekosten. Dit zijn risico's waarvoor men zich niet individueel kan verzekeren. Het gaat om geneeskundige risico's die niet gedekt zijn op grond van de Zorgverzekeringwet. Denk bijvoorbeeld aan het verblijf in een verpleeghuis of in een instelling voor verstandelijk gehandicapten. Het gaat om langdurige, complexe en multidisciplinaire zorg voor mensen met een geestelijke, lichamelijke, verstandelijke of zintuiglijke aandoening of beperking. De AWBZ heeft verder als doel dat dit type zorg voor iedereen toegankelijk en van goede kwaliteit blijft. Iedereen die in Nederland woont of werkt heeft recht op AWBZ-zorg. Voorlopig blijft de AWBZ in de huidige vorm bestaan, met uitzondering van de huishoudelijke verzorging. Die valt vanaf 2007 onder de Wmo. Er zijn nu nog zes AWBZ-functies over: persoonlijke verzorging, verpleging, ondersteunende begeleiding, activerende begeleiding, behandeling en verblijf. Preventie in de AWBZ Deze aanspraken kunnen activiteiten en interventies omvatten die zijn te kwalificeren als geïndiceerde of zorggerelateerde preventie. Geïndiceerde preventie bestaat bijvoorbeeld uit advisering, instructie en voorlichting bij de aanspraak verpleging. Zorggerelateerde preventie in de AWBZ bestaat bijvoorbeeld uit tijdelijke ondersteuning bij of overname van beperkingen in functies en activiteiten, zoals dagbesteding. Beide vormen van preventie zijn van oudsher integraal onderdeel van de zorg zoals die in de AWBZ is geregeld. Dit betekent dat de AWBZ ook recht geeft op preventieve interventies. Uit: Van preventie verzekerd, CVZ, 16 juli

7 Vormen van preventie In de literatuur worden veel verschillende indelingen gehanteerd om de preventieve activiteiten te beschrijven. Tegenwoordig wordt in plaats van de klassieke indeling in primaire, secundaire en tertiaire preventie de volgende vierdeling gemaakt: universele, selectieve, geïndiceerde en zorggerelateerde preventie (Bohlmeijer en Cuijpers, Tweede gids preventie psychische stoornissen en verslavingen, 2001). Universele preventie richt zich op de algemene bevolking die niet gekenmerkt wordt door het bestaan van verhoogd risico op ziekte. Universele preventie heeft tot doel de kans op het ontstaan van ziekte of risicofactoren te verminderen. Selectieve preventie richt zich (ongevraagd) op (hoog)risicogroepen in de bevolking. Selectieve preventie heeft tot doel de gezondheid van specifieke risicogroepen te bevorderen door het uitvoeren van specifieke lokale, regionale of landelijke preventieprogramma s. Het opsporen en toeleiden naar de zorg is onderdeel van zo n programma. Geïndiceerde preventie richt zich op individuen die veelal nog geen gediagnosticeerde ziekte hebben, maar wel risicofactoren of symptomen. Geïndiceerde preventie heeft tot doel het ontstaan van ziekte of verdere gezondheidsschade te voorkomen door een interventie/behandeling. Zorggerelateerde preventie richt zich op individuen met een ziekte of een of meerdere gezondheidsproblemen. Deze preventie heeft tot doel het individu te ondersteunen bij zelfredzaamheid, ziektelast te reduceren en erger te voorkomen. Deze figuur is overgenomen uit het rapport Van preventie verzekerd (CVZ, 2007) en aangevuld met instemming van CVZ met vormen van wetgeving en financiering. 7

8 Grofweg komen de twee eerste vormen van preventie (universele en selectieve) overeen met primaire preventie en een deel van de secundaire preventie. Geïndiceerde preventie heeft kenmerken van secundaire preventie maar is daarbij specifiek gericht op een individu. Zorggerelateerde preventie is een vorm is van tertiaire preventie. De figuur is een schematische weergave van de twee relevante indelingen van preventie in vergelijking met elkaar (horizontaal) en beschreven aan de hand van ziekte bij een individu en beperkingen in het kader van de Internationale Classificatie van Ziekte (ICF) (verticaal). In de voorlaatste kolom is beschreven welke vormen van preventie onder welke wetten en financieringsvorm vallen. Voorbeelden van universele en selectieve preventie, gefinancierd vanuit de Rijksbegroting VWS zijn: het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker en borstkanker, griepprik en voorlichting vanuit gezondheidsbevorderende instituten als Trimbosinstituut, Stivoro, Voedingscentrum en NISB. Het Rijksvaccinatieprogramma (universele preventie) en bijzondere ziektekosten worden gefinancierd vanuit de AWBZ. Vormen van selectieve preventie, zoals gezondheidschecks en gezondheidsbevorderende cursussen voor risicogroepen zijn bij sommige zorgverzekeraars in de aanvullende zorgverzekering opgenomen. Een aanvullende verzekering is een verzekering tegen de zorgkosten die niet zijn opgenomen in het basispakket van de Zorgverzekeringswet (Zvw). De WPG richt zich op universele en selectieve preventie. De WMO richt zich met name op selectieve en zorggerelateerde preventie en voor een klein deel op universele preventie (prestatieveld 1 en 3). Beide wetten worden voor het grootste deel uit overheidsgeld betaald. De basis voor de financiering van zowel de gemeentelijke WMO-taken, als de WPG-taken is het gemeentefonds. De WMO-gelden binnen het gemeentefonds bestaan uit de financiële middelen voor de Welzijnswet en de WVG die al via het gemeentefonds werden uitgekeerd. Daaraan worden middelen toegevoegd, die uit de AWBZ gaan. Deze middelen zijn niet geoormerkt. De gemeente bepaalt hoe het geld wordt in gezet. De gemeente krijgt binnen de WMO daarnaast de mogelijkheid om van burgers een eigen bijdrage te vragen voor voorzieningen op basis van de WMO. Dit geeft gemeenten meer sturingsmogelijkheden. De Rijksoverheid bepaalt de grenzen van het beleid op dit gebied. De WPG-taken worden eveneens betaald uit het gemeentefonds. De gemeente is naast opdrachtgever ook financier van de WPG-taken die uitgevoerd worden door de GGD. De GGD-taken worden betaald door het heffen van inwonerbijdragen per gemeente. Door het uitvoeren van plustaken, zoals bijvoorbeeld het advies aan en vaccinatie van reizigers, krijgt de GGD extra middelen. (Uit: relatie tussen de WCPV en de WMO, C. Walg, jan 2006) De Zorgverzekeringswet (Zvw) regelt de verzekerde zorg voor individuele verzekerden. Alleen individuele preventie komt eventueel in aanmerking voor verzekering. Het CVZ heeft voor de vijf speerpunten van VWS welke vormen van (geïndiceerde) preventie nu al verzekerde zorg zijn. In de laatste kolom wordt weergegeven dat universele en selectieve preventie gericht zijn op de populatie of subpopulaties. Geïndiceerde en zorggerelateerde preventie zijn gericht op het individu. GGD Hollands Midden Irene Lottman, beleidsmedewerker ilottman@ggdhm.nl November 2009 Publicatienummer: