Ge G sc s h c i h edeni n s s v an a n he h t Ned e er e l r a l n a d n s d Stand n a d ardi d satie

Transcriptie

1 Geschiedenis van het Nederlands Standaardisatie

2

3 A.Inleiding standaardisatie & deelprocessen (theorie)

4 STANDAARDISATIE =

5 Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)², p

6 STANDAARDISATIE STANDAARDISERINGSPROCES dialectverscheidenheid eenheidstaal

7 STANDAARDISATIE = het taalsociologische proces waarbij uit een toestand van dialectverscheidenheid een eenheidstaal ontstaat. (p. 118) STANDAARDISERINGSPROCES

8 1. Selectie STANDAARDISATIE 2.Codificatie 3.Functie-uitbreiding 4.Acceptatie

9 1. Selectie Geschiedenis van het Nederlands Standaardisatie

10 1. Selectie Voorkeursvariëteit (vaak van de regio/groep die het politiek, economisch of cultureel overwicht heeft: externe factoren!!) Selectie op macroniveau Selectie op microniveau (uitleg! p. 118)

11 1. Selectie Bijv. Engels < taal van Londen Bijv. Frans < taal van Parijs Soms: doelbewuste politieke keuze:

12 1. Selectie Bijv. Engels < taal van Londen Bijv. Frans < taal van Parijs Soms: doelbewuste politieke keuze: Bijv. in Indonesië: Maleis Bijv. in derde wereld-landen: taal van de kolonisator

13 1. Selectie Bijv. Engels < taal van Londen Bijv. Frans < taal van Parijs Tsjechisch?

14 2. Codificatie

15 2. Codificatie Een vrij sterke reglementering Grammatical (grammatica s), lexicaal (woordenboeken), spelling (uitleg! p. 118)

16 2. Codificatie Opmerking: schrijftaal = spreektaal Voorbeeld?

17 2. Codificatie Opmerking: schrijftaal = spreektaal Bijv.: die man die zei tegen me in de spreektaal wordt zo n herhalingsconstructie toegestaan, in de schrijftaal niet

18 2. Codificatie Opmerking: schrijftaal = spreektaal Bijv.: die man die zei tegen me In de gesproken standaardtaal zijn bijv. wel de uitspraaknormen heel strikt

19 2. Codificatie Gevolgen?

20 2. Codificatie Veel reeds bestaande sociale en regionale variatie wordt buitengesloten Ontstaan nieuwe variatie wordt afgeremd (zeker < lagere klassen) Spellingsuitspraken

21 2. Codificatie Spellingsuitspraken Voorbeeld? (Ned., Tsjechisch?)

22 2. Codificatie Spellingsuitspraken Bijvoorbeeld: <politie> zou naar alle waarschijnlijkheid uitgesproken worden als [plisi:]

23 2. Codificatie Opm.: standaardtaal = andere taalvariëteiten (dialecten) in cultureel opzicht

24 3. Functie-uitbreiding

25 3. Functie-uitbreiding Gebruik in vele domeinen (bijv. wetenschap, godsdienst, bestuur, rechtspraak enzovoort) (uitleg! p. 118)

26 3. Functie-uitbreiding Opm.: standaardtaal = andere taalvariëteiten (dialecten) in functioneel opzicht

27 4. Acceptatie

28 4. Acceptatie Aanvaarding/erkenning Verbeiding (uitleg! p. 118)

29 4. Acceptatie Opm.: algemeen aanvaard als de norm Maar: betekent niet dat iedereen die standaardtaal ook daadwerkelijk spreekt/schrijft!

30 4. Acceptatie Vooral gesproken door hogere sociale ( beschaafde ) groepen => Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN) nu zegt men: Algemeen Nederlands (AN)

31 4. Acceptatie Gevolgen?

32 4. Acceptatie Gevolgen? Gebieden met twee variëteiten: de standaardtaal en het dialect => het dialect ondergaat invloed van de (dominantere) standaardtaal & wordt in steeds minder situaties gebruikt

33 Voorwaarde (voor het optreden van de deelprocessen)?

34 Voorwaarde (voor het optreden van de deelprocessen)? Een positieve taalattitude!! Hoe ontstaat die?

35 Voorwaarde (voor het optreden van de deelprocessen)? Een positieve taalattitude!! < Externe factoren

36 B. Standaardisatie & deelprocessen: de Nederlandse schrijftaal

37 Een positieve taalattitude!! < Externe factoren 16 de eeuw < renaissance, reformatie Vorming van een nationaal bewustzijn

38 1. Selectie OP MACRONIVEAU

39 1. Selectie OP MACRONIVEAU Voorkeursvariëteit = het Hollands [externe factoren!]

40 1. Selectie OP MACRONIVEAU Vlaamse en Brabantse invloed

41 1. Selectie OP MACRONIVEAU Tweede helft 16 de eeuw De Gouden 17 de eeuw!

42

43

44 1. Selectie OP MACRONIVEAU (a) Het Hollands! (+ Brabantse/Vlaamse invloed) (b) De taal van de hogere klasse!

45 1. Selectie vs.

46 1. Selectie OP MICRONIVEAU Waarom is in het ene geval de zuidelijke en in het andere de noordelijke variant gekozen (of geweerd)? (p. 121 en verder)

47 1. Selectie OP MICRONIVEAU 1. Politieke en maatschappelijke factoren

48 1. Selectie OP MICRONIVEAU 1. Politieke en maatschappelijke factoren

49 1. Selectie Geschiedenis van het Nederlands Standaardisatie OP MICRONIVEAU 1. Politieke en maatschappelijke factoren Bijv.: mij en niet mijn als objectsvorm Keuze gebaseerd op prestige taalvariant! Door codificatie => invloed

50 1. Selectie OP MICRONIVEAU 2. Selectie in en door het feitelijke taalgebruik

51 1. Selectie OP MICRONIVEAU 2. Selectie in en door het feitelijke taalgebruik Bijv.: diminutiefsuffix je i.p.v. ke (ondanks codificering ke )

52 2. Codificatie

53 2. Codificatie In de (2 de helft van de) 16 de eeuw

54 2. Codificatie In de (2 de helft van de) 16 de eeuw Nieuwe attitude t.o.v. moedertaal Men wil de eigen taal verrijken Grammatica < Latijn Lexicon: vreemde invloed weren Prescriptieve taalregels

55

56 2. Codificatie Bijv.: H.L. Spiegel Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst ófte Vant spellen ende eyghenscap des Nederduitschen taals (1584)

57

58 2. Codificatie Bijv.: Kiliaan Dictionarium Teutonico- Latinum (1574)

59 2. Codificatie In de 17 de eeuw Verdere reglementering Trots op de eigen moedertaal Taalkundige geschriften Maar ook elders, bijv. in de literatuur

60

61 2. Codificatie Christiaen van Heule

62 HOOFT VONDEL Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 17 de & 18 de eeuw HUYGENS

63 2. Codificatie In de 18 de eeuw Nog strengere reglementering

64

65 2. Codificatie Bijv.: Lambert ten Kate Opm.: wel uitzondering in 18 de eeuw

66

67 2. Codificatie Bijv.: Balthasar Huydecoper

68 2. Codificatie In de 19 de eeuw Spellingregels, grammatica s en woordenboeken in het onderwijs!

69

70 De Vries & Te Winkel

71 2. Codificatie De Vries & Te Winkel: grondleggers van het Woordenboek der Nederlandse taal = het WNT ( !!)

72 Het WNT (het Woordenboek der Nederlandse taal)

73 Het WNT Het grootste woordenboek van het Nederlands Én het grootste woordenboek ter wereld!

74 Het WNT een historisch, wetenschappelijk, beschrijvend woordenboek van het Nederlands van

75 Het WNT Spelling van De Vries & Te Winkel!

76 Het WNT Spelling van De Vries & Te Winkel! (=> officiële spelling) Bijv.: beenen, loopen, zoo, mensch, in den vorm, in dezen zin,

77 Het WNT Omvang Het WNT omvat inclusief de Aanvullingen 43 banden (Deel I-XXIX, 1 deel Supplement A; 3 delen Aanvullingen), verschenen in 686 afleveringen + 3 delen Aanvullingen met een omvang gelijk aan ca. 54 afleveringen. Het WNT behandelt ca trefwoorden waarvan ca hoofdtrefwoorden, verdeeld over kolommen ( pagina s), inclusief de Aanvullingen.

78 Het WNT

79 Het WNT

80 3. Functie-uitbreiding

81 3. Functie-uitbreiding Vanaf de 2 de helft van de 16 de eeuw het Nederlands op meer en meer terreinen

82 3. Functie-uitbreiding

83

84 3. Functie-uitbreiding Bijv.: Simon Stevin Wetenschap!

85

86 3. Functie-uitbreiding Bijv.: Hugo de Groot (17 de eeuw) Rechten! Opm.: pas eind 18 de eeuw zijn termen gebruikt

87 4. Acceptatie

88 4. Acceptatie Beginnende acceptatie (17 de eeuw): Dankzij autoriteiten : Schrijvers als Vondel & Hooft De Statenbijbel

89 HOOFT VONDEL Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 17 de & 18 de eeuw HUYGENS

90

91 4. Acceptatie Verdere acceptatie: De overheid!

92 Samenvattend Eind 18 de eeuw: een duidelijke eenheid in de schrijftaal 19 de eeuw: schriftelijke eenheidstaal geconsolideerd in een spellingregeling en grammatica, in opdracht van de overheid

93 C. Standaardisatie & deelprocessen: de Nederlandse spreektaal & schrijftaal

94

95 Standaardisering van de spreektaal Een langzamer proces Waarom?

96 Standaardisering van de spreektaal Een langzamer proces Codificering schrijftaal Concurrentie van het Frans! (bijv. in salons in de 18 de eeuw)

97 De discussie over de juiste verhouding tussen schrijftaal en spreektaal in de 19 de eeuw! (p. 130 e.v.!)

98 Discussie schrijftaal - spreektaal Tot ver in de 19 de eeuw: Schrijftaal: standaardisatie, eenheidstaal Spreektaal: grote regionale en sociale verscheidenheid, geen eenheid

99 Discussie schrijftaal - spreektaal Tot ver in de 19 de eeuw: Schrijftaal: standaardisatie, eenheidstaal Spreektaal: grote regionale en sociale verscheidenheid, geen eenheid - kloof schrijftaal!

100

101 De Vries & Te Winkel

102 Discussie schrijftaal - spreektaal Matthias de Vries Bestudeerde schrijf- én spreektaal Spreektaal moet zich naar schrijftaal richten

103 Discussie schrijftaal - spreektaal L.A. te Winkel

104

105

106 Discussie schrijftaal - spreektaal Spreektaal - kloof schrijftaal! Pleidooi van verschillende schrijvers voor een meer op de spreektaal gerichte schrijftaal

107

108 Willem Bilderdijk

109 Holland groeit weêr! Holland bloeit weêr! Hollands naam is weêr hersteld! Holland, uit zijn stof verrezen, Zal op nieuw ons Holland wezen; Stervend heb ik 't u gemeld! Willem Bilderdijk

110

111 Piet Paaltjens

112 Piet Paaltjens Daar gaat i heen Met zijn eene lange been Zijn rok is wat klein Maar zijn hart is rein

113

114 Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

115 Het boek is bont... er is geen geleidelykheid in... jacht op effekt... de styl is slecht... de schryver is onbedreven... geen talent... geen methode... Goed, goed, alles goed! Maar... de javaan wordt mishandeld! Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

116

117

118 Discussie schrijftaal - spreektaal Dus: een aantal schrijvers die ijveren voor een schrijftaal die dichter aansluit bij de spreektaal

119 Discussie schrijftaal - spreektaal Dus: een aantal schrijvers die ijveren voor een schrijftaal die dichter aansluit bij de spreektaal Daarnaast ook: vernieuwing in het onderwijs Invloed van de Junggrammatiker

120 R.A. Kollewijn

121 R.A. Kollewijn Schrijftaalvereenvoudiging

122

123 Paul van Ostaijen Geschiedenis van het Nederlands Standaardisatie Nescio

124

125 Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter. [ ] Z'n naam was Japi. Z'n achternaam heb ik nooit geweten. Bavink kwam met hem aanzetten toen-i uit Veere terugkwam.

126 Discussie schrijftaal - spreektaal Einde 19 de eeuw: uitspraak meer en meer gestandaardiseerd Invloed schrijftaal/spelling Overeenstemming over de norm

127 Discussie schrijftaal - spreektaal De ideale uispraak : De uitspraak van de maatschappelijke bovenlaag in Amsterdam, Haarlem, Leiden en Den Haag (p. 135) Algemeen Beschaafd Nederlands ABN

128 Discussie schrijftaal - spreektaal Algemeen Beschaafd Nederlands ABN Steeds grotere verspreiding

129 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw factoren p leg uit

130 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw factoren Onderwijs

131 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw factoren Mobiliteit

132 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw factoren Migratie/ bevolkingsvermenging

133 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw factoren Sociale mobiliteit

134 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw factoren Media/moderne communicatiemiddelen

135 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw factoren Prestige ABN

136 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw factoren Grote technologische, economische & maatschappelijke ontwikkelingen

137 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw Jaren vijftig/zestig: algemeen verspreid en geaccepteerd

138 De verbreiding van het ABN in de 20 ste eeuw Opmerking: daar komt nu verandering in (volgende colleges)

139 Vraagjes Geschiedenis van het Nederlands Standaardisatie Standaardisatie bestaat uit vier verschillende deelprocessen. Welke? Geef telkens een woordje uitleg. Wil het standaardiseringsproces zich voltrekken, moet eerst en vooral aan een belangrijke voorwaarde voldaan worden. Welke? Wanneer zien we dat deze voorwaarde ontstaat voor het Nederlands? Van zuiver linguïstisch standpunt gezien zijn alle taalvariëteiten gelijkwaardig: men kan er immers in zeggen wat men wil. Maar standaardtalen verschillen wel op cultureel en functioneel vlak van andere taalvariëteiten (dialecten). Leg uit. Bespreek het standaardiseringsproces van het Nederlands. (!!!) Let op de verschillende ontwikkeling van de spreektaal en de schrijftaal. Leg uit hoe het komt dat de schrijftaal vroeger gestandaardiseerd werd dan de spreektaal. Wat is de betekenis van De Vries en Te Winkel voor het Nederlands? Wat is het WNT? Wie is Kollewijn en wat is zijn rol in de standaardisering van het Nederlands?

140 Geschiedenis van het Nederlands Standaardisatie