Reflectie. In deze Reflectie Mei 2012:
|
|
- Renée de Wit
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 In deze Reflectie Mei 2012: 3 Legal Reflectie 4 Innovatief aanbesteden 6 Energie met toekomst 7 Milieurecht mist aansluiting met praktijk 8 Voorstelling nieuwe Europese aanbestedings richtlijnen en concessierichtlijn 10 Juridische flexibiliteit 12 Uitbreiding vastgoedteam / Young Professional 13 Stage bij Legal 14 Conflict bemiddeling 16 Team AT Osborne Legal / Rechtsgebieden
2 Voorwoord Het is u wellicht niet ontgaan. Sinds 2011 levert AT Osborne juridische diensten onder de naam AT Osborne Legal. Met AT Osborne Legal hebben we gekozen voor een duidelijk profiel. Wij zijn immers de enige aanbieder in Nederland die integrale juridische dienstverlening biedt in ruimtelijke opgaven. Wij voorzien in juridisch advies en zo nodig advocatuur in alle relevante rechtsgebieden: aanbesteden en contracteren, omgevingsrecht en vastgoedrecht. En ons aanbod is duidelijk: onze juridische adviezen zijn van hoge kwaliteit, duidelijk geschreven en altijd gericht op de praktische oplos sing die het meest haalbaar is. Dat we met onze profilering meer naar u toe willen komen, bewijst deze Reflectie. In deze uitgave delen we onze kennis en ervaringen graag met u. Want in de dagelijkse praktijk blijkt altijd weer dat het recht een dynamisch onderwerp is, met doelen, procedures en normen die continu in beweging zijn. Zeker in de ruimtelijke sector is daardoor sprake van veel keuzemogelijkheden om het recht optimaal te benutten. Bovendien is de wetgeving niet altijd duidelijk. Ook wij leren iedere dag over nieuwe ontwikkelingen en kansrijke juridische toepassingen. In deze uitgave reflecteren wij op onze inzichten en ambities met het boeiende recht voor ruimtelijke vraagstukken. Mocht u vragen hebben, dan kunt u vanzelfsprekend bij een van ons terecht. Achterin deze uitgave staan onze collega s, met een overzicht van hun juridische specialisatie. Wij wensen u veel leesplezier. Directie AT Osborne Legal mr. ir. Tom Peeters mr. dr. Harm Borgers 2 Reflectie
3 Aanbesteden maatschappelijk vastgoed Het maatschappelijk vastgoed is sterk in ontwikkeling. Op de ontwikkeling, realisatie en het beheer van maatschappelijk vastgoed zijn de Europese aanbestedingsrichtlijnen van toepassing. Zowel in het geval van een zogenoemde ontwikkelopdracht als bij enkel de realisatie van maatschappelijk vastgoed, kan sprake zijn van een aanbestedingsplichtige overheids - opdracht. Door mr. Valerie Viersen Doorleggen aanbestedingsplicht De ontwikkeling en realisatie van maatschappelijk vastgoed betreft veelal een opdracht vanuit een gemeente (de aanbestedende dienst) die het maatschappelijk vastgoed financiert en de eisen waaraan het maatschappelijk vastgoed moet voldoen, vaststelt. Aan de eisen voor een aanbestedingsplichtige overheidsopdracht is in deze gevallen snel voldaan. Tevens zal er sprake zijn van een rechtstreeks economisch belang 1, indien de gemeente eigenaar wordt van het gerealiseerde vastgoed, het ter beschikking krijgt of financieel bijdraagt aan de verwezenlijking. Vaak wordt ten onrechte gesteld dat de aanbestedingsplicht kan worden doorgelegd. De ontwikkelaar krijgt in dit geval de plicht doorgelegd om het ontwerp en de realisatie van het maatschappelijk vastgoed aan te besteden. Het doorleggen van een aanbestedingsplicht is enkel mogelijk indien er sprake is van een noodzaak tot doorleggen in geval dat de ontwikkelaar zelf eigenaar is van de grond. Indien de gemeente eigenaar is van de grond 2, is doorleggen van de aanbestedingsplicht niet mogelijk. Aanbestedingsplicht woningbouwcorporatie Indien de ontwikkeling en de realisatie van maatschappelijk vastgoed is aan te merken als een aanbestedingsplichtige overheidsopdracht is één op één samenwerking tussen gemeenten en ontwikkelaars of woningcorporaties niet mogelijk. In het wetsvoorstel tot wijziging van de Woningwet is opgenomen dat woningcorporaties de bouwwerkzaamheden van maatschappelijk vastgoed moeten aanbesteden. Hieruit kan niet worden afgeleid dat de ontwikkeling van maatschappelijk vastgoed zonder Europese aanbesteding gegund kan worden aan woningcorporaties. Deze aanbestedingsplicht voor woningcorporaties zal enkel aan de orde zijn indien zij op eigen initiatief en met eigen middelen maatschappelijk vastgoed realiseren en de gemeente geen nadere eisen aan het vastgoed stelt. In alle andere gevallen zal de samenwerking tussen gemeenten en woningcorporaties moeten worden aanbesteed. 1 Arrest HvJ, 25 maart 2010, C-451/08 (Helmut Muller/gemeente Wildeshausen) 2 Arrest HvJ 20 oktober 2005, C-264/03 (Commissie/Frankrijk) 3
4 Innovatief aanbesteden Echt Innovatief aanbesteden: Aanbesteden van een partnership Het is soms passen en meten om een aanbestedingsprocedure goed aan te laten sluiten bij de eisen en wensen vanuit de praktijk. Dit vereist innovatieve oplossingen en nieuwe toepassingen van het recht die eerder niet voor mogelijk werden gehouden. Naar aanleiding van een bijzondere vraag van een aanbestedingsplichtige ontwikkelingsmaatschappij, heeft AT Osborne Legal een innovatieve aanbestedingsprocedure bedacht, opgezet en uitgevoerd. Deze procedure heeft ook voor andere aanbesteders gunstige toepassingsmogelijkheden. Door mr. ir. Tom Peeters, directeur AT Osborne Legal Ik wil aan de slag met duurzaamheid in mijn ontwikkelingsgebied. In mijn opdracht zijn onderzoeken uitgevoerd waaruit blijkt dat ik enorme energiebesparingen kan realiseren als ik de regie neem over de duurzame energiehuishouding in mijn ontwikkelingsgebied. Ik weet echter niet wat daarvoor nodig is: kan ik volstaan met het oprichten van een entiteit die vraag en aanbod afstemt of moet ik misschien een duurzame energievoorziening of warmtenet gaan aanleggen? Eigenlijk wil ik deze vragen zelf niet beantwoorden, omdat ik daar de kennis niet voor heb en omdat het niet tot mijn kerntaken behoort. Omdat ik een aanbestedingsplichtige dienst ben, voel ik mij belemmerd om hiermee aan de slag te gaan. Hoe geef ik dit op een succesvolle en haalbare manier vorm die aan alle regels voldoet? Huiver bij vroege marktbetrokkenheid Uit de vraag blijkt dat onze klant eigenlijk iets wil/moet aanbesteden, waarvan hij de specificaties nog niet kent. Eigenlijk wil de ontwikkelingsmaatschappij een partij selecteren die bereid is om daarover op een innovatieve manier mee te denken, dus over de invulling, uitwerking en realisatie van de duurzame ambities. Bij dit soort aanbestedingen wordt de manier van inschakelen van marktpartijen betrekken teneinde hun creativiteit, marktkennis en innovatievermogen te benutten. Hoewel een marktconsultatie een manier is om marktpartijen uit te nodigen om mee te denken, zijn marktpartijen bij de consultatie toch vaak terughoudend met het genereren van creatieve en innovatieve ideeën. Zij ontvangen daarvoor ook geen vergoeding. Vanwege het innovatieve karakter van de vraag, leidt dit hier niet tot de juiste oplossing. en het tijdstip waarop dat plaatsvindt vaak als problematisch ervaren. Hoewel de Innovatieve aanbesteding behoefte wordt onderkend dat marktpartijen zo vroeg mogelijk hun kennis en kunde inbrengen, lijken marktpartijen daar steeds terughoudend mee om te gaan. Zij dragen immers het risico dat een goed idee wordt ontwikkeld, maar kunnen daarvan zelf niet de vruchten plukken omdat de aanbestedingsplicht Om het nadeel te ondervangen dat een marktpartij kosten maakt en een innovatief idee bedenkt, maar dit niet ten uitvoer mag brengen omdat een andere partij de aanbesteding wint, zien wij de mogelijkheid van een aanbesteding van een partnership. De kern van deze aanbesteding is als volgt: een gegeven is ( cherry-picking ). Dit staat een open inbreng van kennis van marktpartijen in de weg. Omdat de ontwikkelingsmaatschappij de vroegtijdige inbreng van de kennis essentieel acht, is het van belang te zorgen dat Een ander belangrijk punt is de vrees van marktpartijen dat vroegtijdige betrokkenheid in een project zou kunnen betekenen dat zij een kennisvoorsprong krijgen op andere gegadigden in de aanbestedingsfase van het project, waardoor zij mogelijk zouden moeten worden uitgesloten van de nog te organiseren aanbesteding. Dit staat haaks op de wens om marktpartijen in de fase voorafgaand aan de aanbesteding bij het ontwikkelen van de specificaties te deze marktpartij vanaf het begin kan meedenken over de totstandkoming van de oplossing. De marktpartij wordt gevraagd haar kennis en ervaring in te brengen. Indien deze markpartij het vooruitzicht kan worden gegeven op de mogelijkheid tot het ten uitvoer brengen van de zelf bedachte oplossing, zal de marktpartij sneller genegen zijn constructief en innovatief mee te denken. Het gevaar van cherry picking kan daarmee worden voorkomen. 4 Reflectie
5 In onze oplossing wordt een duurzaamheidsteam samengesteld waarin de inbreng van alle betrokken partijen is gewaarborgd. Deze werkwijze kent overeenkomsten met het al jaren bestaande bouwteam-model. In een bouwteam werken de opdrachtgever en zijn adviseurs (aannemers en ontwerpers) samen aan de totstandbrenging van een ontwerp, waarbij iedere deelnemer aan het bouwteam zijn kennis en kunde inbrengt. De aannemer die deel uitmaakt van het bouwteam sluit met de opdrachtgever een bouwteamovereenkomst, waarin is vastgelegd dat de aannemer als eerste en enige in de gelegenheid zal worden gesteld een aanbieding te doen voor het uiteindelijke ontwerp. Indien deze aanbieding voldoet aan van te voren overeengekomen randvoorwaarden (uitvoering binnen een vastgesteld budget), dan zal de opdracht aan de aannemer worden gegund. Voor het duurzaamheidsteam zou dit betekenen dat zo snel mogelijk een marktpartij wordt geselecteerd die in het team deelneemt. De selectie van de marktpartij vindt plaats door middel van een (Europese) aanbestedingsprocedure. Indien deze aanbestedingsprocedure juist wordt ingericht en wordt aangegeven dat een geselecteerde marktpartij als eerste en enige in de gelegenheid zal worden gesteld de te ontwikkelen oplossing te realiseren, dan is een aanbesteding van de latere fase van de uitvoering niet meer noodzakelijk. Voordelen van een partnership De voordelen zijn dat in een zeer vroeg stadium de volledige betrokkenheid van een marktpartij wordt verzekerd. De marktpartij heeft belang bij een snel en efficiënt verloop van het project en zal niet terughoudend zijn met het inbrengen van ideeën en innovaties vanwege het zicht op de opdrachtverlening na de totstandkoming van het ontwerp. Het afbreukrisico is beheersbaar te maken. Indien de marktpartij uiteindelijk besluit geen aanbieding in te dienen voor de uitvoering, is binnen het duurzaamheidsteam een ontwerp tot stand gekomen dat dan alsnog kan worden aanbesteed. Indien de aanbieding van de marktpartij voor de ontwikkelingsmaatschappij niet aanvaardbaar is, dan kan volgens vooraf vast te leggen kaders (gefixeerde vergoeding voor de gemaakte kosten) worden afgesproken dat alsnog een aanbesteding wordt georganiseerd op basis van de ontwikkelde oplossing. De voordelen van de aanbesteding van een partnership zijn: Tijdwinst door integratie van de ontwerpfase en de uitvoeringsfase; Gegarandeerde betrokkenheid en inbreng van een marktpartij; Eén gesprekspartner in plaats van meerdere omdat één marktpartij wordt geselecteerd; Een betere oplossing omdat alle beschikbare kennis bij de totstandkoming van het ontwerp wordt benut. Aandachtspunten bij dit scenario zijn: Een doordachte omschrijving van de selectie- en gunningscriteria bij de selectie van een partner (dit heeft meer weg van een sollicitatiebrief ); De omschrijving van het uiteindelijke voorwerp van de opdracht dient marktpartijen goed in staat te stellen de omvang van de opdracht in te schatten; Een goede vastlegging van de afspraken met de partner, onder meer op de punten risicoverdeling, toetsing van de uiteindelijke aanbieding, eventuele kostenvergoeding indien de opdracht niet wordt gegund. Het resultaat De gehanteerde werkwijze was even wennen voor marktpartijen, en de traditionele inkoopafdelingen konden de uitvraag lastig plaatsen: U vraagt iets zonder specificaties? Dan kunnen we niet afprijzen. Wat moeten we daarmee?. Uiteindelijk bleken partijen met een bredere blik toch zeer geïnteresseerd en zagen dit als een geweldige kans om hun creativiteit optimaal te presenteren. Na de ontvangst van vijf aanbiedingen is een markpartij geselecteerd met wie nu de duurzame oplossing wordt ontwikkeld. Innovatieve oplossingen vragen nu eenmaal om innovatieve toepassing van het (aanbestedings)recht. 5
6 Energie met toekomst: Wind wint! Windenergie is belangrijk voor de duur zame energietransitie. Er zijn steeds meer voorbeelden van succesvolle windprojecten. Het beleid van de regering is bovendien zonder meer duidelijk; het volume wind energie kan omhoog. In de windenergieprojecten die AT Osborne begeleidt, merken wij ook dat het van aan de wind naar voor de wind gaat. Door mr. dr. Harm Borgers AT Osborne Legal is juridisch adviseur in een aantal aansprekende windprojecten. Sinds 2009 voorzien wij het project Wind op Zee van de dienst Noordzee van juridisch advies over een serie beroepschriften tegen de plaatsing van windparken op de Noordzee. Ook in recente aanpassingen van de vergunningen hebben wij geparticipeerd. Voor de windprojecten op land is onze indruk dat de succesvolle realisatie van het doelvolume windenergie wat achterblijft. Dit ondanks de Crisis- en herstelwet, die volgens ons prima instrumenten bevat om het de projecten voor de wind te laten gaan. Tegengestelde belangen Onze ervaring met de juridische begeleiding van de besluitvorming over windparken is dat het in praktijk soms lastig blijkt te zijn voor gemeenten om een knoop door te hakken. Dat komt doordat de belangen bij dit soort projecten behoorlijk tegengesteld zijn. Het doel van een volume aan windenergie staat tegenover het belang van omwonenden om de windmolens niet te zien of te horen. En de effecten voor de natuur, zoals vogelslachtoffers, zijn soms ook een show-stopper. Het beste is daarom dat alle partijen zo vroeg mogelijk bij de besluitvorming worden betrokken, zodat er gezamenlijk naar oplossingen kan worden gezocht. Zo kan met alle belangen rekening worden gehouden, zonder dat de energiedoelstelling sneuvelt of vertraging oploopt als gevolg van bestuurlijke aarzelingen bij de belangenafweging. Er zijn diverse initiatieven om windmolens op waterkeringen te plaatsen. Die locaties kunnen gunstig zijn, vanwege de beschikbare hoeveelheid wind en de afwezigheid van andere ruimtelijke functies in de omgeving. Maar een waterkering is niet primair bedoeld voor de opwekking van windenergie: het doel is waterveiligheid. AT Osborne verricht momenteel een evaluatieonderzoek naar de kansen en voorwaarden voor vergunningverlening door Waterschappen voor wind op waterkeringen. 6 Reflectie
7 Milieurecht mist aansluiting met praktijk Fundamenteel andere koers vergroot flexibiliteit en stimuleert duurzaam handelen Het milieurecht is de aansluiting met de praktijk kwijtgeraakt. Het is geen incident meer dat dit recht een gevoel van regeldruk oplevert bij veel infrastructurele projecten, woningbouwlocaties en industriële activiteiten. Harm Borgers, directeur bij AT Osborne Legal, promoveerde vrijdag 23 maart 2012 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op een normatieve grondslag voor het milieurecht. In zijn proefschrift Duurzaam handelen stelt hij een alternatieve benadering voor, waarmee de crisis kan worden opgelost. Hij presenteert dit als alternatief voor het huidige milieurecht, dat nog uitgaat van de gedachte dat de overheid een eenzijdige zorg heeft om het milieu te beschermen door milieuregels vast te stellen en te handhaven. Unknown others Het milieurecht wordt in de praktijk regelmatig als moeilijk en star ervaren en er is zelfs sprake van een crisis in dit rechtsgebied. In de praktijk is de overheid niet goed in staat om het milieubelang eenzijdig te ordenen. De stakeholders bij een project of activiteit laten zich de wet niet zomaar voorschrijven en het komt geregeld voor dat partijen met elkaar en met de overheid onderhandelen over de mate van milieubescherming. Bovendien hebben burgers, bedrijven en belangenverenigingen een eigen opvatting over elkaars verantwoordelijkheid voor het milieu. Volgens Harm Borgers kan het milieurecht worden gebaseerd op deze eigen verantwoordelijkheid. Hierdoor wordt de toepassing van milieunormen een kwestie van redelijke interpretatie in het licht van de omstandigheden van een concreet geval. Dit vergroot de flexibiliteit van milieunormen en het lost de crisis op die is ontstaan als gevolg van de eenzijdige focus op de zorg van de overheid voor het milieu en de voortdurende toename van milieunormen die dat heeft opgeleverd. Op basis van hun eigen verantwoordelijkheid mag van burgers en bedrijven worden verwacht dat zij in hun dagelijkse praktijk rekening houden met milieubelangen van anderen. De mate waarin dit verwacht kan worden, is een kwestie van redelijke interpretatie. Dit omvat tevens een afweging van duurzame belangen van elders in de wereld en in de toekomst. De conclusie is daarom dat de normatieve grondslag van het milieurecht aanleiding geeft tot een waardering van de belangen van unknown others. Oog hebben voor anderen Doordat burgers, bedrijven en instanties een eigen verantwoordelijkheid krijgen voor de waarde van duurzaam handelen, neemt de inhoudelijke relevantie van het milieurecht toe en sluit het recht beter aan bij de praktijk. Harm Borgers introduceert daarvoor een model van contextuele rechtsvinding, dat gebruikt kan worden door het bestuur en door de bestuursrechter. Met dit model kan het milieurecht beter aansluiten bij de context van een ruimtelijke ontwikkeling of milieurelevante activiteit. Hij adviseert aan de wetgever om het huidige milieurecht te integreren in de toekomstige Omgevingswet. Hij stelt voor om die wet te baseren op vertrouwen in de rechtspraktijk en niet op een eenzijdige zorg van de overheid. Het fundament van vertrouwen, vrijheid en eigen verantwoordelijkheid schept ruimte voor een redelijke interpretatie van milieunormen. Dit vereist van partijen wel dat zij oog hebben voor de waarde van duurzaam handelen. Meer weten? Neem dan contact op met mr. dr. Harm Borgers of via: Wilt u graag een exemplaar van het proefschrift ontvangen? Mail naar ikr@atosborne.nl. 7
8 Voorstelling nieuwe Europese aanbestedings richtlijnen en concessierichtlijn Op 20 december 2011 heeft de Europese Commissie haar voorstellen gepresenteerd voor de aanpassing van de Aan bestedingsrichtlijnen. Tevens heeft de Europese Commissie een aparte richtlijn voor concessies gepresenteerd. Als de richtlijnen volgens de huidige planning worden aangenomen, moeten ze medio 2014 in Nederland worden geïmplementeerd. Wij kijken al vast vooruit wat dit voor de praktijk zal betekenen. Door mr. Ingrid Dolmans-Budé Modernisering aanbestedingsrichtlijnen Met de hervorming van de huidige aanbestedingsrichtlijnen heeft de Europese Commissie de volgende doelen voor ogen: 1. Het hoofddoel is de vereenvoudiging en versoepeling van regels en procedures Dit gebeurt door: de mogelijkheid om meer gebruik te maken van onderhandelingen; uitbreiding en veralgemenisering van elektronische communicatiemiddelen in overheidsaanbestedingen; vermindering van de administratieve last, waaronder de documentatie die ondernemers moeten indienen. 2. De bevordering van de toegang voor kleine en middelgrote ondernemingen tot overheidsaanbestedingen Om dit te bereiken zullen maatregelen genomen worden die de last verminderen. Ook zal er een prikkel komen om opdrachten in percelen op te splitsen en worden de eisen betreffende de financiële capaciteit voor het indienen van een inschrijving beperkt. 3. Vergemakkelijking van beter kwalitatief gebruik overheidsopdrachten Door de hervorming kan beter rekening worden gehouden met maatschappelijke en milieucriteria. Hierdoor wordt bijgedragen aan de realisatie van de Europa 2020-doelstellingen. 4. Verbetering bestaande waarborgen Zo worden belangenconflicten, favoritisme en corruptie tegengegaan en wordt gezorgd voor meer integriteit van de procedures. betere toepassing van de regels voor overheidsaanbestedingen. Concessierichtlijn De Commissie heeft een apart voorstel gedaan voor een richtlijn voor de gunning van concessies voor diensten en werken. Het voorstel zal ook van toepassing zijn op concessies voor diensten die momenteel niet onder de bepalingen van de Aanbestedingsrichtlijnen vallen. De regels hebben tot doel een helder rechtskader te stellen, dat zorgt voor rechtszekerheid. De nieuwe regels moeten een effec tieve toegang tot de concessiemarkt waarborgen voor alle Europese ondernemingen. Dit kan bijdragen aan stimulatie van de ontwikkeling van publiek-private partnerschappen, waarvoor concessies een voorkeursinstrument zijn. In het kort, houdt het voorstel van de Commissie in dat: concessies verplicht bekend worden gemaakt in het Publicatieblad van de EU; aanbestedende diensten verplicht zijn de keuze van selectie- en gunningscriteria te concretiseren; basisgaranties worden opgelegd die tijdens de gunningprocedure moeten worden nageleefd; de voordelen van de richtlijn over rechtsmiddelen op het gebied van overheidsaanbestedingen worden uitgebreid tot iedere belanghebbende bij het verkrijgen van een concessie; bepaalde verduidelijkingen worden aangebracht over met name de regeling voor wijziging van concessies in uitvoering. 5. Aanwijzing van één nationale autoriteit voor bewaking en controle van overheidsopdrachten Deze autoriteit moet per lidstaat worden aangewezen en moet zorgen voor een 8 Reflectie
9 Drempelwaarden Europese aanbestedingen Op 30 november 2011 zijn door de Europese Commissie de Europese drempelbedragen voor vastgesteld. Deze drempelbedragen worden elke twee jaar opnieuw vastgesteld. Een overheidsopdracht die evenveel of meer bedraagt dan het drempelbedrag moet verplicht Europees worden aanbesteed. Hiernaast een overzicht van de drempelwaarden in euro s (excl. BTW). Overheidsopdrachten Richtlijn 2004/18/EG (overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten) en Bao (Besluit aanbestedingsregels voor overheidsopdrachten) Type opdracht Centrale Overheid Decentrale Overheid Werken Leveringen Diensten bedragen excl. BTW Speciale sectoren Richtlijn 2004/17/EG (nutssectoren) en Bass (Besluit aanbestedingen speciale sectoren) Type opdracht Speciale sector Werken Leveringen Diensten bedragen excl. BTW 9
10 Kansen door de Omgevingswet Juridische flexibiliteit Het is een veelgehoorde klacht: bouwprojecten en gebiedsontwikkelingen hebben last van complexe en starre regels uit het bouwrecht, milieurecht en natuurbeschermingsrecht. Het is voor burgers, ondernemers en overheden vaak niet eenvoudig om te bepalen welke ontwikkelingen wel en niet mogelijk zijn in een gebied. Wij vermoeden dat de complexiteit van dit recht vaak zelfs een te grote hindernis is voor partijen om überhaupt het initiatief te nemen wanneer een project tot complexe juridische vragen kan leiden. Het investeringsrisico is dan op voorhand te groot. Door mr. dr. Harm Borgers Positieve evenredigheid legitimeert een project van de wettelijke norm af te wijken In het kader van het opstellen van een nieuwe Omgevingswet wordt momenteel bezien of de regelgeving eenvoudiger en helderder kan en beter kan inspelen op de wensen vanuit de praktijk. De minister van Infrastructuur en Milieu heeft aangekondigd dat de problemen met het omgevingsrecht opgelost zullen worden via een nieuwe Omgevingswet. De voorbereidingen voor het wetsvoorstel zijn volop gaande en kunnen worden gevolgd via de website van de programmadirectie van het ministerie ( Ter voorbereiding van het wetsvoorstel heeft AT Osborne een advies gemaakt over de manier waarop het omgevingsrecht flexibeler kan worden. De vraag is welke beslissingsruimte kan worden gegeven om wettelijke normen aan te passen aan lokale omstandigheden. De kern van ons advies is om een beginsel van positieve evenredigheid op te nemen in de Omgevingswet. Met dat beginsel kunnen initiatiefnemers van projecten en gebiedsontwikkelingen juridisch onderbouwen dat hun project positieve gevolgen heeft voor de leefomgeving. Als het project desondanks belemmerd wordt door een bepaalde wettelijke norm, dan legitimeert de positieve evenredigheid om van die norm af te wijken. Het hele advies is uitgegeven als een gratis e-book, verkrijgbaar via Casestudies De vraag is natuurlijk, wat de Omgevingswet zal gaan opleveren voor de praktijk. Die vraag leefde ook bij de VNG en het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Zij hebben AT Osborne gevraagd om samen met Buro Vijn een casestudie te doen naar de vraag of en hoe de besluitvorming over gebiedsontwikkeling kan verbeteren en vereenvoudigen. Deze vraag is onderzocht via 8 cases en via een expertsessie over de wijze waarop de Omgevingswet de gebiedsontwikkeling in de toekomst vooruit kan helpen. Dit heeft geleid tot een serie aanbevelingen die zijn gerubriceerd in drie parameters: verbeteringen aan de Wet & regelgeving kansen voor Bestuurlijke cultuur oplossingen voor een tekort aan Kennis & kunde Speelruimte Europees recht In een andere opdracht helpen wij mee aan de ontwikkeling van een visie op de kwaliteitsnormen van het omgevingsrecht. Het omgevingsrecht raakt veel belangen, aspecten en thema s van de fysieke leefomgeving. De kwaliteit van die omgeving kan worden uitgedrukt in kwaliteitsnormen. Die normen houden in dat een bepaalde kwaliteit van de leefomgeving moet worden bereikt, be houden of bevorderd. Deze normen zijn een belangrijk onderdeel van de nieuwe Omgevingswet en de wet kan niet zonder een visie van de wetgever op de wijze waarop de kwaliteitsnormen effect hebben op het beleid en de besluitvorming van de overheid. Dit vereist tevens een visie op de wijze waarop deze normen (min of meer indirect) tot betere projecten en activiteiten van burgers en bedrijven aanzetten. De wet gever is hierbij gebonden aan de speelruimte die het Europese recht laat voor de nationale implementatie van de Europeesrechtelijke kwaliteitsnormen. 10 Reflectie
11 11
12 Rutger Hensen AT Osborne Legal breidt vastgoedteam uit Het vastgoedteam van AT Osborne Legal is recentelijk versterkt met de dienstverlening van mr. Rutger Hensen. Zijn specialisatie is huurrecht, koop, onteigening en project ontwikkeling. Het team bestaat verder uit onze adviseurs mr. Valerie Viersen en mr. Marjolijn Tausch (zie hieronder). De groei van het team is te danken aan de sterke toename in het aantal opdrachten en adviesvragen over het vastgoedrecht. Rutger versterkt de praktijk van AT Osborne Legal als senior adviseur vastgoedrecht en is tevens advocaat. Hij was hiervoor partner bij Legaltree, in welke hoedanigheid hij diverse interim opdrachten heeft vervuld, onder andere voor MAB Development Nederland BV, CBRE Global Investors (voorheen ING Real Estate Investment Management) en woningcorporatie Mitros. Van 1997 tot 2009 was Rutger als vastgoedadvocaat werkzaam bij achtereenvolgens NautaDutilh, Stibbe en CMS Derks Star Busmann. Rutger: Voor mij is werken bij AT Osborne het beste van twee werelden: enerzijds kan ik voor bestaande en nieuwe opdrachtgevers van AT Osborne als juridisch mr. Rutger Hensen consultant mijn kennis, kunde en ervaring aan blijven wenden in complexe vastgoedprojecten; anderzijds kan ik als advocaat diezelfde (of andere) opdrachtgevers ook in rechte bijstaan. Marjolein Tausch Young Legal Marjolein: Na mijn studie aan de faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen, master Vastgoed, ben ik bij AT Osborne Legal gaan werken als junior consultant in het kader van het Young Osborne Professional traject (YOP). Bij het onderzoeken van mijn carrièremogelijkheden viel mijn oog al snel op AT Osborne Legal. De verschillende rechtsgebieden, de focus op ruimtelijke vraagstukken en de variatie in projecten en opdrachtgevers maakten mij enthousiast. Daarnaast was ik klaar om mijn handen uit de mouwen te steken, maar nog niet uitgeleerd. Het YOPtraject bij AT Osborne was voor mij dan ook een uitkomst. In het YOP-traject krijgen starters de mogelijkheid om werken, opleiding en onderzoek te combineren. Het doel is om je op weg te helpen op de arbeidsmarkt in het vak van consultant. Verkenning van je vakgebied en persoonlijke ontwikkeling staan daarbij hoog in het vaandel. Na een tweedaagse introductie van AT Osborne werd ik onmiddellijk betrokken bij verschillende projecten op het gebied van aanbesteden en contracteren. Doordat een senior jurist/advocaat je meeneemt in een project, krijg je al snel feeling met de manier van werken binnen AT Osborne. Daarnaast leer en zie je ontzettend veel in de praktijk en krijg je verantwoordelijkheden toebedeeld in je werkzaamheden. Binnen deze werkzaamheden was het voor mij een uitdaging om in overleg met de opdrachtgever zijn wensen en eisen om te zetten in een selectieleidraad, aanbestedingsleidraad, overeenkomst of een ander product. Dit alles uiteraard binnen de grenzen van het recht om zodoende in een later stadium problemen en onduidelijkheden te voorkomen, welke voor vertraging kunnen zorgen van het project. Naast mijn werkzaamheden was er ook tijd voor opleiding en persoonlijke ontwikkeling. Op dit moment ben ik bezig met het schrijven van een artikel met betrekking tot de mr. Marjolijn Tausch UAV Ook volg ik, samen met andere collega s die het YOP-traject volgen binnen AT Osborne, een training bij KSG Berenschot om onszelf het adviesvak eigen te maken. Daarnaast liggen er nog meer trainingen en cursussen in het verschiet, niet alleen op het gebied van adviseren maar ook vakinhoudelijke trainingen en cursussen maken deel uit van het YOP-traject. Kortom, een traject waarbij je naast een stuk opleiding ook meedraait in de praktijk en daar het recht praktisch toepasbaar maakt in ruimtelijke vraagstukken; een aanrader voor de creatieve jurist. 12 Reflectie
13 Sarah Vredeveld Stage bij Legal mr. Sarah Vredeveld Afgelopen zomer heb ik, in het kader van mijn master Omgevingsrecht, stage gelopen bij AT Osborne Legal. De stage die ik bij AT Osborne heb gelopen, is wellicht een ander soort stage dan u gewend bent. In tegenstelling tot veel andere opleidingen heeft de master Omgevingsrecht geen verplichte afstudeerstage. Als je ervoor kiest om stage te lopen, heb je de keuze uit een afstudeerstage (met een onderzoek als eindresultaat) of een meewerkstage (waarbij je meewerkt binnen het afstudeerbedrijf). Omdat ik graag in de praktijk ervaring op wilde doen, heb ik voor het laatste gekozen. Tijdens mijn stage heb ik meegelopen met Anita Nijboer, senior juriste van AT Osborne Legal. Omdat zij veel ervaring heeft in de rechtsgebieden die aan bod komen in mijn master (o.a. Omgevingsrecht, Milieurecht, Natuur- en Waterrecht) was het erg leerzaam om met haar samen te werken. De opdrachten die ik heb gedaan, varieerden van het meeschrijven aan een zienswijze bij een bestemmingsplan tot het schrijven van notities en het doen van jurisprudentieonderzoek. Daarnaast ben ik mee geweest naar een zitting en heb ik klanten bezocht. Het is heel leerzaam geweest om de kennis die ik tijdens mijn studie heb opgedaan toe te passen in de praktijk. Ik heb geleerd om goed en snel stukken op te stellen en snel relevante jurisprudentie te vinden. Ook heb ik een goed beeld gekregen van wat er van een adviseur bij AT Osborne Legal verwacht wordt. De ervaringen die ik heb opgedaan in de stage komen me nog steeds goed van pas. Ik werk inmiddels vier dagen in de week bij AT Osborne Legal als adviseur, sinds ik mijn Master in maart heb afgerond. 13
14 Conflictbemiddeling door AT Osborne Legal Mediation in de praktijk 14 Reflectie
15 Overheidsrechtspraak biedt niet altijd de beste oplossing voor een geschil. Een gang naar de rechter is immers tijdrovend. En de overheidsrechter is geen specialist, waardoor het kan zijn dat niet alle aspecten en technische aspecten worden meegewogen in de beslissing.als alternatief komt conflictbemiddeling in beeld. Daarbij krijgen partijen dezelfde duidelijkheid als bij de overheidsrechter, maar de procesgang is veel beter in te richten op de specifieke wensen van de conflicterende partijen. Ook kan de bemiddelaar beter rekening houden met de specifieke kanten van de (vaak langjarige) contractuele relatie tussen de partijen. Door mr. Marinke van t Hoff Bij conflictbemiddeling, ook wel mediation genoemd, schakelen de twistende partijen een neutrale, onafhankelijke derde in. Deze bemiddelaar begeleidt de partijen bij een proces waarin zij zelf op zoek gaan naar de adequate oplossing voor hun conflict. Met hulp van de mediator bepalen de partijen zelf wat de relevante aspecten en onderwerpen zijn waarover zij het eens willen worden. Werkbare oplossingen AT Osborne Legal heeft ruime ervaring met conflictbemiddeling. Bij AT Osborne werken juristen die zich hebben gespecialiseerd via de mediationopleiding van het NMI. Conflictbemiddeling is natuurlijk niet voor iedere situatie geschikt. Een gang naar de gewone rechter kan heel zinvol zijn, bijvoorbeeld omdat partijen een uitspraak willen over een principieel vraagstuk. Ook bekend zijn situaties waarin partijen definitief met elkaar breken en zij dus niet langer vertrouwen hebben in een herstel van hun relatie. In dit soort situaties willen zij tot het gaatje procederen tegen de ander. In de praktijk is een proces bij de overheidsrechter vaak geen aantrekkelijke keuze, juist vanwege het onvoorspelbare verloop en vanwege de kans op een negatieve uitspraak. Wij zien conflictbemiddeling daarom als een zinvolle en resultaatgerichte manier om tot een werkbare oplossing te komen. Praktijksituaties Bemiddeling is in alle fasen van een project in te zetten. Het werkt zelfs in situaties waarin het conflict al behoorlijk is geëscaleerd. Soms kiezen partijen ervoor om structureel gebruik te maken van bemiddeling tijdens een project, om te voorkomen dat er een conflict ontstaat. Hieronder noemen we een aantal van onze praktijksituaties. Partijen kunnen verschillende belangen en verantwoordelijkheden hebben en tege - lijkertijd een gezamenlijke opgave tot een goed resultaat willen of zelfs moeten brengen. Praktijkvoorbeeld: voor een regionale waterveiligheidsopgave was de inbreng van diverse publieke partijen vereist. Wij hebben die partijen begeleid om, met respect voor ieders bevoegdheden en beleidswensen, tot gezamenlijke onderlinge afspraken te komen. Dit is partijen gelukt en deze werkwijze is zelfs een blauwdruk geworden voor overige gelijksoortige projecten in heel Nederland. Als je snel vooruit wil, ga dan alleen. Als je ver wil komen, ga dan samen. Daarnaast kan conflictbemiddeling ingezet worden bij een conflict waar bij partijen op vrijwillige basis tot een gezamenlijke oplossing willen komen. Praktijkvoorbeeld: wij hebben een proces mogen begeleiden waarbij een overheidspartij en een marktpartij lange tijd in diverse projecten met elkaar te maken hebben en het oneens waren over een onderlinge juridische werkwijze. Partijen hebben hun belangen gedeeld en daarmee in korte tijd, zonder al te hoge kosten, een voor hen uitstekend werkbaar resultaat bereikt. Zelfs tijdens en na een gerechtelijke procedure kan conflictbemiddeling plaatsvinden. Praktijkvoorbeelden: 1) Tijdens een hoorzitting hebben wij mogen meemaken dat er toch mogelijkheden waren om tussen partijen tot een onderlinge oplossing te komen. Met hulp van onze mediator konden de partijen de gerechte lijke procedure daarna staken. 2) Na een gerechtelijke uitspraak hebben wij partijen begeleid bij de precieze uitwerking van de uitspraak van de gewone rechter voor hun samenwerking, om eindeloze vervolgprocedures te voorkomen. Samenwerking Uiteraard is het van belang dat partijen vrijwillig en welbewust gebruik maken van het instrument conflictbemiddeling. Ondanks het conflict moeten partijen de wil hebben om het gesprek aan te gaan. Zij moeten gezamenlijk tot een oplossing willen komen. Van AT Osborne Legal mogen zij daarbij deskundige conflictbemiddelaars verwachten; professioneel, neutraal en onafhankelijk. Dan klopt ook het Afrikaanse spreekwoord: Als je snel vooruit wil, ga dan alleen. Als je ver wil komen, ga dan samen. 15
16 Team AT Osborne Legal mr. ir. Tom Peeters mr. Marinke van t Hoff advocatuur, vastgoedrecht, mediation, interim management mr. ir. Duko Jonker aanbesteden, contracteren mr. Janine Griens omgevingsrecht, advocatuur omgevingsrecht, aanbesteden mho@atosborne.nl djo@atosborne.nl jgr@atosborne.nl tpe@atosborne.nl mr. Rutger Hensen mr. Ingrid Dolmans-Budé mr. Marjolijn Tausch mr. dr. Harm Borgers vastgoedrecht, advocatuur aanbesteden, contracteren aanbesteden, contracteren omgevingsrecht, bestuursrecht rhe@atosborne.nl ido@atosborne.nl mta@atosborne.nl algemeen, beleidsadvies hbo@atosborne.nl mr. Anita Nijboer mr. Valerie Viersen mr. Sarah Vredeveld omgevingsrecht, advocatuur vastgoedrecht, aanbesteden omgevingsrecht ani@atosborne.nl vvi@atosborne.nl svr@atosborne.nl Rechtsgebieden AT Osborne Legal Beleidsstrategie en onderzoek Natuurrecht Milieurecht Ruimtelijke ordening Vergunningenmanagement Vastgoedstructuren Eigendomsstructuren Huurrecht Maatschappelijk vastgoed Omgevingsrecht Vastgoedrecht Aanbesteden en contracteren Advocatuur en geschillenbeslechting Contracteren Contracteringsstrategie Innovatief aanbesteden Europees aanbesteden Complexe aanbestedingen PPS en Allianties en DBFMO Bouwrecht Overeenkomsten Advocatuurlijke ondersteuning Arbitrage Bindend advies Mediation Reflectie is een uitgave van AT Osborne Legal, mei 2012 J.F. Kennedylaan EH Baarn Postbus AD Baarn T 31 (0) F 31 (0) E info@atosborne.nl Kijk op onze website voor meer informatie: AT Osborne Holding 16 Reflectie Utrecht Brussel Parijs Huisvesting & Vastgoed Infrastructuur, Gebiedsontwikkeling & Milieu
Inleiding en algemeen
I Inleiding en algemeen 1 Inleiding en omschrijving aanbestedingsrecht Aanbestedingsrecht Het aanbestedingsrecht is enerzijds een onderdeel van het economisch ordeningsrecht, wat op zijn beurt valt onder
Nadere informatieNieuwe Aanbestedingswet. Marktdag Zwolle, 10 maart 2016 Mr D.E. van Werven, Bouwend Nederland
Nieuwe Aanbestedingswet Marktdag Zwolle, 10 maart 2016 Mr D.E. van Werven, Bouwend Nederland 1 evaluatie en implementatie wijziging Aw 2012 als gevolg van: evaluatie Aw 2012 en implementatie Richtlijnen
Nadere informatieNieuwsbrief Aanbesteding januari 2012
Nieuwsbrief Aanbesteding 51 10 januari 2012 Via de Nieuwsflash Aanbesteding brengen wij u graag op de hoogte van actualiteiten die voor u van belang kunnen zijn. Nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijnen
Nadere informatiePartnerselectie ketensamenwerking: succesfactoren en leerpunten
Partnerselectie ketensamenwerking: succesfactoren en leerpunten vertrouwen, transparantie & Verbondenheid 2 Voor het Volledige rapport: www.regieraadbouwzuid.nl Een nieuwe marktbenadering Bij Wonen Limburg
Nadere informatieFranjeloze kwaliteit Gespecialiseerd kantoor Internationale netwerken
Werken bij Lexence Wanneer je aan het begin staat van je carrière wil je graag weten welk kantoor het beste bij je ambitie- en ontwikkelingsniveau past. Ieder kantoor is anders. Bij de meeste kantoren
Nadere informatieInterne memo. Aan : Jan ten Hoor Van : Simon Tichelaar Betreft : Aanbesteding Haderaplein Datum : 22 november Inleiding
1 Interne memo Aan : Jan ten Hoor Van : Simon Tichelaar Betreft : Aanbesteding Haderaplein Datum : 22 november 2012 Inleiding In november 2011 adviseerden wij (Trip Advocaten & Notarissen) over de aanbestedingsrechtelijke
Nadere informatieAanbestedingen zo zit dat!
D A T U M 17-2-2009 P A G I N A 0 White paper Serie Acquisitie in Re-integratie deel 3 Aanbestedingen zo zit dat! Versie december 2008 D A T U M 17-2-2009 P A G I N A 1 Wat kunt u er wel en niet van verwachten?
Nadere informatieInitiatiefvoorstel Omgevingswet
Initiatiefvoorstel Omgevingswet Rotterdam, september 2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 1. Uitgangspunten 4 2. Hoofdlijnen 5 3. Consequenties voor Rotterdam 6 4. Aanbevelingen 7 Conclusie 8
Nadere informatieOmgevingswet en de raad
Omgevingswet en de raad Inhoud Waarom de Omgevingswet? Wat is de omgevingswet? Wat verandert er door de omgevingswet Wat vraagt dit van u als raad. Samen met de samenleving Budget reserveren Vrije (beleids)ruimte
Nadere informatiemr. Madeleine Broersen juridisch adviseur Eylem Koseoglu senior kennismanager Europese aanbestedingen en overheidsinkoop
mr. Madeleine Broersen juridisch adviseur Eylem Koseoglu senior kennismanager Europese aanbestedingen en overheidsinkoop Nieuwe aanbestedingsrichtlijnen Maart 2014 3 nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijnen:
Nadere informatieResultaatgericht werken
Resultaatgericht werken Inhoudsopgave 1 Inleiding...3 2 De afsprakencyclus...4 Stap 1. De voorbereidingsfase...4 Stap 2. Het planningsgesprek...5 Stap 3. Het voortgangsgesprek...5 Stap 4. Het waarderingsgesprek...5
Nadere informatieRAADSVOORSTEL. raadsvergadering: 21 september 2011 Aanbesteding Masterplan Anna's Hoeve. datum: 12 september 2011 gemeenteblad I nr.: 68 agenda nr.
RAADSVOORSTEL raadsvergadering: 21 september 2011 onderwerp: Aanbesteding Masterplan Anna's Hoeve bijlage: ontwerp-besluit datum: 12 september 2011 gemeenteblad I nr.: 68 agenda nr.: 9 Aan de gemeenteraad,
Nadere informatieRCR en PCR, nu en straks: do s en don ts
RCR en PCR, nu en straks: do s en don ts Aaldert ten Veen, Stibbe en Harm Borgers, AT Osborne 12 juni 2015 Wie zijn wij? Harm Borgers Directeur AT Osborne Legal Practice areas Omgevingsrecht Strategievorming
Nadere informatie«JAAN» Commissie van Aanbestedingsexperts. Commissie van Aanbestedingsexperts
24 februari 2017, Advies 401 (mr. Janssen, mr. Jansen, mr. Chen) Noot mr. M.M. Fimerius en mr. M. Turk Proportionaliteit geschiktheidseisen. Proportionaliteit selectiecriteria. Referentie-eisen. Stapeling
Nadere informatieDe modernisering van het EU beleid inzake overheidsopdrachten
De modernisering van het EU beleid inzake overheidsopdrachten Roosmarijn Schade Europese Commissie Directoraat-generaal Interne Markt en Diensten Afdeling C/1 Internationale dimensie van overheidsopdrachten
Nadere informatieDe bodem beschermt belangen
AT Osborne De bodem beschermt belangen Bijdrage aan VVM-symposium De Omgevingswet; kansen voor een gezonde bodem Utrecht, 4 september 2014 Jurgen van der Heijden, Inhoudsopgave 1. Probleemstelling
Nadere informatieToonaangevend in accountancy en fiscale adviezen
Blömer accountants en adviseurs Toonaangevend in accountancy en fiscale adviezen Als professional op het gebied van accountancy en fiscale advisering zijn we u graag van dienst. Deskundig en betrokken
Nadere informatieDe inkoop van Bijlage II B diensten onder de Aanbestedingswet 2012
De inkoop van Bijlage II B diensten onder de Aanbestedingswet 2012 mr. J.C. (Kees) van de Water, KW Legal, maart 2013 De praktijk van vóór 1 april 2013 laat zien, dat het in voorkomende gevallen voor een
Nadere informatie1.5 Bouwteams: wat en waarom - een introductie
1.5 Bouwteams: wat en waarom - een introductie Bouwteam! Wat en waarom een introductie. Interactieve sessie / brainstorm met: Maurice Wielink - Ruim Omgevingsontwikkeling Rob Luiten CROW Sessie:1.5 (12:00
Nadere informatieExpertmeeting Sociaal Aanbesteden 15 oktober 2016
Expertmeeting Sociaal Aanbesteden 15 oktober 2016 Presentatie Social Return en de Aanbestedingswet Dr.mr. Petra Oden, lector Juridische Aspecten van de Arbeidsmarkt Introductie 1. Europese Aanbestedingsrichtlijnen
Nadere informatieM.e.r. is altijd in beweging. Marcel Soppe
M.e.r. is altijd in beweging Marcel Soppe Actuele ontwikkelingen milieueffectrapportage Onderwerpen: - Ontwikkelingen in wet- en regelgeving - Ontwikkelingen in jurisprudentie - M.e.r.-gebreken - M.e.r.-
Nadere informatieOmgevingswet en de raad
Omgevingswet en de raad Inhoud Waarom de Omgevingswet? Wat is de omgevingswet? Wat verandert er door de omgevingswet Wat vraagt dit van u als raad. Samen met de samenleving Budget reserveren Vrije (beleids)ruimte
Nadere informatieEen praktisch boek over contracteren en aanbesteden
1 Introductie Een praktisch boek over contracteren en aanbesteden Dit boek gaat over het contracteren en aanbesteden van bouw- en infrastructurele projecten. Over wat er nodig is om op een doordachte en
Nadere informatieFactsheet 12. Focus op overheidsopdrachten
Factsheet 12 Versie nr. 7 d.d. 13 juli 2017 Inhoudsopgave I. WAT ZIJN OVERHEIDSOPDRACHTEN?... 3 II. NALEVING VAN DE REGELS VOOR OVERHEIDSOPDRACHTEN... 4 III. AANDACHTSPUNTEN... 5 13/07/17 2/6 I. Wat zijn
Nadere informatieDo s. Do s en don ts bij aanbesteding en uitvoering Participatiebudget
Do s Do s en don ts bij aanbesteding en uitvoering Participatiebudget Iedereen doet mee is het idee achter het Participatiebudget. Gemeenten hebben de taak om te zorgen dat hun burgers actief worden. Actief
Nadere informatieGebiedsontwikkeling en aanbesteding
Gebiedsontwikkeling en aanbesteding 5 oktober 2017 Arjan van de Watering Job Velthuizen De hoofdactiviteiten - Planontwikkeling - Tekenen en rekenen - Grondexploitatie - Bouw- en woonrijp maken, aanleg
Nadere informatieAdviesgroep Informatievoorziening. Omgevingswet. Erna Roosendaal
Adviesgroep Informatievoorziening Omgevingswet Erna Roosendaal Inhoud De Omgevingswet Impact gemeenten Governance model Omgevingsplan versus bestemmingsplan Invoeringsondersteuning Eerste resultaten impactanalyse
Nadere informatieInkoop- & Aanbestedingsbeleid. Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting
Inkoop- & Aanbestedingsbeleid Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting 1 INLEIDING De SEV stimuleert de ontwikkeling van praktische, innovatieve oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken op het gebied
Nadere informatieDe nieuwe Omgevingswet. Molenadviesraad Amersfoort Mark Ravesloot, senior adviseur molens
De nieuwe Omgevingswet Molenadviesraad 7-4-2017 Amersfoort Mark Ravesloot, senior adviseur molens Uitgangspunten Omgevingswet Vormt basis voor het nieuwe stelsel van regelgeving voor de fysieke leefomgeving
Nadere informatieVDB advocaten NOTARISSEN. zo zien wij het. Over de organisatie
VDB advocaten NOTARISSEN. zo zien wij het. Over de organisatie Hoe SCHERP mag advies zijn? VDB Advocaten Notarissen. Zo zien wij het. Onze juridische adviezen geven scherp aan wat de grenzen van het speelveld
Nadere informatieMinder logistieke zorgen én efficiëntere zorg
Minder logistieke zorgen én efficiëntere zorg De logistieke scan van CB ontdekt het verbeterpotentieel van uw goederenlogistiek Een efficiëntere logistiek levert (soms onverwacht) belangrijke bijdragen
Nadere informatieKies voor de kansen!'
Workshop aanbesteden Kies voor de kansen!' Het inkopersperspectief belicht Drs. Joep Steffes Purmerend 25 september 2009 Ter introductie Drs. Joep Steffes Ondernemende MKB-er, medeoprichter en voorheen
Nadere informatieMarktconsultatie. Verkenning en aanbevelingen
Marktconsultatie Verkenning en aanbevelingen Inhoud 1. Inleiding en vraagstelling... 3 2. Doel en verwachting van uitgevoerde marktconsultaties... 5 3. Het nut van marktconsultaties... 7 4. Het wanneer
Nadere informatieNieuwsbrief Bouw & Projectontwikkeling
Nieuwsbrief Bouw & Projectontwikkeling 10 april 2015 Contractvormen in de bouw Voorafgaand In een tijd waarin de bouwbranche voorzichtige tekenen van herstel vertoont, wil Hekkelman proberen daaraan een
Nadere informatie360 feedback 3.1 M. Camp Opereren als lid van een team Omgaan met conflicten Omgaan met regels
360 feedback 3.1 Student: M. camp Studentnummer: 11099003 Klas: WDH31 Datum: 2-02-2014 Personen welke de formulieren hebben ingevuld: - M. Camp - Menno Lageweg - Ir. S.W.L. van Herk - D.J. Jager M. Camp
Nadere informatieDatum Uw kenmerk Ons kenmerk Bijlage(n)
Aan De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Datum Uw kenmerk Ons kenmerk Bijlage(n) 24 januari 2008 EP/MW / 8005245 Onderwerp Nadere informatie over aanbesteden
Nadere informatiebedrijfsfunctie Harm Cammel
Legal als geïntegreerde bedrijfsfunctie Harm Cammel Legal als Business functie Observatie 1. Door veranderende klantbehoefte verandert (een deel van) de Legal functie van ad hoc en vak gedreven naar continu
Nadere informatieBouw en projectontwikkeling
Bouw en projectontwikkeling Bouw en projectontwikkeling Bouw en projectontwikkeling Het slagen van een bouwproject staat of valt bij een goede samenwerking tussen partijen. Bouw Bouwen is samenwerken.
Nadere informatieFunctieprofiel: Adviseur Functiecode: 0303
Functieprofiel: Adviseur Functiecode: 0303 Doel (Mede)zorgdragen voor de vormgeving en door het geven van adviezen bijdragen aan de uitvoering van het beleid binnen de Hogeschool Utrecht kaders en de ter
Nadere informatieCOMMENTAAR OP HET WETSVOORSTEL BEVORDERING VAN MEDIATION IN HET BURGERLIJK RECHT VAN 25 APRIL 2013
COMMENTAAR OP HET WETSVOORSTEL BEVORDERING VAN MEDIATION IN HET BURGERLIJK RECHT VAN 25 APRIL 2013 9 MEI 2013 Herengracht 551 Contactpersoon: 1017 BW Amsterdam Ellen Soerjatin T 020 530 5200 E ellen.soerjatin@steklaw.com
Nadere informatieDe stand van mediation
De stand van mediation Onderzoek bij gemeenten naar de stand van zaken rond mediation 30 november 2007 1 Inleiding Steeds meer gemeenten ontdekken mediation als manier om conflictsituaties op te lossen.
Nadere informatieVAN BELEID NAAR BUSINESS Een methode om écht te gaan ondernemen
VAN BELEID NAAR BUSINESS Een methode om écht te gaan ondernemen AANLEIDING De creatieve industrie is een sector die de economische en culturele waarde van betekenis centraal stelt en exploiteert. Deze
Nadere informatieOok zo toe aan een oplossing?
Ook zo toe aan een oplossing? Zit het jou ook niet lekker: die verjaringsdossiers op je bureau? Of ben je in een vervelend conflict verzeild geraakt over grond? Wil je op een snelle en goedkope manier
Nadere informatieGemeente Apeldoorn Aanbesteding Inhuur Ruimtelijke Leefomgeving en Veiligheid en Recht
Gemeente Apeldoorn Aanbesteding Inhuur Ruimtelijke Leefomgeving en Veiligheid en Recht Aanbestedende dienst: Gemeente Apeldoorn Opgesteld door: Gert Jan Logtenberg, Jean-Paul Roegies Datum: 27-10-2016
Nadere informatieBeweging in veranderende organisaties
Beweging in veranderende organisaties Kilian Bennebroek Gravenhorst Werken met vragenlijsten voor versterking van veranderingsprocessen PROFESSIONEEL ADVISEREN 5 Inhoud Voorwoord 7 Opzet van het boek 9
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj
Nadere informatiewubsite pakketten en werkwijze
wubsite pakketten en werkwijze wordpress website voor een vaste prijs Ieder mens is uniek. Dat geldt ook voor ondernemingen. Wij vinden het dan ook erg belangrijk dat je website past bij je onderneming.
Nadere informatieWebinar Wijzigingen op de Aanbestedingswet. Door: Anke Stellingwerff Beintema Datum: 8 maart 2016
Webinar Wijzigingen op de Aanbestedingswet Door: Anke Stellingwerff Beintema Datum: 8 maart 2016 1 Drempelwaarden m.i.v. 1 januari 2016 Drempels vanaf 1 januari 2016 Centrale overheid/ Decentrale overheid
Nadere informatieDeelsessie 14: De Kwaliteit van de Bezwaarschriftencommissies. Dick Bosgieter en Hans Slooijer
Deelsessie 14: De Kwaliteit van de Bezwaarschriftencommissies Dick Bosgieter en Hans Slooijer PROGRAMMA 13.30 u Welkom door Marion Veerbeek (VNG) 13.35 u Korte toelichting op het programma 13.45 u Dick
Nadere informatieDe (on)mogelijkheden van innovatief aanbesteden
De (on)mogelijkheden van innovatief aanbesteden D U O - P R E S E N T A T I E D O R E N A G U L P E R S, R O M P E L B E R G & R U I T E R J O O P V A N D U R E N, H S Z U Y D F M, U T W E N T E Aanleiding
Nadere informatieEconomische crisis versterkt noodzaak aan efficiënte geschillenbeslechting Resultaten enquête geschillenbeslechting LEGAL INSIGHT. BUSINESS INSTINCT.
Economische crisis versterkt noodzaak aan efficiënte geschillenbeslechting Resultaten enquête geschillenbeslechting LEGAL INSIGHT. BUSINESS INSTINCT. 3 Economische crisis versterkt noodzaak aan efficiënte
Nadere informatieScheiden? Uit elkaar? Wat dient er allemaal geregeld te worden?
Scheiden? Uit elkaar? Wat dient er allemaal geregeld te worden? Bij scheiden dient u samen afspraken te maken op welke wijze u uw bestaande gemeenschap wenst te verdelen. Ook als u onder huwelijkse voorwaarden
Nadere informatieMasterclass Communicatie & acquisitie voor, tijdens en na een aanbesteding
Masterclass Communicatie & acquisitie voor, tijdens en na een aanbesteding Berenschot Johan Stuiver Martijn Röfekamp Hanzehogeschool Groningen Geke Werkman-Bouwkamp Marius van der Woude Gert Walhof Groningen,
Nadere informatieAan de raad van de gemeente LEIDSCHENDAM-VOORBURG
Aan de raad van de gemeente LEIDSCHENDAM-VOORBURG Datum 16 juli 2013 Onderwerp Project Rustoord: Toepassing coördinatieregeling Categorie A Verseonnummer 878771 / 882847 Portefeuillehouder Mevrouw Mijdam
Nadere informatieReactie internetconsultatie integrale geschillenbeslechting sociaal domein
Reactie internetconsultatie integrale geschillenbeslechting sociaal domein 31-10-2017 Via Overheid.nl wordt gevraagd naar de mening over het voorstel van Prof. mr. M. Scheltema over integrale geschilbeslechting
Nadere informatieDEEL I OVERSCHOUWEN VAN DE OVERHEIDSOPDRACHTEN REGLEMENTERING DE PRINCIPES EN DE TOEPASSELIJKE REGELS
Inhoudstafel Index van de voornaamste afkortingen wetgevend en reglementair kader... 13 Voorwoord... 15 DEEL I OVERSCHOUWEN VAN DE OVERHEIDSOPDRACHTEN REGLEMENTERING DE PRINCIPES EN DE TOEPASSELIJKE REGELS
Nadere informatieMediation in goed overleg tot een oplossing komen
Mediation in goed overleg tot een oplossing komen Voor de oplossing van klachten in het onderwijs biedt Onderwijsgeschillen mediation aan. Deze folder legt uit hoe mediation werkt. Als er een klacht is
Nadere informatieStappenplan nieuwe Dorpsschool
Stappenplan nieuwe Dorpsschool 10 juni 2014 1 Inleiding Het college van burgemeester en wethouders heeft op 10 juni 2014 dit stappenplan vastgesteld waarin op hoofdlijnen is weergegeven op welke wijze
Nadere informatieNotitie. 1 Inleiding. 2 Mogelijkheid tot contractsovername. 2.1 Van belang is dat iedere gemeente het volgende inventariseert:
Notitie voor VNG van Pels Rijcken: mr. L.R. Kiers en mr. M.C. de Vries datum 17 december 2015 betreft TSN aanbestedingsrechtelijke aspecten zaaknr 11001813 1 Inleiding Er zijn nog enkele vragen gerezen
Nadere informatieWat vindt u van de wijze waarop de richtlijnen nr. 2004/17/EG en nr. 2004/18/EG in het wetsvoorstel worden geïmplementeerd?
1. Uitgangspunten Wat vindt u van de wijze waarop de richtlijnen nr. 2004/17/EG en nr. 2004/18/EG in het wetsvoorstel worden geïmplementeerd? Geen commentaar. Wat vindt u van de doelstellingen van het
Nadere informatieWet- en regelgeving bij innovatief uitvragen Damsté Advocaten Notarissen Ronald Blom
Wet- en regelgeving bij innovatief uitvragen Damsté Advocaten Notarissen Ronald Blom Spreker: Ronald Blom Wet-en regelgeving bij innovatief uitvragen 28 februari 2019 Aanbestedingsplicht? (1) aanbestedende
Nadere informatieSECOND OPINION. Finaal tegenbod ING-projecten Overhoeks, Centrumgebied Amsterdam Noord (CAN) en Beethoven
SECOND OPINION Finaal tegenbod ING-projecten Overhoeks, Centrumgebied Amsterdam Noord (CAN) en Beethoven Amsterdam, 10 februari 2011 Gobert Beijer Projectnummer: 37644 Amsterdam, datum Projectnummer: Inhoud
Nadere informatieMediation: effectieve conflictoplossing op maat, als alternatief voor een juridische procedure
Mediation: effectieve conflictoplossing op maat, als alternatief voor een juridische procedure Schilderij Het appeltje is speciaal gemaakt voor en eigendom van Randstad Mediation & Coaching Wie recht zoekt
Nadere informatieProfiel. Strategisch HR adviseur. 8 december 2015. Opdrachtgever Stichting Openbaar Onderwijs Noord
Profiel Strategisch HR adviseur 8 december 2015 Opdrachtgever Stichting Openbaar Onderwijs Noord Voor meer informatie over de functie Erik Frieling, adviseur Leeuwendaal Telefoon (070) 414 27 00 evt. mobielnummer
Nadere informatieDe volgende stap naar certificering!
ISO 9001 CERTIFICERING De volgende stap naar certificering! 2 - Kader, bureau voor kwaliteitszorg b.v. Inleiding Fijn dat u geïnteresseerd bent in ISO 9001 certificering. Naast het voldoen aan de eisen
Nadere informatieOnderzoeksraad voor de Veiligheid mr. T.H.J. Joustra Postbus CK Den Haag
Onderzoeksraad voor de Veiligheid mr. T.H.J. Joustra Postbus 95404 2509 CK Den Haag Directoraat-Generaal Contactpersoon Barbara Weeink T 0615488519 22 december 2016 Betreft reactie rapport 'Hijsongeval
Nadere informatieLEVENSLOOPGESCHIKT BOUWEN: PRAKTISCHE OVERWEGINGEN
LEVENSLOOPGESCHIKT BOUWEN: PRAKTISCHE OVERWEGINGEN 'Ons streven is 6.000 nultredenwoningen in de gemeente in 2020'. En: 'Alle nieuwbouw realiseren wij levensloopgeschikt'. Dit zijn voorbeelden van ambities
Nadere informatieAanbesteden voor dummies. 24 november 2011 Seth van der Wielen Adviesburo De Meent b.v
Aanbesteden voor dummies 24 november 2011 Seth van der Wielen Adviesburo De Meent b.v 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Aanbestedingsvormen 3. Contractvormen 4. Zorg voor een goede opdrachtnemer 5. Vraag
Nadere informatieWorkshop Aanbestedingsrecht
Workshop Aanbestedingsrecht Matanja Pinto 5 maart 2015 Inleiding 1. Kern 2. Wettelijk kader 3. Aanbestedingsplicht 4. Relevante uitzonderingen 5. Procedures 6. Criteria 7. Rechtsbescherming 8. Cases Kern
Nadere informatieWaarom Omgevingswet?
Op weg naar de Omgevingswet Kennisdag FUMO- provincie 15 mei 2014 1 Waarom Omgevingswet? Huidige omgevingsrecht: - complex en versnipperd - onoverzichtelijk en onvoldoende samenhang - trage besluitvorming:
Nadere informatieProduct sheet. Aanbestedingsmanagement voor publieke opdrachtgevers. First Rotterdam: Aanbestedingsmanagement
Product sheet Aanbestedingsmanagement voor publieke opdrachtgevers First Rotterdam: Aanbestedingsmanagement. specialist: Steven Oosterling s.oosterling@igg.nl Het financiële fundament uw onder uw bouwprojecten
Nadere informatiePlan van behandeling
Plan van behandeling Soorten gebiedsontwikkeling Grondexploitatiemodellen De totstandkoming van samenwerking: De Reiswijzer Gebiedsontwikkeling 2009 De totstandkoming van samenwerking: Het Müller-arrest
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 29 juni 2018 Onderwerp Wettelijke experimenteerruimte
1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/jenv
Nadere informatieWhitepaper Mislukte aanbestedingen door overspannen markt
Whitepaper Mislukte aanbestedingen door overspannen markt bbn adviseurs 2018 Aanbestedingsprocedures voor werken verlopen moeizaam in de huidige markt. Opdrachtgevers ontvangen geen te hoge inschrijvingen
Nadere informatieDatum 13 oktober 2015 Onderwerp Antwoorden Kamervragen over het bericht 'Aantal vechtscheidingen groeit explosief'
1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj
Nadere informatieMediation bij Onderwijsgeschillen
Mediation bij Onderwijsgeschillen In goed overleg tot een oplossing komen Onderwijsgeschillen biedt mediation aan bij alle soorten conflicten in het onderwijs. Alle scholen die bij Onderwijsgeschillen
Nadere informatieOpinie inzake HvJ EG 21 februari 2008, zaak C-412/04 (Commissie-Italië)
Opinie inzake HvJ EG 21 februari 2008, zaak C-412/04 (Commissie-Italië) De artikelen 43 EG en 49 EG leggen overigens geen algemene verplichting tot gelijke behandeling op, maar een verbod van discriminatie
Nadere informatieDe Omgevingswet in zicht
De Omgevingswet in zicht door Prof. dr. 1 Programma 20:00 20:15 uur: ontvangst en uitleg opzet avond 20:15 21:00 uur: presentatie door - achtergronden Omgevingswet - kerninstrumenten / transitie / raadswerk
Nadere informatieHet bijgevoegde conceptvoorstel spreekt voor zich. Volstaan wordt dan ook met een verwijzing daarnaar.
Keur Waterschap Limburg per 1 januari 2017 schriftelijk GEEN Venlo, Sittard, 23 februari 2016 AAN DE VOORBEREIDINGSCOMMISSIE FUSIE Onderwerp Keur Waterschap Limburg per 1 januari 2017./. Hierbij treft
Nadere informatiePrijslijst. Bestuurlijk aanbesteden voor gemeenten. Wilt u als gemeente kunnen inspelen op de complexiteit en onzekerheden binnen het sociaal domein?
Wilt u als gemeente kunnen inspelen op de complexiteit en onzekerheden binnen het sociaal domein? Bent u bereid om samen met zorgaanbieders en cliënten invulling te geven aan transformatiedoelen? Wilt
Nadere informatieProfielschets. Ondernemende school
Profielschets Ondernemende school Scholen met Succes Postbus 3386 2001 DJ Haarlem www.scholenmetsucces.nl info@scholenmetsucces.nl tel: 023 534 11 58 fax: 023 534 59 00 1 Scholen met Succes Een school
Nadere informatieRegeling klachten en geschillen
Regeling klachten en geschillen Inleiding Als een leerling extra ondersteuning nodig heeft, wordt dat georganiseerd volgens de regels van het samenwerkingsverband (SWV). Meestal gaat dat in goed overleg,
Nadere informatieEuropese Aanbesteding. mr Marjolein J. Pesch
Europese Aanbesteding mr Marjolein J. Pesch Programma 1) Wat is aanbesteden 2) Regelgeving 3) Wie moeten aanbesteden 4) Wanneer moet aanbesteed worden 5) Voorwerp van aanbesteding 6) Hoe verloopt een Europese
Nadere informatieEnergietransitie vergt strategie. Voorjaarscongres VJK 23 mei 2019
Voorjaarscongres VJK 23 mei 2019 Ons kantoor Ons kantoor Gespecialiseerd nichekantoor: Focus op: bouw en vastgoed, energie, industrie en overheid Expertise in zowel publieke, als private sector Korte lijnen
Nadere informatieDe nieuwe Aanbestedingswet is er!
Alumnidag Rechtsgeleerdheid, 25 januari 2013 De nieuwe Aanbestedingswet is er! Prof.mr. Chris Jansen Plan van behandeling aanbesteden begripsverkenning aanbestedingsrecht vragen, beginselen en andere bronnen
Nadere informatieAdvies inzake het concept wetsvoorstel tot Wijziging van de Algemene wet bestuursrecht en enkele andere wetten
Advies inzake het concept wetsvoorstel tot Wijziging van de Algemene wet bestuursrecht en enkele andere wetten In verband met het nieuwe omgevingsrecht en het nieuwe nadeelcompensatierecht Dit document
Nadere informatieMeesterlijk in de rechten en hands-on.
Hands-on! Meesterlijk in de rechten en hands-on. Onze missie is het behalen van maximale resultaten voor de klant op het gebied van incasso, juridische procedures en advisering. Daar gaan we voor. Onze
Nadere informatieHet betrekken van lokale partijen bij opdrachten. Synarchis adviesgroep Meer kansen voor lokale partijen?!
Het betrekken van lokale partijen bij opdrachten Kansen voor lokale partijen Kwaliteit en kunde staat voorop: kansen voor lokale partijen?! Als Synarchis gevraagd wordt een aanbestedingsprocedure te begeleiden
Nadere informatieHouten, 17 februari Geachte leden van het rondetafelgesprek,
Houten, 17 februari 2015 Geachte leden van het rondetafelgesprek, Inleiding Mijn naam is Ruben Berendts en ik spreek in namens Windpark Goyerbrug. Windpark Goyerbrug is een windpark in ontwikkeling tussen
Nadere informatieDraagvlak en participatie. Windcongres 6 oktober 2015
Draagvlak en participatie Windcongres 6 oktober 2015 Gerrit Modderkolk Procap adviseurs en projectmanagers Procap Procap adviseurs en projectmanagers - Voor ruimtelijke vraagstukken: haalbaar maken en
Nadere informatieBeleidsregels aanbesteding van werken 2005
Beleidsregels aanbesteding van werken 2005 Beleidsregels van de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, de Minister van Verkeer en Waterstaat, de Staatssecretaris van Defensie
Nadere informatieOVERHEIDSOPDRACHTEN RECHTSGRONDSLAG DOELSTELLINGEN
OVERHEIDSOPDRACHTEN Overheidsdiensten sluiten overeenkomsten om de uitvoering van werken of het verrichten van diensten te waarborgen. Deze overeenkomsten, tegen vergoeding afgesloten met een of meer ondernemers,
Nadere informatieUniting Expertise, Accelerating Ambitions. Focus op uw kernactiviteiten. Dankzij onze brede juridische expertise.
Uniting Expertise, Accelerating Ambitions Focus op uw kernactiviteiten. Dankzij onze brede juridische expertise. U wilt zich focussen op uw core business. Daarom nemen wij u juridisch werk uit handen.
Nadere informatieActueel. Legal & Contracting. Economische crisis? Herstel het omgevingsrecht!
Eind 2009 is het wetsvoorstel vastgesteld door de Tweede Kamer. Momenteel ligt het in de Eerste Kamer. Daar hebben de senatoren veel twijfels en gemengde gevoelens over het nut, de noodzaak en Legal &
Nadere informatieDe Commissie van Aanbestedingsexperts. Doelstellingen, werkwijze en eerste ervaringen
De Commissie van Aanbestedingsexperts Doelstellingen, werkwijze en eerste ervaringen Ambities wetgever met betrekking tot de Aanbestedingswet 2012 en het flankerend beleid (MvT) Het verbeteren van toegang
Nadere informatieBuro Ontwerp & Omgeving Velperweg MB Arnhem (026)
Buro Ontwerp & Omgeving Velperweg 157 6824 MB Arnhem (026) 443 26 63 Wij zijn Buro Ontwerp & Omgeving Wij zijn een partner voor bedrijven, overheden en ondernemende burgers bij het realiseren van ruimtelijke
Nadere informatieDe full service juridische en strategische huisadviseur voor ondernemers met visie
De full service juridische en strategische huisadviseur voor ondernemers met visie LexPartners: uw full service juridische sparringpartner en huisadviseur Door het sterk gestegen belang voor ondernemingen
Nadere informatieMediation: effectieve conflictoplossing als alternatief voor een juridische procedure
Mediation: effectieve conflictoplossing als alternatief voor een juridische procedure Schilderij Het appeltje is speciaal gemaakt voor en eigendom van Randstad Mediation & Coaching Wie recht zoekt moet
Nadere informatieDe waterschappen als publieke opdrachtgever
De waterschappen als publieke opdrachtgever (periode 2014-2016) Voor iedereen die met de waterschappen te maken krijgt als opdrachtgever voor de realisatie van, of het beheer en onderhoud aan, (waterschaps)werken,
Nadere informatieContractering bij infra-projecten
Contractering bij infra-projecten Mooie voornemens en waarom het toch vaak misgaat Industrieel Management & Advies Roadmap Het contracteringsproces Organisatiemodellen/Contractmodellen 3 contractmodellen
Nadere informatie