Dissociatie en behandeling van PTSS

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Dissociatie en behandeling van PTSS"

Transcriptie

1 Dissociatie en behandeling van PTSS Agnes van Minnen Centrum voor Angststoornissen Overwaal, Pro Persona Nijmegen Radboud Universiteit Centre for Nijmegen Anxiety Research and Expertise

2 Programma 1. Wat is dissociatie eigenlijk? Vergaarbak Niet eng, raar of moeilijk Doel: -weten waar je over praat -niet meer bang zijn; alledaags verschijnsel

3 2. Kun je wel traumagericht werken als een patiënt veel dissociatie heeft? Jazeker Doel: -traumagerichte, evidence-based PTSS behandeling geven, ook aan patiënten met (veel) dissociatie

4 3. Wat moet ik doen als mijn patiënt dissocieert? Niets: even wachten, of simpele techniek toepassen oefenen Doel: -je weet wat je moet doen als een patiënt dissocieert

5 Wat is dissociatie? Vergaarbak Twee soorten

6 Holmes et al., 2003; Hagenaars et al., 2008 Dissociation Detachment Compartimentalisation Numbing Derealisation Depersonalisation Motor and Sensory Dissociation Catalepsy Tonic Immobility DIS/Amnesia

7 Holmes et al., 2003; Adapted by Hagenaars et al., 2008 Dissociation Detachment Compartimentalisation Numbing Derealisation Depersonalisation Motor and Sensory Dissociation Catalepsy Tonic Immobility DIS/Amnesia

8 Voorbeelden derealisatie Het is alsof ik in een droom leef. Het is alsof alles onecht is. Deja vu Flashbacks! Het is alsof ik achter een glazen wand sta. Het is alsof ik in een film leef. Staren Dingen die ik zie lijken groter of kleiner, dichterbij of verder weg.

9 Voorbeelden depersonalisatie Ik voel me als een robot. Alsof ik alleen op de automatische piloot kan functioneren. Slapende arm Mijn stem klinkt als van een ander. Mijn spiegelbeeld lijkt veranderd. Van wie is dit lichaam? Mijn ene been lijkt langer dan het andere

10 Filmpje depersonalisatie

11 Dissociatieve Subtype Merk op dat PTSS als specifier in DSM 5 het Dissociatieve Subtype heeft, waaronder verstaan wordt: veel symptomen van depersonalisatie en derealisatie

12 Voorbeelden numbing Het is alsof ik geen emoties voel. Geen positieve maar ook geen negatieve emoties kunnen ervaren (verschil met depressie) Merk op dat numbing een symptoom is van PTSS

13 Hoe ontstaat dissociatie/detachment? Reactie op: Slaaptekort: Vermoeidheid Heftige emoties: angst/stress/depressie Heftige omgevingsdingen: kermis, veel geluid, fel licht Heftige pijn

14

15 Functie van detachment Minder emoties/pijn te voelen, afremmen, je afsluiten Functioneel: je emoties en pijn worden minder Functioneel: Je kunt nare/saaie tijd doorkomen/overleven

16 Wat helpt tegen dissociatie/detachment Wat helpt? Slapen Ontspanning/rust/ minder emoties/wegvallen dreiging Lichamelijke inspanning/minder pijn Positieve sociale contacten

17 Samenvatting Dissociatie is vergaarbak van symptomen, die grofweg onderverdeeld zijn in detachment en compartimentalisatie Detachment bestaat uit derealisatie, depersonalisatie en numbing: alle drie de vormen zijn normale verschijnselen die wij allemaal kennen, en zijn dus niet raar, eng of moeilijk Ze komen extra vaak voor in relatie tot trauma en PTSS: veel angst en stress

18 Dissociatie/Detachment en PTSS Dissociatie komt veel voor bij angstpatiënten: PTSS, maar óók: dwang, paniek, sociale fobie. [NB stabiliseren jullie weleens paniekpatiënten?] Ook zonder behandeling (bv exposure) dissociëren ze. PTSS-Symptomen + specifier

19 2. Kun je wel traumagericht werken als een patiënt veel dissociatie (detachment) heeft? Jazeker Doel: -traumagerichte, evidence-based PTSS behandeling geven, ook aan patiënten met (veel) dissociatie

20 Exposure bij PTSS en dissociatie/detachment Indicaties: Wat vinden behandelaren? Becker et al Van den Berg et al., 2012 Behandelaren: Dissocatie is exclusiecriterium voor exposure (en overigens ook voor EMDR) bij PTSS

21 Is dat zo? Klopt dat?

22

23 Dissociatie (en depressie) N = 71 Standaard IE protocol Ernstige dissociatie geïncludeerd (DES > 35)

24 If anything: dissociatie leidde tot beter behandelresultaat

25 Ondanks dissociatie toch adequate angstactivatie en goede leerervaring, En er treedt ook herstel op ná de exposure

26 Dropouts (ns) Dropouts Completers 5 0 DES CAPS-D PSS-SR-N BDI

27

28 High dissociation: CPT-C (exposure based) was more effective than Cognitive therapy

29

30 Recent onderzoek naar effecten van dissociatie op resultaten van Narrative Exposure Therapy (NET) bij vluchtelingen: dissociatie had geen voorspellende waarde voor behandeleffecten bij exposure.

31 Conclusie Dissociatie is geen contra-indicatie voor exposurebehandeling bij PTSS Integendeel : het is juist eerder een indicatie! Vergeet niet dat dissociatie een symptoom is van PTSS (en andere angststoornissen), en dat je dus heel veel patiënten zou uitsluiten van behandeling!

32 Programma 1. Wat is dissociatie eigenlijk? Vergaarbak Niet eng, raar of moeilijk Doel: -weten waar je over praat -niet meer bang zijn; alledaags verschijnsel

33 Holmes et al., 2003; Adapted by Hagenaars et al., 2008 Dissociation Detachment Compartimentalisation Numbing Derealisation Depersonalisation Motor and Sensory Dissociation Catalepsy Tonic Immobility DIS/Amnesia

34 Voorbeelden van Compartimentalisatie Tonic Immobility/Motor and sensory inhibition Bevriezen (verlamming, immobiel, verstijfd) (Ik stond stijf van angst, was verstijfd van schrik, was bevroren van angst, ik was verlamd van angst ik stond aan de grond genageld) Verlies van stem (ik kon geen woord meer uitbrengen, ik was verstomd)

35 Vervolg symptomen Tremoren (ik stond te trillen op mijn benen, ik zat helemaal te trillen, knikkende knieën) Verminderd gevoel van pijn (achteraf voelde ik pas hoeveel pijn ik had, het was alsof ik niks meer voelde) Ogen dichtvallen, blindheid (ik kon het niet meer aanzien) Fysiologie is verlaagd (ik had het ijskoud, mijn hart stond stil, ik schrok me dood)

36 DIS/Amnesie Amnesie: geen toegang meer hebben tot bepaalde geheugeninfo niet meer op een woord kunnen komen DIS: twee identiteiten die naast elkaar bestaan in afzonderlijke compartimenten aan de ene kant ben ik en persoon die dit aan de andere kant Ik kende mezelf niet terug

37 Bevriezing bij mensen

38

39 Rape induced paralysis Bij seksueel geweld Niet kunnen bewegen Niet kunnen praten/roepen om hulp Je verzwakt voelen, zonder kracht, verlamd Trillen Koud Stijfheid van lichaam

40 Filmpje dieren

41 Hoe ontstaat dissociatie/compartimental isatie? Reactie op: Slaaptekort: Vermoeidheid Heftige emoties: angst/stress/depressie (NB bij dreiging: denk aan je nachtmerries) Heftige omgevingsdingen: kermis, veel geluid, fel licht Heftige pijn {merk op dat dit hetzelfde rijtje is als bij detachment)

42 Wat helpt tegen dissociatie/compartimentalisatie Wat helpt? Slapen Ontspanning/rust/minder emoties/wegvallen dreiging Lichamelijke inspanning/minder pijn Positieve sociale contacten [Merk op dat dit hetzelfde rijtje is als bij detachment]

43 Hoe en waarom ontstaat compartimentalisatie? De functie is evolutionair, en gericht op overleven: niet bewegen betekent dat je niet meer aantrekkelijk bent als prooi Maar ook: door lagere fysiologie, minder pijn etc minder kans om bv dood te bloeden, gewond te blijven liggen, te koud te worden etc

44 Rape induced paralysis Net als bij dieren een automatische reactie in een situatie waarin je niet kunt vechten of vluchten Primitieve adaptieve manier van reageren Dieren verliezen bij TI vaak interesses in hun prooi Verkrachters ook: ze eisen soms van hun slachtoffers dat ze zich verzetten (Burgess & Holmstrom, 1976)

45

46 Schiedamse parkmoord Hij duwt ze een eindje verderop de struiken in en dwingt ze seksuele handelingen met elkaar te verrichten. Daarna mishandelt hij eerst Maikel. Maar Maikel houdt zich net op tijd als door een reflex voor dood, waarop de aandacht van de dader zich op Nienke richt. Hij wurgt het meisje met een veter.

47 TI bij mensen Seksueel geweld: Rape paralysis Vliegtuigrampen (passagiers die in TI uit hun stoel bevrijd werden) Veteranen Maar in experimenten ook bij mildere angsten

48 Functie van bevriezen Het is automatisch, reflexmatig gedrag Bedoeld om te overleven Reactie op angst of stress En je gevangen voelen tijdens gevaar

49 Je kunt er dus niets aan doen, het is geen bewust gekozen gedrag (net zo min als een heldenrol overigens.)

50 Schaamte, zelfverwijt Maar veel mensen schamen zich en andere mensen reageren ook beschuldigend (waarom heb je niet geschreeuwd? Ik was er meteen achteraangerend hoor! Je had je vinger moeten opsteken man, dat pik je toch niet?)

51 Bevriezing, zelfverwijt, verwijten van anderen Onderzoek met 9 rape scenarios (Mc Caul, 1990) Hoe meer het slachtoffer terug vecht, hoe meer schuld naar de verkrachter ging Hoe minder het slachtoffer verzette, hoe meer schuld het slachtoffer zelf kreeg en verwijten: (waarom heb je niets gedaan?)

52 Metro 16 februari 2010 Vrouwen: 56% vindt het je eigen schuld als je verkracht wordt (vrouwen > mannen)

53 TI symptomen bij PTSS

54 TI en PTSS behandeluitkomst Enkele casus: Rothbaum & Foa, 1991; successful exposure treatment of PTSD patient with comorbid conversion mutism Hendriks & Van Minnen, 2012: intensieve exposure therapie bij PTSS en conversie

55 Studie naar Tonic Immobility N = 27 PTSS patiënten met mixed trauma (o.a. seksueel geweld) Zelfde resultaat als bij dissociatie (detachment): geen predictor

56

57 Conclusies Dissociatie (TI; compartimentalisatie) komt ook veel voor bij PTSS (ook bij andere angststoornissen trouwens) en is ook geen belemmering voor behandelsucces

58 Conclusies 1. wat is dissociatie? Vergaarbak Twee soorten: detachment en compartimentalisatie Iedereen kent wel voorbeelden van zijn eigen dissociatieve gedrag, het is heel normaal en functioneel gedrag, is dimensioneel Verschillende verschijningsvormen, maar qua mechanisme lijkt het allemaal sterk op elkaar

59 Conclusies 2. Behandeling van PTSS bij dissociatie 2. Kun je wel traumagericht werken als een patiënt veel dissociatie heeft? Jazeker, zowel bij detachment als bij compartimentalisatie. Doel: -traumagerichte, evidence-based PTSS behandeling geven, ook aan patiënten met (veel) dissociatie

60 Klinische implicaties

61 Help! 3. Wat moet ik doen als mijn patiënt dissocieert? Niets: even wachten, of simpele techniek toepassen oefenen Doel: -je weet wat je moet doen als een patiënt dissocieert

62 Een model van het gaspedaal en de rem Als er een dreiging is, gaat angst snel omhoog: je trapt op het gaspedaal en je kunt razendsnel vluchten of vechten Als je niet kunt vluchten of vechten, is het bij dreiging handig als je niet meer beweegt: je trapt op het rempedaal en je kunt razendsnel bevriezen/tonic immobility

63

64 Helemaal niets meer voelen, verdoofd, depressief, aanvallen met bewusteloosheid Dissociatie TRAUMA Angstig BEHANDELING Onrustig Lichte spanning Ontspannen NU

65 Hoe herken je dissociatie? Allerlei vormen: zie voorgaande Voorbeelden: Trillen, niet meer praten, afwezig, geen contact, geen reactie, neervallen, verlies van spierkracht, verlies van pijnbeleving, koud, patiënt is kwijt waar hij is, kan zich niet meer herinneren wat hij hiervoor heeft gedaan.

66 Achterliggend idee Vermijding helpt niet meer, want je moet exposure doen Daardoor loopt angst hoger op dan je gewend bent Daardoor ga je dissociëren Dissociatie is niet eng of raar, maar teken van hoge angst Dus prima voor exposure

67 Wat te doen? 1. Dissociatie is reactie op te hoog angstniveau tijdens behandeling. Die angst ontstaat door de stimulus (traumagerelateerd materiaal, herinneringen). Haal je die weg, zal de angst zakken, en verdwijnt de dissociatie. Dus niks doen, eventjes pauze, helpt.

68 Wat te doen? 2. Dissociatie is vermijdingsstrategie die vaak goed gewerkt heeft, bv tijdens het trauma, maar ook tijdens eerdere behandelingen: therapeuten stoppen doorgaans exposure bij dissociatie, dus dat werkt. Laat patiënten met dissociatie dus juist niet vermijden, stop dus niet met de exposurebehandeling, maar ga gewoon door.

69 Wat te doen? 3. Tijdens dissociatie werkt alles nog prima. Aandacht, geheugen, zintuigen, alles komt gewoon binnen. Dus je kunt normaal tegen je patiënt praten en instructies geven.

70 Dissociatie houding Rustig blijven & doorgaan met exposure Geruststellen (ga maar door, er kan je niets gebeuren, het is maar een herinnering) Aanmoedigen (je doet het goed!) Veiligheid bieden (je bent bij mij in deze kamer, je bent veilig, het gaat om alleen maar een herinnering).

71 Dissociatie: niet doen: Stoppen Vermijden Zelf bang worden Erover praten (wat gebeurt er nou?) Ontspanningstechnieken

72 Dissociatie: niet doen Betuttel de patiënt niet. Geef eventueel suggesties voor wat deze kan doen, maar doe het niet voor de patiënt. Vraag van te voren aan patiënt hoe jij eventueel kunt helpen.

73 Oefening 1. Niks doen: Ik merk aan je dat je dissocieert. Dat is een teken dat de angst te hoog is opgelopen voor je. Dat geeft niet, want het is juist de bedoeling van de exposure. Je doet het heel goed. We wachten nu rustig af tot de angst wat zakt, je bent hier veilig. We hebben alle tijd, dus doe maar rustig aan. Doe wat je nodig hebt om de angst te laten zakken. Op het moment dat de angst voldoende is gezakt, geef je mij maar een teken.

74 Oefening 2. Niks doen + tip van patiënt: Ik merk aan je dat je dissocieert. Dat is een teken dat de angst te hoog is opgelopen voor je. Dat geeft niet, want het is juist de bedoeling van de exposure. Je doet het heel goed. Je bent hier veilig. We wachten nu rustig af tot de angst wat zakt. We hebben alle tijd, dus doe maar rustig aan. Doe wat je nodig hebt om de angst te laten zakken. Het helpt je meestal, zeg je, als je even goed om je heen kijkt, doe dat nu maar. Op het moment dat de angst voldoende is gezakt, geef je mij maar een teken.

75 Oefening 3. Versnellen/actief helpen Ik merk aan je dat je dissocieert. Dat is een teken dat de angst te hoog is opgelopen voor je. Dat geeft niet, want het is juist de bedoeling van de exposure. Je doet het heel goed. Je bent hier veilig. We wachten nu rustig af tot de angst wat zakt. We hebben alle tijd, dus doe maar rustig aan. Doe wat je nodig hebt om de angst te laten zakken. Op het moment dat de angst voldoende is gezakt, geef je mij maar een teken.

76 Oefening 3 vervolg Noem alles op wat je ziet aan de patiënt en doe daarover suggesties (bv ik zie dat je hand tot een vuist is gebald, dat zou een teken van hoge spanning kunnen zijn, ik zie een beetje beweging in je linkerhand, soms zien we dat dat een eerste teken van ontspanning is, we wachten rustig af, het kan zijn dat etc). Zeg niet DAT het zo (ik zie dat je spanning al afneemt), geef alleen de suggestie.

77 Filmpje pink

78 Take home message Dissociatie bestaat uit verschillende symptomen die iedereen heeft is niet eng, moeilijk, anders, of specialistisch Is gewoon teken van te hoge angst Je kunt trauma-gericht behandelen; soms moet je eventjes stoppen of interveniëren, dan ga je gewoon weer door. Just do it!

Veerkracht en PTSS-behandeling

Veerkracht en PTSS-behandeling Veerkracht en PTSS-behandeling Prof. Dr. Agnes van Minnen Angstpoli GGz Nijmegen Radboud Universiteit Nijmegen 29 mei 2008 COGIS-Symposium Trauma en Veerkracht Behandeling PTSS Wat is effectief? Meest

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Haïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010

Haïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010 Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te

Nadere informatie

Online Psychologische Hulp Angst & Paniek

Online Psychologische Hulp Angst & Paniek Online Psychologische Hulp Angst & Paniek 2 Therapieland Therapieland Online Psychologische Hulp In deze brochure maak je kennis met de online behandeling Angst & Paniek van Therapieland. Je krijgt uitleg

Nadere informatie

Boek Slapende honden? Wakker maken!

Boek Slapende honden? Wakker maken! Boek Slapende honden? Wakker maken! A.Struik, ontwikkelingspsycholoog/ systeemtherapeut Joany Spierings Drie testen Weinig theorie en veel praktijk CD-Rom/ werkbladen Formulier zes testen Geen protocol

Nadere informatie

BINNENSUIS Jehudi van Dijk

BINNENSUIS Jehudi van Dijk BINNENSUIS Jehudi van Dijk Op het toneel staat een vrouw. Ze draagt gewone kleren en ze heeft een horloge om. Ook staat er een stoel en een prullenbak en ligt er een pluisje op de grond. Ik denk altijs

Nadere informatie

Overzicht van de workshop. Nauwe relatie tussen CS en trauma VERLAMD DOOR ANGST. Waarom een workshop over EMDR en conversiestoornis?

Overzicht van de workshop. Nauwe relatie tussen CS en trauma VERLAMD DOOR ANGST. Waarom een workshop over EMDR en conversiestoornis? VERLAMD DOOR ANGST Overzicht van de workshop EMDR als onderdeel van de behandeling van de conversie stoornis: een state of the art verslag Franny Moene & Rowina de Bas Onderzoek naar relatie CS en PTSS

Nadere informatie

E M D R een inleiding

E M D R een inleiding E M D R een inleiding Lucinda Meihuizen GZ-psycholoog Zorgpartners Midden-Holland lucinda.meihuizen@zorgpartners.nl Wietske Soeteman GZ-psycholoog Pro Persona w.soeteman@propersona.nl Wat haal je uit deze

Nadere informatie

Welkom! Bij de kennismaking met Acceptance and Commitment Therapy (ACT)

Welkom! Bij de kennismaking met Acceptance and Commitment Therapy (ACT) Welkom! Bij de kennismaking met Acceptance and Commitment Therapy (ACT) Even mezelf voorstellen Boeken - Jansen, G.: Denk wat je wilt, doe wat je droomt - Jansen, G.: Leef! - Jansen, G.: Laat los: ruimte

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Narratieve Exposure Therapie

Narratieve Exposure Therapie Narratieve Exposure Therapie MANP jubileumcongres Patricia Strijk Even voorstellen Wat doet Stichting Centrum 45: Diagnostiek en behandeling complexe psychotraumaklachten VS-GGZ: Werkzaam op de polikliniek

Nadere informatie

Zelfbeschadiging bij leerlingen Een inleiding

Zelfbeschadiging bij leerlingen Een inleiding Nationaal congres leerlingbegeleiding Zelfbeschadiging bij leerlingen Een inleiding Zeist, 17 maart 1 Destructief gedrag Automutilatie Wat zijn de eerste woorden die bij je boven komen? Wat roept dat bij

Nadere informatie

...de draad weer oppakken

...de draad weer oppakken ...de draad weer oppakken Na de schok... Volwassenen Informatie voor volwassenen die betrokken zijn geweest bij een schokkende gebeurtenis Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis, dat laat niemand

Nadere informatie

De examenperiode is een moeilijke tijd. Je moet hard studeren en je hebt veel stress. Wat is een goede studiemethode en wat doe je beter niet?

De examenperiode is een moeilijke tijd. Je moet hard studeren en je hebt veel stress. Wat is een goede studiemethode en wat doe je beter niet? TIPS VOOR DE EXAMENS De examenperiode is een moeilijke tijd. Je moet hard studeren en je hebt veel stress. Wat is een goede studiemethode en wat doe je beter niet? Wat moet je doen? 1. Lees de tekst op

Nadere informatie

OMGAAN MET WAT IS ANGST? BANG ZIJN IS OK! 23/02/2015 KINDERANGSTEN

OMGAAN MET WAT IS ANGST? BANG ZIJN IS OK! 23/02/2015 KINDERANGSTEN OMGAAN MET KINDERANGSTEN Brainstorm: Angsten bij kinderen An Coetsiers Kinderpsycholoog/gedragstherapeut www.depraatdoos.be Hannah, 3 jaar Anouk, 10 jaar BANG ZIJN IS OK! WAT IS ANGST? Is een normaal verschijnsel

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

Oud worden en sterven met de oorlog

Oud worden en sterven met de oorlog Oud worden en sterven met de oorlog Mede mogelijk gemaakt door de Stichting 1940-1945 1 Oud worden en sterven met de oorlog Over wie gaat het Schokkende gebeurtenissen Kenmerken en stressreacties Verwerking

Nadere informatie

Het lichaam draagt het ZEER

Het lichaam draagt het ZEER Doel workshop Het lichaam draagt het ZEER 13 mei 2017 Symposium ZEER Kennis nemen van de theorie over jong ouderverlies, trauma en stress Op een veilige manier ervaringsgericht kennismaken met een vorm

Nadere informatie

Hoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid

Hoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid Hersenschudding In deze folder vertellen we wat de gevolgen van een hersenschudding kunnen zijn en wat u kunt verwachten tijdens het herstel. Ook geven we adviezen over wat u het beste wel en niet kunt

Nadere informatie

Inhoud: Wat is trauma Cultuur aspecten Psychologische Fysieke aspecten Geestelijke aspecten Grenzen aangeven

Inhoud: Wat is trauma Cultuur aspecten Psychologische Fysieke aspecten Geestelijke aspecten Grenzen aangeven Inhoud: Wat is trauma Cultuur aspecten Psychologische Fysieke aspecten Geestelijke aspecten Grenzen aangeven Wat is een trauma? Trauma kan cultuurafhankelijk zijn Cultuur bepaalt reactie Cultuur aspecten:

Nadere informatie

Waar een wil is, is een Weg!

Waar een wil is, is een Weg! 5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht

Nadere informatie

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%

Nadere informatie

Inhoud: Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) bij Autisme. Wat is EMDR?

Inhoud: Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) bij Autisme. Wat is EMDR? Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) bij Autisme Ank Goosen Gezondheidszorgpsycholoog GGzE 21 09 2012 Wat is EMDR Indicatie Doel Doelgroep Methode Aanpassingen Resultaten 2 cliënten Inhoud:

Nadere informatie

ANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.

ANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug. ANGST Zit het in een klein hoekje? Dr. Miriam Lommen Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.nl Wie is er NOOIT bang? Heb ik een angststoornis? Volgens

Nadere informatie

Wil jij minderen met social media?

Wil jij minderen met social media? Wil jij minderen met social media? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2016 Hulpboekje social media 1 Hoe sociaal zijn social media eigenlijk? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt op social media.

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

10 Met haptonomie agressie voorkomen

10 Met haptonomie agressie voorkomen 10 Met haptonomie agressie voorkomen AGRESSIE Praktijkinformatie Gevoel voor grenzen Bewust aanraken Bewust bewegen EN Met haptonomie agressie voorkomen Agressief gedrag van de cliënt is niet altijd alleen

Nadere informatie

Achtergrondinformatie. Hoe is het beloop van vermoeidheid na kanker? Internationale literatuur Prevalentie: uitgezet tegen tijd sinds behandeling

Achtergrondinformatie. Hoe is het beloop van vermoeidheid na kanker? Internationale literatuur Prevalentie: uitgezet tegen tijd sinds behandeling Achtergrondinformatie Ongeveer 99% van alle patiënten ervaart tijdens de behandeling van Drie maanden na de behandeling van heeft 2-4% van de ziektevrije patiënten last van ernstige Hoe is het beloop van

Nadere informatie

Over trauma gesproken. Berber v.d. Vleugel & David v.d. Berg Oranjewoud

Over trauma gesproken. Berber v.d. Vleugel & David v.d. Berg Oranjewoud Over trauma gesproken Berber v.d. Vleugel & David v.d. Berg 13-3- 2015 Oranjewoud Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling geen Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met

Nadere informatie

Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 10: Hoe zeg ik nee. Lesoverzicht. Basis

Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 10: Hoe zeg ik nee. Lesoverzicht. Basis Les 10: Hoe zeg ik nee Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen weten het verschil tussen prettige en onprettige situaties en kunnen deze herkennen. Kinderen weten dat ze onprettige aanrakingen mogen weigeren.

Nadere informatie

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51 Inhoud Een nacht 7 Voetstappen 27 Strijder in de schaduw 51 5 Een nacht 6 Een plek om te slapen Ik ben gevlucht uit mijn land. Daardoor heb ik geen thuis meer. De wind neemt me mee. Soms hierheen, soms

Nadere informatie

Na de schok... Informatie voor ouders

Na de schok... Informatie voor ouders Na de schok... Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende

Nadere informatie

Workshop Mindfulness Gemeente Halderberge Betsie Wagemakers. Het enige moment wat telt is:

Workshop Mindfulness Gemeente Halderberge Betsie Wagemakers. Het enige moment wat telt is: Workshop Mindfulness Gemeente Halderberge Betsie Wagemakers Het enige moment wat telt is: NU Programma 1. Wat is mindfulness? 2. Wat levert mindfulness op? 3. Evaluatie van de ingevulde enquête. 4. De

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor

Nadere informatie

Het verminderen van PTSS klachten met cognitive bias modification (CBM)

Het verminderen van PTSS klachten met cognitive bias modification (CBM) Het verminderen van PTSS klachten met cognitive bias modification (CBM) Eigenlijk > Marcella Woud Center for the Study and Treatment of Mental Health, Ruhr Universiteit Bochum Behavioural Science Institute,

Nadere informatie

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders

Hoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen

Nadere informatie

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt

Nadere informatie

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet! Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je

Nadere informatie

Realiteit versus beleving

Realiteit versus beleving Realiteit versus beleving hoe houdt men de balans? de praktijk Primaire (dissociatieve) symptomen - Amnesie - Depersonalisatie - Derealisatie - Identiteitsverwarring - Identiteitswijziging Dissociatieve

Nadere informatie

De Inner Child meditatie

De Inner Child meditatie De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Sjef Berendsen. EMDR als vroeginterventie in de acute fase na een schokkende gebeurtenis.

Sjef Berendsen. EMDR als vroeginterventie in de acute fase na een schokkende gebeurtenis. Sjef Berendsen EMDR als vroeginterventie in de acute fase na een schokkende gebeurtenis www.bsl.nl EMDR als vroeginterventie Sjef Berendsen Natuurlijk Beloop PTSS-symptomen (NICE PTSD Guideline, 2005)

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor

Nadere informatie

Suïcidepreventie. Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online

Suïcidepreventie. Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online Suïcidepreventie Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online Missie en visie @113 Taboe op praten over zelfmoord doorbreken Drempels bij zoeken en vinden van hulp verlagen Landelijk

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

De plaswekker. Ploeppoli. poli Kindergeneeskunde Route 49

De plaswekker. Ploeppoli. poli Kindergeneeskunde Route 49 00 De plaswekker Ploeppoli poli Kindergeneeskunde Route 49 1 De plaswekker Over bedplassen wordt weinig gepraat. Dat komt doordat veel kinderen en hun ouders er zich voor schamen. Toch komt het heel vaak

Nadere informatie

Inleiding. Autisme & Communicatie in de sport

Inleiding. Autisme & Communicatie in de sport Sanne Gielen Inleiding Starten met een nieuwe sport is voor iedereen spannend; Hoe zal de training eruit zien? Zal de coach aardig zijn? Heb ik een klik met mijn teamgenoten? Kán ik het eigenlijk wel?

Nadere informatie

HEADS LARGER THAN HANDS

HEADS LARGER THAN HANDS HEADS LARGER THAN HANDS Op zoek naar meer balans Drs. Annemarije Struik Psycholoog HOE ZIT HET MET JOU?? Quotes uit de praktijk Ik vind het allemaal zo leuk Ik geef dingen niet graag uit handen Als ik

Nadere informatie

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk

Nadere informatie

Cambriana online hulpprogramma

Cambriana online hulpprogramma Dit is deel 1 van het online hulpprogramma van Cambriana. Verwerking van een scheiding 'Breaking up is hard to do' Neil Sedaka Een scheiding is een van de pijnlijkste ervaringen die je kunt meemaken in

Nadere informatie

Van huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie

Van huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie Doelen stellen NLP is een doelgerichte, praktische en mensvriendelijke techniek. NLP = ervaren, ervaren in denken, voelen en doen. Middels een praktisch toepasbaar model leren we om de eigen hulpmiddelen,

Nadere informatie

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij

Nadere informatie

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben

Nadere informatie

inhoud! Samen lezen, praten en ontdekken. De bijbelteksten staan uitgeschreven, maar je kunt natuurlijk ook je eigen bijbeltje gebruiken.

inhoud! Samen lezen, praten en ontdekken. De bijbelteksten staan uitgeschreven, maar je kunt natuurlijk ook je eigen bijbeltje gebruiken. inhoud! 5 Een bang gevoel 6 Angst als helper 9 Gevaar 11 Watjes en waaghalzen 13 Schaamte 16 Schuldgevoel 18 God en angst 20 Jij en bang 23 Vermijden 25 De Angstthermometer 28 Een ontspannen lijf 30 Praten

Nadere informatie

ADHD: je kunt t niet zien

ADHD: je kunt t niet zien ➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen

Nadere informatie

SLACHTOFFERSCHAP, TRAUMA EN GEWELD - EEN ONONTWARBARE KLUWEN? 25 mei 2016, Antropia, Driebergen - 25 mei 2016, gedichten Ingmar Heytze

SLACHTOFFERSCHAP, TRAUMA EN GEWELD - EEN ONONTWARBARE KLUWEN? 25 mei 2016, Antropia, Driebergen - 25 mei 2016, gedichten Ingmar Heytze SLACHTOFFERSCHAP, TRAUMA EN GEWELD - EEN ONONTWARBARE KLUWEN? 25 mei 2016, Antropia, Driebergen - 25 mei 2016, gedichten Ingmar Heytze MONITOR Dit wordt geen nieuw verhaal. We doen wat met ons werd gedaan,

Nadere informatie

MODULE #7 CORE PURPOSE

MODULE #7 CORE PURPOSE MODULE #7 CORE PURPOSE Welkom bij het 90 dagen mindset coachings programma. Dit programma heeft de potentie om jouw leven compleet te veranderen de komende 90 dagen. Daarin is het belangrijk dat je de

Nadere informatie

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.

Nadere informatie

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden

Nadere informatie

1. Ik merk vaak dat ik probeer iets te bereiken wat op de een of andere manier op een mislukking uitloopt. -----

1. Ik merk vaak dat ik probeer iets te bereiken wat op de een of andere manier op een mislukking uitloopt. ----- Test: Je persoonlijke afweerprofiel Met de volgende test kun je bepalen welk afweermechanisme je het meest gebruikt. Iedereen gebruikt alle afweervormen, maar er bestaan verschillen in de frequentie waarmee

Nadere informatie

25-9-2014. Door Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505

25-9-2014. Door Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505 Door Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505 Lichamelijk: pijn, fysieke beperkingen, afweging behandeling vs bijwerkingen Angst en onzekerheid: verloop ziekte,

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND

HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDENTAAL. JE KUNT ER

Nadere informatie

HELP, I need somebody Hèèèèlp!!

HELP, I need somebody Hèèèèlp!! HELP, I need somebody Hèèèèlp!! Paniek in de huisartsenpraktijk. Wat is het verschil tussen angst en paniek? Wat is angst? Angst = universeel Angst = functioneel Angst = ons lichaam maakt zich klaar om

Nadere informatie

15. eten moet je toch

15. eten moet je toch GRATIS voorproefje 15. eten moet je toch Uitnodigen Ik zal zorgen dat ik honger heb. Hou het eenvoudig, hoor! Ik eet alles. Ik ben niet zo n moeilijke eter. Maar verder eet ik alles! Je ziet me wel verschijnen.

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Na de schok... Niemand is echt voorbereid op een schokkende. gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen

Na de schok... Niemand is echt voorbereid op een schokkende. gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen Na de schok... ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende gebeurtenis meemaken,

Nadere informatie

Toetsopdracht. Communicatieve vaardigheden 2 de stage(cova 2S) Naam: Sanne Terpstra. Studentnummer: 500646500. Klas: 2B2

Toetsopdracht. Communicatieve vaardigheden 2 de stage(cova 2S) Naam: Sanne Terpstra. Studentnummer: 500646500. Klas: 2B2 Toetsopdracht Communicatieve vaardigheden 2 de stage(cova 2S) Naam: Sanne Terpstra Studentnummer: 500646500 Klas: 2B2 Datum: 15 januari 2013 Reflectieverslag bijeenkomst 1,2 en 3 Zingevingsgesprekken Dit

Nadere informatie

EMDR. Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring

EMDR. Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring EMDR Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring EMDR betekent: Eye Movement Desensitization and Reprocessing. EMDR is een behandeling voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van

Nadere informatie

Rijangst en angststoornissen

Rijangst en angststoornissen 1 Rijangst Veel mensen zijn bang wanneer ze in de auto zitten. De mate van de angst varieert sterk. Soms treedt de angst alleen maar op in zeer specifieke situaties, situaties die zich bijna nooit voordoen.

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

10 VIDEOMARKETING TIPS VOOR BEGINNERS

10 VIDEOMARKETING TIPS VOOR BEGINNERS 10 VIDEOMARKETING TIPS VOOR BEGINNERS 10 tips om direct met videomarketing aan de slag te gaan Door Theo de Kleijn Videomarketing specialist Theo de Kleijn www.theodekleijn.nl Inleiding Videomarketing

Nadere informatie

Het leven van Max en z,n mama *week 11*

Het leven van Max en z,n mama *week 11* Het leven van Max en z,n mama *week 11* Op naar de drie maanden toe, want Max is nu 11 weken oud. Daarna nog een maand van aftellen, dan zitten de vier maanden erop die Daan heeft geleefd. Hopelijk wordt

Nadere informatie

Creëer een gezonde WORK LIFE balans

Creëer een gezonde WORK LIFE balans Creëer een gezonde WORK LIFE balans d.m.v. SELFCOACHING Spreker: Kris Colpaert Waarom work-life balans? 1 Rendement Gezonde spanning Breekpunt Last signalen Karwei Verveling Alarm signalen Burden Belasting

Nadere informatie

Voorbereidende les. Basisonderwijs. Educatieteam

Voorbereidende les. Basisonderwijs. Educatieteam Basisonderwijs Voorbereidende les (1) Introductie (2) Huiswerkopdracht (3) Bijlage 1 (4) Bijlage 2 Educatieteam Het educatie team bestaat uit jonge, gemotiveerde en bevlogen medewerkers die dichtbij de

Nadere informatie

E book Angst. Praktijk Meta Bosheuvel 5 5683 AS Best info@praktijkmeta.nl

E book Angst. Praktijk Meta Bosheuvel 5 5683 AS Best info@praktijkmeta.nl E book Angst Praktijk Meta Bosheuvel 5 5683 AS Best info@praktijkmeta.nl E-Book Angst Waarom zijn wij bang? Wat is precies de functie van angst? We hebben er allemaal bijna dagelijks mee te maken, maar

Nadere informatie

[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.]

[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] 2011 Life Coach Désirée Snelling Berg Desirée [IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] Leer de technieken om met behulp van je onderbewuste en het universum je ex weer terug te krijgen. Inleiding Het is geen geheim

Nadere informatie

Trainershandleiding Brugklas Bikkels. Inkijkexemplaar

Trainershandleiding Brugklas Bikkels. Inkijkexemplaar Trainershandleiding Brugklas Bikkels versie 2014 Inhoudsopgave Introductie Organiseer je training Praktische tips De werkmap Powerpoint presentatie Ouderbrieven Draaiboek Bijeenkomst 1 Bijeenkomst 2 Bijeenkomst

Nadere informatie

Centrum voor Psychotherapie

Centrum voor Psychotherapie Centrum voor Psychotherapie Je zit al een langere tijd niet goed in je vel. Op steeds dezelfde punten in je leven loop je vast. Je hebt al geprobeerd te veranderen. Waarschijnlijk heb je ook al behandelingen

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les twee Welkom bij les twee van deze e-cursus waarin we je willen laten zien hoe je groter kunt worden zodat je problemen

Nadere informatie

Zindelijk worden. Thema. 1 Inleiding

Zindelijk worden. Thema. 1 Inleiding Thema 10 Zindelijk worden 1 Inleiding Als zorghulp in de thuiszorg of bijvoorbeeld in de kinderopvang kun je te maken krijgen met kinderen die zindelijk worden. Ze moeten dan leren op een potje te plassen

Nadere informatie

Een nieuw jaar nieuwe kansen en 9 tips die je helpen je doelen te bereiken. coaching en energetische therapie. www.pranakompas.nl

Een nieuw jaar nieuwe kansen en 9 tips die je helpen je doelen te bereiken. coaching en energetische therapie. www.pranakompas.nl Nieuwsbrief 2015-3: Een nieuw jaar nieuwe kansen en 9 tips die je helpen je doelen te bereiken coaching en energetische therapie www.pranakompas.nl Een nieuw jaar nieuwe kansen! 9 Tips die je helpen je

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen

1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen 11 1Help: faalangst! Karel heeft moeite met leren. Dat zal wel faalangst zijn! zegt iemand. Een gemakkelijk excuus, want Karel is wel erg snel klaar met zijn huiswerk. Ellen, die ook moeite heeft met leren,

Nadere informatie

Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn?

Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn? Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn? Voor preeklezers: ik hoor graag als mijn preek ergens gelezen wordt. Neem dan even contact met mij op: hmveurink@gmail.com. Bij deze preek is geen powerpoint

Nadere informatie

Te bang voor behandeling Marietta van Mastrigt Klinisch psycholoog/psychotherapeut OuderenPsychiatrie Parnassia m.vanmastrigt@parnassia.

Te bang voor behandeling Marietta van Mastrigt Klinisch psycholoog/psychotherapeut OuderenPsychiatrie Parnassia m.vanmastrigt@parnassia. Te bang voor behandeling Marietta van Mastrigt Klinisch psycholoog/psychotherapeut OuderenPsychiatrie Parnassia m.vanmastrigt@parnassia.nl Bang Maak je dat wel eens mee? Hoe merk je dat Wat voor eerste

Nadere informatie

Het voelt nu anders. Veranderde emoties na hersenletsel. Niels Farenhorst Klinisch psycholoog

Het voelt nu anders. Veranderde emoties na hersenletsel. Niels Farenhorst Klinisch psycholoog Het voelt nu anders Veranderde emoties na hersenletsel Niels Farenhorst Klinisch psycholoog Anderen zeiden: Ik ben nu eerder emotioneel Mijn stemmingen wisselen snel Ik erger mij overal aan Ik ben onzeker

Nadere informatie

uitleg proefje 1 spiegelbeeld schrijven

uitleg proefje 1 spiegelbeeld schrijven proefje 1 spiegelbeeld schrijven Misschien ziet je naam er een beetje kronkelig of gek uit, maar waarschijnlijk is het je wel een gelukt om je naam te schrijven. Het is moeilijk om de letters in spiegelbeeld

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

antal adriaanse tegels

antal adriaanse tegels antal adriaanse tegels tegels 1. als de avond valt 2. 3. de overkant 4. 5. staar in de diepte 6. zachtjes hoor ik 2 als de avond valt stap voor stap zoek ik m n weg een lange reis ik ga nergens heen de

Nadere informatie

Zorg voor Jezelf Gids

Zorg voor Jezelf Gids Zorg voor Jezelf Gids Ontdek welke 3 gewoontes je tegenhouden om een relaxed leven te hebben Wat ga je ontdekken? W e l k e g e w o o n t e s j e i n z e t i n e e n p o g i n g e e n s t r e s s v r i

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

https://dementie.nl/dagbesteding/tijdelijke-opvang-respijtzorg-regelen

https://dementie.nl/dagbesteding/tijdelijke-opvang-respijtzorg-regelen 1 2 Odensehuis Hoeksche Waard: Odensehuizen landelijk platform: Dementie.nl: Dementie winkel: Doorleven: Fotofabriek: Handen in huis: Samen Dementievriendelijk: Stichting Alzheimer Nederland: http://odensehuishw.nl

Nadere informatie