Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

Transcriptie

1 Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Jaarverslag 2001

2 Uitgave Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Het Trippenhuis Kloveniersburgwal 29 Amsterdam Postbus GC Amsterdam telefoon (020) fax (020) knaw@bureau.knaw.nl website: Vormgeving Afdeling Edita KNAW, Amsterdam Fotografie Portretten: Capital Photos, Amsterdam Binnenplaten: cbs collectie p. 4, Adobe Stockphoto p. 6, Eso pr Photo, p. 50, Hans van den Boogaard pp. 38, 88 en 102. Druk Drukkerij PlantijnCasparie, Heerhugowaard isbn

3 Inhoud Voorwoord 5 Prikkels en prestaties 7 Bestuur 12 De Akademie als ontmoetingsplaats 13 Fondsen en wetenschapsprijzen 19 Internationale samenwerking 23 Kwaliteit 35 Advies 39 Onderzoekorganisatie 51 Financiën 79 Sociaal jaarverslag 89 Informatievoorziening 99 Bijlagen 103 Register 106

4

5 Voorwoord In mijn jaarrede van mei 2001 heb ik mij beziggehouden met de vraag: hoe wetenschappelijk is de universiteit? Een rechtgeaard academicus vindt het chic om vragen op te werpen. Maar eigenlijk zou een groot uitroepteken op zijn plaats zijn: de wetenschappelijkheid van de universiteit verdient een heus programma. De kenniseconomie wordt door beleidsmakers omhelsd. Voorlopig louter verbaal, want de nieuwe investeringen die ons land op voorsprong moeten zetten vinden nog slechts mondjesmaat plaats. De universiteiten vormen de hoekstenen van de kenniseconomie. Hun uitgangspositie is, gelet op de hoge plaats die ons wetenschappelijk onderzoek op alle internationale ranglijsten van kwaliteit en productiviteit inneemt, ijzersterk. Allerlei ontwikkelingen, vooral internationaal, dwingen de universiteiten tot hernieuwde strategische keuzes. Keuzes die vooral van doen hebben met investeren in menselijk kapitaal: docenten en onderzoekers. Traditioneel niet een beleidsterrein het personeelsbeleid waarop de universiteiten een indrukwekkende staat van dienst hebben. Voor al die keuzes geldt één finale toets: wetenschappelijke kwaliteit, zowel in het onderwijs als het onderzoek. Daarom is de invoering van een accreditatiestelsel voor bachelorsen mastersopleidingen zo n gelukkige greep. Een aanpak die moet worden doorgetrokken naar de opleiding van onderzoekers. Accreditatie van onderzoekersopleidingen, zoals die hoofdzakelijk door onderzoekscholen aangeboden worden, vormt het sluitstuk van de kwaliteitsborging in het universitaire onderwijs. De overheid doet er goed aan verleende accreditaties van onderzoekersopleidingen als een belangrijke maatstaf in de bekostiging van de universiteiten in te bouwen. Ter kennisneming van deze en andere in knaw-kring ontwikkelde opvattingen beveel ik u lezing van dit jaarverslag ten zeerste aan. R.S. Reneman, president 5

6 6 Prikkels en prestaties

7 Prikkels en prestaties In het afgelopen jaar vonden levendige debatten plaats over de vraag hoe Nederland zijn rol als kennisland kan behouden en versterken. Ons land heeft hier een gezonde uitgangspositie. Het Nederlandse onderzoeksysteem is immers over het geheel genomen competitief, internationaal georiënteerd en prestatie- en kwaliteitsgericht. De Nederlandse onderzoeksprestaties zijn van internationaal toonaangevend niveau. Verontrustend is echter dat de uitgaven voor wetenschappelijk onderzoek achterblijven bij die in sommige Europese landen en in de Verenigde Staten. Een krachtig stelsel van publiek gefinancierde universiteiten en onderzoekinstituten vormt voor de toekomst van ons land als kennisnatie een basisvoorwaarde. De vitaliteit van dat stelsel wordt vooral bepaald door het vermogen complexe wetenschappelijke programma s en projecten te sturen, heldere strategische keuzes te maken en te effectueren, kritisch naar de eigen prestaties te kijken en deze naar internationale maatstaven op waarde te schatten. Verder is van belang dat actief wordt gewerkt aan de overdracht van verworven kennis en inzichten en het recruteren, in binnen- en buitenland, van die onderzoekers en aspirant-onderzoekers die voor vernieuwing en kwaliteit kunnen zorgdragen. In het bijzonder de tekortschietende beschikbaarheid van voldoende gekwalificeerde onderzoekers vormt een bedreiging het Nederlandse wetenschapsbestel. De overheid moet zich als belangrijkste financier van publieke kennisinstellingen de vraag stellen welk niveau van uitgaven nodig is om kwaliteit en volume van de Nederlandse onderzoeksprestaties te behouden en zo mogelijk te versterken. Het besef lijkt te zijn doorgedrongen dat de Nederlandse positie in de wetenschappelijke kopgroep van Europa vooral te danken is aan financiële inspanningen in het verleden en dat behoud van die positie tot een terugkeer naar het toenmalige uitgavenniveau is verplicht. Daarnaast dient de aandacht uit te gaan naar de verdeling van de middelen op een wijze die de productie van excellent en relevant onderzoek bevordert. Enerzijds stelt zich de vraag naar de relatieve omvang van de verschillende geldstromen: eerste geldstroom (basisfinanciering; lokale competitie), tweede geldstroom (aanvullende financiering; landelijke competitie) en derde geldstroom (opdrachtfinanciering). Anderzijds is de vraag naar de meest wenselijke bekostigingssystematiek binnen de eerste geldstroom aan de orde. Aan laatstbedoelde systematiek dient de eis te worden verbonden dat kwaliteit beloond wordt. Investeren in kennis Investeren in wetenschap en technologie betekent investeren in economische groei en in de kwaliteit en duurzaamheid van onze samenleving. Bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid moeten de krachten bundelen ter versterking van de hele keten van kenniscreatie tot innovatieve toepassingen. Het kabinet moet als eerste stap jaarlijks 100 miljoen euro extra uittrekken voor onderzoek in Nederlandse universiteiten en onderzoekinstituten, te verdelen door nwo. Netwerken tussen onderzoekinstellingen en bedrijven behoeven verdere versterking. Universiteiten en onderzoekinstituten dienen bij hun interne toewij- 7

8 zing van middelen strenge kwaliteitscriteria toe te passen. Aldus het Manifest Investeren in Kennis dat werkgeversvereniging vno- ncw met knaw, nwo, tno en vsnu heeft opgesteld. Dit manifest werd tijdens de Avond van Wetenschap en Maatschappij op 29 oktober 2001 in de Ridderzaal in Den Haag aan de ministers Hermans (ocenw), Jorritsma (ez) en Brinkhorst (lnv) aangeboden. De opstellers van het manifest betogen dat de tijdens de Europese top in Lissabon (maart 2000) uitgesproken Nederlandse ambitie om op kennisgebied tot de wereldtop te behoren niet haalbaar is zonder extra investeringen in de fundamentele wetenschapsbeoefening. Daarnaast dienen gebruikers en onderzoekers intensiever samen te werken in onderlinge netwerken ter wille van een effectieve kennisdiffusie. Kwaliteit verplicht knaw, nwo en vsnu hebben begin 2001 hun standpunt bepaald over het rapport Kwaliteit Verplicht van de door deze organisaties ingestelde werkgroep-van Bemmel. Zij stellen vast dat het voorstel van de werkgroep bijdraagt aan het oplossen van twee knelpunten: de overladen agenda van beoordelingen en het in de door de vsnu georganiseerde disciplinegewijze beoordelingen van universitair onderzoek te vaak moeten vergelijken van steenkolen met eieren. knaw, nwo en vsnu hebben besloten in 2003 te beginnen met de invoering van het door de werkgroep-van Bemmel voorgestelde nieuwe stelsel. knaw, nwo en vsnu hebben besloten als object van beschouwing voor de externe kwaliteitsbeoordeling de onderzoekeenheid te kiezen. Bij knaw en nwo zijn dat de instituten. Bij de universiteiten zijn dat de onderzoekscholen, de onderzoekinstituten en andere door de Colleges van Bestuur te definiëren organisatieonderdelen. Elke onderzoekschool of instituut dient tenminste eens per zes jaar door een internationaal samengestelde commissie te worden geëvalueerd en dient elke drie jaar een zelfevaluatie uit te voeren. Aan het einde van het verslagjaar werd de laatste hand gelegd aan een gezamenlijk protocol voor de kwaliteitsbeoordeling en waren enige in 2002 aan de hand van het nieuwe protocol uit te voeren proefevaluaties in voorbereiding. Verkenning economische structuur In de zomer publiceerde het kabinet een reeks van verkenningen (zie ook de later aan de orde komende ocenw-verkenning Grenzeloos Leren). Onder verantwoordelijkheid van de minister van Economische Zaken kwam de Verkenning Economische Structuur tot stand. Door het Centraal Planbureau is met name aan het hoofdstuk Kennisinfrastructuur een belangrijke bijdrage geleverd. 1 De knaw heeft in een brief aan het cpb haar bezorgdheid uitgesproken over zijn uitspraak dat verhoging van de publieke uitgaven voor wetenschappelijk onderzoek niet voor de hand ligt omdat (a) de publieke wetenschapsuitgaven al relatief hoog zouden zijn (dus reallocatie van middelen geboden is), (b) de Nederlandse onderzoeksprestaties bovengemiddeld zijn en (c) de onderzoekers niet beschikbaar zouden zijn. De knaw heeft deze redenering weerlegd door aan te tonen dat argument (a) op een verkeerd gekozen statistiek berust, (b) vanwege het hoge rendement een reden bij uitstek vormt om extra te investeren en (c) additionele investeringen kunnen zorgdragen voor voldoende aanwas van onderzoekerspotentieel. Het cpb heeft in een antwoord de gehanteerde statistische informatie verdedigd en bestreden dat het cpb van mening zou zijn dat tekorten aan onderzoekers zouden moeten leiden tot het achterwege laten van investeringen in onderzoek. Het cpb wil zich nader beraden op het voorstel van de knaw om te bezien welke voorwaarden moeten en kunnen worden geschapen om selectieve investeringsimpulsen zo goed mogelijk te laten renderen. 1 Mogelijkheden en beperkingen van overheidsinvesteringen: analyse ten behoeve van de Verkenning Economische Structuur (cpb-document no. 12) 8 Prikkels en prestaties

9 Pijlers van de kenniseconomie De eerdergenoemde cpb-publicatie deed het ergste vrezen voor het rapport De pijlers onder de kenniseconomie dat het Planbureau in januari 2002 het licht deed zien. Het werkstuk toont vooral aan hoe weinig betrouwbare kwantitatieve en kwalitatieve informatie er voorhanden is over variabelen en parameters die bij de sturing van wetenschappelijk onderzoek en de meting van effecten daarvan een rol spelen. Desalniettemin veroorlooft het cpb zich een aantal conclusies, die als niet of te zwak gefundeerd moeten worden aangemerkt. Lichtpunt is dat het cpb afstand neemt van de opvatting van de zittende minister van Economische Zaken luidend: Bedrijven zouden dan ook meer invloed moeten krijgen op de onderzoeksagenda van universiteiten 2. knaw, nwo en vsnu bereiden een doorwrochte bespreking van het cpb-rapport voor. Genoomonderzoek In het vorige Jaarverslag werd een trendbreuk gesignaleerd: voor het eerst sinds 1990 kon melding worden gemaakt van een stijging van de onderzoeksuitgaven van de overheid. Het bleek geen eendagsvlieg te zijn, want in juli kwam het kabinet met een pakket maatregelen ter versterking van de kennisinfrastructuur op het terrein van genomics over de brug. Er is aan de hand van het advies van de Commissie Wijffels tot 2006 een bedrag van 416 miljoen gulden ( 189 miljoen) uitgetrokken. Over voortzetting van deze financiële impuls wordt in 2006 beslist. Een nationaal regie-orgaan, ondergebracht bij nwo, dient een strategisch plan voor onderzoek naar erfelijk materiaal op te stellen en de beschikbare middelen te verdelen. Investeringen in de kennisinfrastructuur Aan het eind van het verslagjaar spraken de ministers van ez en van ocenw de verzekering uit dat de in het kader van de Wet Versterking Economische Structuur uitgetrokken ices-middelen ter versterking van de kennisinfrastructuur (kis) ten bedrage van 1,8 miljard gulden ( ) vanaf 2003 beschikbaar zouden komen. Hiermee werden de voor de rond 130 indieners van expressions of interest voor ices/kis-subsidies buitengewoon verontrustende berichten tegengesproken dat genoemd budget geheel of grotendeels ten prooi zou vallen aan de Zalm-norm voor de rijksuitgaven. In de zomer van 2001 werd de knaw door de onder voorzitterschap van Economische Zaken staande interdepartementale werkgroep ices/kis uitgenodigd om een voorstel te formuleren voor de wetenschappelijke kwaliteitsbeoordeling van in 2002 door kennisconsortia in te dienen subsidieaanvragen in het kader van ices/kis. In september heeft de knaw een voorstel gepresenteerd in de vorm van een protocol voor de beoordelingsprocedure. De gedachten gaan uit naar een commissie met evenveel adviserende sub-commissies als de onderscheiden (vermoedelijk zes) kennisthema s van ices/kis. De Nederlandse voorzitters van de voor het overige uit buitenlandse experts samengestelde sub-commissies zijn de leden van de door een voorzitter en vice-voorzitter geleide beslissingsbevoegde commissie. Laatstbedoelde commissie neemt zelfstandig, dus zonder tussenkomst van het bestuur knaw, haar beslissingen. In het verslagjaar was de besluitvorming aan overheidszijde over de inrichting van de ices/kis-procedures met inbegrip van de maatschappelijk-economische beoordeling van aanvragen door het Centraal Planbureau en de andere planbureau s alsmede de beoordeling van de wetenschappelijke kwaliteit door de knaw nog niet afgerond. Naar verwachting zal de call for proposals in september 2002 uitgaan. 2 Traditie in vernieuwing, rede uitgesproken door minister A. Jorritsma-Lebbink van Economische Zaken, bij de opening van het academisch jaar Universiteit Utrecht, september

10 Grenzeloos Leren De knaw heeft in oktober gereageerd op de onder verantwoordelijkheid van de minister van ocenw uitgebrachte verkenning naar onderwijs en onderzoek in 2010, getiteld Grenzeloos Leren. Grote waardering wordt uitgesproken voor de conclusie in dit document dat meer investeringen nodig zijn voor: het aantrekken van (jonge) talentvolle onderzoekers; het versterken van de tweede geldstroom; investeringen in prioritaire gebieden; infrastructurele voorzieningen. In de verkenning worden drie opties voor het te voeren wetenschapsbeleid opgevoerd, waarin respectievelijk de onderzoekers, de instellingen of de gebruikers centraal staan. De knaw biedt in haar commentaar aan een synthese van die opties uit te werken. Met name wordt gedacht aan een combinatie van verruiming van het nwo-budget met een wijziging in de bekostiging van universiteiten die aanhaakt op de accreditatie van onderzoekersopleidingen. Onderzoekersopleidingen en bekostiging De voorbereiding van de aan de minister van ocenw in vervolg op Grenzeloos leren toegezegde notitie werd in handen gelegd van een werkgroep van Akademieleden onder voorzitterschap van de president. Rond de jaarwisseling had de werkgroep haar gedachten op hoofdlijnen uitgewerkt ten behoeve van discussie binnen en buiten de knaw. Voortbouwend op het knaw-advies Rijzende Sterren van eind 2000 en de daarover in juni 2001 in het Trippenhuis gehouden conferentie stelt de werkgroep voor om in de onderzoeksbekostiging van de universiteiten een prominente plaats in te ruimen voor de onderzoekscholen. In de visie van de werkgroep zijn wetenschappelijk onderzoek en onderzoekersopleidingen in de toekomst hoofdzakelijk geconcentreerd in onderzoekscholen. Internationale samenwerking, gepaard aan een actieve werving op de internationale arbeidsmarkt van mastersstudenten, onderzoekers-in-opleiding, postdocs en senioronderzoekers, staat daarbij hoog in het vaandel. Van de universiteiten mag worden verwacht dat zij op den duur een aaneengesloten Ba-Ma-PhD-traject bieden, waarvan de kwaliteit wordt bewaakt door een streng accreditatiestelsel dat maatgevend is voor publieke financiering. Nauwe samenwerking tussen onderzoeksgerichte mastersopleiding en onderzoekschool is een dwingende noodzaak. De toelating tot de onderzoeksvariant in de mastersfase dient (zeer) selectief te zijn. De onderzoeksmasters vereisen zoals inmiddels door regering en parlement bij de behandeling van het wetsontwerp Bachelors/ Mastersstructuur is onderkend voor alle disciplines een cursusduur van twee jaar. De vigerende erkenning van onderzoekscholen dient volgens de werkgroep in aansluiting op het accreditatiestelsel van Bachelors- en Mastersopleidingen te worden omgezet in een accreditatie van onderzoekersopleidingen. Overwogen moet worden in de bekostiging van de universiteiten een compartiment, van enkele honderden miljoenen euro s per jaar, in te richten, dat over de universiteiten worden verdeeld op basis van aantal en omvang van geaccrediteerde onderzoekersopleidingen. Daarnaast zou elke universiteit de beschikking moeten krijgen over een door de minister met nieuw geld te financieren Stimuleringsfonds Onderzoekscholen voor de oprichting van nieuwe en de herstructurering van bestaande onderzoekersopleidingen. Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs De levensader van het Wetenschappelijk Onderwijs (wo) is het vwo. Het vwo is daarmee medebepalend voor de toekomst van de Nederlandse wetenschapsbeoefening. Niet alleen de kwaliteit van de instromende studenten in het wo is in hoge mate afhankelijk van het onderwijsaanbod in het vwo, ook de kwantiteit wordt sterk bepaald door de mate waarin de motivatie voor een wetenschappelijke opleiding in het vwo wordt gekweekt. 10 Prikkels en prestaties

11 In november heeft de knaw commentaar geleverd op het door het ministerie van ocenw opgestelde discussiestuk Hoofdlijnen Herijking Tweede Fase HAVO/VWO. De knaw heeft zich bij zijn kritiek op de denkbeelden over herschikkingen in het vakkenpakket vooral laten leiden door het streven de te grote afstand tussen vwo-curriculum en het wetenschappelijk onderwijs te verkleinen. Daarnaast is wederom aandacht gevraagd voor het afnemende aandeel van universitair gevormde vwo-docenten in het totale lerarencorps, die mogelijk een oorzaak vormen van het klaarblijkelijk geringe enthousiasme dat wordt gekweekt voor een universitaire studie. De knaw erkent dat het ombuigen van deze trend niet eenvoudig zal zijn, maar acht een bescheiden doch krachtig deltaplan op zijn plaats. Toelating buitenlandse onderzoekers Het wetenschappelijk onderzoek speelt zich af in een internationale context. Het is voor de wetenschappelijke vooruitgang van vitaal belang dat de Nederlandse onderzoekwereld zich openstelt voor buitenlandse onderzoekers. De belemmeringen, die bij het voor kortere of langere tijd naar Nederland laten komen van buitenlandse onderzoekers optreden, zijn zeer groot. Een slagvaardig toelatingsbeleid dat aansluit op de dynamiek van het onderzoeksysteem is ver te zoeken. knaw, nwo en vsnu hebben zich daarom tot de minister van ocenw gericht met verzoek om, in samenwerking met zijn ambtgenoten die het aangaat, drastische verbeteringen aan te brengen. De knelpunten die ervaren worden bij het verkrijgen van visa, verblijfsvergunningen, tewerkstellingsvergunningen alsmede bij de toepassing van de fiscale regelgeving dienen in hoog tempo te worden opgeruimd. Het creëren van één centraal loket waar alle formaliteiten voor buitenlandse onderzoekers kunnen worden afgehandeld, zou een aanzienlijke stap voorwaarts betekenen. Om hem te feliciteren met zijn benoeming als Akademielid stuurde de Universiteit van Amsterdam een brief naar professor K.A. Worp. Ik vond het wel een aangename verrassing, zegt Klaas Worp (1943) met gevoel voor ironie. Hoogleraar is hij tot op heden niet, omdat de UvA na het emeritaat van zijn leermeester P.J. Sijpesteijn geen leerstoel meer voor een Orchideenfach als de papyrologie overhad. Los van zijn eigen verdiensten vermoedt Worp dat de Akademie in hem de zwaar bedreigde papyrologie een hart onder de riem heeft willen steken. Maar misschien is de wens wel de vader van de gedachte. Ik hoop wel dat het Akademielidmaatschap helpt om de papyrologie op een acceptabel niveau in stand te houden. We denken nu aan een samenwerkingsconstructie met het Leidse Papyrologisch Instituut, dat daarvoor het meest toegerust is. De band van Worp met de papyri is een heel directe: hij helpt mee ze op te graven. Zijn voornaamste jachtterrein is de Dakhleh Oase ( een godverlaten oord ) waar de antieke plaats Kellis lag. Mijn Swiss Army Knife is mijn handelsmerk. Daarmee pulk ik ostraca uit de grond. De meeste papyrologen komen nooit verder dan teksten uit K.A. Worp: Ik ben Rokus de Vrije Vogel. Ik werk het lekkerst als ik zelf uit kan maken wat ik doe museum of de collectie van een instituut. Ik voel me buitengewoon bevoorrecht. In het veld beleef je een extra dimensie, je maakt kennis met materiaal dat nog nooit door anderen is gezien. Samen met een sterrenkundige, de Amsterdamse hoogleraar astrofy- sica T. de Jong, geeft hij nu onder meer horoscopen op papyrus uit. Hij heeft een goed ontwikkeld historisch gevoel, en ik weet van astrologie geen bal af. Als er bij wijze van spreken staat dat de zon in het teken van de ram stond kan hij dat terugbrengen tot een datum, met verbijsterende precisie. Kan Worp nog steeds zijn eigen weg gaan? Ik ben Rokus de Vrije Vogel. Ik werk het lekkerst als ik zelf uit kan maken wat ik doe. Prikkels komen er toch wel voortdurend op me af. Via voer ik een internationale correspondentie met vakgenoten tot in Canada en Australië toe. Veel Papyrologisch werk is minder vrij en spannend dan Worps horoscopen. Zoals het werk aan de Berichtigungsliste der griechischen Papyrusurkunden aus Ägypten, het telefoonboek voor papyrologen, dat nu in Leiden onder druk staat. Het is lastig sponsors te vinden voor zoiets gortdroogs. Verrassend genoeg hebben we wel geïnteresseerden kunnen vinden, maar het kost wel veel tijd en energie. Nog lastiger vindt Worp het gedaalde niveau van de student iets wat hij ook in KNAW-verband zou willen aankaarten. Ik ben geen laudator temporis acti, maar toen ik op de middelbare school zat, kreeg ik vijf talen. Nu zijn het er veelal drie. Vroeger bezaten studenten een behoorlijke kennis van klassieke talen. Die moet nu bijgespijkerd worden op de universiteit om de taalvaardigheid nog in stand te houden. Nieuw bij de Afdeling Letterkunde 11

12 Bestuur Dagelijks bestuur President: W.J.M. Levelt Algemeen secretaris: R. Kaptein Leden: mw. M.A. Schenkeveld-van der Dussen, P.C. van der Vliet Algemeen bestuur President: W.J.M. Levelt Algemeen secretaris: R. Kaptein Leden: W.Th.M. Frijhoff, G.J.F. van Heijst, M.H. van IJzendoorn, E. Noort, J. Oerlemans, mw. M.A. Schenkeveld-van der Dussen, P.C. van der Vliet, S.E. Wendelaar Bonga, J.W. Zwemmer Bestuurscommissie Onderzoeksorganisatie Voorzitter: R. Kaptein Leden: D. Bootsma, C. Fasseur Afdeling Letterkunde Voorzitter: mw. M.A. Schenkeveld-van der Dussen Ondervoorzitter: W.Th.M. Frijhoff Secretaris: J.W. Zwemmer Assessoren: M.H. van IJzendoorn, E. Noort Afdeling Natuurkunde Voorzitter: P.C. van der Vliet Ondervoorzitter: J. Oerlemans Secretaris: R. Kaptein Assessoren: G.J.F. van Heijst, S.E. Wendelaar Bonga Directie Algemeen Directeur: C.H. Moen Directeur Beheer a.i.: J. van t Hek Leden van de Akademie Afdeling Letterkunde Afdeling Natuurkunde Afdelingsbestuur Afdelingsbestuur Bestuurscommissie Onderzoekorganisatie Algemeen bestuur Dagelijks bestuur Instituten Bureau van de Akademie 12 Bestuur Prikkels en prestaties

13 De Akademie als ontmoetingsplaats Afdelingen Tijdens de maandelijkse openbare vergaderingen van de Afdelingen Letterkunde en Natuurkunde hielden 34 leden voordrachten over hun wetenschappelijke werk. Bijzondere vermelding verdienen de themabijeenkomst van de beide Afdelingen over Arbeid in beweging, de uitreiking van de Akademiepenning aan E.H. Houwink tijdens de jaarlijkse Verenigde Vergadering, de uitreiking van de Beijerinck Virologie Medaille aan Robin A. Weiss, de uitreiking van de Van Walree Prijs aan J.J.E. van Everdingen en mevrouw G. Kleiverda en de uitreiking van de Dr. Hendrik Muller Prijs voor de Gedrags- en Maatschappijwetenschappen aan P.T. van der Veer. De honderdjarige verjaardag van de toekenning van de Nobelprijs Chemie aan J.H. van t Hoff in 1901 werd op 1 oktober luister bijgezet met een internationaal Van t Hoff symposium. De Akademie is in 2001 geïnformeerd over het overlijden in het jaar 2000 van de buitenlandse leden C.R. Boxer (Afdeling Letterkunde), F.J.H. Haskell (Afdeling Letterkunde) en L.E.F. Néel (Afdeling Natuurkunde). Het buitenlands lid O. Cullman (Afdeling Letterkunde) is in 1999 overleden. Afdeling Letterkunde De Afdeling Letterkunde verloor in 2001 door overlijden de rustende gewone leden J.C. Boogman, J. van der Hoeven, R.A. de Moor en J. Zijlstra, de buitenlandse leden E.H.J. Gombrich en J.V. Polisensky, correspondent F.J.A. Broeze, en rustend correspondent H.A. Oberman. In het verslagjaar gingen acht leden tot de categorie der rustende gewone leden behoren. De heer M. Kleijwegt is afgetreden als correspondent vanwege vestiging in Nederland. De Afdeling Letterkunde koos zeven gewone leden, vier buitenlandse leden en vier correspondenten. Per 31 december 2001 telde de Afdeling Letterkunde 82 gewone leden, 110 rustende gewone leden, 3 gewone leden in het buitenland, 64 buitenlandse leden, 28 correspondenten en 21 rustende correspondenten. Afdeling Natuurkunde De Afdeling Natuurkunde verloor in 2001 door overlijden de rustende gewone leden J. Amesz, J.F. Arens, J.M.L. Janssen, J.A.A. Ketelaar, P. Mazur, D. Polder, A. Querido, Chr.P. Raven, G.C.A. Schuit en V. Westhoff, de buitenlandse leden E. Niggli en C.E. Shannon, correspondent W. de Jong en rustend correspondent mw. G.J. Thorbecke. In het verslagjaar gingen 12 leden tot de categorie der rustende gewone leden behoren en 3 correspondenten gingen over tot de categorie der rustende correspondenten. De Afdeling Natuurkunde koos 10 gewone leden, één buitenlands lid en twee correspondenten. Per 31 december 2001 telde de Afdeling Natuurkunde 101 gewone leden, 141 rustende gewone leden, 5 gewone leden in het buitenland, 67 buitenlandse leden, 32 correspondenten en 44 rustende correspondenten. 13

14 Met ingang van 1 mei 2001 trad J. de Swaan Arons om persoonlijke redenen terug als voorzitter van de Afdeling. Hij werd opgevolgd door P.C. van der Vliet, tot dan ondervoorzitter. In de ontstane vacature werd voorzien door de benoeming van J. Oerlemans. Tijdens de Verenigde Vergadering van 28 mei 2001 werd de wetenschappelijke voordracht verzorgd door E.P. Meijering over Begin en beginsel; drie klassieke visies op de geschiedenis van de christelijke theologie: Mosheim Baur Harnack. De president R.S. Reneman hield zijn jaarrede onder de titel Hoe wetenschappelijk is de universiteit? Uit handen van de president ontving E.H. Houwink (biotechnologie) de zilveren Akademiepenning. Wetenschappelijke Integriteit In november werd door nwo, vsnu en knaw de door de knaw Advies Commissie Wetenschap en Ethiek (acwe) voorbereide notitie Wetenschappelijke Integriteit uitgebracht. De notitie definieert wetenschappelijk wangedrag, alsmede de verantwoordelijkheid van betrokken partijen bij het voorkomen van inbreuken op de wetenschappelijke integriteit. Beschreven worden de procedures die binnen de universiteiten en binnen de knaw en nwo moeten worden gevolgd bij klachten over wetenschappelijk wangedrag. In de notitie wordt aangekondigd de instelling bij de knaw van een Landelijk Orgaan voor Wetenschappelijke Integriteit (lowi), dat op verzoek van een klager of beklaagde in tweede instantie een oordeel kan vellen over de beslissing die het bestuur van een universiteit of van nwo of van de knaw heeft genomen in een geschil over vermeende misdragingen. De lowi-uitspraak heeft de status van een advies aan het verantwoordelijke bestuur. De instelling en samenstelling van het lowi zal in 2002 haar beslag krijgen. In 2001 benoemde Akademieleden Afdeling Letterkunde Gewone leden Mevrouw D.I. Boomsma, Vrije Universiteit Amsterdam; P.M.G. Emmelkamp, Universiteit van Amsterdam; J.D.F. van Halsema, Vrije Universiteit Amsterdam; J. Hartog, Universiteit van Amsterdam; J.W.M. Roebroeks, Universiteit Leiden; L. Timmerman, Rijksuniversiteit Groningen; K.A. Worp, Universiteit van Amsterdam. Buitenlandse leden P.P.B.H. Birks, University of Oxford, Verenigd Koninkrijk; L. Galand, École Pratique des Hautes Études, Frankrijk; J. Mokyr, Northwestern University, Verenigde Staten; B. Wilpert, Technische Universität Berlin, Duitsland. Correspondenten R.M.G.E. Foqué, Katholieke Universiteit Leuven, België; L.A. Geelhoed, Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen, Luxemburg; J.W.H. Konst, Freie Universität Berlin, Duitsland; D.R. Wittink, Yale University, Verenigde Staten. Afdeling Natuurkunde Gewone leden J.J.M. Braat, Technische Universiteit Delft; mevrouw E.F. van Dishoeck, Universiteit Leiden; J.Th.M. de Hosson, Rijksuniversiteit Groningen; J.C. van Lenteren, Wageningen Universiteit; mevrouw C. Mariani, Katholieke Universiteit Nijmegen; A.D.M.E. Osterhaus, Erasmus Universiteit Rotterdam; R.H.A. Plasterk, Hubrecht Laboratorium knaw; R.A. van Santen, Technische Universiteit Eindhoven; M.L. Simoons, Erasmus Universiteit Rotterdam; J. Smit, Vrije Universiteit Amsterdam. Buitenlandse leden N.J. Shackleton, Cambridge University, Verenigd Koninkrijk. Correspondenten S.J. Edixhoven, Université de Rennes, Frankrijk; mevrouw J.M. Vandenberg, Bell Laboratories, Lucent Technologies, Verenigde Staten. 14 De Akademie als ontmoetingsplaats

15 Akademie-Colloquia Jaarlijks wordt een zestal Akademie-colloquia georganiseerd. Doel hiervan is het bijeenbrengen van een selecte groep van ten hoogste vijftig wetenschapsbeoefenaren uit binnenen buitenland op een actueel wetenschappelijk thema. Per colloquium stelde de Akademie in 2001 een bedrag van maximaal ƒ , beschikbaar. De in 2001 gehouden colloquia zijn in de bijlage bij dit Jaarverslag te vinden. In 2000 zijn twaalf voorstellen voor de organisatie van Akademie-colloquium in 2001 beoordeeld. Zes aanvragen zijn gehonoreerd, vier op het terrein van de Afdeling Letterkunde en twee op het terrein van de Afdeling Natuurkunde. In 2001 heeft de knaw voor het eerst aan organisatoren van Akademie-colloquia de mogelijkheid geboden om aansluitend op het colloquium een een- of tweedaagse master class van de aan het colloquium deelnemende buitenlandse onderzoekers met jonge Nederlandse promovendi te organiseren. Voor deze master classes stelt de knaw additionele middelen beschikbaar. Workshop Bio-informatica Genomics en bio-informatica zijn nieuwe onderzoeksvelden in opkomst, met naar verwachting een enorme potentie voor economische ontwikkeling, voor de gezondheidszorg, voor gezondere, veiligere en beter houdbare voeding en voor meer duurzame productiemethoden. Genomics en proteomics betreft het in kaart brengen door grootschalige sequentieanalyse van de genomen van mensen, dieren, planten en micro-organismen en het grootschalig onderzoek naar de functie van genen, alsmede naar de manier waarop erfelijke eigenschappen, zoals vastgelegd in de genen, worden vertaald in het functioneren van een cel en uiteindelijk van het gehele organisme. In 2001 heeft de Nederlandse regering een bedrag van ƒ 416 miljoen ( 189 miljoen) voor een periode van vijf jaar beschikbaar gesteld om de Nederlandse kennisinfrastructuur op het gebied van genomics op zo kort mogelijke termijn te versterken. Er is hiertoe een Nationaal Regieorgaan Genomics ingesteld, dat is ondergebracht bij nwo. Eén van de gebieden waarop de impuls is gericht, betreft onderzoek en onderwijs in de bio-informatica, waarvoor een forse inspanning noodzakelijk is, zowel voor onderzoek als voor onderwijs. Teneinde tot een doordachte strategie te komen voor de verdere ontwikkeling van bio-informatica in Nederland, organiseerde de knaw in samenwerking met nwo op 7 december een workshop onder de titel The Future of Bio-informatics in the Netherlands. Ruim tachtig vooraanstaande Nederlandse onderzoekers en andere betrokkenen namen aan de workshop deel. Een zestal specialisten uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland gaf beschouwingen over diverse aspecten van de bioinformatica en over de stimulering van dit onderzoeksveld in Nederland. Tijdens de workshop werd het belang van samenwerking tussen medisch-biologische onderzoekers en bio-informatici benadrukt. Verder bestaat er een grote behoefte aan een structurele en systematische aanpak bij de inrichting van het bio-informatica-onderwijs. Tenslotte is het van groot belang om te streven naar een uniforme en consistente weergave en annotatie van onderzoeksdata; er is namelijk een gebrek aan wereldwijde, uniforme standaarden hiervoor. Op basis van de uitkomsten van de workshop zal door knaw en nwo een position paper over de bio-informaticabeoefening in Nederland worden opgesteld. Rijzende Sterren In juni vond op initiatief van de ecos de discussiebijeenkomst Rijzende Sterren plaats. Aanleiding voor deze bijeenkomst was het verschijnen van een tweetal rapporten: het knaw-advies Rijzende Sterren, Om de kwaliteit van de onderzoekersopleiding, en het 15

16 rapport Kwaliteit Verplicht; Naar een nieuw stelsel van kwaliteitszorg voor het wetenschappelijk onderzoek, alsmede standpuntbepaling over dit rapport van knaw, nwo en vsnu. Belangrijke discussiepunten waren de rol van onderzoekscholen bij de inrichting van de toekomstige (wetenschappelijke) mastersopleidingen, het nieuwe systeem van evaluatie in een periodiciteit van zes jaar, management en budget van de onderzoekscholen, de inrichting van het onderwijsprogramma van onderzoekscholen en de kwaliteitsbeoordeling en sturing van het onderwijsprogramma door middel van accreditatie en training grants. Themabijeenkomst Arbeid in beweging In januari 2001 heeft een themabijeenkomst van de Afdelingen Letterkunde en Natuurkunde plaatsgevonden over Arbeid in beweging. Aanleiding voor de themabijeenkomst was onder meer de sterk veranderende rol van de arbeid in de samenleving onder invloed van economische en technologische ontwikkelingen. Het wetenschappelijk denken over arbeid wordt gekenmerkt door een veelheid van benaderingen die los van elkaar een te fragmentarisch beeld geven van de mate waarin arbeid maatschappelijk in beweging is. Tijdens de bijeenkomst is de rol van de arbeid benaderd vanuit verschillende onderzoeksrichtingen: de historische, de sociologische, de economische en de technologische. Doel hiervan was te verkennen in hoeverre de uitgangspunten in het onderzoek naar het verschijnsel arbeid aan het verschuiven zijn. Op basis van deze verkenning werd de behoefte geformuleerd aan een integrerend raamwerk voor multidisciplinair wetenschappelijk onderzoek naar de maatschappelijke betekenis van arbeid. Joseph Braat: Met behulp van een stuk of zes à tien satellieten met telescopen willen we nieuwe planeten in andere sterrenstelsels waarnemen Het belangrijkste deel van zijn carrière werkte Joseph Braat (1946) in het Natlab van Philips in Eindhoven. Hij is onder meer specialist in optische lithografie: met behulp van geavanceerde microscopen en (ultraviolette) lichtstralen chips bewerken. In zijn Philipsperiode sleepte hij maar liefst veertig Amerikaanse octrooien binnen. Sinds 1998 is Braat voltijd hoogleraar optica aan de TU Delft. Het maken van chips gebeurt eigenlijk al decennia grosso modo op dezelfde wijze, legt Braat uit. De vooruitgang zit in steeds sterkere microscopen, maar een echte revolutie vindt maar niet plaats. En dat terwijl twintig jaar geleden al gezegd werd: de klassieke optische technieken gaan nog hooguit vijf jaar mee. Ik denk dat ze nu nog wel een jaar of vijf blijven bestaan, al is het erg moeilijk om harde voorspellingen te doen. Die revolutie, die radicale omslag in de chipfabricage, daar werkt Braat aan. Daar is haast bij, want de introductie van zo n nieuwe vinding kost astronomische bedragen. En als de conventionele productiewijze zo goed geëvolueerd is, dat een nieuwe revolutie op korte termijn niet terugverdiend kan worden, gaat het feest niet door. `Toch zal de huidige optische manier van chips maken ooit verdwijnen, meent Braat. `Al was het maar omdat in de verre toekomst de bio- of quantumchip eraan komt. Via zijn sectie werkt Braat ook mee aan een toekomstig planeetdetectieprogramma van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Met behulp van een stuk of zes à tien satellieten met telescopen willen we nieuwe planeten in andere sterrenstelsels waarnemen legt de hoogleraar optica uit. Het probleem is dat sterren zo verblindend zijn dat het veel zwakkere licht van planeten niet meer is waar te nemen. Wetenschappelijk hoogtepunt voor Braat in 2001 was dat zijn groep toch een manier bedacht om die verre planeten waar te nemen. Het recept in één zin: combineer de gelijktijdige waarnemingen van een groot aantal verschillende telescopen en pas daarop zogenaamde destructieve interferentie toe. We hebben een manier bedacht om dat voor een heel breed golflengtegebied te doen. Braat is voor meer dan 99 procent zeker dat het lukt; dat moet ook wel, want anders begint de ESA er niet aan. Binnen de KNAW wil Braat zich inzetten voor de vergroting van het tanende bèta-bewustzijn bij de Nederlandse jeugd. Ik heb het gevoel dat de KNAW dat probleem weliswaar signaleert, maar er toch nog te weinig aandacht voor heeft. Verder is de Delftse prof een warm pleitbezorger van het Nederlands als wetenschapstaal. We moeten ons niet laten overspoelen door het Engels. Wetenschappers moeten nieuwe, Engelstalige terminologie in het Nederlands blijven vertalen, vindt hij. Het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde doet dat bijvoorbeeld heel goed. 16 De Nieuw Akademie bij afdeling als ontmoetingsplaats Natuurkunde

17 Redactiecommisssies Commissie Geschiedschrijving KNAW Met het oog gericht op het tweehonderdjarig bestaan van de knaw in 2008 brengt de Commissie Geschiedschrijving knaw een reeks publicaties uit en organiseert studiedagen over perioden en ijkpunten in de geschiedenis van de Akademie. In september werd een studiedag gehouden over De Akademie en de Tweede Gouden Eeuw, de bloeiperiode van de Nederlandse wetenschap rond Er werd gesproken over de vraag of de Akademie een rol heeft gespeeld bij deze opleving van de wetenschap, wat haar positie was in het Nederlandse wetenschappelijke landschap en welk beeld er bij tijdgenoten van de knaw bestond. De tijdens de studiedag gehouden lezingen zullen medio 2002 verschijnen in een volgend deel in de reeks Geschiedschrijving van de knaw. De volgende studiedag, in 2003, zal worden gewijd aan de Nederlandse wetenschap in de periode rond en in de Tweede Wereldoorlog. Geschiedenis der Nederlandse Rechtswetenschap De Commissie voor de Uitgave van een Geschiedenis der Nederlandse Rechtswetenschap verwacht dat het derde deel van de Bibliografie der Nederlandsche Rechtswetenschap betreffende de hoogleraren in de rechten aan de Universiteit van Franeker in 2002 zal verschijnen. De schrijvers van een Geschiedenis van het Burgerlijk Recht na 1811 hebben enige vooruitgang geboekt. Zij zijn bezig met deelstudies die als bouwstenen kunnen worden gebruikt voor het project. Commissie voor Zeegeschiedenis In januari werd het eerste exemplaar van B.C. Damsteegt s Nieuwe Spiegel der Zeevaart. Beknopte atlas van de Europese kusten met de oude Nederlandse namen aangeboden aan de Utrechtse hoogleraar in de geschiedenis van de cartografie G.G. Schilder. Het betreft de tweede, door de auteur herziene druk van zijn in 1942 als deel viii in de serie Werken van de commissie uitgegeven studie. De commissie heeft zich beraden over een tweetal voorstellen voor nieuwe uitgaven in haar serie Werken. Een daarvan betreft een fase in de geschiedenis van de navigatiekunde in Nederland gedurende de 18 de eeuw: de introductie van de octant; dat voorstel is door de commissie aanvaard. Het tweede voorstel voor een uitgave een studie naar de maatschappelijke rol van de Nederlandse marine in de 20 ste eeuw zal in 2002 nader worden uitgewerkt. Commissie voor het Corpus van Oud-Babylonische Brieven In het afgelopen jaar is goede vooruitgang geboekt met het gereedmaken van deel 14 van Altbabylonische Briefe in Umschrift und Übersetzung: Brieven in het Louvre door K.R. Veenhof. Het gaat om in totaal 225 Oud- Babylonische brieven, die in de delen 1 (1910), 17 (1933) en 18 (1934) van de door het Louvre uitgegeven serie Textes Cunéiformes zijn gepubliceerd. Alle teksten zijn in december 2001 opnieuw gecollationeerd, inlevering van het camera-ready manuscript wordt nog in 2002 verwacht. Aan deel 15 van de serie, Brieven in het Brits Museum en het Horn Museum in Berrien Springs (Michigan) is slechts marginaal gewerkt. Een datum voor de afwerking van het deel valt nog niet te geven. Short Title Catalogue Netherlands De stcn (Short-Title Catalogue, Netherlands) is de Nederlandse bibliografie tot In de stcn-database zal de gebruiker uiteindelijk alle boeken aantreffen die in dat tijdvak in Nederland of daarbuiten in het Nederlands zijn verschenen. De knaw-wetenschapscommissie voor de stcn houdt toezicht op het wetenschappelijk niveau van het werk; de Koninklijke Bibliotheek is verantwoordelijk voor de uitvoering. De invoer van de collectie van de British Library werd in 2001 voltooid. Er werd een begin gemaakt met de redactionele bewerking van de titels ter voorbereiding van een door de British Library uit te brengen gedrukte catalogus. Ook de beschrijving van de 16 de - en 17 de -eeuwse drukken van de bibliotheek van het Haags Gemeentearchief kon in 2001 worden afgerond. Volledig via de stcn beschikbaar zijn inmiddels de collecties tot 1700 van de kb, van de Universiteitsbibliotheken van Amsterdam, Leiden en Utrecht en van het Haags Gemeentearchief, en de collectie van de British Library. Momenteel zijn de 18 de -eeuwse collecties van de kb, de ub Utrecht en het Haags Gemeentearchief in bewerking, evenals de collectie vóór 1622 van de British Library. Hiermee werd goede voortgang geboekt. De totale stcn-productie in het jaar 2001 bedroeg 8164 nieuwe titels en 5832 met nieuwe exemplaren verrijkte beschrijvingen. De database bevatte op 31 december records met circa exemplaren. Het stcn-bureau heeft in het verslagjaar een onderzoek gedaan naar verdere voor opname in aamerking komende collecties oude drukken in Nederland. Op basis hiervan wordt overleg gevoerd met een aantal bibliotheken over samenwerkingsmogelijkheden. In november zijn ruim stcn-records ingelezen in de Hand Press Book file van het Consortium of European Research Libraries (cerl). De hierin reeds aanwezige stcnbeschrijvingen zijn vervangen door beter geconverteerde en in vele gevallen ook aanzienlijk vermeerderde records. De stcnthesaurus voor drukkers en plaatsnamen vormt een van de basisbestanden voor vergelijkbare cerl-thesauri, die nu in ontwikkeling zijn. Een pilot project van het stcn-bureau met de afdeling Optische Technieken van de Koninklijke Bibliotheek heeft 1724 digitale opnamen van sleutelpagina s uit 137 door de stcn beschreven boeken opgeleverd. Evaluatie van de werkwijze vindt plaats in

18 Commissie Union Académique Internationale (UAI) De Union Académique Internationale coördineert een aantal internationale projecten op het terrein van de geesteswetenschappen. Aan sommige van die projecten wordt in meerdere landen gewerkt, terwijl het ook mogelijk is dat er alleen in één land een redacteur of redactiecommissie aan een project werkt. Voor een aantal projecten van de uai bestaat een Nederlands Comité en de publicaties van die comités vallen onder de verantwoordelijkheid van de Akademie. Sommige van de projecten zijn ondergebracht bij het Constantijn Huygens Instituut (chi). Het project Corpus Vitrearum is in 2001 tot een einde gekomen. In 1996 heeft het bestuur van de Afdeling Letterkunde de uai-commissie, bestaande uit H.A.G. Braakhuis, voorzitter, W.Th.M. Frijhoff en M. Stol ingesteld. In 2001 is het bestuur overgegaan tot hernieuwde instelling (in dezelfde samenstelling) van de uai- Commissie voor een periode van 5 jaren. De commissie heeft onder meer als taak het bewaken van de voortgang van de onder de uai ressorterende projecten en het adviseren van het bestuur over in uai-kader te nemen beslissingen. Namens de Akademie woonde de heer H.A.G. Braakhuis van 27 mei tot 2 juni 2001 de 75 ste Algemene Vergadering bij van de uai die heeft plaatsgevonden in Beijing, China. Commissie Corpus Vasorum Antiquorum De internationale wetenschappelijke reeks Corpus Vasorum Antiquorum heeft tot doel de publicatie van het aardewerk uit de klassieke oudheid in openbare en privé-verzamelingen. Vooral het gedecoreerde aardewerk uit de Griekse oudheid geeft tal van informatie over het dagelijks leven, de mythologie en de geschiedenis van de oudheid. De Nederlandse commissie tot uitgave van het Corpus Vasorum Antiquorum bestaat uit vertegenwoordigers van de deelnemende musea en specialisten op het vakgebied. De commissie stelt zich ten doel de collecties klassiek aardewerk te publiceren, die zich in Nederlandse collecties. Tot nog toe zijn acht Nederlandse delen verschenen. Dankzij financiële ondersteuning van de Stichting Utopia werd in 2001 gewerkt aan de publicatie van twee nieuwe delen van het Allard Pierson Museum. Voor vier andere delen wordt momenteel onderzoek verricht en teken- en fotowerk gedaan. Door het beëindigen van de werkzaamheden aan het 5 e deel van het Rijksmuseum van Oudheden door de auteur, die zulks op vrijwillige basis deed, stagneert het onderzoek naar de Leidse collectie. Dit vijfde deel is ongeveer voor de helft gereed. Naar een oplossing wordt gezocht. Aristoteles Semitico-Latinus Het Aristoteles Semitico-Latinus project (asl) van de knaw, sinds 1994 gedeeltelijk ondergebracht bij het Constantijn Huygens Instituut, beoogt de uitgave van Semitische en Semitisch-Latijnse vertalingen van Aristoteles werken, die zowel in de Oosterse als in de Westerse Middeleeuwse filosofie een grote rol hebben gespeeld. Encyclopedia of Islam In de encyclopedie worden alle facetten van de Islam behandeld. De encyclopedie verschijnt bij uitgeverij Brill (Leiden), tegelijkertijd in een Engelse en Franse editie. De uai is sinds 1949 bij het project betrokken. In het verslagjaar verschenen van de Engelse editie de dubbele afleveringen (Van - Wal ), (Wal -Y~bisa), (Y~bisa-Y2ld2z Sar~y2), (Y2ld2z Sar~y2-Zandjib~r), pp van Deel xi. Van de Franse editie verscheen de dubbele aflevering (Tunbãr-Türk Odjagh2), pp van Deel x. In het verslagjaar werd tevens het persklare manuscript van de Index of Proper Names to Volumes I-X & to the Supplement, Fascicules 1-6/Index des Noms Propres des Tomes I-X (jusqu B Türk Odjagh2) & du Supplément, Livraisons 1-6 bij de uitgever ingeleverd. De redactie verwacht dat de Engelse editie, inclusief het Supplement, in 2003 voltooid zal zijn. Na de voltooiing van de Engelse Editie zullen de Engelse Indexen zo spoedig mogelijk volgen. De Fransen Indexen zullen verschijnen na de voltooiing van de Franse editie. Nederlands Comité voor het Repertorium Fontium Historiae Medii Aevi Het doel van dit comité is het garanderen van de Nederlandse bijdrage aan het internationale Repertorium van historische bronnen van de Middeleeuwen. Het Repertorium wordt samengesteld met de bijdragen van vele Europese landen, ter vervanging van A. Potthast, Bibliotheca Historica Medii Aevi, daterend uit De coördinatie van het project vindt plaats in het Istituto Storico Italiano per il Medio Evo onder leiding van de nieuwe directeur Massimo Miglio. De Nederlandse bijdrage wordt geleverd door het Comité, dat beslist welke auteurs en teksten moeten worden opgenomen en de kopij voor de artikelen opstelt. In 2001 is deel viii/4 verschenen (P- Petruccius). Op de tweejaarlijkse plenaire vergadering, in oktober 2001, is voorgesteld het Repertorium in drie jaar af te ronden, mede door een strengere selectie van de bronnen. 18 De Akademie als ontmoetingsplaats

19 Fondsen en wetenschapsprijzen Fondsen KNAW De knaw beschikt over een aantal private fondsen ter bevordering van wetenschappelijk onderzoek in Nederland en in het buitenland. Deze fondsen zijn gevormd uit erfstellingen, legaten en schenkingen. Een deel van de fondsen heeft de toekenning van wetenschapsprijzen ten doel. Andere fondsen richten zich op het beschikbaar stellen van middelen voor door of onder leiding van senioronderzoekers (tenminste vier jaar gepromoveerd) te uit te voeren projecten. Een derde categorie fondsen combineert beide doelen. Fondsen Van der Gaag Stichting De Van der Gaag Stichting, opgericht in 1988 door wijlen J.M. Verhoog, heeft als doel het bevorderen van hoogwaardig, maatschappelijk relevant wetenschappelijk onderzoek naar biologische, psychologische en sociale determinanten van menselijk gedrag. Het onderzoek dient te worden verricht teneinde de mens in staat te stellen zichzelf en zijn medemens beter te leren kennen en op basis hiervan in intermenselijke relaties beter te functioneren. De Van der Gaag Stichting heeft in 2001 subsidie verstrekt aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Utrecht ten behoeve van het project Ontwikkeling van schuld, schaamte, geweten en empathie bij kinderen. Het project is op 1 november 2001 van start gegaan. Het bestuur van de Van der Gaag Stichting heeft een kleine commissie ingesteld die het project zal begeleiden. Gedurende 2001 werd verder een door de Van der Gaag Stichting gefinancierd project over Rituelen na rampen uitgevoerd door de Theologische Faculteit van de ku Brabant voltooid waarvan de resultaten in boekvorm zullen verschijnen. Daarnaast gaf de Van der Gaag Stichting ook in 2001 financiële steun aan de door de Stichting aan de Universiteit Utrecht benoemde bijzonder hoogleraar op het terrein van de biopsychosociale determinanten van menselijk gedrag. M.W. Beijerinck Virologie Fonds Aan Robin A. Weiss, hoogleraar virale oncologie aan het University College London, Verenigd Koninkrijk, is de Beijerinck Virologie Medaille 2001 uitgereikt voor zijn internationaal erkende prestaties op het gebied van de virologie, in het bijzonder voor zijn onderzoek aan retrovirussen. De laureaat heeft bij deze gelegenheid een voordracht gehouden over Retroviruses: family heirlooms and new acquisitions. Tot 1998 werd elke drie jaar de M.W. Beijerinck Virologie Medaille uitgereikt aan een bij voorkeur Nederlands virologisch onderzoeker. Dankzij een aanzienlijk legaat van mevrouw A.P. den Dooren de Jong-Ris is het mogelijk een driejaarlijkse internationale prijs op het terrein van de virologie uit te reiken. Schure-Beijerinck Popping Fonds Het Schure-Beijerinck Popping Fonds is eind 1999 gevormd door een samenvoeging van het Beijerinck Popping Fonds en het fonds voor uitzending van onderzoekers naar buitenlandse marien-biologische instituten. Gezien het aantal subsidie-aanvragen over een breed front van ecologisch onderzoek blijkt het fonds in een behoefte te voorzien. Uit het fonds wordt tevens een bijzondere leerstoel gefinancierd. Deze is begin 2000 voor een eerste periode van vijf jaar gevestigd aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Per februari 2000 is mevrouw E. van Donk bij deze universiteit benoemd tot bijzonder hoogleraar Limnologie door de Stichting Schure-Beijerinck Popping Fonds. Ramsay Memorial Fund P.H.J. Kouwer is in het academisch jaar , door de Akademie in de gelegenheid gesteld als Ramsay Fellow scheikundig onderzoek te verrichten in Engeland. Hij is in oktober 2001 gestart met het onderzoeksproject Self-organising liquid crystalline superdisks in de groep van J.W. Goodby te Hull, Verenigd Koninkrijk. Stichting Akademieleerstoelen De Stichting Akademieleerstoelen benoemde in 2000 V.J.J.P. van Heuvel tot bijzonder hoogleraar experimentele taalkunde, in het bijzonder de fonetiek aan de Universiteit Leiden. In november 2002 hield hij zijn oratie. De benoemingsperiode van I.J.F. de Jong, hoogleraar Klassiek-Griekse Letterkunde, in het bijzonder vanuit verteltheoretisch perspectief, aan de uva eindigde per 1 november Met instemming van het College van Bestuur wordt de periode verlengd tot 1 september Stichting J. Gonda Fonds (Gondalezing) Het Gonda Fonds verleende in 2001 subsidie aan 14 projecten en publicaties op het gebied van de indologie. Drie Oost-Europese indologen verbleven dit jaar voor een studieverblijf met een Gonda Advanced Study Grant aan het iias te Leiden. Op 16 november 2001 werd de negende Gonda-lezing gehouden door Patrick Olivelle onder de titel Food for thought.dietary Rules and Social Organisation in Acient India. 19

20 Van t Hoff Fonds De activiteiten van de commissie voor het Van t Hoff Fonds stonden in het teken van de Nobelprijs die J.H. van t Hoff ( ) in 1901 ten deel viel. Met een symposium op 1 oktober 2001 in de Aula van de Universiteit van Amsterdam werd stilgestaan bij de honderdjarige verjaardag van de toekenning van de eerste Nobelprijs voor de scheikunde aan van t Hoff, in leven lid van de Akademie. Tijdens het symposium spraken Peter W. Atkins (Oxford) over A Century of Physical Chemistry, Jean Marie Lehn (Strasbourg) over From Molecular to Supramolecular Chemistry, E.W. (Bert) Meijer (Eindhoven) over Cooperativity in Supramolecular Architectures; Chirality as a Muse en Manfred P. Reetz (Muelheim) over Evolution in the Test Tube as a Means to Create Enantioselective Enzymes for Organic Chemistry. Verder vond tijdens het symposium de presentatie plaats van een door de knaw, samen met de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging (kncv) uitgebrachte, populair wetenschappelijke uitgave getiteld Chemie achter de Dijken: uitvindingen in de eeuw na Van t Hoff. Deze publicatie onder eindredactie van wetenschapsjournalist Simon Rozendaal, belicht Nederlandse uitvindingen en ontdekkingen op chemisch gebied sinds Een aantal voorbeelden die besproken worden zijn: smds (van aardgas naar schone diesel); nieuwe zoetstof P-400 (Verkade); de pillen van Organon; de kunstnier (Kolff) en de supersterke dyneemavezel. Evert Willem Beth Stichting Begin 2001 kwam een wijziging van de statuten van de E.W. Beth Stichting tot stand. Een herziening van de wijze van de samenstelling van het bestuur, alsmede de mogelijkheid om een bijzondere leerstoel in te stellen werden statutair vastgelegd. De bestuurssamenstelling werd in de loop van het verslagjaar vernieuwd. Aan het nieuwe bestuur werd, naast de middelen van de E.W. Beth Stiching, de besteding van de vermogensopbrengsten uit de nalatenschap van mevrouw C.P.C. Beth Pastoor toevertrouwd. Het bestuur van de E.W. Beth Stichting heeft in zijn nieuwe samenstelling in mei voor de eerste maal vergaderd. Een programma van activiteiten is in ontwikkeling. Tevens vindt beraad plaats over de invulling van de E.W. Beth Leerstoel. Fonds Staatsman Thorbecke De Akademie heeft, dankzij een royale schenking, eind 2000 het Fonds Staatsman Thorbecke in het leven kunnen roepen. Het Fonds heeft tot doel de herinnering aan Johan Rudolf Thorbecke ( ) levend te houden, onder meer door het totstandbrengen van een wetenschappelijke biografie. De in het voorjaar samengestelde Adviescommissie voor het Fonds heeft zich allereerst beziggehouden met het zoeken naar een biograaf van Thorbecke. Aan het eind van dit verslagjaar is de keuze van de commissie gevallen op een kandidaat, met wie nadere gesprekken worden gevoerd over opzet en aanpak van de biografie. Stichting Van den Houtenfonds Het C.H. Van den Houtenfonds is in 1970 ingesteld uit een nalatenschap ter bevordering van het hersenonderzoek, waarbij de doelstellingen van het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek knaw als uitgangspunt zijn genomen. Door de Stichting zijn de volgende bijzonder hoogleraren benoemd: H.B.M. Uylings, leeropdracht: Morfometrie en Ontwikkeling van het Zenuwstelsel; R.M. Buijs, leeropdracht: Neuroendocrinologie; J. Verhaagen, leeropdracht: Moleculaire Biologie van Zenuwweefselregeneratie. In 2001 werd het nih- project Onderzoek naar de rol van chemorepulsieve semaforinen in perifere en centrale zenuwregeneratie gesubsidieerd. Ter Meulen Fonds Doelstelling van het Ter Meulen Fonds is de bevordering van het medisch, biochemisch en biologisch onderzoek in relatie tot de geneeskunde van de kinderleeftijd. Aandachtsgebieden zijn klinische kindergeneeskunde, humane en basale ontwikkelingsbiologie, ontwikkelingspathofysiologie en farmacologie van de kinderleeftijd. Het Ter Meulen Fonds stelt daartoe stipendia en subsidies voor werkbezoeken beschikbaar voor wetenschappelijk onderzoek in het buitenland. De tweede Ter Meulen Fonds-lezing vond plaats op 7 november 2001 tijdens het 23e congres van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde. Spreker was de oudstipendiaat F. van Bel met als onderwerp Hersenschade na perinatale afyxie: een voldongen feit? Hubrechtfonds Het doel van de stichting is de bevordering van het ontwikkelingsbiologisch onderzoek in Nederland, waarbij de doelstellingen van het Hubrecht Laboratorium/Nederlands Instituut voor Ontwikkelingsbiologie knaw tot uitgangspunt worden genomen. De middelen van het Hubrecht Fonds worden vooral gebruikt voor het in stand houden van de embryologische collectie van het Hubrecht Laboratorium. Deze collectie bestaat voor een belangrijk deel uit de door de naamgever van het fonds bijeengebrachte embryologische preparaten. Aanvragen en toekenningen uit de fondsen Gonda Fonds Aantal aanvragen: 20 Aantal gehonoreerde aanvragen: 14 Toegekend bedrag: ƒ Ramsay Memorial Fund Beurs voor scheikundig onderzoek in Engeland. Aantal aanvragen: 1 Aantal gehonoreerde aanvragen: 1 Toegekend bedrag: ƒ Schure-Beijerinck Popping Fonds Aantal aanvragen: 44 Aantal gehonoreerde aanvragen: 32 Toegekend bedrag: ƒ Ter Meulen Fonds Aantal aanvragen: 16 Aantal gehonoreerde aanvragen: 10 Toegekend bedrag: ƒ Van Leersumfonds Aanvragen: 27 Gehonoreerde aanvragen: 23 Toegekend bedrag: ƒ Vertaalfonds Aanvragen: 26 Gehonoreerde aanvragen: 23 Toegekend bedrag: ƒ Van Walree Fonds Aantal aanvragen: 33 (congres- en werkbezoek promovendi), 29 (studenten) Aantal gehonoreerde aanvragen: 22 (congresen werkbezoek promovendi), 22 (studenten) Toegekend bedrag: ƒ Fondsen en wetenschapsprijzen