Inleiding Astrofysica College 4 12 oktober Ignas Snellen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inleiding Astrofysica College 4 12 oktober 2015 13.45 15.30. Ignas Snellen"

Transcriptie

1 Inleiding Astrofysica College 4 12 oktober Ignas Snellen

2 Ons Zonnestelsel De Aarde als een planeet De rotsachtige planeten dubbelplaneet systeem (Aarde-Maan). Vloeibaar water! oceanen Geologisch Actief! plaattektoniek en vulkanisme Magnetisch veld! beschermt tegen zonnewind Biologische activiteit heeft grote invloed op atmosfeer

3 Hoe oud is de aarde? Lord Kelvin (1862) mat afkoeling van klomp steen: schatting voor aarde = miljoen jaar Ontdekking van radioactiviteit (becquerel 1896)! warmteproductie vertraagt afkoeling van aarde! veel ouder Radiometrische datering (Rutherford 1905): - sommige zware atomen kunnen spontaan vervallen, met halfwaardetijden van miljoenen-miljarden jaren. - wanneer de begin-situatie in een mineraal bekent is, werkt de atoom-verhoudingen als ouderdoms-klok. Uranium 238! Lood 234

4 Hoe oud is de aarde? modernste schattingen: Men neme het kristal Zirkoon (ZrSiO 4 ): vormt bij hoge temperatuur, zonder lood, maar met Uranium. U(235)! Pb (207): halfwaardetijd 700 miljoen jaar U(236)! Pb (206): halfwaardetijd 4.5 miljard jaar Twee onafhankelijk klokken! Oudste gesteenten op Aarde: miljard jaar Meteorieten! zonnestelsel is miljard jaar oud

5 Ons Zonnestelsel Onze Maan De rotsachtige planeten Ontstaan uit een botsing van de aarde met ander object (?) Getijdewerking zorgt voor synchrone rotatie Vulkanische basaltvlaktes (maanzeeen) alleen aan voorkant Getijdewerking zorgt voor steeds langere omloopstijd. Draaiing aarde wordt afgeremd Aarde maan

6 Ons Zonnestelsel De rotsachtige planeten Wat bepaalt de temperatuur op Aarde? Equilibrium temperatuur: Verwachte evenwichtstemperatuur van een planeet door ontvangen energie van de Zon E ontvangen = E uitgezonden Albedo, A: fractie van sterlicht dat wordt gereflecteerd (en dus niet geabsorbeerd). Als zonnewarmte gelijk wordt verdeeld over hele Aarde: T eq = T z (1 A) 1/ 4 [ R z 2d ] 1/ 2 = 255 K! 255 K + broeikaseffect = oppervlaktetemperatuur

7 Ons Zonnestelsel De rotsachtige planeten Hoe warm is het op de maan? geen dampkring warmtegeleiding nihil Albedo van Maan is 0.07 Maximale temperatuur als zon hoog staat Temperatuur aan nachtkant wordt bepaald door afkoelingssnelheid van gesteente Maximale temperatuur: rond de evenaar, in de middag: T eq maan = T eq aarde K Aan het einde van de nacht (na aard-dagen)! -150 celsius

8 Ons Zonnestelsel Mercurius De rotsachtige planeten Iets groter dan onze Maan, hoge dichtheid! grote ijzerkern Elliptische baan! spin-rotatie periode = 58 dagen, jaar duurt 88 dagen. Zon staat stil aan de hemel tijden perihelium! 1 dag duurt 176 dagen! Nachtzijde een van koudste plekken in zonnestelsel Precessie van de baan verklaart met relativiteittheorie

9 Ons Zonnestelsel Venus Even groot als de Aarde Draait in 225 dagen om de zon De rotsachtige planeten Draait in 243 dagen om haar as, in de verkeerde richting! Atmosfeer van koolstofdioxide (96%) Dik wolkendek van zwavelzuur Atmosfeer circuleert in maar 4 dagen om de planeet. Geologisch aktief (vulkanen maar geen plaattektoniek) Enorm broeikaseffect! T eq = 230 K (-43 Celsius) T opp = 643 K (470 Celsius)

10 Russische Venera

11 Aarde! +30 C Venus! +500 C Broeikaseffect Ondoorzichtig voor infraroodstraling! warmt op! straalt terug naar oppervlak Thermische straling zwartlichaam! infrarood!

12 Ons zonnestelsel Mars Dunne atmosfeer (CO 2, 1% aardse luchtdruk) Lage massa(1/10 v. Aarde), geen magnetosfeer Rode kleur door ijzeroxyde (roest) Poolkappen van waterijs en CO 2 -ijs Ook grote hoeveelheden waterijs in de grond De rotsachtige planeten

13 NASA

14 Olympus Mons grootste vulkaan in het zonnestelsel

15 Valles Marineris

16 Geologisch bewijs voor vloeibaar water

17 Mars Global Surveyor Invloed van Jupiter

18 Ook op aarde! cyclische ijstijden Klimaat van Venus en Mars belangrijk voor begrip van global warming op Aarde

19 Ons zonnestelsel Jupiter Grootste planeet van zonnestelsel 10x straal, 310x massa van Aarde Draait in 10 uur om as Karakteristieke wolkenbanden Eeuwigdurende storm ter grootte van Aarde Great Red Spot! De gasreuzen

20 Ons zonnestelsel Jupiter Interne structuur, geschat uit chemische samenstelling, zwaartekrachtwerking, seismische golven De gasreuzen ijl ringensysteem (als alle gasreuzen) NASA, Frederick Beuk

21 Ons zonnestelsel Manen van Jupiter De gasreuzen Vier Galileïsche manen hebben baanresonanties en worden warm gehouden. Vulkanisme op Io Oceaan onder Europa?

22 Ons zonnestelsel Jupiter en komeet Schoemaker-Levy 9 De gasreuzen

23 Ons zonnestelsel Saturnus Ringen De gasreuzen Saturnus 20 meter dik! Onstaan: botsing van een maantje met asteroide?

24 Ons zonnestelsel Saturnus De gasreuzen

25 Ons zonnestelsel Saturnus De gasreuzen Cassini

26 Ons zonnestelsel Saturnus maan Titan De gasreuzen Enige maan in ons zonnestelsel met een atmosfeer, gesluierd in wolken tot de Cassini-Huygens missie! 900 km dikke atmosfeer! 1.5 bar aan druk aan de grond Atmosfeer van vooral stikstof (net als Aarde) Methaan-cycles als aards water-cyclus: regen, wind, duinen, rivieren, meren, cryovulkanisme(?)

27 Ons zonnestelsel Saturnus maan Titan De gasreuzen

28 Ons zonnestelsel Uranus en Neptunus De gasreuzen Uranus Neptunus Uranus hoge obliquiteit Eerste planeten ontdekt met de telescoop

29 Ons zonnestelsel de planetoidengordel Planetoiden, kometen en dwergplaneten

30 Ons zonnestelsel de planetoidengordel planetoiden, kometen en dwergplaneten

31 NASA Dawn mission

32 Ons zonnestelsel planetoiden, kometen en dwergplaneten Aardscheerders Near Earth Objects

33 Meteoriet: 17m doorsnede, 11,000 ton 550 kton TNT! 20-30x Hiroshima bom

34

35 Ons zonnestelsel Planetoiden, kometen en dwergplaneten Pluto en de Kuipergordel

36 NASA s New Horizon Mission naar Pluto

37

38

39 Ons zonnestelsel Planetoiden, kometen en dwergplaneten Kometen en de Oortwolk ESA s Rosetta Missie: November 2014! landing op komeet Churyumov Gerasimenko

40

41

42

43

44 Extrasolaire Planeten Methoden Afstanden tot de dichtstbijzijnde sterren zijn >100,000x groter dan tot planeten in ons zonnestelsel Stralen zelf nauwlijks licht uit! miljoenen/miljarden keren zwakker dan moederster Indirecte methoden leveren eerste bewijzen voor exoplaneten ( )

45 Extrasolaire Planeten Methoden Vster M plan = V plan M ster Radiele snelheidsmethode: ster en planeet draaien om gemeenschappelijke zwaartepunt. De verandering in de radiele component van de snelheid van de ster kan worden gemeten dmv het Doppler effect. 2π km Vaarde = = 30km /s Zon is x zwaarder! 9 cm/s s V jup = 13km /s Zon is 1.000x zwaarder! 13 m/s

46 Extrasolaire Planeten Methoden Astrometrie: ster en planeet draaien om gemeenschappelijke zwaartepunt. De schommeling aan de hemel van de ster kan worden waargenomen dmv astrometrie. Methode is nog niet erg succesvol. ESA missie GAIA: 3D kaart van de melkweg

47 Beweging van de zon rond het zwaartepunt van het zonnestelsel! 1/1000 ste boogseconde op 10 parsec

48 Extrasolaire Planeten Methoden Timing (Pulsars): ster en planeet draaien om een gemeenschappelijk zwaartepunt. Een pulsar is een aparte ster die als een klok werkt (zie later in college). Doordat de pulsar dichterbij en verder weg staat loopt die klok regelmatig voor en achter in tijd. De eerste exoplaneten zijn op deze manier gevonden

49 Extrasolaire Planeten Methoden Transit methode: als de orientatie van de planeetbaan precies goed is zien we de planeet voor de ster langs schuiven!een planeetovergang (Engels: transit) ΔF = R planeet 2 R ster 2

50 Extrasolaire Planeten Methoden Duizenden planeetovergangen ontdekt met satellieten French/ESA CoRoT Missie NASA Kepler missie

51 Kepler-11! 5 planeten, waarvan 5 binnen de baan van Mercurius! Combinatie van transit methode en Doppler methode geeft grootte en massa van een planeet! gemiddelde dichtheid (rotsachtig of gas-achtig?)

52 Extrasolaire Planeten Methoden Direct Imaging: het direct waarnemen van een exoplaneet dmv heel scherpe fotos. Adaptieve optiek + coronograaf (licht van de ster wordt zoveel mogelijk verduisterd). Werkt vooral goed bij jonge planeetsystemen die nog warm zijn van formatie

53 Extrasolaire Planeten statistiek Exoplaneet statistieken: Hoe bijzonder is ons zonnestelsel?! >1 op 10 sterren heeft een gasreus zoals Jupiter.! >1 op 3 sterren heeft een planeet zoals Neptunus! meeste sterren hebben rotsachtige planeten. Exacte kopie van ons zonnestelsel is waarschijnlijk wel zeldzaam

54 Extrasolaire Planeten Methoden Zoektocht naar buitenaards leven 1 Gassen waargenomen zoals water, koolstofmonoxide 2 Warmteverdeling op planeten 3 Wind-systemen 4 rotatie

55 Extrasolaire Planeten Zoektocht naar buitenaards leven Samenstelling van Aardse atmosfeer verraadt biologische aktiviteit. Kunnen we dit in de toekomst ook op exoplaneten waarnemen?

56 Samenvatting College 4 Behandelde onderwerpen: - Mars, water, marsklimaat, Jupiter, Europa, Saturnus, ringen, titan, Uranus, Neptunus, planetoidengordel, kometen, Pluto en de Kuipergordel, de Oortwolk, aardscheerders, exoplaneten, de Doppler methode, transit-methode, astrometrie, pulsar timing, astrometrie, direct imaging, exoplaneten statistiek, exoplaneet-atmosferen, zoektocht naar buitenaards leven. Vraagstukken die je nu zou moeten kunnen behandelen: - Waar worden openingen (gaps) in de Saturnusringen door veroorzaakt? - Wat is de Great Red Spot op Jupiter? - Wat is er interessant aan de Jupitermaan Europa? - Wat is er interessant aan Saturnusmaan Titan? - Hoe werkt de radiele snelheidsmethode (Doppler methode)? - Hoe werkt de transitmethode? - Bereken met transit-methode de grootte van de planeet. - Hoe zou je buitenaards leven kunnen herkennen op een exoplaneet?

Inleiding Astrofysica College 4 17 oktober

Inleiding Astrofysica College 4 17 oktober Inleiding Astrofysica College 4 17 oktober 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Ons Zonnestelsel Mercurius De rotsachtige planeten Iets groter dan onze Maan, hoge dichtheid! grote ijzerkern Elliptische baan!

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober 2014 13.45 15.30 Ignas Snellen Ons zonnestelsel Planetoiden, kometen en dwergplaneten Pluto en de Kuipergordel NASA s New Horizon Mission naar Pluto Ons zonnestelsel

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica college 5

Inleiding Astrofysica college 5 Inleiding Astrofysica college 5 Methoden Afstanden tot de dichtstbijzijnde sterren zijn >100,000x groter dan tot planeten in ons zonnestelsel Stralen zelf nauwlijks licht uit à miljoenen/miljarden keren

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Straling, energie en flux Astrofysica: licht, atomen en energie Zwartlichaamstralers (black body) Stralingswetten Een object dat

Nadere informatie

HL 204 HL 207 HL 214 HL 226/228

HL 204 HL 207 HL 214 HL 226/228 HL 204 HL 207 HL 214 HL 226/228 Inleiding Astrofysica College 3 28 september 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen Astrofysica: licht, atomen en energie Zwartlichaamstralers (black body) Stralingswetten 1. Vrije

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 1 Mei 2019

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 1 Mei 2019 Basiscursus Sterrenkunde Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 1 Mei 2019 Deze les Zijn er nog na vorige keer nog vragen? Deze les: Planeten in het zonnestelsel Zonnestelsel - overzicht Mercurius Is de

Nadere informatie

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Planeten

Praktische opdracht ANW Planeten Praktische opdracht ANW Planeten Praktische-opdracht door een scholier 1867 woorden 7 juni 2004 7,5 58 keer beoordeeld Vak ANW Hoofdstuk 1: HOE ONTSTAAN PLANETEN? Het woord planeet komt van het Griekse

Nadere informatie

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster...

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren Binnenplaneten: relatief klein, rotsachtig hoge dichtheid (Mercurius, Venus, Aarde, Mars) Buitenplaneten: gasreuzen - lage dichtheid (Jupiter, Saturnus, Uranus,

Nadere informatie

HOE VIND JE EXOPLANETEN?

HOE VIND JE EXOPLANETEN? LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw

Nadere informatie

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar

Nadere informatie

Het eetbare zonnestelsel groep 5-7

Het eetbare zonnestelsel groep 5-7 Het eetbare zonnestelsel groep 5-7 Hoe groot is de aarde? En hoe groot is de zon in vergelijking met de aarde? Welke planeet staat het dichtst bij de zon en welke het verst weg? Deze les leren de leerlingen

Nadere informatie

De planeten. (veel informatie uit Calvin J. Hamilton s Views of the Solar System : http://solarviews.com)

De planeten. (veel informatie uit Calvin J. Hamilton s Views of the Solar System : http://solarviews.com) De planeten (veel informatie uit Calvin J. Hamilton s Views of the Solar System : http://solarviews.com) Algemeen 99.86% van de massa zit in de zon plat systeem, bijna alles draait tegen de klok (gezien

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Als je op een heldere nacht op een donkere plek naar de sterrenhemel kijkt, zie je honderden sterren. Als je vaker kijkt, valt het op dat sommige sterren zich verplaatsen langs

Nadere informatie

inhoud 1. Inleiding 2. Wat is een planeet 3. Soorten planeten 4. Het ontstaan van planeten 5. De planeten 1.Mercurius 2. Venus 3. De Aarde 4.

inhoud 1. Inleiding 2. Wat is een planeet 3. Soorten planeten 4. Het ontstaan van planeten 5. De planeten 1.Mercurius 2. Venus 3. De Aarde 4. Planeten inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een planeet 4 3. Soorten planeten 5 4. Het ontstaan van planeten 6 5. De planeten 7 1.Mercurius 8 2. Venus 9 3. De Aarde 10 4. Mars 11 5. Jupiter 12 6. Saturnus

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica Hoorcollege VII 29 oktober 2018 Praktische zaken n Voorbereiding op het tentamen Vergeet je niet in te schrijven voor het tentamen. Het tentamen zal deels bestaan uit een aantal kennisvragen,

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014

Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Het tentamen van Inleiding Astrofysica zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van de punten) zal

Nadere informatie

Werkstuk ANW Zonnestelsel

Werkstuk ANW Zonnestelsel Werkstuk ANW Zonnestelsel Werkstuk door een scholier 2012 woorden 16 mei 2004 5,8 188 keer beoordeeld Vak ANW Het zonnestelsel Het zonnestelsel waar wij in leven, bestaat uit de zon met daarom heen cirkelende

Nadere informatie

Ontdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach

Ontdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Ontdek de planeten van ons zonnestelsel In 90 minuten door het helal Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Zonnestelsel Sonnensystem Het zonnestelsel bestaat uit de Zon en de hemellichamen

Nadere informatie

De ruimte. Thema. Inhoud

De ruimte. Thema. Inhoud Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon

Nadere informatie

Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel

Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel Spreekbeurt door een scholier 2417 woorden 16 december 2006 6,7 138 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het zonnestelsel Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over het

Nadere informatie

Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen

Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen kilometer van de Zon en het is er dus gloeiendheet,

Nadere informatie

Het draait allemaal om de Zon!

Het draait allemaal om de Zon! Het draait allemaal om de Zon! De zon: een doodgewone ster Henny J.G.L.M. Lamers Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht lamers@astro.uu.nl astro.uu.nl Een reusachtige gloeiend hete gasbol De zon

Nadere informatie

Basis Cursus Sterrenkunde. hoofdstuk 3 De planeten

Basis Cursus Sterrenkunde. hoofdstuk 3 De planeten Basis Cursus Sterrenkunde hoofdstuk 3 De planeten Nog even Kepler Eerste wet van Kepler: De planeten bewegen zich in ellipsbanen, met de zon in een van de brandpunten van de ellips. Tweede wet van Kepler

Nadere informatie

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1 Het heelal of de kosmos is de ruimte waarin de zon, de maan en de sterren zich bevinden. Het heelal bestaat uit een oneindig aantal hemellichamen waarvan er steeds nieuwe ontdekt worden. De hemellichamen

Nadere informatie

HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it?

HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? Leidse Winterlezing 050217 Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam Bernd.andeweg@vu.nl IETS SPECIAALS LEVEN Op Mars niet!

Nadere informatie

Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal.

Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal. Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari 2017. Het heelal. Inhoudsopgaven. Hoofdstuk 1. Ons zonnestelsel. Blz 3 Hoofdstuk 2. De zon. Blz 4-5 Hoofdstuk 3. De maan. Blz 6 Hoofdstuk 4. Planeten. Blz

Nadere informatie

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr.

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. HC-7i Exo-planeten Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. Huygens, 1698 CE 1 NU EEN MAKKIE, MAAR OOIT BIJZONDER LASTIG Realiseer je wat je waarneemtechnisch

Nadere informatie

Determineren van gesteente

Determineren van gesteente Aarde Paragraaf 1 en atlasvaardigheden Determineren van gesteente Als je een gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van het gesteente is, dan ben je aan het determineren. Je kunt gesteenten

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde

Basiscursus Sterrenkunde Basiscursus Sterrenkunde Les 1 Sterrenwacht Tweelingen te Spijkenisse 24 April 2019 Inhoud van de cursus Inleiding Geschiedenis Afstanden in het heelal Het zonnestelsel Onze zon en andere sterren Sterrenstelsels

Nadere informatie

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten. Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Nadere informatie

6,7. Werkstuk door een scholier 1875 woorden 10 april keer beoordeeld

6,7. Werkstuk door een scholier 1875 woorden 10 april keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 1875 woorden 10 april 2002 6,7 70 keer beoordeeld Vak ANW Het zonnestelsel Ons zonnestelsel bestaat uit de zon met een aantal planeten, die in bijna cirkelvormige banen om de

Nadere informatie

De Pluraliteit der Werelden. Ons en andere planetenstelsels. Leuven,, 20 november 2006. Instituut voor Sterrenkunde

De Pluraliteit der Werelden. Ons en andere planetenstelsels. Leuven,, 20 november 2006. Instituut voor Sterrenkunde 1 De Pluraliteit der Werelden Ons en andere planetenstelsels Lessen voor de 21ste Eeuw Leuven,, 20 november 2006 2 Overzicht Het heelal in een notedop De universaliteit van de natuurwetten De verkenning

Nadere informatie

1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen

1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen 1) Mercurius 2) Zoek informatie over vallende sterren. 1) De Zon. 1 Wat is de zon voor iets? 2 Hoe komt hij aan zijn naam? 3 Waar staat hij in het zonnestelsel? 4 Wat is de afstand tot de aarde? 5 Wat

Nadere informatie

Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 3

Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 3 Opgave Zonnestelsel 25/26: 3 2.1 Samenstelling van de gasreuzen Het afleiden van de interne samenstelling van planeten gebeurt voornamelijk door te kijken naar de afwijkingen in de banen van satellieten

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica Hoorcollege VI 15 oktober 2018 Samenvatting hoorcollege V n Detectie van licht n Detectie van zwaartekrachtgolven n Optische diepte n Atmosfeer van de Zon n Fotosfeer (granules, zonnevlekken)

Nadere informatie

Exoplaneten en de zoektocht naar buitenaards leven

Exoplaneten en de zoektocht naar buitenaards leven Prof.dr. I.A.G. Snellen Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden Al duizenden jaren vragen mensen zich af of de Aarde uniek is, of dat er ook leven voorkomt op andere plekken in ons immense heelal. De kans

Nadere informatie

Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015,

Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015, Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze

Nadere informatie

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld Boekverslag door K. 1555 woorden 22 mei 2002 6.1 301 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Ik doe mijn werkstuk over ons zonnestelsel, omdat het me boeit wat er verder is dan onze aarde. Ook doe ik mijn

Nadere informatie

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar RIETVELD-LYCEUM les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU de compononenten V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar de Zon KERNFUSIE: waterstof >> helium. t.g.v. de ZWAARTEKRACHT >> temperatuur inwendig

Nadere informatie

HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it?

HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? KNAG Onderwijsdag 071114 Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam Bernd.andeweg@vu.nl IETS SPECIAALS LEVEN Op Mars niet!

Nadere informatie

Leven in ons Zonnestelsel?

Leven in ons Zonnestelsel? Leven in ons Zonnestelsel? GVWS, t Vinkhuys Vrijdag 20 oktober 2017 Jan de Boer Inhoud Iets over de chemische samenstelling van leven Intelligent buitenaards leven zoeken of het kleine? Bewoonbare zone

Nadere informatie

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen

Nadere informatie

Gasplaneten, ijsdwergen en vuile sneeuwballen. Cursus inleiding sterrenkunde

Gasplaneten, ijsdwergen en vuile sneeuwballen. Cursus inleiding sterrenkunde Gasplaneten, ijsdwergen en vuile sneeuwballen Cursus inleiding sterrenkunde Lesrooster gewijzigd Onderwerpen van vanavond Ontdekkingen in ons zonnestelsel Telescoop Ruimtevaart Pluto Gasreuzen & ringen

Nadere informatie

HC-4 Reuzenplaneten 1

HC-4 Reuzenplaneten 1 HC-4 Reuzenplaneten 1 VIER GAS REUZEN Jupiter Saturnus Uranus Neptunus Massa (10 24 kg) R equator (km) R pool (km) Dichtheid (g/cm 3 ) a (AU) P (jaar) Albedo Manen Jupiter 1898.6 71492 66854 1.33 5.2 11.9

Nadere informatie

Tentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde

Tentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde Tentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde Dit tentamen bestaat uit 3 bladzijden (inclusief dit voorblad) met vier opgaven, waarvan er voor de eerste drie ieder

Nadere informatie

Waarom zijn er seizoenen?

Waarom zijn er seizoenen? Waarom zijn er seizoenen? Waarom zijn er seizoen? Vorig weekeinde was het ineens zover. Volop zomer op zaterdag met ruim 24 graden en een zonnetje, de dag erna was het herfst met 15 graden en gemiezer.

Nadere informatie

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding PLANETEN- STELSELS HC-1 Inleiding 1 EVEN VOORSTELLEN DOCENT: Prof. dr. Harold Linnartz / HL501 7 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Jens Hoeijmakers / O-434 Ricardo Herbonet / HL-506 8 werkcolleges

Nadere informatie

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing

Nadere informatie

TENTAMEN PLANETENSTELSELS 01 JUNI 2015,

TENTAMEN PLANETENSTELSELS 01 JUNI 2015, TENTAMEN PLANETENSTELSELS 01 JUNI 2015, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT DRIE OPGAVES. OPGAVE 1: 3.0 PUNTEN OPGAVE 2: 3.0 PUNTEN OPGAVE 3: 2.0 PUNTEN HET EINDCIJFER OMVAT DE

Nadere informatie

PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG. Opgaven

PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG. Opgaven VOLKSSTERRENWACHT BEISBROEK VZW Zeeweg 96, 8200 Brugge - Tel. 050 39 05 66 www.beisbroek.be - E-mail: info@beisbroek.be PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG Opgaven Frank Tamsin en Jelle Dhaene De ster HR

Nadere informatie

Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016,

Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016, Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze vragen

Nadere informatie

Edy Vorming van het planetenstelsel Tony

Edy Vorming van het planetenstelsel Tony Verslag vergadering Vendelinus 12 mei 2018 We hadden ditmaal liefst vier (!) verjaardagen te vieren: Ludo, Jarkko, Jos en Tony. Een dikke proficiat en bedankt voor het tracteren. Edy opende de vergadering

Nadere informatie

HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015,

HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015, HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT DRIE OPGAVES. OPGAVE 1: 3.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5 PUNTEN OPGAVE 3: 2.0 PUNTEN HET EINDCIJFER OMVAT

Nadere informatie

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen Docent: Ignas Snellen Assistenten: Joris Witstok, Charlotte Brand, Niels Ligterink, Mieke Paalvast Doel, Inleiding Astrofysica:

Nadere informatie

HC-7i&ii Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr.

HC-7i&ii Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. HC-7i&ii Exo-planeten Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. Huygens, 1698 CE 1 DE EERSTE DETECTIES Zoektocht naar exo-planeten heeft meerdere

Nadere informatie

Projectboekje ruimte Oudste kleuters

Projectboekje ruimte Oudste kleuters Projectboekje ruimte Oudste kleuters 2016-2017 De zon (tekening: Lily Louise) De zon is eigenlijk een hele grote ster Het is er heel erg heet De zon is heel erg groot Alle planeten en sterren die rond

Nadere informatie

TENTAMEN PLANETENSTELSELS 30 MEI 2016, UUR

TENTAMEN PLANETENSTELSELS 30 MEI 2016, UUR TENTAMEN PLANETENSTELSELS 30 MEI 2016, 14.00-17.00 UUR LEES ONDERSTAANDE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT DRIE OPGAVES. OPGAVE 1: 3.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5PUNTEN OPGAVE 3: 2.0PUNTEN HET EINDCIJFER IS DE SOM

Nadere informatie

Zeemanschap - de getijden. Om de werking van de getijden goed te verstaan kijken we even naar de hemel...

Zeemanschap - de getijden. Om de werking van de getijden goed te verstaan kijken we even naar de hemel... Een vleugje sterrenkunde als inleiding Om de werking van de getijden goed te verstaan kijken we even naar de hemel... Gezien vanaf de Aarde draaien alle hemellichamen in één dag van oost naar west. Als

Nadere informatie

Morfologie op andere planeten. Dr. Maarten Kleinhans Universiteit Utrecht Fac. Geowetenschappen Dept. Fysische Geografie www.geo.uu.

Morfologie op andere planeten. Dr. Maarten Kleinhans Universiteit Utrecht Fac. Geowetenschappen Dept. Fysische Geografie www.geo.uu. Morfologie op andere planeten (vooral Mars) Dr. Maarten Kleinhans Universiteit Utrecht Fac. Geowetenschappen Dept. Fysische Geografie www.geo.uu.nl/fg/mkleinhans Dit college: 1. Foto-album van het Zonnestelsel

Nadere informatie

WAAROM ZIJN HEMELLICHAMEN ROND (OF NIET) / HERHALING

WAAROM ZIJN HEMELLICHAMEN ROND (OF NIET) / HERHALING WAAROM ZIJN HEMELLICHAMEN ROND (OF NIET) / HERHALING Een hemellichaam is structureel stabiel, omdat er een hydrostatisch evenwicht bestaat: gravitatie en opwaartse druk zijn in evenwicht. dp = P(r) - P(r+dr)

Nadere informatie

Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo

Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo Exoplaneten Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo Een verdiepende keuzeopdracht over het waarnemen van exoplaneten Voorkennis: gravitatiekracht, cirkelbanen, spectra (afhankelijk van keuze) Inleiding Al

Nadere informatie

Werkblad. Ons zonnestelsel. Naam Ruimte-ontdekkingsreiziger. Zon en planeten Missie opdracht 1: Streep door wat niet goed is.

Werkblad. Ons zonnestelsel. Naam Ruimte-ontdekkingsreiziger. Zon en planeten Missie opdracht 1: Streep door wat niet goed is. pagina 1 Met Space Expo de ruimte in is een werkblad bestemd voor leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs en brugklassers. Door middel van vraag en opdracht verwerven de leerlingen zelfstandig

Nadere informatie

Test je kennis! De heelalquiz

Test je kennis! De heelalquiz Test je kennis! heelalquiz Introductie les 3 Planeten, sterren, manen, de oerknal. Het zijn termen die leerlingen vast wel eens voorbij hebben horen komen. Maar wat weten de leerlingen eigenlijk al van

Nadere informatie

Atmosfeer en zwaartekracht. De ontsnappingssnelheid is de snelheid die een object moet hebben om aan de zwaartekracht te ontsnappen.

Atmosfeer en zwaartekracht. De ontsnappingssnelheid is de snelheid die een object moet hebben om aan de zwaartekracht te ontsnappen. De binnenplaneten De zon en de planeten Relatief klein Hoge dichtheid Paul van der Werf Sterrewacht Leiden Lage massa Kleine straal Voornamelijk rotsachig materiaal Veel zware elementen Vast oppervlak

Nadere informatie

OP ZOEK NAAR AARDE 2.0 & BUITENAARDS LEVEN

OP ZOEK NAAR AARDE 2.0 & BUITENAARDS LEVEN OP ZOEK NAAR AARDE 2.0 & BUITENAARDS LEVEN Prof. Dr. Conny Aerts, KU Leuven (B) & Universiteit Nijmegen (NL) Kinderlezing @ Technopolis,11 januari 2015 S TERREN STRALEN PLANETEN STRALEN NIET ZELF MAAR

Nadere informatie

HC-7ii Exo-planeten GASTSPREKER : DR. MATHEW KENWORTHY

HC-7ii Exo-planeten GASTSPREKER : DR. MATHEW KENWORTHY HC-7ii Exo-planeten GASTSPREKER : DR. MATHEW KENWORTHY 1 DETECTIE EXO-PLANETEN Vijf standard detectie methodes (met voor- en nadelen) 1) Astrometrie Kijk naar een (regelmatige) schommeling van de positie

Nadere informatie

Van Astrofysica tot Kwantummechanica (Tekst gewijzigd en herzien, 22 december 2014)

Van Astrofysica tot Kwantummechanica (Tekst gewijzigd en herzien, 22 december 2014) Van Astrofysica tot Kwantummechanica (Tekst gewijzigd en herzien, 22 december 2014) Lieve mensen, ik heb u over de dampkring van de aarde verteld. Een dampkring die is opgebouwd uit verschillende lagen

Nadere informatie

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding PLANETEN- STELSELS HC-1 Inleiding 1 EVEN VOORSTELLEN DOCENT: Harold Linnartz / HL501 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Jens Hoeijmakers / O434 Vincent Kofman / HL502 Steven Bos / HL128 practica en

Nadere informatie

Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1. 1 Het Zonnestelsel en de Zon. 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel

Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1. 1 Het Zonnestelsel en de Zon. 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1 1 Het Zonnestelsel en de Zon 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel Door haar grote massa domineert de Zon het Zonnestelsel. Echter, de planeten hebben een

Nadere informatie

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr.

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. HC-7i Exo-planeten Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. Huygens, 1698 CE 1 DE EERSTE DETECTIES Zoektocht naar exo-planeten heeft meerdere keren

Nadere informatie

Antwoorden ANW Blok 4 Heelal

Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden door een scholier 2235 woorden 20 maart 2007 5,9 9 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Hoofdstuk 1 1) Bewegingen in ons zonnestelsel a. Lees de inleiding. Noem

Nadere informatie

Het zonnestelsel en atomen

Het zonnestelsel en atomen Het zonnestelsel en atomen Lieve mensen, ik heb u over de dampkring van de aarde verteld. Een dampkring die is opgebouwd uit verschillende lagen die men sferen noemt. Woorden als atmosfeer en stratosfeer

Nadere informatie

Over gasreuzen en ijsreuzen. Cursus Inleiding Sterrenkunde Sterrenwacht Sonnenborgh Peter Swaanenvelt

Over gasreuzen en ijsreuzen. Cursus Inleiding Sterrenkunde Sterrenwacht Sonnenborgh Peter Swaanenvelt Over gasreuzen en ijsreuzen Cursus Inleiding Sterrenkunde Sterrenwacht Sonnenborgh Peter Swaanenvelt Ontdekkingen in ons zonnestelsel Telescoop Ruimtevaart Gasreuzen Jupiter Saturnus Ijsreuzen Uranus Neptunus

Nadere informatie

Het Heelal. N.G. Schultheiss

Het Heelal. N.G. Schultheiss 1 Het Heelal N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module volgt op de module De hemel. Deze module wordt vervolgd met de module Meten met een Telescoop. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een telescoop

Nadere informatie

1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6.

1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Inleiding Astrofysica 1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Sterren: stervorming, sterdood

Nadere informatie

6,3. Werkstuk door een scholier 3620 woorden 9 februari keer beoordeeld. Wat zijn de voorwaarden voor leven op aarde?

6,3. Werkstuk door een scholier 3620 woorden 9 februari keer beoordeeld. Wat zijn de voorwaarden voor leven op aarde? Werkstuk door een scholier 3620 woorden 9 februari 2005 6,3 131 keer beoordeeld Vak ANW Wat zijn de voorwaarden voor leven op aarde? De geluksfactoren van de aarde Ten eerste mag de planeet niet te dicht

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019 Basiscursus Sterrenkunde Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019 Inhoud van de les Zijn er nog vragen n.a.v. de vorige les? Deze les: Komeet Wirtanen Sterrenhemel waarnemen Telescopen Komeet Wirtanen

Nadere informatie

11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg

11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg Inleiding Astrofysica College 8 14 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen De melkweg 1 De melkweg Anaxagoras (384-322 BC) en Democritus (500-428 BC): Melkweg bestaat uit verwegstaande sterren Galilei

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica in 110 vragen en 21 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2018 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van

Nadere informatie

Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden

Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden 30 oktober 2009 Sterrewacht Leiden Astrochemiegroep Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 5 postdocs 12 promovendi (aio s) Stervorming

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting door een scholier 1776 woorden 4 november 2006 6,4 15 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar H6 Het zonnestelsel H6.1 Dagen, maanden, jaren Rondom de zon in een

Nadere informatie

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Logistiek en warming up

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Logistiek en warming up PLANETEN- STELSELS HC-1 Logistiek en warming up 1 EVEN VOORSTELLEN: HET TEAM DOCENT: Prof. H. Linnartz / HL501 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Vincent Kofman / HL502 Steven Bos / HL101 Joey Braspenning

Nadere informatie

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr.

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. HC-7i Exo-planeten Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. Huygens, 1698 CE 1 DE EERSTE DETECTIES Zoektocht naar exo-planeten heeft meerdere keren

Nadere informatie

inh oud Mars 1. Ons zonnestelsel 2. De rode planeet 3. Mars en de aarde 4. Leven op Mars? 5. Mars en fantasie 6. Een kijkje op Mars 7.

inh oud Mars 1. Ons zonnestelsel 2. De rode planeet 3. Mars en de aarde 4. Leven op Mars? 5. Mars en fantasie 6. Een kijkje op Mars 7. Mars inhoud Mars 3 1. Ons zonnestelsel 4 2. De rode planeet 5 3. Mars en de aarde 6 4. Leven op Mars? 7 5. Mars en fantasie 8 6. Een kijkje op Mars 9 7. Onderzoek 11 8. Filmpje 13 Pluskaarten 14 Bronnen

Nadere informatie

Werkstuk ANW Planeten

Werkstuk ANW Planeten Werkstuk ANW Planeten Werkstuk door een scholier 3006 woorden 18 april 2005 5,6 39 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Voor het vak Algemene Natuurwetenschappen (ANW) moesten wij een les geven aan de klas.

Nadere informatie

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6 ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46, 52, 53 en 56. Het bed hier is heel kort. Eise zelf was 1 meter 74. Hoe moest hij dan slapen? Mensen sliepen

Nadere informatie

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4 ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46. Gebruik deze foto om te bespreken dat de zon een ster is, net als alle andere sterren. De zon is heel dichtbij.

Nadere informatie

STERBEVINGEN & EXOPLANETEN IN ONZE MELKWEG

STERBEVINGEN & EXOPLANETEN IN ONZE MELKWEG STERBEVINGEN & EXOPLANETEN IN ONZE MELKWEG Prof. Dr. Conny Aerts KU Leuven (B), Radboud Universiteit Nijmegen (NL) 14 november 2015 S TERREN : HETE GASBOLLEN DIE STRALEN PLANETEN STRALEN NIET ZELF MAAR

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal Samenvatting door C. 1741 woorden 24 juni 2016 1,4 1 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nu voor straks Natuurkunde H7 + Zonnestelsel en

Nadere informatie

Overzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014

Overzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014 Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014 De aarde en de maan Boek: hoofdstuk 2.6 Overzicht Halley en de maan meting afstand van de Maan en verandering erin getijden: koppeling tussen lengte van

Nadere informatie

Een bewoonbare planeet

Een bewoonbare planeet Een bewoonbare planeet Inga Kamp Inleiding van Ons zonnestelsel Geschiedenis Zonnenevel (Kant & Laplace 18de eeuw) 18de eeuw 1995 Geschiedenis 18de eeuw 1995 Geschiedenis 51 Pegasi 18de eeuw 1995 Geschiedenis

Nadere informatie

Werkstuk ANW Ruimtevaart-projecten

Werkstuk ANW Ruimtevaart-projecten Werkstuk ANW Ruimtevaart-projecten Werkstuk door een scholier 1884 woorden 23 mei 2003 5,6 37 keer beoordeeld Vak ANW Welke belangrijke projecten heeft de NASA uitgevoerd? De NASA heeft al veel projecten

Nadere informatie

Werkstuk door een scholier 4307 woorden 5 oktober keer beoordeeld

Werkstuk door een scholier 4307 woorden 5 oktober keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 4307 woorden 5 oktober 2009 6 13 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud 1. Titel 2. Inhoud 3. Inleiding 4. Het Melkwegstelsel 5. Planeten 6. Sterren 7. De Zon 8. De maan 9. Zwarte Gaten

Nadere informatie

HC-6 Kleine objecten in ons zonnestelsel

HC-6 Kleine objecten in ons zonnestelsel HC-6 Kleine objecten in ons zonnestelsel 1 VALLENDE STERREN, METEOREN METEOROÏDEN EN METEORIETEN Een vallende ster, ook wel meteoor genoemd, is een stofdeeltje een meteoroïde - dat bij het binnentreden

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica in 122 vragen en 23 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2017 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van

Nadere informatie

Ruud Visser Promovendus, Sterrewacht Leiden

Ruud Visser Promovendus, Sterrewacht Leiden Ruud Visser Promovendus, Sterrewacht Leiden 19 februari 2009 Sterrewacht Leiden Astrochemiegroep Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 5 postdocs 12 promovendi (aio s)

Nadere informatie

Opstel ANW Het zonnestelsel

Opstel ANW Het zonnestelsel Opstel ANW Het zonnestelsel Opstel door een scholier 1631 woorden 24 februari 2002 5,8 49 keer beoordeeld Vak ANW Het zonnestelsel Het zonnestelsel kwam voort uit een wolk van gas en stof. Er ontstaat

Nadere informatie

Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015,

Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015, Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien indiiduele kennisragen. Deze ragen

Nadere informatie