ZORGANNO. Gevangen in afhankelijkheid. Van verspiltijd naar patiëntentijd Als de handschoen je vijand wordt Hoe ziet pijn eruit? werkt voor de zorg

Transcriptie

1 Verenigingsblad van NU 91 Oktober e jaargang Nr.123 ZORGANNO...zorgen dat je op de hoogte blijft! Gevangen in afhankelijkheid Van verspiltijd naar patiëntentijd Als de handschoen je vijand wordt Hoe ziet pijn eruit? werkt voor de zorg

2 (advertorial) Complementaire zorg, een waardevolle aanvulling De Levensboom is geaccrediteerd opleider complementaire zorg. We leren zorgverleners hoe zij elementen uit de aromazorg, massage, aquazorg en geleide ontspanning kunnen inzetten om het welzijn van zorgvragers extra te bevorderen. Complementaire zorg vult de reguliere zorg aan vanuit de holistische visie op ziekte en gezondheid, waarbij aandacht is voor lichaam, geest én ziel. Deze zorg is niet voorbehouden aan, maar wordt met name geboden door verpleegkundigen, verzorgenden en andere professionals in thuiszorg en instelling. Wij - zelf afkomstig uit de zorg - trainen zorgprofessionals door middel van opleidingen, cursussen en klinische lessen die direct aansluiten bij de praktijk, aan de hand van praktische, op wetenschap en ervaring gebaseerde, readers. Veel aandacht is er voor individuele behoeften van de deelnemers en voor het oefenen van vaardigheden. We bieden direct toepasbare handvatten die relatief eenvoudig kunnen worden geïmplementeerd en we laten je ervaren hoe prettig het kan zijn de geboden technieken te ontvangen en te geven. Ook laten we je zien dat complementaire zorg niet altijd meer tijd of zelfs geld hoeft te kosten. Bij De Levensboom hebben we niet alleen hart voor zorgvragers, maar ook voor de zorgverlener. Daarom hebben we in samenwerking met NU 91setjes ontwikkeld met geurcomposities. De bestanddelen van elk product - dus ook van deze prettig geurende essentiële oliën - worden door de complementair zorgspecialist met zorg gekozen, waarbij evidence en experience leidend zijn. / banner Nightfever. Complementaire zorg kan een waardevol steuntje in de rug bieden aan uiteenlopende zorgvragers en geeft ook zorgverleners een goed gevoel! Nieuwsgierig geworden naar de mogelijkheden van complementaire zorg in jouw sector? Volg dan in ons centrum voor complementaire zorg eens een van onze geaccrediteerde opleidingen, of laat ons een klinische les of scholingsdag op jouw werklocatie verzorgen. Meer informatie: 2 ZORGANNO NU Oktober 2011

3 Beroepsvoorwaarden 4 NU Nieuws 8 Betere somatische zorg voor psychiatrische patiënten 10 Van verspitijd naar patiëntentijdoreel beraad naar de werkvloer 12 Gevangen in afhankelijkheid 15 Mediation in arbeidsconflicten 16 Als de handschoen je vijand wordt 19 Huisdier als therapie Het prachtige jubileumnummer van Zorg anno NU - ter gelegenheid van ons 20-jarig bestaan - gaf een uitstekend beeld van hoe het ooit begonnen is met onze beroepsvereniging. Het jubileumfeest, waar wij met leden, introducees en collega s stil stonden bij deze mijlpaal, ligt inmiddels achter ons. Met plezier denk ik terug aan die bijzondere avond, waar ik Susanne Dekkers-Monnikhof tot erelid van NU 91 mocht benoemen. Nog steeds is het NU 91-concept uniek: Behartiging van de Beroepsinhoudelijke en Arbeidsvoorwaardelijke belangen; door ons vaak samengevoegd tot Behartiging van de Beroepsvoor-waarden. Beide aspecten - arbeidsvoorwaardelijk en beroepsinhoudelijk - zullen ook in deze editie van Zorg anno NU aan de orde komen. Aan het einde van de zomer maakt NU 91 alweer plannen voor het komende jaar en wordt de strategie bepaald voor de komende jaren. We zijn gestart met het project Van Verspiltijd naar Patiëntentijd. Ik mocht het startsein geven voor de pilot in het ziekenhuis Amstelland in Amstelveen en heb met bewondering gekeken en geluisterd naar de ideeën die uit het verpleegkundige team kwamen om de efficiency te verbeteren. Ook is er in deze Zorg anno NU - naast een aantal beroepsinhoudelijke artikelen - aandacht voor een wetenschappelijke studie. In het proefschrift Het woord is aan de zuster onderzoekt en beschrijft Marjolein ten Holter hoe je als verpleegkundige vaker en beter je stem kunt laten horen en legt zij uit waarom verpleegkundig leiderschap zo belangrijk is. Kortom: weer een mooi blad om met een kopje thee op de bank te kruipen, terwijl de regen en wind om het huis raast. Of - als we geluk hebben - in het zonnetje en uit de wind, in de tuin. 20 Hoe ziet pijn eruit? 21 Uitslag jubileumpuzzel Monique Kempff, voorzitter NU 91 NU...zorgen dat jij NUfo ontvangt! NUfo is de digitale nieuwsbrief van NU 91. Hierin vind je het laatste nieuws over NU 91 en over de ontwikkelingen binnen de zorg. Wil jij ook NUfo ontvangen? Ga dan naar en log in via Mijn NU 91 en pas Mijn gegevens aan. ZORGANNO NU Oktober

4 NUNieuws NUNieuws NUNieuws Op 31 augustus heb ik afscheid genomen van NU 91. In totaal heb ik bijna een halve eeuw in de gezondheidszorg gewerkt. Veel heb ik voorbij zien komen. Ik ben begonnen in de psychiatrie, daarna heb ik jaren in het ziekenhuis gewerkt als manager, met een uitstapje naar het academisch ziekenhuis. De laatste 18 jaar werkte ik voor NU 91. Als districtsmedewerker heb ik toen gekozen voor de sectoren verpleging en verzorging, thuiszorg en gehandicaptenzorg. Op deze wijze heb ik de hele zorg van binnenuit jarenlang kunnen volgen. Achteraf ben ik vooral blij dat ik van NU 91 de kans heb gekregen om na mijn managementperiode in meer directe zin bezig te kunnen zijn met de zorg. Met veel plezier kijk ik terug op deze periode. Wat me wel nog van het hart moet, is mijn zorg om de zorg die iedere dag weer door al die verpleegkundigen en verzorgenden wordt gegeven. Nog steeds komen deze harde werkers onvoldoen Afscheid van Bart ten Have de voor zichzelf en hun patiënten en cliënten op. Het gaat mij dan vooral om de ondersteuning van de patiënt in de dagelijkse zorg: aandacht voor het glaasje water, voor het kussen dat niet lekker ligt of het laken dat net even te strak over de voeten getrokken is. Maar het gaat natuurlijk ook om de persoonlijke aandacht voor de zieke op momenten dat hij er even geen gat meer in ziet. De beroepsgroep - met ondersteuning van alle medewerkers van NU 91 - zal hier blijvend aandacht aan moeten besteden. Zeker nu, in een tijd waarin crises op crises wordt gestapeld en vooral zieken en ouderen het slachtoffer dreigen te worden van de bezuinigingsdrift van de overheid. Er is nog veel te doen en nog veel te winnen. Ik wens u allen kracht en bewustzijn toe. Word vakbondsconsulent! Vind jij het leuk om namens NU 91 je collega s bij te staan? Op 11 en 12 januari 2012 wordt in Oudewater weer een basisscholing vakbondsconsulent gegeven. Namens NU 91 doet de vakbondsconsulent de eerstelijnsopvang binnen de instelling. Je bent het aanspreekpunt binnen de instelling voor collega s die vragen hebben over de arbeidsovereenkomst, als er een geschil is met de werkgever of een probleem met de interpretatie van de CAO. Het is de taak van de vakbondsconsulent knelpunten en ontwikkelingen binnen de instelling te signaleren en naar aanleiding daarvan - gevraagd en ongevraagd- advies te geven. De vakbondsconsulent heeft contact met veel verschillende medewerkers binnen de eigen organisatie via onder andere P&O, raad van bestuur, VAR en OR. De tijdsbesteding is afhankelijk van het aantal medewerkers, maar bedraagt gemiddeld vier uur per week. De vakbondsconsulent wordt daar door zijn werkgever voor vrijgesteld. Kijk voor meer informatie op onder NU 91 training of neem contact op met vrijwilligerscoördinator Ymke Hylkema: Y.hylkema@nu91.nl of ZORGANNO NU Oktober 2011

5 NUNieuws NUNieuws NUNieuws Zomerplanning: elke dag te weinig personeel Van donderdag 21 juli tot 15 september 2011 stond het NU meldpunt onderbezetting tijdens zomerperiode open voor verpleegkundigen en verzorgenden. Er kwamen 1050 meldingen binnen die vrijwel allemaal terug te voeren zijn op de klacht: met nog minder personeel of te onervaren/ongeschoolde krachten dezelfde zorg moeten verlenen. De meldingen komen uit het hele land en vanuit alle sectoren binnen de zorg. De onderbezetting tijdens de zomerperiode blijkt echter nog steeds het meest nijpend in de VVT en de ziekenhuizen. Daarnaast geeft dit jaar een groei te zien van de meldingen uit de GGZ. Een paar voorbeelden: VVT: 18-jarige student toneelschool wil alles doen, maar geen mensen wassen. Dat was akkoord. Eerste taak: mevrouw X wassen, zonder enige begeleiding. Achteraf blijkt dat hij gedurende de hele periode voor het hele dagprogramma was ingeroosterd. Ziekenhuizen: Personeel in het ziekenhuis met een verpleegkundige achtergrond, maar al jaren in andere functies binnen het ziekenhuis werkzaam, mogen komen helpen als ze dat leuk vinden. GGZ: Enkele keren is het voorgekomen dat een afdeling onbemand bleef. Cliënten moesten terugvallen op personeel van een andere afdeling. Zelfs het 24-uursnummer voor ambulante patiënten was niet bereikbaar. GHZ: We moeten onze tijd verdelen tussen twee woningen, zijn dus constant heen en weer aan het rennen. Chaos en stress. Hoewel extra pijnlijk zichtbaar, is onderbezetting in de zorg zeker niet een probleem dat alleen speelt tijdens de zomerperiode. Het Convenant Kwaliteitsimpuls Langdurige Zorg zegt budget toe voor onder andere extra mensen en meer kwaliteit door extra scholing. Waar NU 91 zich echter zorgen over maakt is of het daarvoor toegezegde geld werkelijk gebruikt gaat worden voor extra opleidingen en extra personeel, en niet om de bestaande budgettekorten binnen de instellingen op te lossen. NU 91 gaat de uitvoering van het convenant en de wijze waarop het extra geld wordt gespendeerd dan ook kritisch volgen. En we roepen ook de OR en op daar - met betrekking tot hun eigen organisatie - een actieve rol in te spelen. Meer informatie over de uitkomsten van het Meldpunt onderbezetting tijdens de zomerperiode vindt je op Contributie 2012 = Contributie 2011 = Contributie 2010! De ledenraad van NU 91 heeft opnieuw besloten de contributie niet te verhogen. Uiteraard zal dat geen gevolgen hebben voor de kwaliteit van het dienstenpakket; die blijft onveranderd hoog. NU 91 vindt dat alle gezondheidszorgers recht hebben op een goede belangenbehartiging en houdt daarom ook in 2012 de contributie betaalbaar. De contributie blijft net als in de twee voorgaande jaren 12,75 per maand voor een gewoon lidmaatschap. Voor een volledig overzicht van de contributie: / leden / lidmaatschap /spelregels lidmaatschap. Zorgmarathon 2011 Op vrijdag 23 september werd voor de vierde keer de SDB Zorgmarathon gehouden, met onder de 159 deelnemende teams ook weer een team van NU 91, onder leiding van Mark Froklage. Het uit medewerkers, leden en aanhang bestaand team behaalde de 29ste plek in het algemeen klassement. Evenals in 2010 waren de sponsorgelden die elk team inbracht voor de Stichting Gehandicapten Zorg. Mede dankzij de sponsors PGGM, Mazars, Bres Advocaten, St. Sonnaville en AMOK kon het team van NU 91 ruim 1.900,- bijgedragen aan dit goede doel. ZORGANNO NU Oktober

6 Xtra NUNieuws Jubileumfeest Het feest op 2 september ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan van NU 91 was een groot succes. De fantastische band De Coronas verleidde de feestgangers zich op de dansvloer uit te leven op muziek die zij zelf konden aanvragen. De zeer uiteenlopende verzoeknummers -van Guus Meeuwis tot Nirvana en van ABBA tot Amy Winehouse - werden moeiteloos en met veel gevoel voor show uitgevoerd. X tra Susanne Dekkers-Monnikhof erelid NU 91 Voor Susanne Dekkers - al jaren actief voor NU 91 als vakbondsconsulent - kreeg het jubileumfeest een heel bijzonder tintje. Zij werd aan het begin van de avond benoemd tot erelid van NU 91. Susan is oprichtster en voorzitter van Purus, de beroepsvereniging die zich hard maakt voor de belangen van dialyseverpleegkundigen en zich inzet voor een optimale zorg van de nefrologische patiënt. 6 ZORGANNO NU Oktober 2011

7 Samen voor kwaliteit Dialysevereniging Purus - een jonge, gedreven beroepsvereniging Een klein clubje enthousiaste dialyseverpleegkundigen richtte op 1 januari 2008 de dialysevereniging Purus op. Zij misten bij de Landelijke Vereniging Dialyse en Transplantatie ( LVDT) een eigen identiteit nadat deze was opgegaan in de V&VN. Voor onder andere de beroepsinhoudelijke ondersteuning heeft Purus aansluiting gezocht bij NU 91. Onder het motto Wij gaan voor kwaliteit, zet Purus zich in voor optimale zorg van de nefrologische patiënt. Susanne Dekkers, een van de initiatiefnemers van Purus en voorzitter van de vereniging: Naast het opzetten van Purus zijn we de afgelopen jaren met name bezig geweest met het fenomeen kwaliteitsregister. Is dit nu wel of niet verplicht? Op dit moment is duidelijk dat deelname aan dit register niet verplicht is. Wel wordt van jou als verpleegkundige verwacht dat je aan kunt tonen hoe je je kennis op peil houdt en dat je inzicht geeft in je ontwikkelingen als (dialyse)verpleegkundige. Dit kan via het kwaliteitsregister, maar dit kan bijvoorbeeld ook via het gratis digitale Zorgportfolio dat is ondergebracht bij het CAOP. Volgens de wet BIG ben je als verpleegkundige zelf verantwoordelijk voor je beroep, ontwikkeling en scholing. Wij willen onze collega s bewust maken van de verschillende registratiesystemen en hen oproepen zelf een keuze te maken. Wij vinden het belangrijk dat dialyseverpleegkundigen hun kennis op peil houden en op de hoogte blijven van algemeen verpleegkundige zaken. Wij promoten het volgen van voldoende scholing, maar vinden kwaliteit belangrijker dan het verzamelen van punten. Purus is de enige dialysevereniging die genoemd wordt in de préambule van de CAO. Dit houdt in dat de vereniging uren krijgt van de werkgever om als bestuur te kunnen functioneren. Die uren worden gebruikt voor bijscholing en vergaderingen. Purus neemt ook deel aan de klankbordgroep CAO van NU 91, waardoor direct contact is met de CAOonderhandelaar die namens de bij Purus aangesloten dialyseverpleegkundigen onderhandelt over hun CAO. Susanne: We zijn in Enschede klein begonnen maar hebben nu leden door heel Nederland. Wij willen de mogelijkheden die dat biedt ten volle benutten. De vraag is nog wel hoe we dat het beste kunnen doen met de (beperkte) middelen die ons ter beschikking staan. Elk lid afzonderlijk bezoeken is gezien de tijdsinvestering en de kosten niet mogelijk. De lage contributie die onze leden betalen maakt het niet mogelijk alles te doen wat we zouden willen. Wat we wel kunnen doen is onze leden activeren zich te laten horen. Denk met ons mee, voed ons met je informatie en denkwijze. Te vaak hoor je dat er weinig gebeurt in de dialysewereld; niets is minder waar. Dialyseafdelingen zijn vaak eilandjes waar veel gebeurt, maar er wordt weinig met elkaar gedeeld. Purus biedt met haar website de mogelijkheid om al die kennis wel met elkaar te delen. Maak hier gebruik van; laat wat van je horen. Purus wil zich de komende tijd meer profileren. Daarvoor zijn actieve leden nodig die zich in werkgroepen willen bezighouden met bijvoorbeeld beroepsinhoud of PR. Ben je lid Purus, en wil je je actief inzetten voor de vereniging, neem dan contact met ons op via het contactformulier op de website. Ben je nog geen lid, maar voel je je aangesproken door de doelstellingen en het enthousiasme van Purus, dan kun je je via het inschrijfformulier op aanmelden. Een combi-lidmaatschap met NU 91 is mogelijk en levert je een flinke korting op. ZORGANNO NU Oktober

8 Susan Konst Betere somatische zorg voor psychiatrische patiënten Patiënten met ernstig psychiatrische stoornis hebben vaak lage levensverwachting Somatische zorg voor psychiatrische patiënten mag zich in een groeiende belangstelling verheugen, aldus dr. Berno van Meijel in zijn openingswoord als dagvoorzitter van het door Stichting Sympopna georganiseerde congres Mind the Body. Van systematische somatische screening en diagnostiek bij deze groep patiënten blijkt echter nog lang geen sprake te zijn. Praktijkervaringen en wetenschappelijk onderzoek tonen aan dat er in de somatische zorg voor psychiatrische patiënten nog veel te verbeteren valt. Zo blijkt de levensverwachting van deze patiënten twintig tot vijfentwintig jaar lager te liggen dan die van de gemiddelde Nederlander. Dit verschil is voor een deel toe te schrijven aan risicofactoren die veranderbaar zijn zoals zelfverzorging, leefstijl, complicaties van de ziekte en de behandeling ervan met psychofarmaca. Zowel het onderzoek naar systematisch somatisch screenen als het toepassen van effectieve therapeutische interventies staan nog in de kinderschoenen. Het belang van het verbeteren van de lichamelijke gezondheid van psychiatrische patiënten ligt in een betere kwaliteit van hun bestaan. Onontbeerlijk bij het verbeteren van de lichamelijke gezondheid is een grote betrokkenheid van de patiënten zelf. Die betrokkenheid is te bereiken door gezamenlijke besluitvorming, empowerment en zelfmanagement. Het cliëntenperspectief is daarom een belangrijk uitgangspunt. Het op 16 juni van dit jaar gehouden congres Mind the body, stond in het teken van het herkennen van de problematiek, toegepaste interventies en de onmisbare inbreng van het cliëntenperspectief. Cliëntenperspectief Márian Vink, senior beleidsadviseur/projectleider afdeling Onderzoek en Innovatie Cliëntenbelang Amsterdam ging tijdens het congres in op een onderzoek uit 2009 naar de lichamelijke gezondheid en leefstijl van mensen met chronische psychiatrische problemen. Tot dat moment waren onderzoeksgegevens uitsluitend afkomstig van behandelaren, maar in dit onderzoek werden patiënten als co-onderzoekers betrokken. Deze co-onderzoekers maakten met ondersteuning van twee artsen zelf vragenlijsten en waren ook zelf actief in het afnemen van de interviews. De verzamelde gegevens van 240 ondervraagden werden verge- leken met de gegevens van alle Amsterdammers zoals die bekend waren bij de GGD. Wat opviel was dat de ervaren gezondheid van de 240 mensen uit het onderzoek veel slechter was dan die van de Amsterdamse bevolking. Nog geen 40% van de onderzochte groep zei zich lichamelijk gezond te voelen. Het merendeel van de ondervraagden (84%) gaf aan psychofarmaca te gebruiken en meer dan de helft daarvan dacht dat dit van invloed was op het hebben van lichamelijke problemen. De leefstijl van de onderzochte groep bleek wat betreft roken, bewegen en eten slechter dan die van de gemiddelde Amsterdammer. Het onderzoek toonde aan dat de somatische zorg voor chronisch psychiatrische patiënten ernstig te kort schiet. Veel cliënten (50%) voelden zich in hun lichamelijke klachten niet altijd serieus genomen en het overgrote deel (80%) gaf aan een lichamelijke controle belangrijk te vinden. Ook bleek er veel behoefte te zijn aan een tandarts speciaal voor GGZ-cliënten. De belangrijkste aanbeveling was dat er meer somatische zorg moet komen voor mensen met chronische psychiatrische problematiek. Dit zou te bereiken zijn door een actievere opstelling van behandelaren en door somatische zorg op te nemen in het behandelplan (cliëntenbelangenamsterdam.nl). Psychofarmaca Dr. Wiepke Cahn, psychiater in het Utrechts Medisch Centrum, vertelde dat de lagere levensverwachting van psychiatrische patiënten het gevolg is van de stoornis zelf, een ongezonde levenswijze én de bijwerkingen van psychofarmaca. Zij wees op het verband tussen het gebruik van antipsychotica en het ontstaan van lichamelijke verschijnselen als vetzucht, een verstoorde vetstofwisseling, hoge bloeddruk en verhoogde bloedsuikers die het risico op het ontstaan van suikerziekte en hart- en vaatziekten doen toenemen. Volgens haar schrijven artsen de laatste jaren steeds 8 ZORGANNO NU Oktober 2011

9 leefstijlstoplicht. Dit is een educatief en inzichtgevend instrument dat gezonde en minder gezonde risicogebieden met drie kleuren in kaart brengt. Cliënten worden daarna ondersteund bij het ontwikkelen van een actieve en gezonde leefstijl om zo somatische klachten te voorkomen of te reduceren, waarbij motiverende gespreksvoering een belangrijke rol speelt. Monique van Peursum, verpleegkundig specialist GGZ bij Parnassia, deed onderzoek naar de effectiviteit van het aanleren van een gezonde leefstijl, door regelmatig informatie te verstrekken en gelegenheid te bieden om te bewegen en/of te sporten. De metingen over het eerste halfjaar laten nog weinig veranderingen zien. Om effecten te kunnen meten is meer tijd en meer onderzoek nodig is. meer psychofarmaca voor. Zij pleitte voor het systematisch monitoren van risicofactoren bij het gebruik daarvan, wat zal leiden tot eerdere opsporing van problemen en bijstelling van de medicamenteuze behandeling. Dit kan gedaan worden op speciale medicatiepoli s waar verpleegkundig specialisten een belangrijke rol kunnen spelen in het monitoren, ontdekken en het samen met de arts behandelen van bijwerkingen. De beste behandeling is het aanleren van een gezonde levensstijl, aldus Cahn. Gezondheidsbevordering Ook de overheid is de laatste jaren steeds meer belang gaan hechten aan (het stimuleren van) een gezonde levensstijl, ook voor psychiatrische patiënten. Gezonde voeding, meer bewegen, sporten en stoppen met roken zijn keywords als het gaat om het bestrijden van welvaartsziekten en de behandeling van overgewicht. Wieny Tietema, inspecteur voor de Volksgezondheid: De Inspectie heeft zich de afgelopen jaren sterk gericht op het effectief maken van maatregelen die gericht zijn op het voorkomen van ziekte. Het fenomeen bewegen krijgt in de landelijke nota gezondheidsbeleid van VWS veel aandacht. Mensen beslissen weliswaar zelf over een gezonde levensstijl, maar aan het bevorderen ervan wordt veel waarde gehecht. Dit gegeven heeft in de GGZ geleid tot een aantal innovatieve projecten op het gebied van leefstijlinterventies. Bij GGZ-Centraal startte Sonja van Hamersveld, verpleegkundig specialist GGZ, in september 2010 het innovatieproject leefstijlcoaching. Het project richt zich op klinisch opgenomen patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen. De individuele ondersteuning door een leefstijlcoach begint met het invullen van het Dr. Frederike Jorg, onderzoeker bij GGZ Friesland, belichtte het project Effectiviteit van Leefstijl Interventies in de Psychiatrie (ELIPS), dat erop gericht is patiënten te helpen hun overgewicht in te tomen en gezondere leefgewoontes aan te nemen. ELIPS biedt langdurig opgenomen patiënten een gecombineerde leefstijlinterventie met vijf keer per week laagdrempelige beweegactiviteiten en wekelijks workshops over het kiezen, kopen en bereiden van gezonde voeding. Ronald van Gool, verpleegkundig specialist bij GGZ ingeest gaf in de workshop Roken moet je ze dat ook nog afnemen? uitleg over hoe hij patiënten en medewerkers die verblijven of werken binnen het circuit langdurende zorg Zuid-Kennemerland ondersteunt bij het stoppen met roken. Kanttekening De deelnemers en sprekers aan het congres Mind the body blijken afkomstig uit alle lagen van de geestelijke gezondheidszorg - ervaringsdeskundigen, artsen, psychologen, psychiaters, ziekenverzorgenden en verpleegkundigen - maar het merendeel is verpleegkundig specialist. In het congres lag de nadruk op de somatiek, waardoor de indruk kan ontstaan dat verpleegkundig specialisten GGZ vooral op dit gebied (kunnen) worden ingezet. Wubbien Wesselink (verpleegkundig hoofdbehandelaar psychiatrie & somatiek bij GGZ Centraal) zegt daarover desgevraagd dat er niets mis is met het uitlichten van somatiek als thema, maar benadrukt ze: Verpleegkundig specialisten in de GGZ moeten ervoor waken dat ze slechts de assistent van de dokter worden. Verpleegkundig specialisten hebben een zelfstandig beroep dat de gevolgen van ziekte tot uitgangspunt neemt van handelen, en rust op drie behandelrollen: behandelaar, onderzoeker/innovator en coach. ZORGANNO NU Oktober

10 & Ruth Heiligers Door slimmer werken meer kwaliteit met minder mensen. Vanuit dit streven is Van Verspiltijd naar Van Verspiltijd naar Patiëntentijd Patiëntentijd ontwikkeld. Dit project heeft als doel individuele zorgteams handvatten te geven om verspilling in het werkproces op te sporen, te verminderen en om te zetten in meer patiëntentijd. In augustus vond in ziekenhuis Amstelland in Amstelveen de pilotbijeenkomst Van verspiltijd naar patiëntentijd plaats. Negen teamleden van de afdeling Chirurgie werden in een creatieve workshop gestimuleerd om binnen de eigen werkplek op zoek te gaan naar verspilde tijd en te komen tot creatieve oplossingen om deze tijdsverspillingen zelf te lijf te gaan. Niets werkt zo demotiverend als de zogenaamde idea killers. Dat zijn uitspraken als: dat lukt toch niet of we doen het al jaren zo Wijze van aanpak De week voorafgaand aan deze bijeenkomst krijgt de afdeling de opdracht een mindmap te maken. Op een groot vel papier kunnen alle teamleden opschrijven waarmee volgens hen tijd verspild wordt. Het doel is de bewustwording op gang te brengen en een eerste inventarisatie te maken. Op deze manier worden ook de teamleden die niet deelnemen aan de workshop toch betrokken bij het proces. Op de dag zelf vindt een creatieve sessie plaats van ongeveer drie uur. Kenmerkend is dat er gedurende de hele bijeenkomst een actieve deelname van de negen teamleden wordt gevraagd. De groep wordt gecoacht door Cyriel Kortleven, een externe begeleider. De meeting begint met wat korte kennismakingsoefeningen die tot doel hebben een open informele sfeer te creëren. Cyriel weet door zijn enthousiaste begeleiding, die gepaard gaat met veel handgebaren, de groep al snel te inspireren. Met behulp van dia s, korte filmpjes en oefeningen wordt er een proces van creatief denken in gang gezet. Het doel is dat er bewustwording ontstaat van de eigen denkpatronen. Dat is nodig om bestaande denkpatronen en vooroordelen te kunnen doorbreken. Alleen dan kun je komen tot creatieve oplossingen, die in dit geval tijdwinst kunnen opleveren. 10 ZORGANNO NU Oktober 2011

11 Eerst worden in twee groepen alle tijdsverspillingen, die gedurende een gemiddelde werkdag voorkomen, geïnventariseerd. Ook hierbij worden weer dia s ter inspiratie vertoond. Vervolgens worden er twee verspillingen uitgekozen waarmee verder wordt gewerkt. Benadrukt wordt dat het belangrijk is dat er gekozen wordt voor verspillingen waarbij de teamleden betrokken zijn. Daarnaast moeten ze bereid, bevoegd en bekwaam zijn om er iets aan te doen (4xB). Bovendien moeten ze op korte termijn te realiseren zijn en een aantrekkelijke tijdwinst opleveren. Realisatie Om veranderingen te realiseren is enige durf, een duidelijk draagvlak en een open mind nodig. Een houding van laten we het gewoon proberen. Ook is het noodzakelijk een eerste stap snel te zetten, anders is de kans groot dat het er niet meer van komt. Is het oorspronkelijke plan niet direct haalbaar, dan is het belangrijk niet op te geven maar te kijken of een deel van het plan misschien wel uitvoerbaar is. Soms is het al mogelijk met een kleine aanpassing tijdswinst te behalen. Om te komen tot creatieve oplossingen is brainstormen een belangrijk onderdeel van de creatieve sessie. Iedereen kan alles inbrengen zonder dat de anderen mogen oordelen. Geen discussie, alles kan en alles mag in deze fase. Niets werkt namelijk zo demotiverend als de zogenaamde idea killers. Dat zijn uitspraken als: dat lukt toch niet of we doen het al jaren zo. Een van de oefeningen waarmee dit snel duidelijk wordt, is een ware eyeopener voor de meeste deelnemers. Eerst moet in groepjes van twee een feest worden georganiseerd, waarbij een van beiden op elke suggestie reageert met ja, maar. Resultaat: het feest komt er niet! Vervolgens wordt deze oefening gedaan met als terugkerend antwoord: Ja, en we kunnen ook nog.. Snel wordt duidelijk dat deze reactie motiveert en de aanzet is tot meer ideeën. Tijdens het laatste deel van de bijeenkomst wordt er gewerkt aan het opzetten van een concreet actieplan om de twee gekozen tijdsverspillingen te lijf te gaan, met aandacht voor de verschillende stappen die nodig zijn om de verandering door te voeren. Zo heeft het team in het Amstelland ziekenhuis inmiddels een van de twee geselecteerde tijdverspillingen aangepakt. Bij overdrachten en pauzes waren ze altijd veel tijd kwijt met het zoeken naar en het wachten op elkaar. Dat is nu verleden tijd, want tegenwoordig gaat er een bel die deze tijden aangeeft. Bijkomend effect is dat het ook voor de patiënten en het bezoek duidelijk is wanneer de pauzes en de overdrachten zijn. Dit team is in ieder geval enthousiast over de nieuwe manier van denken en de mogelijkheid zelf tijdsverspillingen aan te pakken en wil hier dan ook graag mee doorgaan. Ze hebben in de koffiekamer grote vellen papier opgehangen waar iedereen zijn ideeën op kan schrijven, ze praten er met elkaar over en ook tijdens het afdelingsoverleg staat het onderwerp op de agenda. Is er bij jouw team interesse voor dit project en wil je meer informatie, neem dan contact op met Anja Cremers: a.cremers@nu91.nl. De creatieve sessies zullen vanuit NU 91 begeleid worden door Anja Cremers en in het noorden van het land door Richard Wisman. ZORGANNO NU Oktober

12 Susan Konst Gevangen in afhankelijkheid Marjolein ten Holter promoveerde in februari 2011 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam met een proefschrift waarin verpleegkunde en bedrijfskunde elkaar raken. Het boek Het woord is aan de zuster dat op basis van haar onderzoek verscheen, moet verpleegkundigen aanzetten zich te gaan bemoeien met het beleid binnen hun instelling. Vooral de relatie met medici lijkt verdere professionalisering in de weg te staan Ten Holter wilde weten welke uitwerking bedrijfskundige theorieën hebben op het handelen van verpleegkundigen in de praktijk van alledag. Zij heeft de wereld van de politiek in contact gebracht met die van de werkvloer. Het is boeiend om te lezen hoe zij de aanpassingen binnen het zorgstelsel die in 2006 tot stelselwijzigingen leidden, gebruikt om te achterhalen welke rol verpleegkundigen in veranderingsprocessen spelen. Ze stelt zichzelf vragen als: Wat merken verpleegkundigen van veranderingen die op bestuurlijk niveau plaatsvinden? Welke bijdrage leveren zij aan beleidsontwikkelingen? Hoe reageren zij op de confrontatie met uitkomsten en gevolgen van beleid? De antwoorden die zij geeft, zijn niet nieuw. Er is eerder onderzoek naar gedaan. Er zijn boeken en rapporten verschenen. Daaruit blijkt dat verpleegkundigen vaak niet veel weten van politieke besluiten en zich weinig bemoeien met het maken van beleid. Ze richten de blik naar binnen, zijn tevreden als het op de afdeling goed loopt, de patiënten de zorg krijgen die ze nodig hebben en de zaakjes beroepsinhoudelijk op orde zijn. Ze vergeten dat het belang van patiënten ook gediend wordt door de blik naar buiten te richten en hun stem op beleidsniveau te laten horen. Over het onderzoek Verpleegkundigen ondervinden de gevolgen van bestuurlijke veranderingen dagelijks aan den lijve. Zij ondergaan deze gelaten en lijken niet bij machte hun eigen stempel te drukken op het gevoerde beleid. Dat is jammer, zeker als je bedenkt dat zij met ongeveer werknemers de grootste partij zijn in het zorgspeelveld. Ten Holter wil met haar onderzoek inzichten ge- nereren die een bijdrage leveren aan de theorievorming met betrekking tot beleidsontwikkeling in de gezondheidszorg ( ) en daarmee bijdragen aan de positionering en professionalisering van verpleegkundigen. Zij doet dit met behulp van de narratieve onderzoeksmethode: kennis ontstaat door het grote verhaal van de stelselwijziging in de gezondheidszorg te verbinden met kleine verhalen van verpleegkundigen. Ten Holters keuze voor een narratieve onderzoeksopzet is emancipatorisch gezien sterk en kan de verpleegkundige beroepsgroep helpen zich strijdbaar op te stellen. Dat is belangrijk omdat de vraag naar zorg nog steeds toeneemt en de verwachting is dat dit de komende jaren zo zal blijven. De kosten zullen stijgen terwijl tegelijkertijd het arbeidsaanbod afneemt. Het is van groot belang maatregelen te nemen om de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de zorg veilig te stellen. Verpleegkundigen die van zich laten horen en zich gaan bemoeien met het beleid kunnen daar volgens Ten Holter een belangrijke bijdrage aan leveren. Als verpleegkundigen zich aanwennen ervaringen van de werkvloer te vertalen naar beleid, maken ze ook hun werk leuker en dat zal ertoe bijdragen dat er voldoende mensen voor de zorg behouden blijven. Eigen identiteit Verpleegkundigen zijn volgens Ten Holter op zoek naar een eigen identiteit. Dit zoeken is ontstaan vanuit de wens om in de beroepsuitoefening onafhankelijk te worden van de arts. Die wens leidde in de jaren tachtig tot de introductie van het methodisch werken en patiëntgericht verplegen. Gewone verpleegkundige zorg maakte 12 ZORGANNO NU Oktober 2011

13 Indeling Het woord is aan de zuster is opgebouwd uit vijf hoofdstukken. Na de inleiding en de wetenschappelijke verantwoording volgt de beschrijving van het grote verhaal over de ontwikkelingen op bestuurlijk niveau (het macroniveau) waarin Ten Holter diverse betrokken beleidsmakers interviewt. In de kleine verhalen van verpleegkundigen (het microniveau), bespreekt zij de ontwikkeling van het beroep en de oorzaak van de geringe bijdrage die verpleegkundigen aan beleidsontwikkelingen leveren. Het laatste hoofdstuk verbindt beide met elkaar, vat de uitkomsten van het onderzoek samen en geeft aan op welke manieren verpleegkundigen zelf iets aan de huidige situatie kunnen veranderen. titel Het woord is aan de zuster - een narratieve analyse van de bijdrage van verpleegkundigen aan de zorg auteur M.J. ten Holter uitgeverij Eburon, Delft plaats voor bewust en systematisch handelen. Het benoemen van dit verpleegkundig handelen leidde tot het ontstaan van een speciale deskundigheid om patiënten te kunnen verplegen. Er ontstond vaktaal, wat van belang was voor het creëren van de eigen identiteit. Verdere versterking van die identiteit vond plaats door de mogelijkheid Verpleegwetenschappen te studeren en de opname van verpleegkundigen in de Wet BIG (Wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg). Dit betekende erkenning van hun professionele verantwoordelijkheid. Met de wettelijke borging van de functie van de Verpleegkundig specialist conform artikel 14 van de Wet BIG is een volgende stap gezet in de professionalisering. Deze specialist komt voort uit de verpleegkundige beroepsgroep en kan een zelfstandige behandelrelatie aangaan met de patiënt, voorbehouden handelingen indiceren en eventueel zelf uitvoeren. Er is sprake van verdergaande positieverbetering. Gesteund door de wet, kan de verpleging haar domein uitbreiden, maar zij doen dit schoorvoetend. Ondanks het professionaliseren lijken verpleegkundigen zich prettiger te voelen bij het stereotype beeld dat er van hen bestaat; dienstbaar, altijd goedgehumeurd ondanks drukke werkzaamheden. Ze maken zich klein en spelen in veranderingsprocessen en beleidsontwikkelingen nauwelijks een rol. Professionalisering en macht Ten Holter vraagt zich af hoe dit kan. Volgens haar is professionaliseren het streven naar verbetering van de kwaliteit van zorg door autonomie en zelfstandig oordelen en handelen. Een van de factoren die belemmerend werken op de ontwikkeling van de professionele status van verpleegkundigen is het vrijwel ontbreken van een machtspositie, voortkomend uit hun afhankelijkheid. Verpleegkundigen zijn afhankelijk van het leidinggevend kader voor de organisatie en de inhoud van hun werk en afhankelijk van de arts voor de behandeling van patiënten. Vooral de relatie met medici lijkt verdere professionalisering in de weg te staan. Macht gaat over het vermogen om het gedrag van anderen te sturen. Verpleegkundigen zijn daar - ondanks de professionaliseringstendensen - niet goed toe in staat. Verpleegkundige innovatie is eigenlijk altijd gericht op vakinhoudelijke aspecten en verbetering van verpleegkundige standaarden en niet op de ontwikkeling van vakoverstijgende aspecten of op ontwikkelingen binnen de eigen organisatie en de landelijke gezondheidszorg. Verpleegkundigen richten zich op de inhoud van hun werk binnen hun eigen domein. Dat lijkt eigen aan de cultuur van het verplegen, alle inspanningen om daar verandering in te brengen ten spijt. Ondanks de hardnekkigheid van dit probleem roept Ten Holter verpleegkundigen op met zijn allen iets aan de huidige situatie te veranderen en een andere draai aan het aloude verhaal te geven! ZORGANNO NU Oktober

14 2 en 3 december 2011 in AHOY Rotterdam Mis het niet! Koop nu een ticket 10% korting voor NU 91-leden Voor meer informatie Het meest unieke en spectaculaire evenement van 2011 Live in concert Belle Perez De nieuwe Mister Las Vegas Bouke Lady Lounge met: Lois Lane, Jennifer Ewbank & Pearl Jozefzoon en vele andere. Kijk snel op 14 ZORGANNO NU Oktober 2011 THE IMPOSSIBLE DREAM

15 Ymke Hylkema Meneer-E. En NU gaan we praten! Sinds eind jaren negentig neemt het aantal arbeidsconflicten waarbij mediation wordt ingezet toe. Mediation is een vorm van conflictoplossing, waarbij de partijen door een neutrale derde - de mediator - gefaciliteerd worden zelf naar oplossingen te zoeken voor de problemen die er tussen hen zijn. Mediation in arbeidsconflicten Stel je hebt een arbeidsconflict met je leidinggevende. Je werkgever kan dit oplossen door een van jullie over te plaatsen naar een andere afdeling of door in het uiterste geval de rechter een oordeel te laten vellen. Op het moment echter dat een arbeidsconflict niet anders beëindigd kan worden dan door het inschakelen van de rechter, is het vertrouwen in een voor alle partijen acceptabele oplossing meestal ver te zoeken. Het enig overgebleven doel van de werknemer is dan vaak er een zo hoog mogelijke financiële compensatie uit te slepen, ook al gaat dat ten koste van zijn baan. Veelvoorkomende oorzaken van arbeidsconflicten zijn: gebrek aan waardering tijdgebrek/werkdruk onduidelijkheid over taken/verantwoordelijkheden miscommunicatie botsende ego s onduidelijke organisatiestructuur arbeidsvoorwaarden arbeidsomstandigheden De kracht van de mediator is de oorzaak van het conflict op tafel te krijgen door verwijten te vertalen naar wensen, zorgen en behoeftes. In conflict wordt door tegenover elkaar staande partijen meestal slecht naar elkaar geluisterd. Goede bedoelingen en handreikingen worden niet meer als zodanig herkend. Een mediator kan ingezet worden als begeleider van het proces waarin partijen gezamenlijk een nieuwe vorm moeten vinden om met elkaar te communiceren. Bij een gerechtelijke uitspraak geef je de oplossing uit handen en leidt de uitspraak - in elk geval bij een van de partijen - tot teleurstelling. Mediation in arbeidsconflicten is vooral goed in te zetten als beide partijen de oplossing in eigen hand willen houden en de relatie met elkaar willen behouden of goed willen afsluiten. Als partijen bereid zijn om met elkaar te praten en er samen uit willen komen, leidt dit vaak tot creatieve oplossingen waar beide partijen zich in kunnen vinden, en kan een juridische procedure voorkomen worden. De voordelen van mediation: het proces bij mediation verloopt sneller dan bij een juridische procedure; gezamenlijk wordt naar een oplossing gezocht die voor beide partijen acceptabel is; mediation heeft een informeel karakter; de aanpak is oplossingsgericht, de toekomst is belangrijker dan het verleden. Om mediation te kunnen laten slagen moeten partijen zich vrij voelen om alles te kunnen zeggen wat hen dwars zit. Daarom wordt van tevoren in een mediationovereenkomst afgesproken dat alles wat gezegd wordt tijdens de gesprekken vertrouwelijk is, en partijen zich verplichten tot geheimhouding. Dat betekent dat aan derden slechts gerapporteerd kan worden over de voortgang van het proces en niet over de inhoud van de gesprekken. Meestal wordt ook uitdrukkelijk afgesproken dat gespreksverslagen niet in het personeelsdossier komen. Het Nederlands Mediation Instituut (NMI) Mediator is een vrij beroep; iedereen mag zich mediator noemen. Maar de titel NMI Mediator is beschermd. Alleen mediators die in het Register van Mediators van het Nederlands Mediation Instituut zijn opgenomen, mogen deze titel gebruiken. Deze onafhankelijke kwaliteitskoepel voor mediation in Nederland heeft een kwaliteitssysteem ontwikkeld dat ervoor zorgt dat NMI Mediators voldoen aan een aantal normen met betrekking tot hun kennis en vaardigheden. Meer informatie: Bron: Van de Griendt, mr. H.F.Mw., Schutte, mr. E. ; Mediation in Arbeidsconflicten, 2 e herziene druk. ZORGANNO NU Oktober

16 Ruth Heiligers Eén op de vier Nederlanders heeft een allergie, of zal er ooit een krijgen. De symptomen zijn divers en variëren sterk per allergie. Benauwdheid, niezen, huidafwijkingen, overgeven en tranende ogen zijn een aantal van de mogelijke klachten. Contactallergie komt bij bepaalde Behandeling van een allergie is niet echt goed mogelijk beroepsgroepen relatief vaker voor, zoals de latexallergie bij medisch personeel. Als de handschoen je vijand wordt Allergie is een verzamelnaam voor verschillende aandoeningen die gemeen hebben dat ze worden veroorzaakt door een overdreven afweerreactie van het lichaam. Op zich onschuldige stoffen - de zogenaamde allergenen - worden door het immuunsysteem ten onrechte als vijandig beschouwd. Sommige mensen denken dat een allergie een psychische oorzaak heeft, maar dat is beslist niet het geval. Het is wel mogelijk dat bijvoorbeeld stress de symptomen die gepaard gaan met een allergische reactie, verergeren. Allergieën zijn soms een stuk minder onschuldig dan wel eens wordt gedacht. De symptomen lopen uiteen van uiterst mild tot ernstig ziekmakend; soms zijn ze zelfs levensbedreigend. Ze kunnen een grote impact hebben op iemands sociale leven. De kennis over het ontstaan van allergieën is gebrekkig. Een allergie bouwt vaak langzaam op, kan zich opeens manifesteren en gaat soms ook weer vanzelf over. Behandeling is niet echt goed mogelijk. Veelal kan slechts geadviseerd worden contact met de allergenen te vermijden. Er bestaan filters die sommige allergenen uit de lucht kunnen halen en tegen bepaalde allergieën zijn medicijnen, maar die bestrijden slechts de symptomen. Bij een enkele allergie is een hyposensibilisatiekuur mogelijk. Hierbij wordt de patiënt gedurende enkele jaren ingespoten met het allergeen waardoor het lichaam langzaam went aan die stof. Daardoor vermindert de allergische reactie en kan in enkele gevallen zelfs verdwijnen. Bepalende factoren De toename van het aantal allergiepatiënten vooral in westerse landen, heeft mogelijk te maken met de goede hygiëne en voeding. Ons afweersysteem zou daardoor verwend zijn. Het immuunsysteem heeft te weinig te doen, waardoor het overgevoelig is gaan reageren op relatief onschuldige stoffen als pollen. Erfelijke factoren bepalen in belangrijke mate of iemand allergisch is of wordt. Een kind waarvan beide ouders een allergie hebben, heeft een kans van 75% om ook een allergie te ontwikkelen. Een kind waarvan een van de ouders allergisch is, heeft een kans van 50% om allergisch te worden. Maar ook andere factoren kunnen een rol spelen, zoals bij seizoensgebonden allergieën: pollenallergie in het voorjaar en huismijtallergie in de herfst. Ook de woonomgeving kan een rol spelen bij de ontwikkeling van een allergie. In industriegebieden komen meer allergieën voor dan aan zee. Verder zijn er allergieën die verband houden met de hormoonhuishouding. Pubers hebben bijvoorbeeld meer last van voedselallergie dan volwassenen. Vrouwen hebben soms meer last van hun allergie in de periode vlak voor de menstruatie. Tot slot is bekend dat mensen met een erg actieve schildklier meer aanleg hebben voor allergieën. Latexallergie Latexallergie is een relatief jonge allergie. Rond 1980 kwamen de eerste meldingen binnen, waarna het aantal - vooral vanuit de 16 ZORGANNO NU Oktober 2011

17 Soorten allergieën Hooikoorts allergenen: stuifmeel (pollen) van planten, grassen of bomen mogelijke symptomen: loopneus, niezen, neusverstopping, een geprikkelde keel, verstopte oren, rode tranende, jeukende ogen, hoesten, hoofdpijn Atopisch astma allergenen: stoffen uit de lucht: rook, pollen, stofdeeltjes mogelijke symptomen: kortademigheid, piepende ademhaling en hoesten Contactallergie allergenen: onedel metaal als nikkel, conserveermiddelen, geurstoffen, planten, haarverf, make-up, lijm, latex, geneesmiddelen en crèmes/zalven mogelijke symptomen: ontstoken huid, zwelling, vochtblaasjes, roodheid, schilferende huid Huisstofmijtallergie allergenen: de uitwerpselen en bijproducten van de huisstofmijt in stofdeeltjes, tapijten, beddengoed, gordijnen e.d. mogelijke symptomen: niezen, benauwdheid, loopneus, verstopte neus, rode/tranende ogen Dierallergie allergenen: huidschilfers, zweet, speeksel en de urine van vooral - maar niet uitsluitend - honden en katten mogelijke symptomen: niezen, loopneus, prikkelende ogen of keel, jeuk, benauwdheid huidaandoeningen en vermoeidheid Voedselallergie allergenen: koemelk, kippenei, vis, schaal- en schelpdieren, noten, pinda s, soja, appel en sesamzaad mogelijke symptomen: opzwellen en jeuken van gezicht, lippen, oogleden en tong, braken, diarree, ademhalingsproblemen en anafylactische shock Insectenallergie allergenen: gif dat bij de steek van een insect vrijkomt mogelijke symptomen: zwelling, uitslag, braken, ademhalingsproblemen, diarree, anafylactische shock Zonneallergie allergenen: UVA-licht (dit licht wordt niet door glas gefilterd) of UVB-licht mogelijke symptomen: roodheid, jeuk, bulten of blaasjes op de plek die in contact is geweest met de zon Medicijnallergie allergenen: zowel werkzame als hulpstoffen: hormonen, penicilline, kippeneiwit mogelijke symptomen: huidaandoeningen en ademhalingsproblemen gezondheidszorg - snel opliep. Ter bescherming tegen levensbedreigende infecties als hepatitis en aids nam het gebruik van handschoenen in die tijd enorm toe, en daarmee de blootstelling aan latex. Eerst werden vooral huid- en luchtwegklachten gemeld, later kwamen er zelfs meldingen van anafylactische reacties. Latex is melksap uit de bast van de rubberboom en grondstof voor rubber. Latex komt voor in veel dagelijkse gebruiksvoorwerpen als fopspenen, condooms, vlakgom, banden, elastiek, ballonnen en dus handschoenen. Bij luchtwegklachten is het eiwit in rubber het allergene component. Dit eiwit hecht zich vooral goed aan het poeder dat in latex handschoenen zit. Een omgeving waar dit soort handschoenen vaak worden aan- en uitgetrokken, bevat veel van dit poeder. Door de minuscule afmeting van de poederdeeltjes komen ze overal terecht. Ze kunnen gemakkelijk ingeademd worden en geven astma-achtige verschijnselen. Daarom is het van belang dat als er in een omgeving iemand allergisch is voor dit allergene poeder niemand gepoederde handschoenen draagt. Huidklachten ontstaan vooral door direct huidcontact met latex. De oorzaak kan dan liggen in de chemicaliën die worden toegevoegd om rubber zijn elasticiteit en stevigheid te geven en uitdroging tegen te gaan. Bij een contactallergie als deze speelt - in tegenstelling tot de meeste andere allergieën - erfelijkheid geen rol. Ook de latexallergie kan zich opeens ontwikkelen, maar verdwijnt nooit meer. Eenmaal ontwikkeld is nog maar een minimale hoeveelheid van het allergeen nodig om de reactie op te roepen. De symptomen zijn meestal roodheid, zwelling, jeuk of branderigheid, die na een uur vaak spontaan weer verdwijnen. Bij aanhoudend contact kunnen deze verschijnselen echter overgaan in eczeem. Ook de neus, ogen en lippen kunnen reageren op latex door tranen en zwellingen. Vaak hebben mensen met een latexallergie ook een allergie voor bepaalde tropische vruchten als banaan, avocado en kiwi, die eenzelfde soort eiwit bevatten. Latexallergie binnen de gezondheidszorg is de laatste jaren toegenomen. Er zijn twee risicogroepen: de gezondheidswerkers die vaak latex handschoenen dragen, en de patiënten die veel in aanraking komt met latexbevattende producten als catheters, infuusslangen, pleisters, elastische windsels, drains enzovoorts. Vermijding van deze producten is op dit moment het enige dat helpt bij een allergische reactie. Gelukkig worden er steeds meer alternatieven ontwikkeld, zoals pvc voor infuusslangen en vinyl voor handschoenen. Ook worden tegenwoordig steeds vaker poedervrije, eiwitarme handschoenen gebruikt. Bronnen: allergieplein.nl; beroepsziekten.nl; allergievereniging.nl ZORGANNO NU Oktober

18 Met een gratis toegankelijk, geaccrediteerd workshopprogramma en een gevarieerde beursvloer, is Carrièrebeurs Zorg & Welzijn hét evenement voor studenten, starters en professionals die interesse hebben in een baan in de zorg- of welzijnssector. Ontdek jouw mogelijkheden in de zorg- en welzijnssector! Vrijdag 25 en zaterdag 26 november 2011 Amsterdam RAI Voor meer informatie en gratis entree ga je naar Mediapartners: 18 ZORGANNO NU Oktober 2011 De Carrièrebeurs Zorg & Welzijn is een activiteit van een onderdeel van de

19 Lize Schellevis Yvonne Sturkenboom Huisdier als therapie De labrador sjokt de kamer binnen. Zes paar ogen glunderen en handen beginnen enthousiast op flanken te kloppen. Het beest staat stil bij de eerste bloemetjesrok en neemt alle aaien en liefkozende woorden gelaten in ontvangst. Bij het zesde paar handen zakt Boris voldaan door de poten en vlijt zijn kop naast door steunkousen bedekte benen. Honden-aai-middag in het verpleeghuis. De dames hebben geen idee meer wie ze zijn, waar ze zijn en wat ze hier doen, en dat geeft soms flink wat onrust. Maar Boris brengt rust. Elk jaar op vier oktober worden massaal kleine en grote huisdieren verwend in het kader van werelddierendag. En terecht; iedere dierenliefhebber kan beamen dat de harige, pluizige, met veren beklede en zelfs geschubde vrienden veel kunnen toevoegen aan je leven. In de zorg dringt dat gelukkig ook door en worden verschillende initiatieven genomen: zorgboerderijen, snoezelen met Vlaamse reuzen, kanaries om de stilte in een kamer te doorbreken en natuurlijk aai-, hulp- en blindengeleide honden. Steun en toeverlaat Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht blijkt dat een huisdier als lid van het gezin wordt opgenomen in het sociale steunsysteem. Sociale steun vergroot het welbevinden en beschermt mensen tegen de negatieve gevolgen van stress en eenzaamheid. Daarnaast kan het moeten zorgen voor een huisdier iemand een goed gevoel over zichzelf geven, omdat een levend wezen je nodig heeft. Het eerder beschreven voorbeeld in het verpleeghuis laat zien dat het bezoek van de labrador een vorm van therapie is. Op het moment dat de hond de kamer binnenkomt, gebeurt er iets met de bewoners. Zintuigen worden geprikkeld en de bewoners kunnen zich voor even concentreren op hele basale menselijke behoeften: liefkozen en zorgen. Ze worden gestimuleerd contact te maken en krijgen trouwhartige en ongecompliceerde reacties terug. Het geeft afleiding en zorgt voor ontspanning. Dr. Marie-José Enders-Slegers, als klinisch psycholoog verbonden aan de Universiteit van Utrecht, is gespecialiseerd in mens en dierrelaties en deed onderzoek naar het effect van dieren in verschillende zorgsettingen. Zij keek met name naar de invloed van het hebben van huisdieren op de gezondheid van ouderen, maar ook naar zorgboerderijen en de rol van dieren in verpleeginstellingen. Daaruit bleek onder meer dat op afdelingen waar dieren werden ingezet als vorm van therapie de sociale interactie toenam. Bewoners raakten makkelijker met elkaar in gesprek, maar ook met hun bezoek en het verplegend personeel. De snorrende kat in de vensterbank zorgde voor afleiding en voor gespreksstof. In vergelijking met de afdelingen waar dieren geen poot over de drempel zetten (de controlegroep), bleken bewoners alerter en opgewekter en de sfeer was meer ontspannen. Natuurlijk moet de kanttekening gemaakt worden dat niet ieder mens gebaat is bij de aanwezigheid van een harige of gevederde vriend. Ook niet elk dier is geschikt om ingezet te worden als zorgverlener. Maar een feit is dat de onderzoeken van Enders-Slegers positieve effecten laten zien van de omgang met huisdieren op de kwaliteit van leven van diverse zorgvragers. Meer informatie: en www diereninzorgenwelzijn.nl ZORGANNO NU Oktober

20 Clemens Ketels Hoe weet je of iemand pijn heeft, hoe erg het is en of ingrijpen nodig is, als communiceren over de pijn moeilijk of niet mogelijk is? Als je werkt met zorgvragers met een verstandelijke beperking is de kans groot dat je met dit probleem te maken hebt. Hoe ziet pijn eruit? Dat zorgvragers met een verstandelijke beperking soms niet in staat zijn om verbaal of schriftelijk aan te geven dat zij pijn hebben, is een problematiek waar ik me al heel lang mee bezighoud. Vanuit de verpleegkundige praktijk heb ik in de loop der jaren een systeem van pijngedragsanalyse (PGA) ontwikkeld. Dit systeem bevat zeven instrumenten die op de werkvloer gebruikt kunnen worden om pijngedrag te analyseren. De aanzet voor de ontwikkeling van PGA ligt in mijn afstudeeronderzoek voor de studie verplegingswetenschap aan de Universiteit van Maastricht in 1999: Belangrijke indicatoren voor het vaststellen van pijn bij diep en ernstig verstandelijk gehandicapten (Ketels et al., 1999; Ketels, 1998, 2000). Ontwikkeling pijninstrument Uit het onderzoek onder 112 verpleegkundigen bleek dat zij een veelheid aan indicatoren gebruiken om pijn vast te stellen bij zorgvragers met (zeer) ernstige verstandelijke beperking. Het resulteerde in een lijst van 158 verschillende indicatoren. Het onderzoek gaf meer inzicht in de complexiteit van de problematiek, maar leverde nog niets concreets en bruikbaars voor de praktijk van de hulpverlener. Reden voor Stichting Fatima Zorg in 1999 een werkgroep samen te stellen met als doel een instrument te ontwikkelen waarmee de hulpverlener pijn beter zou kunnen vaststellen, bij voorkeur gekoppeld aan het toen gehanteerde zorgplan. Deze uit twee verpleegkundigen, een arts en een orthopedagoog bestaande werkgroep begon met het op papier zetten van de kaders waarbinnen een dergelijk instrument vorm zou moeten krijgen. Vervolgens werden de kaders als volgt verder ingevuld: de lange lijst met 158 indicatoren werd in overleg met een groep experts ingekort; de eerste opzet voor een pijnprofiel werd geformuleerd; de items voor een pijn-anamnese, het plan van aanpak en de evaluatie werden gedefinieerd en verder uitgewerkt. Analyse pijngedrag bij zorgvragers met een verstandelijke beperking 20 ZORGANNO NU Oktober 2011